Bài giảng chuyên đề Sinh lý học - Sinh lý của tiểu cầu, bạch cầu và hồng cầu

chức năng miễn dịch, một số nguyên bào 
lympho sinh ra một lượng khá lớn tế bào lympho B mới giống như tế bào 
17 
lympho B gốc của clon và được bổ sung thêm vào số tế bào lympho gốc của 
clon. Các tế bào này cũng lưu thông trong máu và cũng cư trú trong mô bạch 
huyết. Khi gặp lại cùng một kháng nguyên chúng sẽ được hoạt hoá một lần 
nữa, đó là các tế bào nhớ. Sự đáp ứng kháng thể của các tế bào lympho B này 
diễn ra nhanh và mạnh hơn rất nhiều so với những tế bào lymphpo gốc của 
clon đặc hiệu. Điều này giải thích tại sao đáp ứng miễn dịch nguyên phát (tiếp 
xúc kháng nguyên đặc hiệu lần đầu) lại chậm và yếu hơn so với đáp ứng miễn 
dịch thứ phát (tiếp xúc với cùng một kháng nguyên lần thứ 2). 
8.2. Chức năng của lympho bào T. 
Khi tiếp xúc với kháng nguyên đặc hiệu do đại thực bào giới thiệu, các 
tế bào lympho T của mô bạch hyết tăng sinh và đưa nhiều tế bào lympho T 
hoạt hoá vào bạch huyết rồi vào máu. Chúng đi khắp cơ thể qua mao mạch 
vào dịch kẽ rồi trở lại bạch huyết để vào máu một lần nữa. Chu kỳ cứ tiếp 
diễn như vậy hàng tháng hoặc hàng năm. 
Tế bào nhớ của lympho bào T cũng đựơc hình thành như tế bào nhớ của 
lympho bào B. Đáp ứng miễn dịch tế bào thứ phát là tạo ra lympho bào T 
hoạt hóa mạnh hơn, nhanh hơn đáp ứng miễn dịch tế bào nguyên phát. Trên 
bề mặt của một lympho bào T có hàng trăm ngàn vị trí receptor.Các kháng 
nguyên gắn vào receptor đặc hiệu trên bề mặt tế bào lympho T cũng giống 
như gắn với kháng thể đặc hiệu do lympho bào B sản xuất ra. 
Các lympho bào T được chia thành lympho bào T hỗ trợ, lympho bào T 
gây độc và lympho bào T trấn áp. Tế bào lympho T hỗ trợ chiếm 3/4 tổng số 
tế bào lympho T và có chức năng điều hoà hệ thống miễn dịch. Sự điều hoà 
này thông qua lymphokin mà quan trọng nhất là interleukin. Nếu thiếu 
lymphokin của lympho bào T thì hệ thống miễn dịch sẽ bị tê liệt. Interleukin 
2, 3, 4, 5, 6 có tác dụng kích thích tạo cụm bạch cầu hạt, bạch cầu M và làm 
18 
tăng chức năng thực bào của các tế bào này. Interleukin 2, 4, 5 kích thích tăng 
sinh, tăng trưởng tế bào lympho T gây độc tế bào và lympho bào T trấn áp. 
Các interleukin, đặc biệt là interleukin 4, 5, 6 kích thích rất mạnh tế bào 
lympho B và làm tăng cường chức năng miễn dịch dịch thể. Ngoài ra, 
interleukin 2 còn có vai trò điều hoà ngược dương tính đối với tế bào lympho 
T hỗ trợ làm cho đáp ứng miễn dịch mạnh lên gấp bội. 
