Bài giảng Dịch tễ học - Các thiết kế nghiên cứu dịch tễ học

CÁC THIếT Kế NGHIÊN CứU DịCH Tễ HọCBỘ MÔN DỊCH TỄ HỌCMục tiêu bài họcLiệt kê các nhóm thiết kế nghiên cứu dịch tễ họcMô tả đặc điểm và những điểm mạnh-yếu của các thiết kế nghiên cứu chính Xác định loại thiết kế nghiên cứu dịch tễ học thích hợp trong những tình huống cụ thể. Khái niệm dịch tễ học“là khoa học nghiên cứu về sự phân bố và các yếu tố quyết định những tình trạng/sự kiện liên quan tới sức khoẻ trong những quần thể xác định và việc áp dụng những nghiên cứu này vào việc khống chế những vấn đề sức khoẻ”Câu hỏi Dịch tễ họcMục đích của nghiên cứu dịch tễ học để nhằm trả lời cho các câu hỏi:Cái gì?	WHAT?Ai?	WHO?Ở đâu?	WHERE?	Khi nào?	WHEN?Tại sao?	WHY?Phơi nhiễm và tình trạng sức khoẻTrước khi xem xét thiết kế nghiên cứu chúng ta hãy cân nhắc kỹ cái gì cần được nghiên cứu. Trong một nghiên cứu dịch tễ có:Tình trạng sức khoẻ quan tâm chínhTình trạng phơi nhiễm chínhCác yếu tố/phơi nhiễm khác có thể ảnh hưởng đến tình trạng sức khoẻPhơi nhiễmLà yếu tố nguy cơ ta đang phát hiện (nghiên cứu) và có thể là nguyên nhânĐược dùng với nghĩa rộng là những yếu tố/đặc điểm có thể liên quan đến tình trạng sức khỏePhơi nhiễm chính: là phơi nhiễm được trình bày trong giả thuyết nghiên cứuVD: hút thuốc lá gây ung thư gan Một nghiên cứu có thể tìm hiểu nhiều phơi nhiễm.Tình trạng sức khoẻTình trạng sức khoẻ là cũng một khái niệm rộng có thể được hiểu là một thay đổi do bị tác động bởi một hay nhiều yếu tố phơi nhiễm. VD: tử vong, bệnh v.v...Một nghiên cứu có thể tìm hiểu nhiều tình trạng sức khoẻ.Một đặc điểm có thể là tình trạng sức khoẻ của một nghiên cứu nhưng lại có thể là tình trạng phơi nhiễm của một nghiên cứu khác.Phân loại TKNC (1)Phân loại theo đặc điểm phơi nhiễmQuan sát: phơi nhiễm của đối tượng không chịu tác động của nhà nghiên cứuThử nghiệm/Thực nghiệm/Can thiệp: phơi nhiễm của đối tượng là do nhà nghiên cứu chủ động tác độngPhân loại theo câu hỏi trả lờiMô tả: chủ yếu trả lời câu hỏi cái gì? ai? ở đâu? khi nào?  sự phân bốPhân tích: chủ yếu trả lời câu hỏi tại sao?Phân loại TKNC (2) NGHIÊN CỨU DỊCH TỄ HỌCQuan sátCan ThiệpSố liệu chungSL trên cá thểTN kiểm soátBán TNMô tả Phân tíchMô tả Phân tíchNC sinh tháiNC thuần tậpNC cắt ngang Bệnh-chứngPhân loại TKNC (3)Nghiên cứu cắt ngangNghiên cứu sinh tháiNghiên cứu trường hợpNghiên cứu bệnh-chứngNghiên cứu thuần tậpThử nghiệm ngẫu nhiên Mô tảPhân tíchQuan sátCan thiệpNghiên cứu mô tảCác nghiên cứu trường hợp/nhóm bệnhNghiên cứu sinh thái/nghiên cứu tương quanNghiên cứu cắt ngang Một số trường hợp cũng nhằm mục đích giải thích VÌ SAO?NC trường hợp/nhóm bệnhMô tả chi tiết về một hoặc một vài trường hợp bất bình thường, bệnh hiếmbệnh ở người bất bình thườngCó thể hình thành giả thuyết liên quan đến căn nguyênMặc dù bằng chứng không thuyết phục nhưng có thể gợi mở cho các nghiên cứu