Bài giảng Pháp luật đại cương - Chương 6: Các ngành luật chủ yếu trong hệ thống pháp luật Việt Nam

Chương 6. Các ngành luật chủ yếu trong hệ thống pháp luật Việt Nam6.1 Ngành luật hiến pháp6.2 Ngành luật hành chính6.3 Ngành luật hình sự và tố tụng hình sự6.4 Ngành luật dân sự và tố tụng dân sự6.5 Ngành luật hôn nhân và gia đình1Nguyễn Thị YếnNgµnh luËtNgµnh luËt bao gåm hÖ thèng c¸c quy ph¹m cã ®Æc ®iÓm chung ®Ó ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi cïng lo¹i trong mét lÜnh vùc nhÊt ®Þnh2LuËt HiÕn ph¸pLuËt hµnh chÝnhLuËt tµi chÝnhLuËt h×nh sùLuËt ®Êt ®aiLuËt lao ®éngLuËt h«n nh©n gia ®×nhLuËt tè tông h×nh sùLuËt tè tông d©n sùLuËt quèc tÕLuËt d©n sùNguyễn Thị Yến6.1 Ngành luật hiến phápNguồn chủ yếu của ngành luật hiến phápHiến pháp 1992 (đã sửa đổi, bổ sung năm 2001).Luật tổ chức quốc hội 2001Luật tổ chức chính phủ 2001Luật tổ chức tòa án nhân dân 2002Luật tổ chức Viện kiểm sát nhân dân 2002Luật tổ chức HĐND và UBND 20033Nguyễn Thị YếnNgµnh luËt HiÕn ph¸p (LuËt Nhµ n­íc)Lµ tæng thÓ c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi c¬ b¶n vµ nÒn t¶ng trong c¸c lÜnh vùc4ChÝnh trÞ; V¨n hãa; Kinh tÕ; X· héiQuyÒn lùc NN, Tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc, c¸ch h×nh thµnh c¬ quan NNQuyÒn vµ nghÜa vô c¬ b¶n cña CDLµ ngµnh luËt chñ ®¹o, c¬ së ph¸p lý cao nhÊt cña NN, lµ c¨n cø ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt thuéc c¸c ngµnh luËt kh¸c6.2 Ngành luật hành chínhNguyễn Thị Yến5Đối tượng điều chỉnhQuan hệ phát sinh trong quá trình hoạt động chấp hành và điều hành của cơ quan quản lí hành chính nhà nước với bên ngoài nhằm thực hiện chức năng cơ bản là Quản lý Nhà nướcNhững quan hệ mang tính chấp hành, điều hành trong tổ chức và hoạt động nội bộ của các cơ quan trong bộ máy nhà nước.Những quan hệ chấp hành, điều hành của các tổ chức xã hội được nhà nước giao một số thẩm quyền quản lý hành chính.Luật hành chính điều chỉnh toàn bộ những quan hệ xã hội, những hoạt động quản lý được thực hiện bởi Nhà nước hoặc nhân danh Nhà nước, mà đối tượng là các hoạt động chấp hành, điều hành của hệ thống cơ quan quản lí Nhà nước6.3 LuËt tµi chÝnhĐiÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi ph¸t sinh trong tæ chøc vµ ho¹t ®éng tµi chÝnh cña nhµ n­íc bao gåm:LËp, phª chuÈn vµ söa dông ng©n s¸ch nhµ n­ícQuy ®Þnh vµ thu c¸c lo¹i thuÕ, phÝ, lÖ phÝ; ho¹t ®éng tÝn dông NN; thanh quyÕt to¸n qua ng©n hµng, kiÓm to¸n NN. . .66.4 LuËt h×nh sù (Bộ luật hình sự 1999, sửa đổi năm 2009)Khái niệmQuy ®Þnh vÒ téi ph¹m vµ h×nh ph¹t, môc ®Ých cña h×nh ph¹t ®èi víi ng­êi thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi. Mèi quan hÖ gi÷a NN vµ ng­êi thùc hiÖn hµnh vi nguy hiÓm cho x· héi ®­îc coi lµ téi ph¹mTéi ph¹mHµnh vi nµo lµ téi ph¹mChñ thÓ thùc hiÖn téi ph¹mH×nh ph¹tMôc ®Ých cña h×nh ph¹t§iÒu kiÖn ¸p dông h×nh ph¹tMøc h×nh ph¹t ®èi víi ng­êi cã hµnh vi ph¹m téi7Các nguyên tắc xử lý của luật hình sự Việt Nam (Điều 3 – Bộ Luật hình sự 1999)Mọi người phạm tội đều bình đẳng trước