Bài giảng Kỹ thuật phòng thí nghiệm - Bài 4: Pha chế các dung dịch theo các loại nồng độ - Phạm Hồng Hiếu

1ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 1
Bài 4. Pha chế các dung dịch theo các loại 
nồng độ
1. Phần lý thuyết nồng độ
1.1. Định nghĩa
1.2. Các loại nồng độ
1.3. Các biểu thức liên hệ giữa các nồng độ 
2. Phần thực hành 
2.1. Thí nghiệm 1: Pha chế dung dịch theo nồng độ % 
2.2. Thí nghiệm 2: Pha chế dung dịch nồng độ tỷ lệ
2.3. Thí nghiệm 3: Pha chế dung dịch nồng độ mol CM
2.4. Thí nghiệm 4: Pha chế dung dịch nồng độ CN
2.5. Thí nghiệm 5: Pha chế dung dịch có nồng độ ppm
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 2
1. Phần lý thuyết nồng độ
1.1. Định nghĩa
1.2. Các loại nồng độ
1.2.1 Nồng độ phụ
1.2.1.1 Công dụng
1.2.1.2 Các loại nồng độ phụ 
1.2.2 Nồng độ chính 
1.2.2.1 Công dụng
1.2.2.2 Các loại nồng độ chính 
1.3. Các biểu thức liên hệ giữa các nồng độ 
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 3
1.1. Định nghĩa
 Nồng độ là một đại lượng biểu thị cho mức độ đậm đặc 
của một hệ có thể ở dạng rắn, lỏng hay khí 
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 4
1.2. Các loại nồng độ
1.2.1 Nồng độ phụ
1.2.2 Nồng độ chính 
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 5
1.2.1 Nồng độ phụ
 Nồng độ phụ là các loại nồng độ mà giá trị của nó không 
chính xác do những lý do sau: 
 Lượng cân của chúng không được cân trên cân phân tích 
 Hóa chất cân không tinh kiết đạt tiêu chuẩn PA
 Khi pha chất chúng không được thực hiện định mức bằng 
bình định mức đạt chuẩn
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 6
1.2.1.1 Công dụng
 Dùng cho các phản ứng mang tính chất quan sát
 Dùng làm môi trường cho phản ứng xảy ra
 Phục vụ cho công việc pha chế
2ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 7
1.2.1.2 Các loại nồng độ phụ
a) Nồng độ phần trăm:
• Nồng độ %(khối lượng/khối lượng): biểu diễn số gam chất tan có 
trong 100g dung dịch
C%w/w = mct x 100 / mdd
• Nồng độ %(khối lượng/thể tích):biểu diễn số gam chất tan có trong 
100ml dung dịch
C%w/v = mct x 100 / Vdd
• Nồng độ %(thể tích/ thể tích): biểu diễn số mililit chất tan có trong 
100ml dung dịch
C%v/v = Vct x 100 / Vdd
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 8
1.2.1.2 Các loại nồng độ phụ
b) Nồng độ tỷ lệ: Nồng độ tỷ lệ biểu thị tỷ số giữa lượng 
thể tích của chất tan ở dạng đậm đặc thương mại và lượng 
thể tích nước 
Ví dụ: Dung dịch HCl 1:1 nghĩa là nếu thể tích dung dịch đó 
được chia làm hai phần thì 1 phần là thể tích HCl đậm đặc 
và 1 phần là thể tích nước 
Dung dịch HCl 1:5 nghĩa là nếu chia dung dịch đó làm 6 
phần thì có 1 phần thể tích HCl đậm đặc và 5 phần thể tích 
nước 
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 9
1.2.2 Nồng độ chính
 Là loại nồng độ có giá trị chính xác. Những dung dịch 
được biểu thị nồng độ này phải được pha từ chất gốc và 
cân trên cân phân tích hay nó phải được thiết lập nồng 
độ từ dung dịch tiêu chuẩn khác.
