Bài giảng môn Tư tưởng Hồ Chí Minh - Chương VII: Tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa, đạo đức và xây dựng con người mới - Lê Thị Túy Na

BỘ THÔNG TIN VÀ TRUYỀN THÔNG
TRƯỜNG CAO ĐẲNG CNTT HỮU NGHỊ VIỆT – HÀN

TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ VĂN HÓA, 
ĐẠO ĐỨC VÀ XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI
CHƯƠNG VII
Giảng Viên: Lê Thị Túy Na
I. Những quan điểm cơ bản của Hồ Chí Minh về văn hóa
1. Khái niệm văn hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh
a. Định nghĩa về văn hóa
“Văn hóa là sự tổng hợp mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu 
hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu 
cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn”. 
b. Quan điểm về xây dựng một nền văn 
hóa mới
+ Xây dựng tâm lý: độc lập, tự cường
+ Xây dựng luân lý: hy sinh, cộng đồng
+ Xây dựng xã hội: phúc lợi xã hội 
+ Xây dựng chính trị: dân quyền
+ Xây dựng kinh tế: tiến bộ, hiện đại 
2. Quan điểm của HCM về các vấn đề chung của văn hóa
a.Về vị trí và vai trò của văn hóa trong đời sống xã hội 
(Tự nghiên cứu)
b. Về tính chất của nền văn hóa
+ Tính dân tộc
+ Tính khoa học
+ Tính đại chúng
3. Quan điểm của HCM về một số lĩnh vực chính của văn hóa 
(Tự nghiên cứu)
+ Bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn, tình cảm tốt đẹp, lý tưởng
+ Mở rộng hiểu biết, nâng cao dân trí
+ Bồi dưỡng phẩm chất, phong cách lối sống tốt đẹp, lành mạnh, chân, thiện, mỹ
Nền văn hóa tiên tiến, 
đậm đà bản sắc dân tộc
c. Chức năng
II. Tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức
1. Nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh về đạo đức
a. Quan điểm về vai trò và sức mạnh của đạo đức
+ Đạo đức là cái gốc của người cách mạng 
Đức là gốc của tài; hồng là gốc của chuyên; 
phẩm chất đạo đức là gốc của năng lực.
+ Đạo đức là nhân tố hấp dẫn của chủ nghĩa 
xã hội
là phải sống với nhau có
nghĩa, có tình
Nguyên bản tiếng Hán:

      
      
      
      
Bản phiên âm Hán-Việt:
Nam quốc sơn hà
Nam quốc sơn hà Nam đế cư,
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư.
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm,
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.
Bản dịch thơ:
Sông núi nước Nam
Sông núi nước Nam vua Nam ở,
Rành rành định phận tại sách 
trời.
Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm,
Chúng bay sẽ bị đánh tơi bời.
Lòng yêu nước nồng nàn, khát vọng về độc lập 
dân tộc và chủ quyền quốc gia.
BÌNH NGÔ ĐẠI CÁO
Tích Thánh Gióng
Lấy đại nghĩa thắng hung tàn, lấy chí nhân thay cường bạo 
Trồng cây để đức cho con
Của tuy tơ tóc, nghĩa so nghìn trùng
Sống có tình, có nghĩa, có thủy chung, có
nhân, có đức, có trước, có sau, biết trung, 
biết hiếu
“Học thuyết của Khổng Tử có ưu 
điểm là sự tu dưỡng đạo đức cá
nhân. Tôn giáo của Jêsu có ưu điểm 
của nó là lòng nhân ái cao cả. Chủ
nghĩa Mác có ưu điểm là phương 
pháp làm việc biện chứng. Chủ nghĩa 
Tôn Dật Tiên có ưu điểm là chính 
sách của nó thích hợp với điều kiện 
nước ta. Khổng Tử, Jêsu, Mác, Tôn 
Dật Tiên chẳng có ưu điểm chung đó
sao? Họ đều mưu cầu hạnh phúc cho 
loài người, mưu cầu hạnh phúc cho xã 
hội. Nếu hôm nay họ còn sống trên 
đời này, tôi tin rằng họ nhất định sống 
chung với nhau rất hoàn mỹ như 
những người bạn thân thiết. Tôi cố
gắng làm một người học trò nhỏ của 
các vị ấy”
Hồ chí minh đánh giá cao đạo 
đức truyền thống của dân tộc, 
tiếp thu, khai thác, nâng cao 
đạo đức đó lên một trình độ
mới, chất mới 
Nói đến Khổng Tử trước hết là nói đến nhà đạo đức, nhà luân lý. 