pháp luật, không phân biệt nam, nữ, tôn giáo, dân tộc, tín ngưỡng, thành phần, địa vị xã hội.Nghiêm trị người chủ mưu, cầm đầu, chỉ huy, ngoan cố, chống đối, lưu manh, côn đồ, tái phạm nguy hiểm, lợi dụng chức vụ quyền hạn để PT, PT có tổ chức, dùng thủ đoạn xảo quyệt, có tính chất chuyên nghiệp, cố ý gây hậu quả nghiêm trọng Khoan hồng với những người tự thú, thành khẩn khai báo, tố giác người đồng phạm, lập công chuộc tội, ăn năm hối cải, tự nguyện sửa chữa hoặc bồi thường thiệt hại gây raĐối với người phạm tội lần đầu, ít nghiêm trọng, đã hối cải thì có thể áp dụng hình phạt nhẹ hơn hình phạt tù, giao họ cho cơ quan, tổ chức hoặc gia đình giám sát, giáo dụcNguyễn Thị Yến8Một số chế định cơ bản của ngành luật hình sựTội phạmHình phạtLuật hình sự Nguyễn Thị Yến9Tội phạm Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong bộ luật hình sự do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, văn hóa, an ninh quốc phòng, trật tự an toàn xã hội; quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức; xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác của công dân; xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự xã hội. (Điều 8 BLHS)Nguyễn Thị Yến10Phân loại tội phạmTội phạm ít nghiêm trọngTội phạm nghiêm trọng Tội phạm rất nghiêm trọngTội phạm đặc biệt nghiêm trọngNguyễn Thị Yến11Lỗi khi thực hiện hành vi phạm tộiLỗi cố ý Cố ý trực tiếpCố ý gián tiếpLỗi vô ýVô ý vì quá tự tinVô ý do cẩu thảNguyễn Thị Yến12Trường hợp không bị truy cứu trách nhiệm hình sựThực hiện hành vi gây hậu quả nguy hại cho xã hội do sự kiện bất ngờ.Người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội khi đang mắc bệnh tâm thần, hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình (không áp dụng đối với phạm tội do say rượu, chất kích thích khác).Nguyễn Thị Yến13Hành vi không được coi là tội phạmPhòng vệ chính đáng: là hành vi của người vì bảo vệ lợi ích của nhà nước, của tổ chức, bảo vệ quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác mà chống trả một cách cần thiết người đang có hành vi xâm hại đến các lợi ích trên.Tình thế cấp thiết: Là tình thế của người vì muốn tránh một nguy cơ đang thực tế đe dọa lợi ích của Nhà nước, của tổ chức, quyền, lợi ích chính đáng của mình hoặc của người khác mà không còn cách nào khác là phải gây một thiệt hại nhỏ hơn thiệt hại cần ngăn ngừa.Nguyễn Thị Yến14Những dấu hiệu cơ bản của tội phạmTội phạmTính nguy hiểm cho xã hộiTrái pháp luật hình sựTính phải chịu hình phạtCó lỗi của tội phạmNguyễn Thị Yến15Cấu thành tội phạmNguyễn Thị Yến16Khách thể của tội phạm: Quan hệ xã hội được luật hình sự bảo vệ và bị tội phạm gây thiệt hại hoặc đe dọa gây thiệt hại Mặt khách quan của tội phạm: Biểu hiện của tội phạm diễn ra hoặc tồn tại bên ngoài thế giới khách quan:Hành vi nguy hiểm cho xã hộiHậu quả nguy hiểm cho xã hộiMối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả Phương tiện, công cụ phạm tội, thời gian, địa điểm thực hiện tội phạmMặt chủ quan của tội phạm: Diễn