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 10
1.2.2.1 Công dụng
 Nồng độ chính dùng để đo hàm lượng hay nồng độ của 
một chất, nên nó liên quan trực tiếp đến mức độ đúng sai 
của kết quả 
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 11
1.2.2.2 Các loại nồng độ chính
a) Nồng độ mol: CM
 Biểu thị số phân tử gam chất tan có trong 1000mL dung 
dịch (hay 1 lít dung dịch) 
 Công thức tính: 
 Trong đó:
• a là số gam chất tan 
• M là khối lượng của phân tử gam hay nguyên tử gam 
chất tan 
• Vdd là thể tích dung dịch (mL)
• 1000 là 1000mL dung dịch 
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 12
1.2.2.2 Các loại nồng độ chính
b) Nồng độ đương lượng (CN hay N)
 Biểu thị số đương lượng gam chất tan có trong 1000mL 
dung dịch hay 1 lít dung dịch 
 Công thức tính: 
 Trong đó: 
• a là số gam chất tan 
• Đ là khối lượng của 1 đương lượng gam chất tan 
• Vdd là thể tích dung dịch (mL)
• 1000 là 1000mL dung dịch 
3ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 13
1.2.2.2 Các loại nồng độ chính
c) Nồng độ chuẩn T
 Độ chuẩn T là một loại nồng độ biểu thị lượng chất tan có trong một 
đơn vị thể tích hay một đơn vị khối lượng 
 Đơn vị thể tích ở đây có thể 1 lít hay 1m3, đơn vị đo khối lượng ở đây 
có thể là 1kg hay 1000 kg
 Đơn vị đo hiện nay được sử dụng thông dụng nhất là ppm, ppb, g/ 
kg, g/lít
 Nồng độ phần triệu ppm (part per million): biểu thị số mg chất tan 
có trong 1000mL dung dịch nếu hệ ở dạng lỏng hay số mg chất tan 
có trong 1kg chất, nếu hệ ở dạng rắn
1ppm = 1g chất tan/106 g (1000kg mẫu) hay 1000 lít dung dịch 
= 1mg chất tan/ 106 mg (1kg mẫu) hay 1 lít dung dịch
Ví dụ : hàm lượng chì trong thịt là 20ppm nghĩa là trong 1kg thịt có 
20mg chì
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 14
1.2.2.2 Các loại nồng độ chính
c) Nồng độ chuẩn T (tt)
 Nồng độ phần tỉ ppb (part per billion): biểu thị số mg chất tan có 
trong 1000000mL (1000lít) dung dịch nếu hệ ở dạng lỏng hay số mg 
chất tan có trong 1000kg nếu hệ ở dạng rắn 
 Đơn vị g/kg: biểu thị số g chất tan có trong 1kg chất mà nó tồn tại 
Ví dụ : hàm lượng NaCl trong cá là 30g/kg nghĩa là trong 1kg cá có 
30 gam NaCl
 Đơn vị g/lít: biểu thị số g chất tan có trong 1lít chất mà nó tồn tại 
Ví dụ : hàm lượng NaCl trong nước mắm là 30g/lít nghĩa là trong 
1lít nước mắm có 30 gam NaCl
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 15
1.3. Các biểu thức liên hệ giữa các 
nồng độ
 Biểu thức liên hệ CM và CN: CN = zCM
Với z: số H+/e trao đổi trong phản ứng
 Biểu thức liên hệ C%w/w và CM:
Với: d: khối lượng riêng của dung dịch
M: khối lượng phân tử của chất tan
 Khi pha một thể tích dung dịch từ một dung dịch có nồng 
độ cao hơn ta áp dụng: CN1V1 = CN2V2
M
Cd
MC
%10 

ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 16
Pha hóa chất
100 g NaOH 30% từ NaOH 96% 
250 ml NaOH 1% từ NaOH 96%
250 ml CuSO4 1% từ CuSO4.5H20 98%
250 ml HCl 1% từ HCl 36%
250 ml NaOH 1N từ NaOH 96%
250 ml NaOH 0,1N từ NaOH 1N
250 ml cồn 800 từ cồn 960
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 17
100 g NaOH 30% từ NaOH 96%
C%w/w = mct x 100 / mdd
→ mct = C% x mdd /100 = 30 x 100 / 100 = 30 g
Do NaOH có độ tinh khiết 96%:
m’ct = mct x 100 / 96 = 31,25 g
→ mH2O = mdd – m’ct = 100 – 31,25 = 68,75 g
