Bài giảng Phát hiện sớm bệnh thận và các biện pháp bảo vệ thận - Trần Thị Bích Hương

Phát hiện sớm bệnh thận & 
các biện pháp bảo vệ thận 
PGS TS BS Trần Thị Bích Hương 
Bộ Mơn Nội, Đại Học Y Dược Tp Hồ Chí Minh 
Chương trình Đào tạo Y Khoa liên tục (CME) dành cho Điều Dưỡng Đa Khoa 
VUNA 2012- Dalat 
Mục lục 
1. Suy thận mạn giai đoạn cuối? 
2. Như thế nào là bệnh thận mạn (BTM)? 
3. Tại sao gọi bệnh thận mạn là ‘silent 
disease”? 
4. Ai dễ mắc bệnh thận mạn? 
5. Như thế nào là phát hiện sớm BTM? 
6. Bằng cách nào để phát hiện sớm BTM? 
7. Bảo vệ thận bằng cách nào? 
Hình đại thể của thận bình thường 
và thận bị suy thận mạn 
Thận bị xơ hĩa (Nephrosclerosis) 
Của bn suy thận mạn giai đoạn cuối do tăng huyết áp 
Thận bình thường 
Siêu âm thận bình thường 
Siêu âm của suy thận mạn: 
hai thận teo 
Thận phải teo Thận trái teo 
Hình Vi thể thận diễn tiến đến xơ hĩa cầu thận 
A- Cầu thận bình thường B- Tăng sinh tế bào giang mạch 
C- D Xơ hĩa cầu thận 
— Phù 
— Xanh xao 
— Khĩ thở 
— Mệt mỏi 
— Buồn nơn, nơn 
— Chán ăn 
— Mất ngủ, kém 
tập trung 
— Tăng huyết áp 
Triệu chứng lâm sàng của bn suy thận mạn 
giai đoạn cuối 
Diển tiến suy thận mạn là khơng hồi phục 
chức năng thận 
 Suy thận mạn là tình trạng giảm độ lọc cầu 
thận chậm trong nhiều tháng, nhiều năm, và 
khơng hồi phục 
 Suy thận mạn giai đoạn cuối là giai đoạn 
nặng nhất của suy thận mạn mà bn sẽ tử 
vong nếu khơng được điều trị thay thế thận 
(thận nhân tạo, ghép thận, thẩm phân phúc 
mạc định kỳ) 
Điều trị thay thế thận 
 Trên thế giới cĩ trên 1,5 triệu người đang 
được điều trị thay thế thận 
 Số bn chạy TNT, TPPM, ghép thận ước đĩan 
sẽ tăng gấp 2 lần trong 10 năm sau 
 80% bn được điều trị thay thế thận sống tại 
các nước đã phát triển. 
 Tại Ấn độ, Pakistan, chỉ 10% số bn STM gđ 
cuối được điều trị thay thế thận. 
 Tại Phi Châu, khơng cĩ điều trị thay thế thận. 
Tần suất STMGĐ cuối và tỷ lệ 
được điều trị thay thế thận 
Barsourm R, N.Engl.J Med, 2006, 357, 997-999 
Diển tiến suy thận mạn là khơng hồi phục 
chức năng thận 
Tại sao gọi bệnh thận là 
 “silent disease”? 
 Bệnh thận là “silent disease” vì người bệnh 
hiếm cĩ triệu chứng lâm sàng, ngay cả khi bệnh 
thận đang diễn tiến 
 Khi cĩ triệu chứng lâm sàng, thường đã trễ và 
trùng lắp các triệu chứng 
 Triệu chứng bệnh căn nguyên: THA, ĐTĐ 
 Triệu chứng tại thận: tiểu máu, phù, đau hơng lưng, tiểu khĩ, 
tiểu gắt 
 Triệu chứng của suy thận mạn giai đọan cúơi: thiếu máu, 
nhức đầu, buồn nơn, nơn, chán ăn, tiểu ít, hơi thở cĩ mùi 
uré, khĩ thở . 