tiếp theo.NC trường hợp/nhóm bệnhVí dụNghiên cứu về bệnh SARSNghiên cứu về bệnh cúm gia cầmNghiên cứu về bệnh tiêu chảy cấp nguy hiểmNC trường hợp/nhóm bệnhĐiểm mạnhcó thể là công cụ duy nhất để tìm hiểu những sự kiện, hiện tượng lâm sàng hiếmcơ sở để hình thành giả thuyếtĐiểm yếukhông có nhóm so sánh, chỉ dựa vào kinh nghiệm/quan sát của một số cá nhânkhông thể kiểm định các giả thuyếtcó nguy cơ bị sai chệch lớnNghiên cứu sinh tháiCòn được gọi là Nghiên cứu tương quanĐơn vị nghiên cứu là các quần thể, chứ không phải các cá thểNghiên cứu tìm hiểu mối liên quan giữa phơi nhiễm và tình trạng sức khỏecủa các quần thể ở các khu vực địa lý khác nhau tại cùng một thời điểmcủa cùng một quần thể ở các thời điểm khác nhauNghiên cứu sinh tháiVD 1: Tìm hiểu mối tương quan giữa lượng muối tiêu thụ và tỷ suất tử vong ở các quận khác nhau của tỉnh Vân Nam, Trung QuốcNghiên cứu sinh tháiNgụy biện sinh tháiNghiên cứu sinh thái đưa ra kết luận về sự kết hợp ở quy mô quần thểSự kết hợp này có thể không còn nữa ở quy mô cá thểVí dụ: từ số liệu tổng điều tra dân số ở 48 bang của Mỹ năm 1930những bang có tỷ lệ dân nhập cư cao hơn thì trình độ học vấn trung bình cao hơn dân nhập cư có trình độ học vấn cao hơn?Nghiên cứu sinh tháiĐiểm mạnhNhanh, dễ tiến hànhCó thể sử dụng số liệu sẵn cóCơ sở để hình thành giả thuyết.	 Điểm yếuNghiên cứu sinh tháiĐiểm yếukhông xây dựng được mối liên quan giữa phơi nhiễm với tình trạng sức khoẻ ở mức độ cá thểsử dụng mức độ phơi nhiễm trung bình chứ không phải các giá trị thực của cá nhânKhông kiểm soát được các yếu tố nhiễu“ngụy biện sinh thái” các yếu tố khác có thể giải thích cho sự kết hợp quan sát.Nghiên cứu sinh tháiKhi phân tích mối liên quan giữa mức ô nhiễm không khí trung bình và tỷ lệ tử vong (hàng năm hiệu chỉnh theo tuổi, giới và chủng tộc ở các khu vực của Mỹ 1979 – 1983) Mức ô nhiễm không khí cao có liên quan tới tỷ lệ tử vong cao. Nhưng khó loại trừ được các yếu tố nguy cơ khác (hút thuốc lá, bệnh nghề nghiệp ) cũng góp phần làm tăng tỷ lệ tử vong. Nếu nghiên cứu ở mức cá thể, người ta có thể loại trừ được vai trò của hút thuốc lá trong mối liên quan trên.Nghiên cứu sinh tháiNghiên cứu sinh thái được tiến hành khichưa có nhiều kiến thức về vấn đề nghiên cứucó sự khác biệt rõ ràng giữa các quần thể nghiên cứu - độ mạnh của sự kết hợp kỳ vọng lớnmức độ phơi nhiễm thuần nhất ở một số khu vực - không có những yếu tố nhiễu lớnphơi nhiễm được đo lường ở mức độ quần thể/sinh tháiNghiên cứu cắt ngangTìm hiểu mối liên hệ giữa phơi nhiễm và bệnh/tình trạng sức khoẻ của một quần thể hoặc một mẫu đại diện của quần thể tại một thời điểm.Sự hiện diện của bệnh và phơi nhiễm được xác định ở tất cả các thành viên của một quần thể hoặc một mẫu đại diện.Sơ đồ nghiên cứu cắt ngangCó bệnhKhông bệnhCó phơi nhiễmabKhông phơi nhiễmcdQuần thể xác định tại một thời gianNghiên cứuđồng thời