Bài giảng Đường lối cách mạnh Đảng Cộng sản Việt Nam - Chương 3: Đường lối phát triển bền vững nông nghiệp và nông thôn - Hoàng Xuân Sơn

Chương 3ĐƯỜNG LỐI PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG NÔNG NGHIỆP VÀ NÔNG THÔNThS. Hoàng Xuân SơnKhái niệm, đặc trưng Nông nghiệp, Nông thôn1Một số mô hình PT nông nghiệp trên thế giới2Khái niệm PT bền vững; PT bền vững NN, NT3Nhận thức mới về PT NN, NT trên thế giới4Các đảm bảo và chương trình phát triển bền vữngNông nghiệp, nông thôn5I. LÝ LUẬN CHUNG VỀ PT BỀN VỮNG NN & NT1. Khái niệm, đặc trưng Nông nghiệp, Nông thônNông thôna) Khái niệmNông nghiệpNgànhSx vật chất cơ bản của XHSản phẩmTrồng trọt, chăn nuôiNghĩa rộngLâm nghiệp, ngư nghiệpCổ điển: Khu vực dân cư tập trung chủ yếu làm nghề nôngTruyền thống: Xã hội-sx nông nghiệp; Dân cư - làm ruộngTĐ: Nghề nôngThS. Hoàng Xuân Sơnb) Đặc trưng của Nông nghiệp và Nông thôn Những đặc trưng cơ bản của nông thôn – Quan điểm nông thôn hiện đạiKhông gian, thời gianHoạt động sản xuất đặc trưngNghề chínhBản sắc văn hóa, quan hệ xã hộiMôi trường tự nhiên, xã hộiPhân bốKết cấu hạ tầngThS. Hoàng Xuân SơnNông thôn thường bao quát, trải dài theo không gian, thời gian của một quốc gia.Không gian, thời gianNông thôn thường gắn liền với lịch sử phát triển của mỗi quốc gia.ThS. Hoàng Xuân SơnNông thôn gắn chặt với một nghề xã hội truyền thống, đặc trưng và nổi bật là hoạt động sản xuất nông nghiệpNhững người sinh sống ở nông thôn chủ yếu là nghề nông.Nghề chínhTư liệu sản xuất cơ bản ở nông thôn là đất đai, là yếu tố tạo nên sự gắn kết nghề nghiệp keo sơn của người dân nông thôn với nơi “chôn nhau cắt rốn”.ThS. Hoàng Xuân SơnNông thôn luôn có sự phân tán không đồng đều giữa các vùng.Phân bốThS. Hoàng Xuân SơnKết cấu hạ tầng vùng nông thôn thường kém hơn so với thành thị. Nông thôn bao gồm những tụ điểm quần cư (làng, bản, buôn, ấp) thường có quy mô nhỏ về mặt số lượng.So với thành thị, nông thôn có mức độ phúc lợi xã hội thua kém, trình độ sản xuất hàng hóa và tiếp cận thị trường thấp hơn.Nông thôn chịu sức hút của đô thị về nhiều mặt, dân cư nông thôn thường hay di chuyển tự do ra các đô thị để kiếm việc làm và tìm cơ hội sống tốt hơn.Kết cấu hạ tầngThS. Hoàng Xuân SơnHoạt động sản xuất đặc trưng và tiêu biểu của nông thôn là sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và công nghiệp nông thônHoạt động sản xuất đặc trưngThS. Hoàng Xuân SơnLoại hình văn hóa đặc thù mang đậm nét dân gian, nét truyền thống dân tộc, luôn gắn kết với thiên nhiên: cây đa, bến nước, con đò, dòng sôngBản sắc văn hóa, quan hệ xã hộiQuan hệ xã hội mang tính đặc thù của cộng đồng theo phong tục của từng dân tộc, theo thiết chế của các dòng họ, luôn được xác định và lưu giữ lâu dài.ThS. Hoàng Xuân SơnMật độ dân cư thấp; giàu tiềm năng về tài nguyên thiên nhiên như đất đai, nguồn nước, khí hậu, rừng, biển, ở nông thôn có một môi trường tự nhiên ưu trội, con người gần gũi với thiên nhiên hơn.