Bài giảng Bệnh tay chân miệng - Lê Thanh Toàn

26-May-15
1
BS Lê Thanh Toàn
MỤC TIÊU
1. Định nghĩa được bệnh TCM 
2. Nêu được các yếu tố dịch tễ của bệnh TCM
3. Nêu được các biểu hiện lâm sàng TCM
4. Nêu được cách xử trí bệnh TCM
26-May-15
2
Định nghĩa
• Bệnh TCM là bệnh truyền nhiễm lây từ người
sang người, do vi rút đường ruột Coxsackie virus
A16 và Enterovirus 71 (EV71) gây ra.
• Biểu hiện: tổn thương da, niêm mạc dưới dạng
phỏng nước ở các vị trí như niêm mạc miệng,
lòng bàn tay, lòng bàn chân, mông, gối.
• Bệnh có thể gây nhiều biến chứng như viêm não-
màng não, viêm cơ tim, phù phổi cấp dẫn đến tử
vong nếu không được phát hiện sớm và xử trí kịp
thời.
Dịch tễ học
• Bệnh TCM gặp rải rác quanh năm. Tại các tỉnh 
phía Nam, bệnh có xu hướng tăng cao vào hai 
thời điểm từ tháng 3 - 5 và từ tháng 9 - 12 hàng 
năm.
• Bệnh thường gặp ở trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt 
dưới 3 tuổi. 
• Các yếu tố sinh hoạt tập thể như trẻ đi học tại 
nhà trẻ, mẫu giáo là các yếu tố nguy cơ lây 
truyền bệnh, đặc biệt là trong các đợt bùng phát.
26-May-15
3
Nguồn lây và thời kỳ lây truyền
• Nguồn bệnh: người bệnh, người lành
mang vi rút trong các dịch tiết từ mũi, hầu,
họng, nước bọt, dịch tiết từ các nốt phỏng
hoặc phân của bệnh nhân.
• Thời gian lây nhiễm: vài ngày trước khi
khởi phát bệnh cho đến khi hết loét miệng
và các phỏng nước, thường dễ lây nhất
trong tuần đầu của bệnh.
Đường lây truyền
Bệnh lây chủ yếu theo đường “phân-miệng”.
Nguồn lây chính: nước bọt, phỏng nước và
phân của trẻ nhiễm bệnh.
Khi bệnh nhân mắc bệnh đường hô hấp, thì
việc hắt hơi, ho, nói chuyện sẽ tạo điều kiện
cho vi rút lây lan trực tiếp từ người sang
người
26-May-15
4
Các thể lâm sàng
• Thể cấp tính điển hình .
• Thể không điển hình: Dấu hiệu phát ban không
rõ ràng hoặc chỉ có loét miệng hoặc chỉ có triệu chứng
thần kinh, tim mạch, hô hấp mà không phát ban và loét
miệng.
• Thể tối cấp: Bệnh diễn tiến rất nhanh có các biến
chứng nặng như suy tuần hoàn, suy hô hấp, hôn mê co
giật dẫn đến tử vong trong vòng 48 giờ.
Triệu chứng lâm sàng
1. GĐ ủ bệnh: 3-7 ngày.
2. GĐ khởi phát: 1-2 ngày, sốt nhẹ, mệt 
mỏi, đau họng, biếng ăn, tiêu chảy.
3. GĐ toàn phát: 3-10 ngày:
- Loét miệng: vết loét đỏ hay phỏng nước ø 2-3 
mm ở niêm mạc miệng, lợi, lưỡi.
- Phát ban dạng phỏng nước: < 7 ngày sau đó 
để lại vết thâm. 
- Sốt nhẹ, Nôn
26-May-15
5
Triệu chứng lâm sàng (tt)
4. GĐ lui bệnh: Từ 3-5 ngày sau, trẻ hồi 
phục hoàn toàn nếu không có biến 
chứng. 
Biến chứng
• Nếu trẻ sốt cao và nôn nhiều dễ có nguy 
cơ biến chứng. 
• Biến chứng thần kinh, tim mạch, hô hấp 
thường xuất hiện sớm từ ngày 2 đến 
ngày 5 của bệnh.
Tay Chân Miệng
26-May-15
6
26-May-15
7
Bóng nước trong lòng bàn tay Bóng nước trên mu bàn chân
Vết loét trên niệm mạc miệng Bóng nước dưới lòng bàn chân
Phân độ lâm sàng
Độ 1: Chỉ loét miệng và/hoặc tổn thương da.
Độ 2: Biến chứng thần kinh hoặc tim mạch mức độ 
trung bình.
– Rung giật cơ: Kèm theo 1 trong các dấu hiệu 
sau:
• Đi loạng choạng.
• Ngủ gà.
• Yếu liệt chi.
• Mạch nhanh >150 lần/phút.
• Sốt cao ≥ 3905C (nhiệt độ hậu môn).