Lympho bào T gây độc tế bào có khả năng tấn công trực tiếp các tế bào, 
có khả năng giết chết vi khuẩn, đôi khi giết cả chính bản thân cơ thể mình. Do 
đó có người gọi nó là tế bào giết tự nhiên (Native Kill cell, thường viết tắt là 
NK). Các receptor trên bề mặt tế bào giết có khả năng gắn chặt vào vi khuẩn 
hoặc tế bào có chứa các kháng nguyên đặc hiệu. Tế bào giết giải phóng 
perforin (bản chất là một protein) để tạo ra nhiều lỗ trên màng tế bào bị tấn 
công. Qua lỗ này, các chất gây độc tế bào được bơm từ tế bào giết sang tế bào 
bị tấn công, làm cho tế bào bị giết tan ra. Tế bào giết có thể giết liên tiếp 
nhiều tế bào khác mà vẫn có khả năng tồn tại hàng tháng. Tế bào giết có tác 
dụng đặc biệt lên các tế bào có chứa virus, vì tính kháng nguyên của virus 
trong tế bào rất hấp dẫn tế bào giết. Tế bào giết cũng có vai trò quan trọng 
trong sự phá huỷ tế bào ung thư, nhất là tế bào các mô ghép. 
Lympho bào T trấn áp có khả năng trấn áp tế bào lympho T hỗ trợ và tế 
bào lympho T gây độc tế bào. Chức năng này là để điều hoà hoạt động của tế 
bào, duy trì sự đáp ứng miễn dịch không quá mức, vì đáp ứng miễn dịch quá 
mức sẽ gây tác hại cho cơ thể. Vì vậy tế bào lympho T trấn áp và tế bào 
lympho T hỗ trợ được gọi là tế bào lympho điều hoà. Cơ chế điều hoà của tế 
bào lympho T trấn áp đối với tế bào lympho T hỗ trợ là cơ chế điều hoà 
ngược âm tính. Lympho bào T trấn áp cũng có khả năng ức chế tác dụng của 
19 
hệ thống miễn dịch tấn công vào tế bào các mô cơ thể (hiện tượng dung nạp 
miễn dịch). 
III. SINH LÝ CỦA HỒNG CẦU 
1. Hình dạng và kích thước 
Hồng cầu trưởng thành, lưu thông trong máu là tế bào không có nhân. Ở 
điều kiện tự nhiên, nó có hình đĩa lõm hai mặt, đường kính khoảng 7,2mm, bề 
dày ở ngoại vi là 2,2mm, ở trung tâm là 1mm 
Thể tích một hồng cầu là 83mm3 (83femtolit). Nhờ có tính đàn hồi tốt 
mà hồng cầu dễ dàng thay đổi hình dạng khi đi qua các mao mạch. Diện tích 
bề mặt hồng cầu lớn (do có hai mặt lõm), vì vậy khi hồng cầu biến dạng màng 
hồng cầu không bị căng và vỡ ra. Nếu tính diện tích toàn bộ màng hồng cầu 
trong cơ thể cộng lại, có thể lên đến 3000m2. 
2. Thành phần 
Tỷ lệ thành phần của hồng cầu: 
20 
Hồng cầu có một cấu trúc đặc biệt với nhiều thành phần khác nhau. Nó 
gồm một nền do protein và lipid tạo nên. Đa số lipid đều kết hợp với protein 
tạo thành lipoprotein. Trong nền còn có glucose, clorua, phosphat... Nền và 
màng chiếm 2-5% trọng lượng hồng cầu. Giữa các mắt của nền có 
hemoglobin. Hai thành phần quan trọng nhất của hồng cầu được nghiên cứu 
nhiều đó là màng hồng cầu và hemoglobin. Màng hồng cầu mang nhiều 
kháng nguyên nhóm máu. Hemoglobin là thành phần quan trọng trong sự vận 
chuyển khí của máu. 
3. Số lượng 
Người trưởng thành, ở máu ngoại vi có 3,8 x 1012 hồng cầu/lít (đối với 
nữ); 4,2 x1012 hồng cầu/lít (đối với nam). Trẻ mới sinh, ở ngày đầu số lượng 
hồng cầu rất cao (5,0 x1012 hồng cầu/lít). Sau đó, do hiện tượng tan máu, số 
lượng hồng cầu giảm dần. Trẻ em dưới 15 tuổi có số lượng hồng cầu thấp hơn 
người trưởng thành 0,1 - 0,2 x 1012 hồng cầu/lít. Số lượng hồng cầu ổn định 
ở tuổi trưởng thành. 
