Bài giảng Nhập môn công nghệ phần mềm - Chương 1: Tổng quan về công nghệ phần mềm

Chương 1. TỔNG QUAN VỀ 
CÔNG NGHỆ PHẦN MỀM
NHẬP MÔN CÔNG NGHỆ PHẦN MỀM
03/2011
2 Biết các khái niệm cơ bản trong CNPM.
 Biết một số qui trình làm phần mềm cơ bản.
 Biết tổ chức nhân sự và vai trò của từng 
thành viên trong hệ thống.
 Biết được các loại tài liệu kỹ thuật
MỤC TIÊU
31. Các định nghĩa cơ bản và các thuật ngữ về
CNPM
2. Qui trình công nghệ phần mềm
3. Phương pháp xây dựng phần mềm
4. Công cụ hỗ trợ phát triển phần mềm
NỘI DUNG
4Người sử dụng Chuyên viên tin học
1. Các định nghĩa cơ bản và các thuật ngữ về CNPM
5
a) Khái niệm về phần mềm (software)
 Dưới góc độ của người sử dụng:
Phần mềm là công cụ hỗ trợ để thực hiện các công việc
chuyên môn của mình trên máy tính.
Ví dụ:
- Phần mềm quản lý sinh viên hỗ trợ nghiệp vụ: quản lý hồ sơ sinh viên, 
kết quả học tập, tính điểm môn học,
- Hệ thống website trực tuyến của ngân hàng Đông Á hỗ trợ nghiệp vụ: 
cung cấp thông tin tài khoản cá nhân, doanh nghiệp và các giao dịch trực 
tuyến (chuyển khoản, thanh toán hóa đơn, mua thẻ,)
1. Các định nghĩa cơ bản và các thuật ngữ về CNPM
6
a) Khái niệm về phần mềm (software) (tt)
- Môi trường triển khai phần mềm:
• Máy tính: Desktop, Laptop,
• Thiết bị chuyên dụng: Pocket PC, ĐTDĐ, router,
- Hỗ trợ làm tốt hơn các thao tác nghiệp vụ:
• Tin học hóa nghiệp vụ hiện đang làm thủ công.
• Cải tiến chức năng nghiệp vụ hiện đang thực hiện trên máy
tính
• Đề ra, xây dựng và triển khai chức năng nghiệp vụ mới.
1. Các định nghĩa cơ bản và các thuật ngữ về CNPM
7
a) Khái niệm về phần mềm (software)
 Dưới góc độ của chuyên viên tin học
Đây là 1 hệ thống gồm 3 thành phần cơ bản:
• Thành phần giao tiếp (giao diện)
• Thành phần xử lý
• Thành phần lưu trữ (thành phần dữ liệu).
cần được xây dựng để thực hiện theo yêu cầu của người sử
dụng.
Thành phần hệ thống phần mềm
8
• Giao diện của chương trìnhThành phần giao tiếp
• Thực hiện các xử lý theo qui 
trình nghiệp vụ của người dùng
Thành phần 
xử lý
• Cho phép lưu trữ và truy xuất 
dữ liệu.
Thành phần 
lưu trữ
9Chương trình thực thi được trên máy tính hoặc 
các thiết bị chuyên dụng khác, nhằm hỗ trợ cho 
các nhà chuyên môn trong từng lĩnh vực chuyên 
ngành thực hiện tốt hơn các thao tác nghiệp vụ
của mình.
Mô hình phần mềm
10
Người dùng
Hệ thống giao diện
Hệ thống xử lý
Hệ thống dữ liệu
Phần cứng
11
Một số phần mềm
Phần mềm quản lý bán hàng
12
Một số phần mềm (tt)
Phần mềm dạng web hỗ trợ độc giả tìm kiếm tài liệu trực tuyến của thư viện 
KHTH TPHCM
1. Các định nghĩa cơ bản và các thuật ngữ về CNPM
13
b) Công nghệ phần mềm – software engineering
• Công nghệ phần mềm – software engineering: là ngành
khoa học nghiên cứu về việc xây dựng các phần mềm có
chất lượng và chi phí hợp lý trong khoảng thời gian hợp lý.