Đa dạng về điều kiện kinh tế xã hội, về trình độ tổ chức quản lý, về quy mô và mức độ phát triển. Cung cách ứng xử xã hội nặng về tục lệ nhiều hơn là pháp lý (ảnh hưởng đến khả năng khai thác tài nguyên và nguồn lực).Môi trường tự nhiên, xã hộiThS. Hoàng Xuân Sơn Đặc trưng của nông nghiệpNông nghiệp là ngành sản xuất phụ thuộc rất nhiều vào tự nhiên. Những điều kiện tự nhiên như đất đai, nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa, bức xạ mặt trời... trực tiếp ảnh hưởng đến năng suất, sản lượng cây trồng vật nuôi. Nông nghiệp cũng là ngành sản xuất có năng suất lao động rất thấp, vì đây là ngành sản xuất phụ thuộc rất nhiều vào tự nhiên; là ngành sản xuất mà việc ứng dụng tiến bộ khoa học - công nghệ gặp rất nhiều khó khăn.Sản xuất nông nghiệp ở nước ta thường gắn liền với những phương pháp canh tác, lề thói, tập quán... đã có từ hàng nghìn năm nay. Đặc trưng của nông nghiệpSản xuất nông nghiệp có tính vùng rõ rệt (ví dụ: chè chỉ thích hợp trồng nhiều ở các tỉnh phía Bắc và cà phê chỉ thích hợp trồng ở Tây Nguyên).Tư liệu sản xuất chính là ruộng đất, là một loại tư liệu sản xuất không thể thay thế, có tính chất đặc biệt (bị giới hạn về mặt diện tích, nhưng có thể phát huy sức sản xuất).Đối tượng của sản xuất nông nghiệp là cơ thể sống cây trồng và vật nuôi.Sản xuất NN có tính thời vụ cao. Đòi hỏi phải có kế hoạch sản xuất, thực hiện tốt các biện pháp cơ giới hóa canh tác, chuyển đổi mùa vụ, xen canh, gối vụ2. Một số mô hình PT nông nghiệp trên thế giớiMô hình nông trang quy mô nhỏMô hình nông thôn mớiMô hình ngoại sinh/bên ngoàiMô hình nội sinh3. Khái niệm PT bền vững; PT bền vững NN, NTa) Khái niệm “phát triển bền vững”Your Text ereYour Text HereTheo WCED, phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng được những yêu cầu của hiện tại, nhưng không gây trở ngại cho việc đáp ứng nhu cầu của các thế hệ mai sau.Phát triển kinh tế (nhất là tăng trưởng ktế)Phát triển xã hội (nhất là thực hiện tiến bộ, công bằng xh, x.đói g.nghèo, gq việc làm).Quan điểm 1:MTPT-WCEDQuan điểm 2:HN TĐ TĐ, TGCó 02 quan điểm về phát triển bền vữngTheo Hội nghị thượng đỉnh Trái đất (1992) và HN Thượng đỉnh Thế giới (2002), Phát triển bền vững là quá trình có sự kết hợp chặt chẽ, hợp lý và hài hòa giữa 3 mặt của sự phát triển gồm: Bảo vệ môi trường (nhất là xử lý, khắc phục ô nhiễm, phục hồi và cải thiện chất lượng môi trường; phòng chống cháy và chặt phá rừng, khai thác hợp lý và sử dụng tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên).b) Phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vữngYour Text erePhát triển NN & NT bền vững1. Tính bền vững của chuỗi lương thực2. Tính bền vững trong sử dụng tài nguyên đất và nước về không gian và thời gian3. Khả năng tương tác th. mại trong tiến trình phát triển NN và NT để đảm bảo cuộc sống đủ, an ninh lương thực trong vùng và giữa các vùngb) Phát triển nông nghiệp và nông thôn bền vữngYour Text erePhát triển NT & NT bền vững1. 2. 