Số lượng hồng cầu tăng lên sau bữa ăn, khi lao động thể lực, sống ở 
trên núi cao 700 - 1000m, khi ra nhiều mồ hôi, đái nhiều, ỉa chảy, bỏng mất 
huyết tương, trong bệnh đa hồng cầu, bệnh tim bẩm sinh.... Số lượng hồng 
cầu giảm lúc ngủ, khi uống nhiều nước, cuối kỳ hành kinh, sau đẻ, đói lâu 
ngày, ở nơi có phân áp oxy cao, các loại bệnh thiếu máu, suy tuỷ, nhiễm độc, 
chảy máu trong, chảy máu do vết thương... 
4. Quá trình sinh hồng cầu 
4.1. Nguồn gốc và các giai đoạn phát triển của hồng cầu 
Những tuần đầu của thai nhi hồng cầu có nhân được lá thai giữa sản 
xuất. Từ tháng thứ hai trở đi gan, lách, sau đó là hạch bạch huyết cũng sản 
xuất ra hồng cầu có nhân. Từ tháng thứ 5 của kỳ phát triển thai, tuỷ xương bắt 
21 
đầu sản xuất hồng cầu và từ đó trở đi, tuỷ xương là nơi duy nhất sinh ra hồng 
cầu. Sau tuổi 20 các tuỷ xương dài bị mỡ hoá, còn tuỷ xương xốp như xương 
sống, xương sườn, xương ức, xương chậu sản xuất hồng cầu. Vì vậy tuổi già 
dễ bị thiếu máu hơn. 
Tế bào tuỷ xương là tế bào gốc vạn năng có khả năng duy trì nguồn 
cung cấp tế bào gốc và phát triển thành tế bào gốc biệt hoá để tạo ra các dòng 
khác nhau của tế bào máu (theo thuyết một nguồn gốc). Tế bào gốc biệt hoá 
sinh ra hồng cầu được gọi là đơn vị tạo cụm của dòng hồng cầu: C.F.U.E 
(Colony forming unit erythrocyt). Sau đó các tế bào dòng hồng cầu trải qua 
các giai đoạn sau đây. 
Tiền nguyên hồng cầu (proerythoblast) 
Nguyên hồng cầu ưa kiềm( normoblast ưa kiềm) và Nguyên hồng cầu 
đa sắc (normoblast đa sắc) và Nguyên hồng cầu (normoblast) và Hồng cầu 
lưới (reficulocyt) à Hồng cầu trưởng thành (erythrocyt). 
Nhân của nguyên hồng cầu mất đi khi nồng độ hemoglobin trong bào 
tương cao > 34%. Hồng cầu chính thức không có nhân xuyên mạch rời bỏ tuỷ 
xương vào hệ tuần hoàn chung. Hồng cầu lưới cũng có khả năng vào máu như 
hồng cầu trưởng thành nhưng tỷ lệ rất thấp chỉ chiếm 1% tổng số lượng hồng 
cầu ở máu ngoại vi, khoảng 1-2 ngày sau hồng cầu lưới trở thành hồng cầu 
trưởng thành. Hồng cầu sống trong máu khoảng 120 ngày (người da trắng), 
gần 120 ngày (người Việt). 
Hệ thống enzym nội bào hồng cầu luôn luôn tổng hợp ATP từ glucose 
để duy trì tính đàn hồi của màng tế bào, duy trì vận chuyển ion qua màng, giữ 
cho sắt luôn luôn có hoá trị 2, đồng thời ngăn cản sự oxy hoá protein trong 
hồng cầu. Trong quá trình sống, hệ thống enzym giảm dần, hồng cầu già cỗi, 
màng hồng cầu kém bền và dễ vỡ. 
22 
Một phần hồng cầu tự huỷ trong máu, còn đại bộ phận hồng cầu bị huỷ 
trong tổ chức võng - nội mô của lách, gan, tuỷ xương. Hemoglobin được giải 
phóng ra bị thực bào ngay bởi các đại thực bào lách, gan, tuỷ xương. Đại thực 
bào giải phóng sắt vào máu và nó được vận chuyển dưới dạng ferritin. Phần 
porphyrin của hem trong đại thực bào được chuyển thành sắc tố bilirubin giải 
phóng vào máu, rồi qua gan để bài tiết theo mật. 