 Nguyên nhân: do Thận cĩ khả năng hoạt động 
bù trừ 
Giả thuyết 1: Nephron tồn vẹn của Bricker 
(Nephron intact theory) 
Các nephron chỉ họat động khi tồn vẹn các thành 
phần (cầu thận, ống thận, mạch máu thận) 
Một khi nephron bị tổn thương, các nephron cịn lại sẽ 
tăng họat động và phì đại để bù trừ và đảm bảo chức 
năng của thận. 
Giả thuyết này giải thích giai đoạn đầu của bệnh thận 
diễn tiến âm thầm, khơng triệu chứng cho đến khi thận 
mất khả năng bù trừ 
ANGIOTENSIN II 
Phá hủy màng lọc 
cầu thận với protein 
Phì đại và tăng lọc cầu thận 
bù trừ và Pgc 
Mất nephron 
THA tòan thân 
Xơ chai cầu thận 
Khu trú từng vùng 
Xuất hiện hóa chất trung gian 
gây tăng sinh/viêm/xơ hóa 
GIẢ THUYẾT 2: TĂNG LỌC CẦU THẬN 
(Barry M Brenner, 1982) 
Giải thích quá trình diễn tiến khơng hồi phục chức năng thận đền STM giai đoạn cuối 
Như thế nào là bệnh thận mạn? 
Là những bất thường về cấu trúc hoặc chức năng thận 
kéo dài ≥ 3 tháng, biểu hiện bằng 
1. Tổn thương thận (kèm hoặc khơng kèm giảm GFR) , 
xác định bằng 
 - Bất thường trên mơ thận ( Sinh thiết thận) 
 - Dấu hiệu của tổn thương thận 
 Nước tiểu bất thường ( tiểu protein) 
 Máu bất thường ( hội chứng tổn thương ống thận) 
 Xét nghiệm hình ảnh bất thường 
 - Ghép thận 
2. Độ lọc cầu thận <60ml/ph/1,73 m2 kèm hoặc khơng 
kèm tổn thương thận 
NKF-KDOQI Kidney Disease Outcome Quality Initiative (2002) 
KDIGO Kidney Disease Improving Global Outcomes (2004) 
Phân lọai giai đọan bệnh thận mạn 
NFK-KDOQI 2002 
ĐLCT 
>90 ml/min 
60- 89ml/min 
30-59ml/min 
15-29ml/min 
<15ml/ min or RRT 
Tổn thương thận với 
ĐLCT bt hoặc tăng 
Tồn thương thận với 
 ĐLCT giảm nhẹ 
ĐLCT giảm trung bình 
ĐLCT giảm nặng 
Suy thận 
1 
2 
3 
4 
5 
Giai đọan 
NKF-KDOQI Kidney Disease Outcome Quality Initiative (2002) 
Giai 
đọan 
GFR 
ml/ph/1,73 
NHANES 
1988-1994 
(%) 
NHANES 
1999-2004 
(%) 
5 <15 
(209.000) 
(1991) 
(472.000) 
(2004) 
4 15-29 0,21 0,35 
3 30-59 5,42 7,69 
2 
60-89 2,70 3,24 
1 
>90 1,71 1,78 
Coresh J et al, JAMA, 2007, 298 (17) 2038-2047 
NHANES (National Health and Nutrition Examination Survey) 
20-23 triệu người 
(10%-13%) 
Bệnh thận mạn khơng hiếm 
Cứ mỗi 10 người sẽ cĩ 1 người mắc bệnh thận 
mạn ở các giai đoạn khác nhau trên thế giới 
Bệnh giai đoạn tiến triển 
Bệnh giai đoạn cuối 
Bệnh giai đoạn khởi đầu 
Người cĩ “nguy cơ” bệnh 
Cứ 1 người suy thận mạn giai đoạn cuối bắt đầu chạy TNT, 
Tương ứng 100 người bệnh thận mạn ở người giai đoạn khác nhau nhẹ hơn 
Các giai đoạn diễn tiến của bệnh mạn tính 
Chẩn đốn sớm bệnh thận mạn 
 SỚM là khơng chờ bệnh nhân đến khám vì bn 
chỉ đến khám khi bệnh đã tiến triển 
SỚM là chủ động tìm bệnh thận ở những 
người dễ bị bệnh thận để chẩn đốn và điều trị 
sớm bệnh thận 
Bn đến khám vì triệu chứng 
Chủ động tìm bệnh thận 
ở người dễ bị bệnh thận 
Ai dễ bị bệnh thận mạn? 