biến tâm lí bên trong của tội phạm:Lỗi Động cơMục đích Chủ thể của tội phạm: Người cụ thể đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được luật hình sự quy định là tội phạm, có năng lực trách nhiệm hình sự và đạt độ tuổi theo quy định của luật hình sựTuổi chịu TNHS:Người từ 16 tuổi trở lên chịu trách nhiệm hình sự về mọi tội phạmTừ 14t – 16T chịu TNHS về tội phạm rất nghiêm trọng do cô ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọngHình phạtHình phạt là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc của Nhà nước áp dụng đối với người phạm tội nhằm tước bỏ hoặc hạn chế quyền, lợi ích hợp pháp của người phạm tội. Hình phạt được quy định trong bộ luật hình sự và do tòa án quyết định.Các hình phạtHình phạt chính. Mỗi tội phạm tòa án chỉ tuyên một hình phạt chínhCảnh cáo; Phạt tiền; cải tạo không giam giữ; trục xuất; tù có thời hạn; tù chung thân; tử hình.Hình phạt bổ sung. Không được tuyên độc lập chỉ có thể tuyên kèm theo một hình phạt chínhCấm đảm nhiệm những chức vụ, làm những nghề, công việc nhất định; cấm cư trú, quản chế, tước một số quyền công dân, tịch thu tài sản, phạt tiềnNguyễn Thị Yến176.5 LuËt tè tông h×nh sù§iÒu chØnh c¸c quan hÖ ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ®iÒu tra, truy tè, xÐt xö vô ¸n h×nh sù vµ thi hµnh b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña tßa ¸nBé luËt tè tông h×nh sù gåm 8 phÇn víi 346 ®iÒu:PhÇn 1: Nh÷ng quy ®Þnh chung: Nguyªn t¾c c¬ b¶n, c¬ quan tiÕn hµnh tè tông; ng­êi tham gia tè tông; chøng cø. . .PhÇn 2: Khëi tè, ®iÒu tra vô ¸n h×nh sù vµ quyÕt ®Þnh viÖc truy tèPhÇn 3: XÐt xö s¬ thÈmPhÇn 4: XÐt xö phóc thÈmPhÇn 5: Thi hµnh b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña tßa ¸nPhÇn 6: XÐt l¹i b¶n ¸n vµ quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùc ph¸p luËtPhÇn 7: Thñ tôc ®Æc biÖt (thñ tôc tè tông ®èi víi ng­êi ch­a thµnh niªn; thñ tôc ¸p dông biÖn ph¸p b¾t buéc ch÷a bÖnh. . )PhÇn 8: Hîp t¸c quèc tÕ186.6 LuËt d©n sùĐiÒu chØnh c¸c quan hÖ tµi s¶n-quan hÖ nh©n th©n giữa chủ thể. Bé luËt d©n sù 2005 gåm 7 phÇn víi 777 ®iÒu19 Nh÷ng quy ®Þnh chungTµi s¶n vµ quyÒn së h÷uNghÜa vô d©n sù vµ hîp ®ång d©n sùThõa kÕQuan hÖ d©n sù cã yÕu tè n­íc ngoµiQuyÒn së h÷u trÝ tuÖ vµ chuyÓn giao c«ng nghÖQuy ®Þnh vÒ chuyÓn quyÒn sö dông ®ÊtĐối tượng điều chỉnh, chủ thể của quan hệ pháp luật dân sựQuan hệ tài sản, quan hệ nhân thân phát sinh trong quá trình thực hiện các giao dịch nhằm thỏa mãn nhu cầu hàng ngày của các thành viên trong xã hội.Quan hệ tài sản là quan hệ giữa người với người liên quan đến một tài sản nhất định.Quan hệ nhân thân là quan hệ giữa người với người mà không liên quan tới tài sản. Nguyễn Thị Yến20Chủ thể của quan hệ pháp luật dân sựCá nhânKhi tham gia vào quan hệ pháp luật dân sự phải có năng lực chủ thể.Pháp nhân.Năng lực pháp luật, năng lực hành vi của pháp nhân xuất hiện đồng thời.Hộ gia đình.Tập hợp những thành viên có tài sản chung, cùng đóng góp công sức để hoạt động kinh tê chung trong SX nông, lâm, ngư