3. Bền vững về sinh tháiCách thực hành trong NN phải đảm bảo đạt được đồng thời 3 mục tiêuLợi ích về kinh tếLợi ích XH đ/v nông dân và cộng đồngb) Phát triển NN & NT bền vững – CT nghị sự 21Your Text ere2Xây dựng mô hình tiêu thụ bền vững3Bảo vệ và nâng cao sức khỏe của con người5Quản lý rừng có hiệu quả4Quản lý nguồn lực đất đai bền vững6Đấu tranh với hoang mạc hóa và hạn hán1Đấu tranh với nghèo khób) Phát triển NN & NT bền vững – CT nghị sự 21Your Text ere8Sử dụng an toàn các loại hóa chất9Bảo vệ đa dạng sinh học11Bảo vệ và quản lý nguồn nước ngọt10Bảo vệ và qlý đại dương, hệ sinh thái biển12Bảo đảm phối hợp giữa môi trường và p.triển7Phát triển bền vững miền núi4. Nhận thức mới về phát triển NN, NT trên thế giớiBền vững về sinh tháiQuản lý đất bền vững;Quản lý sâu bệnh bền vững;Bảo vệ đa dạng sinh học.Kết quả cần đạt đượcĐảm bảo người dân nông thôn có phương kế sinh sống bền vững;Được sống trong hệ sinh thái lành mạnh.5. Những vấn đề cần đảm bảo để PT NN, NT bền vữngYếu tố cần đbảo: Nông sảnChất lượng sản phẩm phù hợp (đặc biệt là đảm bảo tiêu chuẩn quốc tế về vệ sinh an toàn thực phẩm).Sản phẩm đa dạng, có hàm lượng công nghệ cao.Giá cả nông sản hợp lý, có sức cạnh tranh trên thị trường toàn cầu.Khối lượng nông sản phải có quy mô đủ lớn theo yêu cầu thị trường, nhất là yêu cầu của nhà nhập khẩu nông sản từ Việt Nam.Thời gian cung ứng nông sản phải đáp ứng yêu cầu khắt khe của nhà phân phối, nhất là của nhà nhập khẩu nông sản từ Việt Nam.5. Những vấn đề cần đảm bảo để PT NN, NT bền vững Thực hiện một nền nông nghiệp đa chức năng, vừa sản xuất nông phẩm hàng hóa vừa kết hợp phát triển du lịch sinh thái và tạo cảnh quan môi trường sống tốt đẹp cho con người; Nông sản phải được sản xuất theo tiêu chuẩn và quy trình GAP (good agriculture practice), ISO.1.4000 và HCACCP; Áp dụng công nghệ cao trong tất cả các khâu của quá trình sản xuất nông nghiệp, từ chọn, tạo, sản xuất giống đến sản xuất và chế biến, bảo quản, tiêu thụ nông sản.Yếu tố cần đbảo: Nông sảnPhát triển nông nghiệp5. Những vấn đề cần đảm bảo để PT NN, NT bền vữngCác trang trại có quy mô lớn phải trở thành lực lượng sản xuất nông sản hàng hóa chủ yếu kết hợp với du lịch nông thôn trên các vùng nông nghiệp sinh thái.Các HTX làm dịch vụ đầu vào-đầu ra cho các trang trại phải được thành lập và phát triển do nhu cầu của các chủ trang trại sản xuất hàng hóa nông sản có quy mô lớn.Sản xuất theo hợp đồng giữa các trang trại và doanh nghiệp chế biến, tiêu thụ nông sản, trên thị trường trong và ngoài nước, cũng như các doanh nghiệp du lịch sinh thái, phải trở thành hình thức giao dịch buôn bán nông sản phổ biến và chủ yếu. Yếu tố cần đbảo: Nông sảnPhát triển nông nghiệpTriển khai mô hình sản xuất5. Những vấn đề cần đảm bảo để PT NN, NT bền vữngYếu tố cần đbảo: Nông sảnPhát triển nông nghiệpTriển khai mô hình sản xuấtThể chế quản lý vĩ mô của Nhà nướcTạo khung pháp lý cho thị trường đất NN hoạt động lành mạnh để quá trình tích tụ r.đất diễn ra thuận lợi, hình thành các trang trại quy mô lớn.Đào tạo miễn phí cho con em nông dân, từ bậc tiểu học đến phổ thông trung học cơ sở và trung học cao đẳng nghề nông nghiệp, để tạo ra một đội ngũ chủ trang trại “thanh nông tri điền” và các kỹ thuật viên nông nghiệp trên tất cả các vùng nông nghiệp sinh thái.