26-May-15
8
Phân độ lâm sàng
Độ 3: Biến chứng nặng về thần kinh, hô hấp, tim 
mạch.
– Co giật, hôn mê (Glasgow < 10 điểm).
– Khó thở: Thở nhanh, rút lõm ngực, SpO2 < 92% 
(không oxy hỗ trợ).
– Mạch nhanh >170 lần/phút hoặc tăng huyết áp.
Độ 4: Biến chứng rất nặng, khó hồi phục
– Phù phổi cấp.
– Sốc, truỵ mạch.
– SpO2 < 92% với oxy qua gọng mũi 6 lít/phút.
– Ngừng thở.
26-May-15
9
Cận lâm sàng
1. Các xét nghiệm cơ bản:
– Công thức máu: Bạch cầu thường trong giới hạn bình
thường.
– Protein C phản ứng (CRP) (nếu có điều kiện) trong
giới hạn bình thường (< 10 mg/L).
2. Chẩn đoán xác định:
– Yếu tố dịch tễ: Căn cứ vào tuổi, mùa, vùng lưu hành
bệnh, số trẻ mắc bệnh trong cùng một thời gian.
– Lâm sàng: Sốt kèm theo phỏng nước điển hình ở
miệng, lòng bàn tay, lòng bàn chân, gối, mông.
Điều trị
1. Nguyên tắc điều trị:
- Hiện nay chưa có thuốc điều trị đặc hiệu, chỉ
điều trị hỗ trợ (không dùng kháng sinh khi
không có bội nhiễm).
- Theo dõi sát, phát hiện sớm và điều trị biến
chứng.
- Bảo đảm dinh dưỡng đầy đủ, nâng cao thể
trạng. 
26-May-15
10
Điều trị cụ thể
Độ 1: Điều trị ngoại trú và theo dõi tại y tế cơ sở.
- Dinh dưỡng đầy đủ theo tuổi. Trẻ còn bú cần tiếp tục
cho ăn sữa mẹ.
- Hạ sốt khi sốt cao bằng Paracetamol - 10 mg/kg/lần
(uống) mỗi 6 giờ hoặc lau mát.
- Vệ sinh răng miệng.
- Nghỉ ngơi, tránh kích thích.
- Tái khám mỗi 1-2 ngày trong 5-10 ngày đầu của bệnh
- Dặn dò dấu hiệu nặng cần tái khám ngay
Điều trị cụ thể
Chỉ định nhập viện (sốt độ I)
+ Biến chứng thần kinh, tim mạch, hô hấp (từ
độ 2).
+ Sốt cao ≥ 39oC.
+ Nôn nhiều.
+ Nhà xa: không có khả năng theo dõi, tái
khám.
26-May-15
11
Điều trị cụ thể
Độ 2: Điều trị nội trú tại bệnh viện huyện hoặc tỉnh
- Điều trị như độ 1.
- Nằm đầu cao 30°, cổ thẳng.
- Thở oxy qua mũi 3-6 lít/phút khi có thở nhanh.
- Chống co giật: Phenobarbital 10 mg/kg/lần tiêm bắp
hay truyền tĩnh mạch. Lặp lại sau 6-8 giờ khi cần.
- Immunoglobulin (nếu có).
- Theo dõi mạch, nhiệt độ, huyết áp, nhịp thở, tri giác, 
ran phổi, mạch mỗi 4- 6 giờ.
- Đo độ bão hòa oxy SpO2 và theo dõi mạch liên tục
(nếu có máy).
Điều trị cụ thể
Độ 3: Điều trị nội trú tại bệnh viện tỉnh hoặc
bệnh viện huyện nếu đủ điều kiện.
Độ 4: Điều trị nội trú tại bệnh viện trung
ương, hoặc bệnh viện tỉnh, huyện nếu đủ
điều kiện.
- Xử trí tương tự độ 3.
- Điều trị biến chứng
26-May-15
12
Phòng bệnh
1. Nguyên tắc phòng bệnh: 
- Hiện chưa có vắc xin phòng bệnh đặc hiệu.
- Áp dụng các biện pháp phòng bệnh đối với bệnh lây
qua đường tiêu hoá.
2. Phòng bệnh ở cộng đồng:
- Vệ sinh cá nhân, rửa tay bằng xà phòng .
- Rửa sạch đồ chơi, vật dụng, sàn nhà bằng dung dịch
khử khuẩn Cloramin B 2%.
- Cách ly trẻ bệnh tại nhà. Không đến nhà trẻ, trường
học trong tuần đầu tiên của bệnh. 
Giám sát ca bệnh
Trẻ em dưới 15 tuổi với các biển hiện:
– Sốt (>37,50C);
– Loét miệng (vết loét đỏ hay phỏng nước
đường kính 2-3 mm ở niêm mạc miệng, lợi
lưỡi) và/hoặc
– Phỏng nước ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, 
vùng mông, đầu gối.
26-May-15
13