Tổ hợp tácTừ 3 thành viên trở lên được hình thành trên cơ sở hợp đồng hợp tác có chứng thực của UBND xã, cùng đóng góp tài sản công sức để thực hiện những công việc nhất địnhNguyễn Thị Yến21Các quyền dân sự cơ bảnQuyền sở hữu Quyền giao kết hợp đồngQuyền thừa kếNguyễn Thị Yến22Quyền sở hữuQuyền định đoạtQuyền sử dụngQuyền chiếm hữuNguyễn Thị Yến23Chủ sở hữu phải chịu rủi ro khi tài sản bị tiêu hủy hoặc bị hư hỏng do sự kiện bất khả khángQuyền giao kết hợp đồng dân sựNguyễn Thị Yến24Khái niệmHợp đồng dân sự là sự thỏa thuận giữa các bên về việc xác lập, thay đổi hay chấm dứt các quyền, nghĩa vụ dân sựNguyên tắc giao kết hợp đồng dân sự.Thỏa mãn hai nguyên tắc xác lập hợp đồngHình thức của hợp đồng dân sựQuyền thừa kếThừa kế là việc chuyển quyền sở hữu đối với tài sản của người đã chết (gọi là di sản) cho người thừa kế, thong qua ý nguyện cá nhân được thể hiện bằng di chúc, hoặc căn cứ theo quy định của pháp luật.Thừa kế theo di chúcThừa kế theo pháp luậtNguyễn Thị Yến25A. Thừa kế theo di chúcNgười lập di chúcHình thức của di chúcĐiều kiện di chúc hợp phápNội dung của di chúcNgười thừa kế không phụ thuộc vào di chúcNguyễn Thị Yến26B. Thừa kế theo pháp luậtThừa kế theo hàng thừa kế, điều kiện và trình tự thừa kế theo quy định của pháp luậtCác trường hợp thừa kế theo pháp luật?Người thừa kế theo pháp luật. Những người thuộc diện thừa kế theo quan hệ hôn nhân, huyết thống, nuôi dưỡng được chia thành hàng thừa kế.Hàng 1. Vợ, chồng; cha, mẹ đẻ; cha, mẹ nuôi; con đẻ, con nuôi của người đã chếtHàng 2. Ông, bà nội; Ông, bà ngoại; anh, chị, em ruột của người đã chết; cháu của người chết mà người chết là ông, bà nội, ngoại.Hàng 3. Cụ nội, cụ ngoại của người chết, bác, chú, cậu, dì ruột của người chết; cháu ruột của người chết mà người chết là bác, chú, dì, cô, cậu ruột; chắt ruột của người chết mà người chết là cụ nội, ngoại Nguyễn Thị Yến27C. Thừa kế thế vị (Đ 677 BLDS)Khi con của người để lại thừa kế chết trước hoặc cùng thời điểm với người để lại di sản thì cháu được hưởng phần di sản mà cha mẹ của cháu được hưởng nếu còn sống. Nếu cháu cũng đã chết trước hoặc cùng lúc với người để lại di sản thì chắt được hưởng phần di sản mà cha mẹ của chắt được hưởng nếu còn sống.Nguyễn Thị Yến28LuËt tè tông d©n sùLµ tæng thÓ c¸c quy ph¹m ph¸p luËt ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh xÐt xö c¸c tranh chÊp d©n sù vµ qu¸ tr×nh thi hµnh c¸c quyÕt ®Þnh cña tßa ¸n.Bé luËt tè tông d©n sù 2004 gåm 9 phÇn (36 chương) víi 418 ®iÒu (sửa đổi bổ sung năm 2011).PhÇn 1: Nh÷ng quy ®Þnh chungPhÇn 2: Thñ tôc gi¶i quyÕt vô ¸n t¹i tßa ¸n cÊp s¬ thÈmPhÇn 3: Thñ tôc gi¶i quyÕt tßa ¸n cÊp phóc thÈmPhÇn 4: Thñ tôc xÐt l¹i b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cã hiÖu lùcPhÇn 5: Thñ tôc gi¶i quyÕt viÖc d©n sùPhÇn 6: Thñ tôc c«ng nhËn vµ cho thi hµnh t¹i ViÖt Nam b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh d©n sù cña tßa ¸n n­íc ngoµi, quyÕt ®Þnh cña träng tµi n­íc ngoµiPhÇn 7: Thi hµnh b¶n ¸n, quyÕt ®Þnh cña