Bài giảng Nhập môn lập trình - Các khái niệm cơ bản về lập trình - Đặng Bình Phương

Trường Đại học Khoa học Tự nhiên 
Khoa Công nghệ thông tin 
Bộ môn Công nghệ phần mềm 
1 
ThS. Đặng Bình Phương 
dbphuong@fit.hcmus.edu.vn 
NHẬP MÔN LẬP TRÌNH 
CÁC KHÁI NIỆM CƠ BẢN 
VỀ LẬP TRÌNH 
VC 
& 
BB 
2 
Nội dung 
Các khái niệm cơ bản về lập trình 
Các khái niệm cơ bản 1 
Các bước xây dựng chương trình 2 
Biểu diễn thuật toán 3 
Cài đặt thuật toán bằng NNLT 4 
VC 
& 
BB 
3 
Các khái niệm cơ bản 
Lập trình máy tính 
 Gọi tắt là lập trình (programming). 
 Nghệ thuật cài đặt một hoặc nhiều thuật toán 
trừu tượng có liên quan với nhau bằng một 
ngôn ngữ lập trình để tạo ra một chương trình 
máy tính. 
Thuật toán 
 Là tập hợp (dãy) hữu hạn các chỉ thị (hành 
động) được định nghĩa rõ ràng nhằm giải 
quyết một bài toán cụ thể nào đó. 
Các khái niệm cơ bản về lập trình 
VC 
& 
BB 
4 
Các khái niệm cơ bản 
Ví dụ 
 Thuật toán giải PT bậc nhất: ax + b = 0 
 (a, b là các số thực). 
Các khái niệm cơ bản về lập trình 
• Nếu a = 0 
• b = 0 thì phương trình có nghiệm bất kì. 
• b ≠ 0 thì phương trình vô nghiệm. 
• Nếu a ≠ 0 
• Phương trình có nghiệm duy nhất x = -b/a 
Đầu vào: a, b thuộc R 
Đầu ra: nghiệm phương trình ax + b = 0 
VC 
& 
BB 
5 
Các tính chất của thuật toán 
Bao gồm 5 tính chất sau: 
 Tính chính xác: quá trình tính toán hay các 
thao tác máy tính thực hiện là chính xác. 
 Tính rõ ràng: các câu lệnh minh bạch được 
sắp xếp theo thứ tự nhất định. 
 Tính khách quan: được viết bởi nhiều người 
trên máy tính nhưng kết quả phải như nhau. 
 Tính phổ dụng: có thể áp dụng cho một lớp 
các bài toán có đầu vào tương tự nhau. 
 Tính kết thúc: hữu hạn các bước tính toán. 
Các khái niệm cơ bản về lập trình 
VC 
& 
BB 
6 
Các bước xây dựng chương trình 
Các khái niệm cơ bản về lập trình 
Xác định vấn đề 
- bài toán 
Lựa chọn 
phương pháp giải 
Cài đặt 
chương trình 
Hiệu chỉnh 
chương trình 
Thực hiện 
chương trình 
Lỗi cú pháp 
Lỗi ngữ nghĩa 
Biểu diễn bằng: 
• Ngôn ngữ tự nhiên 
• Lưu đồ - Sơ đồ khối 
• Mã giả 
Xây dựng 
thuật toán/ thuật giải 
VC 
& 
BB 
7 
Sử dụng ngôn ngữ tự nhiên 
Các khái niệm cơ bản về lập trình 
1. Nhập 2 số thực a và b. 
2. Nếu a = 0 thì 
 2.1. Nếu b = 0 thì 
 2.1.1. Phương trình vô số nghiệm 
 2.1.2. Kết thúc thuật toán. 
 2.2. Ngược lại 
 2.2.1. Phương trình vô nghiệm. 
 2.2.2. Kết thúc thuật toán. 
3. Ngược lại 
 3.1. Phương trình có nghiệm. 
 3.2. Giá trị của nghiệm đó là x = -b/a 
 3.3. Kết thúc thuật toán. 
Đầu vào: a, b thuộc R 
Đầu ra: nghiệm phương trình ax + b = 0 
VC 
& 
BB 
8 
Sử dụng lưu đồ - sơ đồ khối 
Các khái niệm cơ bản về lập trình 
Khối giới hạn 
Chỉ thị bắt đầu và kết thúc. 