4.2. Các nguyên liệu cần thiết cho quá trình sinh hồng cầu 
Để tạo thành hồng cầu, trong cơ thể có hai quá trình song song: sự tạo 
thành tế bào hồng cầu và sự tổng hợp hemoglobin. Đây là những quá trình rất 
phức tạp, đòi hỏi nhiều nguyên liệu như protein, cholin, thymidin, acid 
nicotinic, thiamin, pyridoxin, acid folic, vitamin B12, Fe
++
, nhiều enzym và 
chất xúc tác cho quá trình tổng hợp này. 
Vitamin B12 và acid folic rất cần cho quá trình tổng hợp 
thymidintriphosphat, một trong những thành phần quan trọng của DNA. 
Thiếu vitamin B12 và acid folic sẽ làm giảm DNA, tế bào sẽ không phân chia 
và không trưởng thành được.Lúc này các nguyên hồng cầu trong tuỷ xương 
có kích thước lớn hơn bình thường, được gọi là nguyên bào khổng lồ. Tế bào 
to ra là vì lượng DNA không đủ nhưng lượng RNA lại tăng dần lên hơn bình 
thường, tế bào tăng tổng hợp hemoglobin hơn và các bào quan cũng nhiều 
hơn. Các hồng cầu trưởng thành sẽ có hình bầu dục không đều, màng mỏng 
hơn và đời sống sẽ ngắn hơn (chỉ bằng 1/3 - 1/2 thời gian của hồng cầu bình 
thường). 
Vitamin B12 qua đường tiêu hoá kết hợp với yếu tố nội (tế bào viền 
tuyến dạ dày bài tiết). Phức hợp này gắn vào receptor màng tế bào niêm mạc 
hồi tràng và vitamin B12 được hấp thu theo cơ chế ẩm bào. Vitamin B12 vào 
máu, dự trữ ở gan. Nhu cầu vitamin B12 là 1 - 3 mg/24h. Trong khi đó sự dự 
23 
trữ vitamin B12 của gan có thể gấp 1000 lần nhu cầu của cơ thể trong một 
ngày. 
Thành phần thứ hai không kém phần quan trọng là sắt. Sắt được hấp thu 
theo đường tiêu hoá vào máu. Trong máu, sắt được kết hợp với một globulin 
là apotransferrin để tạo thành transferrin vận chuyển trong huyết tương (vì sắt 
liên kết với globulin rất lỏng lẻo). Sắt được vận chuyển tới các mô đặc biệt: tổ 
chức võng - nội mô và gan. Tại đây, sắt được giải phóng ra và được tế bào 
hấp thu. 
Trong bào tương, sắt kết hợp với một protein là apoferritin để tạo thành 
ferritin là dạng dự trữ sắt. Một lượng nhỏ sắt được dự trữ ở dạng hemosiderin 
trong tế bào. Đặc tính duy nhất của transferrin là nó gắn rất mạnh với receptor 
màng tế bào nguyên hồng cầu. Trong tế bào, transferrin giải phóng sắt vào ty 
lạp thể. Tại đây diễn ra quá trình tổng hợp hem. Mỗi ngày một người trưởng 
thành cần 1mg sắt. Phụ nữ cần sắt nhiều gấp đôi so với nam giới vì bị mất 
máu qua máu kinh nguyệt. Sắt bị thải hàng ngày qua phân và mồ hôi. 
Sắt được hấp thu ở ruột nhờ apoferritin do gan sản xuất, bài tiết theo 
mật vào tá tràng. Apoferritin gắn với sắt tự do hoặc với sắt của hemoglobin, 
myoglobin để tạo thành transferrin.Transferrin gắn vào receptor tế bào niêm 
mạc ruột, rồi vào máu. Sắt được hấp thu rất chậm và rất ít, mặc dù sắt được ăn 
vào theo thức ăn là khá nhiều. Khi apoferritin trong cơ thể bão hoà sắt thì 
transferrin không giải phóng sắt cho các mô và cũng không nhận sắt từ ruột, 
hấp thu sắt bị ngừng lại. 