• Đối tượng nghiên cứu:
CNPM
Phương pháp Công cụ Qui trình
14
 Việc tạo phần mềm có cần làm theo qui trình 
không? Vì sao?
 Tạo phần mềm cần thực hiện theo qui trình. 
Chúng ta cần quan tâm những vấn đề nào?
 Xây dựng phần mềm cần thực hiện theo trình tự nào?
 Nhân lực? Vai trò của từng thành viên? Cách tổ chức 
quản lý các thành viên?
 Giao tiếp giữa các thành viên?
Thảo luận
15
2. Qui trình công nghệ phần mềm
Bộ phận phát triển phần mềm
(Developer)
Bộ phận phát triển phần mềm
(Bussiness analyst)
An idea Analysis
Design & 
implement
ation
Completed 
Software
16
 Qui trình công nghệ phần mềm là tập hợp tất cả các 
hoạt động nhằm tạo ra một sản phẩm phần mềm.
 Qui trình công nghệ phần mềm thì đa dạng và phức 
tạp. Vì mỗi nhóm, công ty hay tổ chức có cách thức 
để phát triển riêng dành cho phần mềm của họ.
 CASE (computer – aided software engineering) tool: 
công cụ hỗ trợ cho các hoạt động trong qui trình làm 
phần mềm.
2. Qui trình công nghệ phần mềm
17
 Mặc dù có nhiều qui trình tạo phần mềm, nhưng 
chúng vẫn có những hoạt động chung sau:
 Software specification – xác định
 Software design and implementation – thiết kế và thực thi
 Software validation – phê chuẩn
 Software evolution – quá trình tiến triển
2. Qui trình công nghệ phần mềm
18
2. Qui trình công nghệ phần mềm
Một số mô hình phát triển phần mềm
 Mô hình thác nước – waterfall model
 Mô hình thác nước mở rộng
 Mô hình xoắc ốc – spiral model
 Mô hình chữ V – V model
 
19
Mô hình thác nước – waterfall model
Khảo sát
hiện trạng
Xác định
yêu cầu
Phân tích
Thiết kê
Cài đặt
Kiểm
chứng
Triển khai
Bảo trì
20
Mô hình thác nước mở rộng
Khảo sát
hiện trạng
Xác định
yêu cầu
Phân tích
Thiết kê
Cài đặt
Kiểm
chứng
Triển khai
Bảo trì
21
Giao tiếp
khách hàng
Lập kế hoạch
Phân tích rủi ro
Kỹ nghệ
Xây dựng & 
Xuất xưởng
Khách hàng
đánh giá
Bảo trì
Nâng cấp
Làm mới
Khái niệm
Mô hình xoắn ốc – spiral model
22
Mô hình chữ V – V model
23
Giai đoạn khảo sát – xác định yêu cầu
Khảo sát
hiện trạng
Xác định
yêu cầu
Phân tích
Thiết kê
Cài đặt
Kiểm
chứng
Triển khai
Bảo trì
Nội dung: + Xác định quy trình nghiệp vụ
+ Thu thập biểu mẫu thống kê
Kết quả:
Tài liệu đặc tả kiến trúc
hệ thống:
+ yêu cầu chức năng
+ yêu cầu phi chức năng
+ kiến trúc hệ thống
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
Ví dụ
 Xét hệ thống quản lý thư viện tại thư viện khoa học tổng 
hợp
 Nội dung khảo sát:
 Qui trình nghiệp vụ
 Xử lý nhập sách/báo/tài liệu.
 Xử lý tạo hồ sơ cho độc giả mới
 Xử lý việc cho mượn sách, tài liệu
 Xử lý việc trả sách của độc giả
 Xử lý việc mượn quá hạn
 
 Báo biểu thông kê
 Hồ sơ sách, tài liệu
 Hồ sơ độc giả
 Thông tin mượn
 Thông tin trả
 
24
Ví dụ
 Xét hệ thống quản lý thư viện tại thư viện khoa học tổng hợp
 Kết quả
 Yêu cầu chức năng
 Lưu trữ những thông tin gì?