→ VH2O ≈ 69 ml
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 18
250 ml NaOH 1% từ NaOH 96%
C%w/v (g/100ml) ≈ C%w/w (g/100g)
C%w/v = mct x 100 / Vdd
→ mct = C% x Vdd /100 = 1 x 250 /100 = 2,5 g
Do NaOH có độ tinh khiết 96%:
m’ct = mct x 100 / 96 ≈ 2,604 g
4ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 19
250 ml CuSO4 1% từ CuSO4.5H20 98%
Tương tự như trên:
mct = C% x Vdd /100 = 2,5 g
m’ = m x 100 / 98 ≈2,551 g
Trong 250 g CuSO4.5H2O có 160g CuSO4
m’’ = m’ x 250 / 160 ≈ 3,986 g
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 20
250 ml HCl 1% từ HCl 36%
Tương tự như trên:
mct = C% x Vdd /100 = 2,5 g
m’ = m x 100 / 36 ≈ 6,944 g
dHCl36% = 1,18 g/ml
→ V = m / d ≈ 5,9 ml
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 21
250 ml NaOH 1N từ NaOH 96%
m = NĐV = 1.40.250/1000 = 10 g
m’ = m x 100 / 96 ≈ 10,42 g
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 22
250 ml NaOH 0,1N từ NaOH 1N
N1V1 = N2V2
→V1 = N2V2/N1 = 0,1 x 250 / 1 = 25 ml
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 23
250 ml cồn 800 từ cồn 960
Vcồn 96 / VH20 = 80/16 → Vcồn 96 = (80/16) VH20
mà Vcồn 96 + VH20 ≈ 250 ml
→ (80/16) VH20 + VH20 = 250 ml
→ VH20 = 250 x 16 /96 ≈ 41,7 ml
→ Vcồn 96 = 250 – 41,7 = 208,3 ml
Thực tế: Vcồn 96 = 80 x 3 = 240 ml
VH20 = 16 x 3 = 48 ml
Cồn 96°: 96 80
H20: 0 16
80
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 24
2. Phần thực hành
2.1. Thí nghiệm 1: Pha chế dung dịch theo nồng độ % 
2.2. Thí nghiệm 2: Pha chế dung dịch nồng độ tỷ lệ
2.3. Thí nghiệm 3: Pha chế dung dịch nồng độ mol CM
2.4. Thí nghiệm 4: Pha chế dung dịch nồng độ CN
2.5. Thí nghiệm 5: Pha chế dung dịch có nồng độ ppm
5ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 25
TN1: Pha chế dung dịch theo nồng độ %
 Sinh viên tính toán lượng cân NaCl và thể tích cồn 960 để 
pha chế các dung dịch có nồng độ % sau:
• Pha 100g dung dịch NaCl 10%, 20%, 30%
• Pha 100mL dung dịch cồn 150,300, 500
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 26
TN2: Pha chế dung dịch nồng độ tỷ lệ
 Sinh viên tính toán pha chế 100mL dung dịch HCl 1:1 
 Từ 100mL dung dịch HCl 1:1 hãy pha 100mL dung dịch 
HCl có các nồng độ sau:
• HCl 1:5
• HCl 1:7
• HCl 1: 9
• HCl 1: 4
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 27
TN3: Pha chế dung dịch nồng độ mol CM
 Từ các dung dịch HCl 36% (d = 1,18g/mL), H2SO4 96% (d 
= 1,84g/mL)
• Pha 100mL dung dịch HCl 0,1M
• Pha 100mL dung dịch H2SO4 0,05M
 Từ tinh thể NaOH hãy tính pha 100 mL NaOH 0,1M 
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 28
TN4: Pha chế dung dịch nồng độ CN
a) Cho phản ứng xảy ra như sau: 
KMnO4 + H2C2O4 + H2SO4 → K2SO4 + MnSO4 + CO2 + H2O
• Hãy cân bằng phương trình 
• Tính đương lượng gam của KMnO4
• Tính lượng gam KMnO4 để pha 100mL có nồng độ 0,1N
b) Cho phản ứng xảy ra như sau: 
K2Cr2O7 + FeSO4 + H2SO4 →Cr2(SO4)3 + Fe2(SO4)3 +K2SO4
+ H2O
• Hãy cân bằng phương trình 
• Tính đương lượng gam của K2Cr2O7
• Tính lượng gam K2Cr2O7 để pha 100mL có nồng độ 0,1N
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 29
TN5: Pha chế dung dịch có nồng độ ppm
 Từ tinh thể KNO3, FeSO4. 7 H2O tinh khiết hãy pha:
• 100mL dung dịch NO3- 1000ppm
• 100mL dung dịch Fe2+ 1000ppm
ThS. Phạm Hồng Hiếu Kỹ thuật phòng thí nghiệm – Bài 4 30