Khối vào ra 
Nhập/Xuất dữ liệu. 
Khối lựa chọn 
Tùy điều kiện sẽ rẽ nhánh. 
Khối thao tác 
Ghi thao tác cần thực hiện. 
Đường đi 
Chỉ hướng thao tác tiếp theo. 
VC 
& 
BB 
9 
Sử dụng lưu đồ - sơ đồ khối 
Các khái niệm cơ bản về lập trình 
Bắt đầu 
Nhập a, b 
(hệ số của phương trình bậc nhất) 
Kết thúc 
Đúng 
a = 0? x  b / a 
Xuất 
"Phương trình có nghiệm x" 
b = 0? 
Xuất 
"Phương trình vô số nghiệm" 
Đúng Xuất 
"Phương trình vô nghiệm" 
Sai 
Sai 
VC 
& 
BB 
10 
Sử dụng mã giả 
Vay mượn ngôn ngữ nào đó (ví dụ Pascal) để 
biểu diễn thuật toán. 
Các khái niệm cơ bản về lập trình 
If a = 0 Then 
Begin 
 If b = 0 Then 
 Writeln “Phương trình vô số nghiệm” 
 Else 
 Writeln “Phương trình vô nghiệm” 
End 
Else 
 Xuất “Phương trình có nghiệm x = -b/a” 
Đầu vào: a, b thuộc R 
Đầu ra: nghiệm phương trình ax + b = 0 
VC 
& 
BB 
11 
Cài đặt thuật toán bằng C/C++ 
Các khái niệm cơ bản về lập trình 
#include 
#include 
void main() 
{ 
 int nA, nB; 
 printf(“Nhap a, b: ”); 
 scanf(“%d%d”, &nA, &nB); 
 if (bA == 0) 
 if (nB == 0) 
 printf(“Phương trình VSN\n”); 
 else 
 printf(“Phương trình VN\n”); 
 else 
 printf(“x = %.2f\n”, (float)-nB/nA); 
} 
VC 
& 
BB 
12 
Bài tập 
1. Thuật toán là gì? Trình bày các tính chất 
quan trọng của một thuật toán? 
2. Các bước xây dựng chương trình? 
3. Các cách biểu diễn thuật toán? Ưu và khuyết 
điểm của từng phương pháp? 
 Cho ví dụ minh họa. 
Các khái niệm cơ bản về lập trình 
VC 
& 
BB 
13 
Bài tập 
4. Nhập năm sinh của một người. 
Tính tuổi người đó. 
5. Nhập 2 số a và b. 
Tính tổng, hiệu, tính và thương của hai số đó. 
6. Nhập tên sản phẩm, số lượng và đơn giá. 
Tính tiền và thuế giá trị gia tăng phải trả, biết: 
a. tiền = số lượng * đơn giá 
b. thuế giá trị gia tăng = 10% tiền 
Các khái niệm cơ bản về lập trình 
VC 
& 
BB 
14 
Bài tập 
7. Nhập điểm thi và hệ số 3 môn Toán, Lý, Hóa 
của một học sinh. Tính điểm trung bình của 
học sinh đó. 
8. Nhập bán kính của đường tròn. Tính chu vi và 
diện tích của hình tròn đó. 
9. Nhập vào số xe của bạn (gồm tối đa 5 chữ số). 
Cho biết số xe của bạn được mấy nút? 
10.Nhập vào 2 số nguyên. 
 Tính min và max của hai số đó. 
Các khái niệm cơ bản về lập trình