 Xử lý theo công thức tính toán nghiệp vụ nào?
 Tìm kiếm theo chuẩn nào?
 Kết xuất, báo cáo, thống kê thông tin gì?
 Yêu cầu phi chức năng
 Cài đặt trên môi trường nào? (windows? Web?)
 Sử dụng công nghệ nào? (java? .Net? PHP?)
 Dùng hệ quản trị CSDL nào? (SQL server? Oracle?)25
Ví dụ
 Xét hệ thống quản lý thư viện tại thư viện khoa học tổng hợp
 Kết quả: Kiến trúc hệ thống
Windows application – database server
26
Ví dụ
 Xét hệ thống quản lý thư viện tại thư viện khoa học tổng hợp
 Kết quả: Kiến trúc hệ thống
Database server - Web server - Client
27
Giai đoạn phân tích
Khảo sát
hiện trạng
Xác định
yêu cầu
Phân tích
Thiết kê
Cài đặt
Kiểm
chứng
Triển khai
Bảo trì
Nội dung:+ Phân tích khả thi
+ Xây dựng mô hình dữ liệu ở 
mức quan niêm
+ Xây dựng mô hình xử lý
Kết quả:
Hồ sơ phân tích
+ mô hình ERD
+ mô hình DFD
+ phương án triển khai hệ
thống
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
28
Giai đoạn phân tích
29
Xét hệ thống quản lý thư viện tại thư viện khoa học tổng hợp
Mô hình xử lý DFD – data flow diagram
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
Giai đoạn phân tích (tt)
30
Phương án triển khai 1
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
Xét hệ thống quản lý thư viện tại thư viện khoa học tổng hợp
Mô hình xử lý DFD – data flow diagram
Giai đoạn phân tích (tt)
31
Phương án triển khai 2
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
Xét hệ thống quản lý thư viện tại thư viện khoa học tổng hợp
Mô hình xử lý DFD – data flow diagram
Giai đoạn thiết kế
Khảo sát
hiện trạng
Xác định
yêu cầu
Phân tích
Thiết kế
Cài đặt
Kiểm
chứng
Triển khai
Bảo trì
Nội dung: Thiết kế dữ liệu, xử lý, giao diện
Kết quả:
Hồ sơ thiết kế:
+ mô hình PDM
+ Kiến trúc module
+ hệ thống chức năng
+ hệ thống giao diện
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
32
Giai đoạn thiết kế
33
Mô hình quan hệ
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
Xét hệ thống quản lý thư viện tại thư viện khoa học tổng hợp
Giai đoạn thiết kế (tt)
34
Hệ thống chức năng quản lý thư viện
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
Giai đoạn thiết kế (tt)
35
Giao diện quản lý thông tin mượn sách
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
Giai đoạn cài đặt
Khảo sát
hiện trạng
Xác định
yêu cầu
Phân tích
Thiết kê
Cài đặt
Kiểm
chứng
Triển khai
Bảo trì
Nội dung: + Tạo CSDL
+ Tạo giao diện
+ Cài đặt xử lý
Kết quả:
Source code:
+ DLL
+ Giao diện
+ ActiveX Control
+ Sample Database
Chương trình: Exe, Web App
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
36
Giai đoạn kiểm chứng 
Khảo sát
hiện trạng
Xác định
yêu cầu
Phân tích
Thiết kê
Cài đặt
Kiểm
chứng
Triển khai
Bảo trì
Nội dung: + Kiểm lỗi
+ Kiểm lỗi phân hệ
+ Kiểm lỗi hệ thống
Kết quả:
+ Test plan
+ Test case
+ Bug
+ Test report
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
37
Tiến trình của quá trình kiểm thử
38
Test 
cases
Test 
data Test results
Test 
reports
Design 
test cases
Prepare 
test data
Run 
program 
with test 
data
Compare 
results to 
test cases
Giai đoạn triển khai
Khảo sát
hiện trạng
Xác định
yêu cầu
Phân tích
Thiết kê
Cài đặt
Kiểm
chứng
Triển khai
Bảo trì
Nội dung: + Đóng gói sản phẩm
+ Cài đặt thử nghiệm với
dữ liệu thật của khách hàng
+ Hướng dẫn sử dụng
Kết quả:
+ Chương trình cài đặt
+ Tài liệu hướng dẫn cài đặt
+ Tài liệu hướng dẫn cấu hình
hệ thống.