Khi cơ thể thừa sắt, gan giảm sản xuất apoferritin làm cho apoferritin 
trong máu và mật giảm và cũng làm giảm hấp thu sắt. Trong trường hợp ăn 
quá nhiều sắt, sắt vào máu nhiều dẫn đến lắng đọng hemosiderin trong các tế 
bào võng - nội mô, gây độc hại cho tế bào này. 
24 
4.3. Sự điều hoà quá trình sinh hồng cầu 
Số lượng hồng cầu ở máu ngoại vi được điều hoà hằng định nhằm cung 
cấp đủ oxy cho tế bào hoạt động. Sự tăng trưởng và sinh sản của các tế bào 
gốc được kiểm soát bởi các protein kích thích tăng trưởng, ví dụ như 
interleukin 3. 
Các tế bào gốc biệt hoá đến lượt mình lại chịu sự kích thích tăng trưởng 
của các chất gây biệt hoá, mà các chất này lại được rất nhiều cơ quan như 
thận, gan... sản xuất khi chúng bị thiếu oxy. 
Bệnh nhân bị thiếu máu do mất máu, bị giảm chức năng tuỷ xương khi 
bị chiếu xạ, những người sống ở vùng núi cao có nồng độ oxy trong không 
khí thấp hơn bình thường, bệnh nhân bị suy tim, các bệnh về phổi có giảm 
trao đổi khí ở phổi... đều gây ra thiếu oxy ở các mô làm cho quá trình oxy hoá 
ở các mô bị giảm đi. 
Khi các mô bị thiếu oxy chúng sản xuất ra erythropoietin. 
Erythropoietin là một glucoprotein có TLPT là 34000. Bình thường 80-90% 
erythropoietin là do thận sản xuất, còn lại là do gan sản xuất. Một số mô khác 
cũng sản xuất erythropoietin, nhưng không đáng kể. Vì vậy chúng ta có thể 
gặp bệnh nhân thiếu máu do suy thận mãn tính. Khi thận và gan thiếu oxy, 
erythropoietin sẽ được sản xuất sau vài phút hoặc sau vài giờ. 
Erythropoietin do thận sản xuất ở dạng chưa hoạt động gọi là 
erythogenin. Nhờ kết hợp với một globulin (do gan sản xuất) erythogenin 
chuyển thành erythropoietin hoạt động. Erythropoietin có tác dụng: kích thích 
quá trình chuyển C.P.U.E thành tiền nguyên hồng cầu và kích thích chuyển 
nhanh các hồng cầu non thành hồng cầu trưởng thành. 
25 
5. Sức bền hồng cầu 
Màng hồng cầu là một màng bán thấm. Nước có thể qua màng hồng cầu 
khi áp xuất thẩm thấu bên trong và bên ngoài hồng cầu khác nhau. Người ta 
xác định sức bền hồng cầu bằng dung dịch muối NaCl nhược trương có nồng 
độ khác nhau từ 0,02% một ( phương pháp Hamberger). 
Hồng cầu trong dung dịch muối NaCl nhược trương bị trương to lên và 
vỡ ra do nước từ dung dịch muối vào trong hồng cầu.Khi hồng cầu vỡ, 
hemoglobin giải phóng vào dung dịch và làm cho nó có màu hồng. Một số 
hồng cầu bắt đầu vỡ trong dung dịch muối NaCl nhược trương 0,44%. Nồng 
độ muối NaCl 0,44% được gọi là sức bền tối thiểu của hồng cầu. Toàn bộ 
hồng cầu vỡ hết trong dung dịch NaCl nhược trương 0,34%. Nồng độ muối 
NaCl 0,34% được gọi là sức bền tối đa của hồng cầu. 
Sức bền của hồng cầu giảm trong bệnh vàng da huỷ huyết, tăng lên sau 
cắt lách. 
6. Tốc độ lắng hồng cầu 
Máu được chống đông, đặt trong ống nghiệm, hồng cầu lắng xuống 
dưới, huyết tương nổi lên trên. Điều đó xảy ra là do tỷ trọng của hồng cầu 
(1,097) cao hơn tỷ trọng của huyết tương (1,028). Khi có quá trình viêm diễn 
ra trong cơ thể làm hàm lượng các protein máu thay đổi, cân bằng điện tích 
protein huyết tương thay đổi, điện tích màng hồng cầu cũng bị biến đổi theo, 
hồng cầu dễ dính lại với nhau hơn và làm cho nó lắng nhanh hơn. 