Hạt nhân cơ bản của đạo đức Khổng Tử là chữ Nhân và chữ Lễ. 
Chữ nhân phương Đông nghiêng về trách nhiệm con người NHÂN – LỄ.
– NGƯỜI QUÂN TỬ - 
Đối với mình và đối với người - Đối với mình phải trong sạch, không nghĩ và không 
làm điều xấu, điều ác, phải giữ đúng lễ. Lễ là hình thức của nội dung nhân.
KẺ CÓ NHÂN CHÍNH LÀ NGƯỜI VẬY
Nhân chi sơ  con người lúc nhỏ
Tính bản thiện  bản tính vốn thiện 
Tính tương cận  tính gần giống nhau 
Tập tương viễn  do học tập nên khác nhau 
Cẩu bất giáo  nếu không được dạy 
Tính nãi thiên  tính sẽ thay đổi 
Giáo chi đạo  đường lối giáo dục 
Quí dĩ chuyên  quí ở chỗ chuyên tâm 
ĐẠO PHẬT
Phật dạy, trên thế gian này điều duy nhất không thay đổi chính 
là sự thay đổi... 
Phật dạy phải yêu thương nhau, mọi thù hận, khác biệt sẽ được 
yêu thương tràn đầy xóa đi tất cả.Thế giới đại đồng. 
ĐẠO ĐỨC LÀ TỪ BI.
ĐẠO ĐỨC LÀ BÁC ÁI.
Chủ nghĩa Mác Lê-nin
Lê-nin không chỉ là thiên tài về chính trị mà còn 
là một lãnh tụ giản dị, khiêm tốn, coi khinh xa 
hoa, yêu lao động, đời tư trong sáng, là một vị
lãnh tụ đạo đức rất cao, là hiện thân của tình anh 
em bốn bể, dạy chúng ta cần, kiệm, liêm, chính
Đạo đức cũ như người đầu ngược xuống đất, chân chổng 
lên trời. Đạo đức mới như người hai chân đứng vững 
được dưới đất, đầu ngửng lên trời. Đạo đức mới không 
phải là đạo đức thủ cựu. Nó là đạo đức vĩ đại, không vì
danh vọng cá nhân mà vì lợi ích chung của Đảng, của 
dân tộc, của loài người
Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh thuộc hệ tư tưởng đạo đức của 
giai cấp vô sản – đạo đức Mác – Lênin, mang bản chất cách mạng 
và khoa học triệt để, đậm đà truyền thống đạo đức Việt Nam và
kết hợp những tinh hoa đạo đức nhân loại. 
DI CHÚC 
CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
Tôi có ý định đến ngày đó, tôi sẽ đi 
khắp hai miền Nam Bắc để chúc mừng 
đồng bào, cán bộ và chiến sĩ anh hùng; 
thăm hỏi các cụ phụ lão, các cháu 
thanh niên và nhi đồng yêu quý của 
chúng ta.
Kế theo đó, tôi sẽ thay mặt nhân dân 
ta đi thăm và cảm ơn các nước anh em 
trong phe xã hội chủ nghĩa và các nước 
bầu bạn khắp năm châu đã tận tình 
ủng hộ và giúp đỡ cuộc chống Mỹ, cứu 
nước của nhân dân ta.
Cuộc chống Mỹ, cứu nước 
của nhân dân ta dù phải kinh 
qua gian khổ, hy sinh nhiều 
hơn nữa, song nhất định 
thắng lợi hoàn toàn.
 Đó là một điều chắc chắn.
DI CHÚC 
CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
 Ông Đỗ Phủ là người làm thơ 
rất nổi tiếng Trung Quốc đời nhà 
Đường, có câu rằng “Nhân sinh 
thất thập cổ lai hy”, nghĩa là
“Người thọ 70, xưa nay hiếm”.
 Năm nay, tôi vừa 79 tuổi, đã là
lớp người “xưa nay hiếm” nhưng 
tinh thần và đầu óc vẫn rất sáng 
suốt tuy sức khỏe có kém so với vài 
năm trước đây. Khi người ta đã 
ngoài 70 xuân thì tuổi tác càng 
cao, sức khỏe càng thấp. Điều đó
cũng không có gì lạ.