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
39
Sưu liệu/tài liệu liên quan
40
 Tài liệu kỹ thuật
 Tài liệu khảo sát
 Tài liệu phân tích
 Tài liệu thiết kế
 Tài liệu hướng dẫn lập trình 
 Tài liệu hướng dẫn đóng gói chương trình
 Tài liệu hướng dẫn người sử dụng
 Installation guide
 User manual
 Release note
Giai đoạn bảo trì
Khảo sát
hiện trạng
Xác định
yêu cầu
Phân tích
Thiết kê
Cài đặt
Kiểm
chứng
Triển khai
Bảo trì
Nội dung: + Hỗ trợ sửa lỗi
+ Theo dõi thay đổi yêu cầu
+ Nâng cấp
Kết quả:
+ Tài liệu hướng dẫn giải
quyết sự cố
+ Tài liệu hướng dẫn nâng
cấp.
Phân tích chi tiết quy trình công nghệ phần mềm dựa trên mô 
hình thác nước
41
3. Phương pháp xây dựng phần mềm
 Phương pháp hướng cấu trúc (giữa 1970s – nay)
 Phương pháp hướng đối tượng (giữa 1980s – nay)
 Phương pháp OMT – Object Modeling Technique 
(kỹ thuật mô hình hóa đối tượng)
 Phương pháp UML – Unified Modeling Language)
(ngôn ngữ mô hình hóa hợp nhất)
Phương pháp hướng cấu trúc
43
 Phân chia chương trình thành nhiều chương trình con. 
Mỗi chương trình con thực hiện một công việc nhất 
định.
 Phần mềm được thiết kế dựa trên 2 hướng: dữ liệu và 
hành động.
 Cách thức thực hiện của phương pháp hướng cấu trúc 
là thiết kế từ trên xuống (top-down).
Phương pháp OMT
44
 Phương pháp mô hình hóa đối tượng liên kết 3 cái nhìn 
của việc mô hình hóa hệ thống
 Mô hình đối tượng: cấu trúc dữ liệu của hệ thống (mặt 
tĩnh)
 Mô hình động: hành vi, kiểm soát của hệ thống
 Mô hình chức năng: thể hiện mặt chức năng và biến đổi.
Phương pháp UML
45
 UML là ngôn ngữ mô hình hóa tổng quát được xây dựng để 
đặc tả, phát triển và viết tài liệu cho các khía cạnh trong 
phát triển phần mềm HDT UML.
 UML bao gồm tập các khái niệm, ký hiệu, biểu đồ và 
hướng dẫn.
 UML qui định một loạt các ký hiệu và quy tắc để mô hình 
hóa các pha trong quá trình phát triển phần mềm HDT dưới 
dạng các biểu đồ.
4. Công cụ hỗ trợ phát triển phần mềm
 Rational Rose
 Power Designer
 Microsoft Visio
 Microsoft Studio 6.0
 MicrosoftStudio.Net Microsoft Studio.Net
 Microsoft SQL Server 2000/2005
 Oracle8i/9i/10i Oracle 8i/9i/10i
 Visual Studio Team Systems 2005
 Eclipse 
47
 Tìm hiểu các mô hình, ưu/nhược điểm của mỗi loại
 thác nước
 xoắc ốc
 chữ V
 tiến hóa
 Làm quen với một số công cụ xây dựng phần mềm 
thông dụng: Power Designer, Visio,
Tự nghiên cứu
48
 Slide bài giảng chương 1.
 
32&sid=677104
 
 
ware_Engineering
 Software Engineering, Ian Sommerville, 2007
 Software Engineering, Roger S. Pressman
Tài liệu tham khảo
49