tßa ¸nPhÇn 8: Xö lý vi ph¹m; khiÕu n¹i, tè c¸o trong tè tông d©n sùPhÇn 9: Thñ tôc gi¶iquyÕt vô viÖc d©n sù cã yÕu tè n­íc ngoµi296.7 Ngành luật hôn nhân và gia đình (Luật hôn nhân và gia đình 2000, sửa đổi bổ sung năm 2010)Hệ thống các quy phạm pháp luật do nhà nước ban hành hoặc thừa nhận điều chỉnh quan hệ hôn nhân và gia đình bao gồm quan hệ nhân thân, quan hệ tài sản giữa vợ và chồng, giữa cha mẹ và con cái, và các thành viên thân thuộc khác trong gia đình.Nguyễn Thị Yến30Các khái niệm cơ bảnKết hôn là việc nam-nữ xác lập quan hệ vợ chồng theo quy định của pháp luật về điều kiện kết hôn và đăng kí kết hôn.Kết hôn trái pháp luật là việc xác lập quan hệ vợ chồng có đăng kí kết hôn nhưng vi phạm điều kiện kết hôn theo quy định của pháp luậtTảo hôn là việc lấy vợ, lấy chồng khi một hoặc hai bên chưa đủ tuổi kết hôn theo qđ của PLThời kì hôn nhân là khoảng thời gian tồn tại quan hệ vợ chồng tính từ ngày đăng kí kết hôn đến ngày chấm dứt hôn nhân.Ly hôn là chấm dứt quan hệ vợ chồng do TA công nhận hoặc quyết định theo yêu cầu của vợ hoặc chồng hoặc của cả hai vợ chồng.Những người có cùng dòng máu về trực hệ là cha, mẹ đối với con; ông bà đối với cháu nội và cháu ngoạiNhững người có họ trong phạm vi 3 đời là những người có cùng gốc sinh ra. Cha, mẹ là đời thứ nhất; anh chị em cùng cha mẹ, cùng cha khác mẹ, cùng mẹ khác cha là đời thứ hai; anh chị em con chú con bác, con cô, con cậu, con dì là đời thứ 3.Nguyễn Thị Yến31Nguyên tắc cơ bản của luật hôn nhân gia đìnhHôn nhân tự nguyện, tiến bộ, một vợ, một chồng, vợ chồng bình đẳng.Hôn nhân giữa các công dân Việt Nam thuộc các tôn giáo, dân tộc; giữa công dân Việt Nam với người nước ngoài được tôn trọng và được pháp luật bảo vệ.Vợ chồng có nghĩa vụ thực hiện chính sách dân số và kế hoạch hóa gia đình.Không có sự phân biệt đối xử giữa các con (con trai- con gái; con đẻ - con nuôi; con trong giá thú – con ngoài giá thú).Nhà nước, xã hội và gia đình có trách nhiệm bảo vệ phu nữ, trẻ em, giúp đỡ các bà mẹ thực hiện tốt chức năng cao quý của người mẹ.Nguyễn Thị Yến32Những nội dung cơ bản của luật hôn nhân và gia đình.Điều kiện kết hônThẩm quyền đăng kí kết hônĐăng kí kết hônCác trường hợp cấm kết hônNguyễn Thị Yến33Quan hệ giữa vợ và chồngTài sản chung của vợ chồngTài sản do vợ chồng tạo ra, thu nhập do sản xuất, kinh doan và những tà sản hợp pháp khác của vợ chồng trong thời kì hôn nhân. Tài sản chung của vợ chồng thuộc sở hữu chung hợp nhấtTài sản riêng của vợ, chồngVợ chồng có quyền có tài sản riêngTài sản mà mỗi người có trước khi kết hôn; được thừa kế riêng, tặng cho riêng trong thời kì hôn nhân; tài sản được chia riêng cho vợ chồng trong thời kì hôn nhân theo thỏa thuận của vợ, chồngNguyễn Thị Yến34Vấn đề nhận con nuôiNgười được nhận làm con nuôiĐiều kiện đối với người nhận nuôi con nuôiĐăng kí việc nuôi con nuôiNguyễn Thị Yến35Ly hônQuyền yêu cầu tòa án giải quyết việc li hônThuận tình li hônLy hôn theo yêu cầu của một bênNguyên tắc chia tài sản sau li hônNguyễn Thị Yến36