 Nhưng ai mà đoán biết tôi 
còn phục vụ cách mạng, phục 
vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân 
được bao lâu nữa?
Vì vậy, tôi để sẵn mấy lời này, 
phòng khi tôi đi gặp cụ Các 
Mác, cụ Lê-nin và các vị cách 
mạng đàn anh khác, thì đồng 
bào cả nước, đồng chí trong 
Đảng và bầu bạn khắp nơi đều 
khỏi cảm thấy đột ngột. 
DI CHÚC 
CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
Trước hết nói về Đảng – Nhờ 
đoàn kết chặt chẽ, một lòng một dạ
phục vụ giai cấp, phục vụ nhân dân, 
phục vụ Tổ quốc, cho nên từ ngày 
thành lập đến nay, Đảng ta đã đoàn 
kết, tổ chức và lãnh đạo nhân dân 
ta hăng hái đấu tranh tiến từ thắng 
lợi này đến thắng lợi khác.
 Đoàn kết là một truyền thống 
cực kỳ quý báu của Đảng và của 
nhân dân ta. Các đồng chí từ Trung 
ương đến các chi bộ cần phải giữ
gìn sự đoàn kết nhất trí của Đảng 
như giữ gìn con ngươi của mình.
 Trong Đảng thực hành dân chủ
rộng rãi, thường xuyên và nghiêm 
chỉnh tự phê bình và phê bình là cách 
tốt nhất để củng cố và phát triển sự 
đoàn kết và thống nhất của Đảng. 
Phải có tình đồng chí thương yêu lẫn 
nhau.
 Đảng ta là một đảng cầm quyền. 
Mỗi đảng viên và cán bộ phải thật sự
thấm nhuần đạo đức cáh mạng, thật 
sự cần kiệm liêm chính, chí công vô 
tư. Phải giữ gìn Đảng ta thật trong 
sạch, phải xứng đáng là người lãnh 
đạo, là người đầy tớ thật trung thành 
của nhân dân.
DI CHÚC 
CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
Đoàn viên và thanh niên ta 
nói chung là tốt, mọi việc đều 
hăng hái xung phong, không 
ngại khó khăn, có chí tiến thủ. 
Đảng cần phải chăm lo giáo 
dục đạo đức cách mạng cho 
họ, đào tạo họ thành những 
người thừa kế xây dựng chủ
nghĩa xã hội vừa “hồng” vừa 
“chuyên”.
Bồi dưỡng thế hệ cách mạng 
cho đời sau là một việc rất 
quan trọng và rất cần thiết.
Nhân dân lao động ta ở miền 
xuôi cũng như miền núi, đã bao 
đời chịu đựng gian khổ, bị chế độ
phong kiến và thực dân áp bức 
bóc lột, lại kinh qua nhiều năm 
chiến tranh.
Tuy vậy, nhân dân ta rất an 
hùng, dũng cảm, hăng hái, cần 
cù. Từ ngày có Đảng, nhân dân 
ta luôn đi theo Đảng, rất trung 
thành với Đảng.
DI CHÚC 
CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
 Đảng cần phải có kế hoạch 
thật tốt để phát triển kinh tế và 
văn hóa, nhằm không ngừng nâng 
cao đời sống của nhân dân.
Cuộc kháng chiến chống Mỹ có
thể kéo dài. Đồng bào ta có thể
phải hy sinh nhiều của, nhiều 
người. Dù sao, chúng ta phải 
quyết tâm đánh giặc Mỹ đến thắng 
lợi hoàn toàn. 
Còn non, còn nước, còn người,
Thắng giặc Mỹ, ta sẽ xây dựng 
hơn mười ngày nay!
Dù khó khăn gian khổ đến 
mấy, nhân dân ta nhất định sẽ
hoàn toàn thắng lợi. Đế quốc 
Mỹ nhất định phải cút khỏi nước 
ta. Tổ quốc ta nhất định sẽ thống 
nhất. Đồng bào Nam Bắc nhất 
định sẽ sum họp một nhà. Nước 
ta sẽ có vinh dự lớn là một nước 
nhỏ mà đã an dũng đánh thắng 
hai đế quốc to – là Pháp và Mỹ; 
và đã góp phần xứng đáng vào 
phong trào giải phóng dân tộc.