Như vậy tốc độ lắng máu càng cao thì quá trình viêm đang diễn ra trong 
cơ thể càng mạnh. Chỉ số tốc độ lắng hồng cầu là chiều cao cột huyết tương 
tính bằng mm trong 1h, 2h và 24h. 
26 
7. Hemoglobin 
7.1. Cấu trúc của Hemoglobin. 
Hemoglobin (Hb) là 1 protein màu, phức tạp thuộc nhóm 
chromoproteid màu đỏ, có nhóm ngoại là hem. Hb là thành phần chủ yếu của 
hồng cầu, chiếm 28% và tương ứng với 14,6g trong 100 ml máu. TLPT của 
Hb là 64.458. 
Hb gồm 2 phần: hem và globin. Mỗi phân tử Hb có 4 hem và 1 globin. 
Nó được tạo thành từ 4 dưới đơn vị. Mỗi dưới đơn vị là 1 hem kết hợp với 
globin. 
Globin có cấu trúc là các chuỗi polypeptid. Ở người lớn, 4 chuỗi 
polypeptid giống nhau từng đôi một: 2 chuỗi a và 2 chuỗi b. Các dưới đơn vị 
liên kết với nhau bằng liên kết yếu: liên kết ion, liên kết hydro, tạo nên cấu 
trúc bậc 4 của phân tử Hb. Ở chuỗi polypeptid của mỗi dưới đơn vị có 1 hốc 
chứa hem. Trung tâm của phân tử Hb có 1 hốc rỗng gọi là hốc trung tâm. Hốc 
trung tâm tiếp nhận phân tử 2,3 diphosphoglycerat (2,3 DPG) và sự kết hợp 
của hốc trung tâm với 2,3 DPG có vai trò điều hoà ái lực của Hb với 0xy. 
Thành phần thứ 2 của Hb là hem. Sắc tố hem thuộc loại porphyrin là 
những chất có khả năng kết hợp với nguyên tử kim loại. Hem ở người là 
porotophyrin IX kết hợp với Fe++. Hem có 4 nhân pyrol liên kết với nhau 
bằng cầu nối menten (-CH=). Vòng porphyrin có gắn các gốc metyl (-CH3) ở 
vị trí 1, 3, 5, 8; các gốc vinyl (-CH=CH2) ở vị trí 2,4; các gốc propionyl (-
CH2 - CH2 - COOH) ở vị trí 6,7. Fe++ gắn với đỉnh phía trong của nhân pyrol 
bằng hai liên kết đồng hoá trị và hai liên kết phối trí và với globin qua gốc 
histidin. 
Porphyrin là phổ biến trong thế giới sinh vật. Porphyrin kết hợp với 
Mg
++
 tạo thành chất diệp lục của thực vật. 
27 
Hem có thể kết hợp với nhiều chất khác nhau. Nếu hem kết hợp với 
globin thì tạo thành Hb. Nếu hem kết hợp với albumin, NH3, pyridin, 
nicotin... tạo nên chất gọi là hemochromogen. Hem phản ứng với NaCl trong 
môi trường acid tạo ra chloruahem (hemin). Phản ứng này được sử dụng trong 
pháp y. 
7.2. Các loại hemoglobin ở người. 
Hemogobin khác nhau ở phần cấu tạo globin. Hb của thai nhi là HbF. 
Globin của HbF gồm hai chuỗi a và hai chuỗi g. Hb của người lớn là HbA. 
Globin của HbA gồm hai chuỗi a và hai chuỗi b (vị trí thứ 3 của chuỗi b là 
glutamin được thay bằng threonin ở chuỗi g). Hb của bệnh nhân mắc bệnh 
thiếu máu có hồng cầu hình lưỡi liềm là HbS (HbB) vị trí thứ 6 của chuối b là 
valin được thay bằng glutamin. Loại hồng cầu này rất dễ vỡ khi qua mao 
mạch nhỏ. HbC và HbD là các Hb bình thường gặp ở một số chủng tộc người 
Châu Phi. 