Đầu tư cho hoạt động khuyến nông để nâng cao kỹ năng cho đội ngũ nông dân hiện hữu theo nhu cầu của nông dân và thị trường nông sản, không phân biệt chủ thể (tổ chức) hoạt động khuyến nông.Tài trợ 100% kinh phí cho các đề tài khoa học kỹ thuật và kinh tế-xã hội phục vụ phát triển nông nghiệp, nông thôn, không phân biệt chủ thể (tổ chức và cá nhân) thực hiện các đề tài khoa học này.123II. CHỦ TRƯƠNG CỦA ĐẢNG VỀ PHÁT TRIỂN NN&NT THỜI KỲ ĐỔI MỚI Quá trình hình thành và phát triển tư duy của Đảng về NN & NT Mục tiêu phát triển NN & NT Thực trạng và những vấn đề phát sinh trong quá trình phát triển NN & NT1. Quá trình hình thành và phát triển tư duy của Đảng về NN & NTĐHVI 1986ĐHVII 1991ĐHVIII 19962008Các NQ của BCT khóa VIII:Nghị quyết 02, 24.12.1996;Nghị quyết 04, 29.12.1997;Nghị quyết 06 (lần 1), ngày 17.10.1998.HNTW5, khóa VII;Hội nghị đại biểu toàn quốc giữa nhiệm kỳ-- -- Khóa VII;HNTW7-khóa VII.HNTW5, khóa IX;HNTW7, khóa IX;HNTW 9, khóa IX.ĐHIX 2001ĐHX 2006ĐHXI 20112. Mục tiêu phát triển nông nghiệp và nông thônGiai đoạn 2011 – 2015:4321PT NN toàn diện theo hướng hiện đại, hiệu quả, bền vững.PT LN toàn diện, bền vững, chú trọng rừng sx, ph hộ, đặc dụng.PT mạnh nuôi trồng th.sản đa dạng theo quy hoạch, phát huy lợi thế vùng.Xây dựng nông thôn mới.65Hỗ trợ nhà ở cho người nghèo, đối tượng chính sách.GTGT NN 5 năm đạt 2,6-3%/năm, l.đ NN 40-41%, TN = 1,8-2lần/20102. Mục tiêu phát triển nông nghiệp và nông thônTừ năm 2020:1Tốc độ tăng trưởng nông, lâm, thủy sản đạt 3.5% - 4%/ năm; sử dụng đất NN hiệu quả, đảm bảo an ninh lương thực quốc giaLao động NN còn 30% lao động xã hội, tỷ lệ lao động NT quan đào tạo đạt trên 50%Phát triển đồng bộ kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn.Nâng cao chất lượng cuộc sống ở NT, thực hiện hiệu quả và bền vững công cuộc xóa đói giảm nghèoNâng cao năng lực phòng chống, giảm nhẹ thiên tai; ngăn chặn, xử lý tình trạng ô nhiễm môi trường.23453. Thực trạng và những vấn đề mới nẩy sinh trong quá trình phát triển nông nghiệp và nông thôna)  Thành tựub) Hạn chếc) Những vấn đề mới nảy sinh trong trong quá trình phát triển NN và NT.Nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của dân cư nông thôn, nhất là vùng khó khăn.Xây dựng kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội NT gắn với phát triển các đô thị.Xây dựng nền NN toàn diện theo hướng hiện đại, đồng thời PT mạnh CN và dịch vụ ở NT.HĐHHình thức tổ chứcĐời sốngKết cấu hạ tầngPT c.nghiệp, dịch vụPT nhanh nghiên cứu, chuyển giao và ứng dụng khoa học, công nghệ, đào tạo nguồn nhân lực, CNH-HĐH NT.Đổi mới và xây dựng các hình thức tổ chức sản xuất, dịch vụ có hiệu quả.III. NHIỆM VỤ VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔNHoàn thiện việc quy hoạch đất đaiTăng cường sự lãnh đạo của Đảng, quản lý của Nhà nước, phát huy sức mạnh của các đoàn thể CT-XH ở NT, nhất là hội nông dânĐổi mới mạnh mẽ cơ chế, chính sách để huy động cao các nguồn lực, PT nhanh kinh tế NT.KhácLuậtQuy hoạch Sự lãnh đạo của ĐảngĐổi mới cơ chế, chính sáchHoàn thành chương trình xd cơ bản cho NNHoàn thành việc sửa đổi các Luật liên quanNhiệm vụ cấp bách cần hoàn thànhIII. NHIỆM VỤ VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG NÔNG NGHIỆP, NÔNG THÔN ThS. Hoàng Xuân Sơn