DI CHÚC 
CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
Về phong trào cộng sản thế
giới – Là một người suốt đời 
phục vụ cách mạng, tôi càng tự
hào với sự lớn mạnh của 
phong trào cộng sản và công 
nhân quốc tế bao nhiêu, thì tôi 
càng đau lòng bấy nhiêu vì sự
bất hòa hiện nay của các Đảng 
anh em!
Tôi mong rằng Đảng ta sẽ ra 
sức hoạt động, góp phần đắc 
lực vào việc khôi phục lại khối 
đại đoàn kết giữa các Đảng anh 
em trên nền tảng chủ nghĩa 
Mác – Lênin và chủ nghĩa quốc 
tế vô sản, có lý, có tình.
Tôi tin chắc rằng các Đảng 
anh em và các nước anh em 
nhất định sẽ phải đoàn kết lại.
DI CHÚC 
CỦA CHỦ TỊCH HỒ CHÍ MINH
Về việc riêng – Suốt đời 
tôi hết lòng hết sức phục vụ
Tổ quốc, phục vụ cách mạng, 
phục vụ nhân dân. Nay dù
phải từ biệt thế giới này, tôi 
không có điều gì phải hối 
hận, chỉ tiếc là tiếc rằng 
không được phục vụ lâu hơn 
nữa, nhiều hơn nữa.
Sau khi tôi đã qua đời, chớ
nên tổ chức điếu phúng linh 
đình, để khỏi lãng phí thời giờ
và tiền bạc của nhân dân.
Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thân 
yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể
bộ đội, cho các cháu thanh niên, nhi đồng.
Tôi cũng gửi lời chào thân ái đến các 
đồng chí, các bầu bạn và các cháu thanh 
niên, nhi đồng quốc tế. 
Điều mong muốn cuối cùng của tôi là: 
Toàn Đảng, toàn dân ta đoàn kết phấn đấu, 
xây dựng một nước Việt Nam hòa bình, 
thống nhất, độc lập, dân chủ và giàu mạnh, 
và góp phần xứng đáng vào sự nghiệp cách 
mạng thế giới.
Hà Nội, ngày 10 tháng 5 năm 1969
Hồ Chí Minh
(Có 1 bí mật về di chúc**)
b. Quan điểm về những chuẩn mực đạo đức cách mạng
1. Trung với nước, hiếu với dân 
2. Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư
3. Thương yêu con người 
4. Tinh thần quốc tế trong sáng, thủy chung
Lời tiên tri của Tên mật thám
Ác – nu: 
Tôi rất thích những thanh 
niên có chí khí như ông. Có chí
khí là tốt, nhưng còn phải thức 
thời , mới ngoan. À này! Khi nào 
ông có cần gì, tôi luôn sẵn sàng 
giúp đỡ ông. Từ nay, chúng ta đã 
quen biết nhau, ông không nên 
khách sáo.
Nguyễn Ái Quốc:
Xin cám ơn ngài. Cái mà tôi cần 
nhất trên đời là đồng bào tôi được 
tự do, Tổ quốc tôi được độc lập. 
Kính ngài ở lại, tôi xin phép về. 
Trung với nước, hiếu với dân
Hỡi sông Hồng tiếng hát bốn nghìn năm!
Tổ quốc bao giờ đẹp thế này chăng?
Chưa đâu! Và ngay cả trong những ngày 
đẹp nhất
Khi Nguyễn Trãi làm thơ và đánh giặc,
Nguyễn Du viết Kiều, đất nước hóa thành 
văn,
Khi Nguyễn Huệ cưỡi voi vào cửa Bắc.
Hưng Đạo diệt quân Nguyên trên sóng 
Bạch Đằng...
Chế Lan Viên
Tổ quốc là nơi tỏa bóng yên vui 
Nơi nghĩ đến lòng ta yên tĩnh nhất
Lưu Quang Vũ
Xét xử ông Lê Công Định 
Sáng nay TAND TP HCM mở phiên tòa xét xử cựu luật sư Lê Công Định cùng 3 
người khác về tội hoạt động nhằm lật đổ chính quyền. Ra tòa trong trang phục áo sơ 
mi sẫm màu, ông Định có vẻ gầy hơn so với lúc bị bắt. 