Có nhiều phương pháp định lượng Hb, kể cả các phương pháp không 
chảy máu. Bình thường người Việt có Hb là 14,6g (đối với nam) và 13,3g 
(đối với nữ) trong 100ml máu. Đếm số lượng hồng cầu và định lượng Hb là 
những xét nghiệm quan trọng trong đánh giá sự thiếu máu, thiếu máu đẳng 
sắc (giá trị hồng cầu =1), thiếu máu ưu sắc (giá trị hồng cầu >1) và thiếu máu 
nhược sắc (giá trị hồng cầu <1). 
7.3. Chức năng của hemoglobin. 
- Hemoglobin kết hợp với oxy tạo thành oxyhemoglobin (HbO2). Khả 
năng kết hợp lỏng lẻo và thuận nghịch tạo điều kiện cho việc Hb nhận oxy ở 
phổi rồi vận chuyển đến mô giải phóng oxy cho tế bào. Oxy kết hợp với Hb ở 
phần Fe++ của hem. 
28 
Mỗi Hb có 4 hem, mỗi hem có 1Fe++ . Như vậy về mặt lý thuyết một 
phân tử Hb có thể kết hợp bão hoà với 4 phân tử oxy. Thực tế trong cơ thể 
điều này rất khó xảy ra vì không bao giờ có sự bão hoà 100% HbO2. Sự kết 
hợp giữa oxy với Fe++ xảy ra như sau: Khi một phân tử oxy gần tới Fe++ (do 
oxy khuyếch tán từ phế nang vào máu, từ máu vào trong hồng cầu) thì cùng 
một lúc xảy ra hai mối liên kết: Fe++-O2- và Fe
++
-N
+
- (nitơ của nhóm 
imidazol). Lúc này oxy mang điện tích âm vì nhận điện tử của nitơ. Fe++ lúc 
này trở thành một acid yếu. Vì một lý do nào đó mà không có mối liên kết 
Fe
++
-N
+
-, lúc này oxy không liên kết với Fe++ mà lại nhận điện tử của Fe++ , 
Hb chuyển thành methemoglobin, làm cho Hb mất khả năng vận chuyển oxy. 
Imidazol định hướng trên bề mặt hem là nguyên nhân tạo ra mối liên kết Fe++-
N
+
-. 
Sự kết hợp và phân ly HbO2 chịu ảnh hưởng của pO2, pCO2, pH, nhiệt 
độ máu. 
- Hemoglobin kết hợp với carbonic tạo thành carbohemoglobin 
(HbCO2). Đây cũng là một phản ứng thuận nghịch. Sự kết hợp xảy ra ở mô, 
sự phân ly xảy ra ở phổi. Carbonic kết hợp với Hb ở nhóm amin của globin 
nên gọi là phản ứng các carbamin. Carbonic được vận chuyển ở dạng HbCO2 
không nhiều, chỉ chiếm 6,5% tổng số CO2 vận chuyển trong máu. 
- Hemoglobin kết hợp với carbonmonocid tạo thành 
Carboxyhemoglobin (HbCO). HbCO rất bền vững và không còn khả năng 
vận chuyển oxy vì ái lực của Hb với CO rất cao, gấp 210 lần ái lực của Hb 
với O2, thậm trí CO còn đẩy được O2 ra khỏi HbO2. Khi ngộ độc CO, cần cho 
thở O2 phân áp cao để tái tạo lại oxyhemoglobin 
29 
- Hemoglobin có tính chất đệm. Hệ đệm hemoglobin là một trong các 
hệ đệm quan trọng của máu, đó là hệ đệm HHb/KHb và hệ đệm 
HHbCO2/KHbO2. 
Khả năng đệm của Hb là đáng kể vì hàm lượng Hb trong máu khá cao 
và chiếm khoảng 35% dung tích đệm của máu. 
- Trong quá trình chuyển hoá Hb, cơ thể tạo ra sắc tố mật. Sắc tố mật 
không có chức năng sinh lý nhưng nó là chất chỉ thị màu đối với các nhà lâm 
sàng, nó cho ta biết mật có mặt ở đâu, qua đó đánh giá chức năng gan mật. 
=====HẾT=====