Hai tiếng trước phiên xử, khoảng 6h sáng, các bị cáo đã được đưa đến tòa. Hoa hậu 
Ngọc Khánh - vợ ông Định cũng có mặt để theo dõi phiên xử chồng mình. Gần 20 
hãng thông tấn, báo chí quốc tế cùng phóng viên trong nước tác nghiệp bên ngoài 
thông qua màn hình lớn. 
Ông Định (ngoài cùng bên phải) cùng các bị cáo tại tòa sáng nay. Ảnh: Vũ Mai. 
TTXVN đưa tin, đây là vụ phạm tội đặc biệt nghiêm trọng xâm phạm an ninh quốc 
gia. Các ông Trần Huỳnh Duy Thức (44 tuổi), Nguyễn Tiến Trung, Lê Công Định 
(42 tuổi) và Lê Thăng Long (43 tuổi) cùng với một số tổ chức ở nước ngoài đã tập 
hợp lực lượng hình thành các tổ chức chính trị phản động nhằm lật đổ chính quyền 
nhân dân bằng phương thức “bất bạo động”, thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình”. 
Cần, kiệm, liêm, chính, chí công vô tư
Chính nghĩa là không tà, nghĩa là thẳng thắn, đứng đắn. Điều gì không 
thẳng thắn, đứng đắn, tức là tà.
Cần, Kiệm, Liêm là gốc rễ của Chính. Nhưng một cây thì không chỉ cần 
mỗi gốc, rễ. Cây còn cần có nhành, lá, hoa, quả mới là cây hoàn toàn được. 
Người cần đủ Cần, Kiệm, Liêm, Chính.
 Siêng năng là Cần – Tằn tiện là
Kiệm – Trong sạch là Liêm, là Chính, 
là Thiện. Lười biếng, xa xỉ, tham lam 
là tà, là ác.
Cần, Kiệm, Liêm, Chính đối với: 
Chính bản thân mình; với người; với 
công việc.
Bất kể việc to, việc nhỏ, phải có
sáng kiến, phải có kế hoạch, phải cẩn 
thận, phải quyết tâm làm thành công. 
Việc thiện, dù nhỏ mấy cũng làm. Việc 
ác, dù nhỏ mấy cũng tránh. 
c. Quan điểm về những nguyên tắc xây dựng đạo đức mới
+ Nói đi đôi với làm, phải nêu gương 
về đạo đức
+ Xây đi đôi với chống
+ Tu dưỡng đạo đức suốt đời
Cả cuộc đời Bác là tấm 
gương sáng cho con cháu 
noi theo...
Ai mà chẳng muốn thành người tốt; 
con cháu mình sung sướng; gia 
đình mình ấm no; làng xóm mình 
thịnh vượng; nòi giống mình vẻ 
vang; nước nhà mình giàu mạnh. 
Mục đích ấy tuy to lớn nhưng rất 
thiết thực và vì thiết thực nên chúng 
ta nhất định đạt được. Và vì thế phải 
thực hiện Cần, Kiệm, Liêm, Chính.
2. Sinh viên học tập và làm 
theo tư tưởng, tấm gương 
đạo đức Hồ Chí Minh
III. TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH VỀ
XÂY DỰNG CON NGƯỜI MỚI
1. Quan niệm của Hồ Chí Minh về con người
a. Con người được nhìn nhận như một chỉnh thể
b. Con người cụ thể, lịch sử
c. Bản chất con người mang tính xã hội 
2. Quan niệm của Hồ Chí Minh về
vai trò của con người và chiến lược 
trồng người
a. Quan điểm của Hồ Chí Minh về
vai trò của con người
+ Con người vừa là mục tiêu, vừa là động lực của cách mạng; phải coi 
trọng, chăm sóc, phát huy nhân tố con người
+ Con người là vốn quý nhất, nhân tố quyết định
Đạo đức luôn là thước đo cho 
giá trị con người
b. Quan điểm của Hồ Chí Minh về chiến lược trồng người
- Trồng người là yêu cầu khách quan, vừa cấp bách, vừa lâu dài của 
cách mạng
- Chiến lược “trồng người” là một trọng 
tâm, một bộ phận hợp thành của chiến lược 
phát triển kinh tế - xã hội 
Hiền tài là nguyên khí của quốc gia