1- Bn Đái tháo đường 
2- Bn Tăng huyết áp 
3- Bn cĩ tìền căn gia đình bệnh thận 
Đối tượng nguy cơ cao BTM 
 Bn Đái tháo đường 
 Bn Tăng huyết áp 
 Bn cĩ tìền căn gia đình bệnh thận 
 Bn tim mạch (bệnh mạch vành, suy tim xung huyết, 
bệnh mạch máu ngọai biên) 
 Bn cĩ tiểu đạm, tiểu máu khi xét nghiệm tình cờ 
 Bn dùng thuốc độc cho thận (kháng viêm nonsteroid, 
lithium) 
 Bn cĩ tiền căn sỏi thận, cắt bỏ thận, một thận độc nhất, 
u tiền liệt tuyến, nang thận. 
 Bn sinh nhẹ cân, thiếu tháng, béo phì 
Tầm sốt bệnh thận mạn bằng cách nào? 
Lâm sàng: Đo huyết áp, cân nặng, chiều cao 
Quan trọng là xét nghiệm 
Siêu âm thận 
và hệ niệu 
XN máu :Creatinine huyết thanh Xét nghiệm tổng phân tích nước tiểu 
Biện pháp bảo vệ thận ở những đối 
tượng nguy cơ cao 
1- Bn Tăng huyết áp: 
 kiểm sốt tốt huyết áp ở bn tăng huyết áp 
 Huyết áp ≤ 130/80 mmHg ở mọi thời điểm trong ngày 
 Bn biết tự theo dõi bằng huyết áp kế đo ở cánh tay 
2- Bn đái tháo đường 
 Kiểm sốt đường huyết tốt ở bn đái tháo đường 
 Đường huyết lúc đĩi ≤ 120mg/dL 
 HbA 1c ≤ 7%, đo mổi 3 tháng 
 Bn biết tự theo dõi và kiểm tra đường huyết bằng máy 
3- Bn viêm cầu thận, hội chứng thận hư 
 Kiểm sốt tiểu protein sao cho protein niệu 24g <0,5g 
Chiến lược điều trị bệnh thận mạn 
Hypertension 
Anemia 
Malnutrition 
Bone and mineral disorders 
Cardiovascular 
disease 
KDOQI 2002 
Diễn tiến đến STMGĐ cuối hoặc 
tử vong trước đĩ? 
USRDS 2008 
Bệnh thận mạn và bệnh lý tim mạch 
BỆNH THẬN MẠN 
Xuất hiện bệnh lý 
TIM MẠCH 
Mất dần 
không hồi phục 
CHỨC NĂNG THẬN 
TỬ VONG 
Đa số bn bệnh thận mạn tử vong trước khi vào STMgĐ cuối 
Người bệnh thận cĩ nguy cơ cao 
bị bệnh tim mạch 
Bảo vệ thận là bảo vệ tim của bạn 
Tập thể lực 
Kiểm sốt 
đường 
huyết 
Kiểm sốt huyết 
áp 
Cân nặng lí 
tưởng 
Bỏ thuốc lá 
Uống thuốc 
theo toa 
Khám tầm sốt khi cĩ 
nguy cơ 
Bảy nguyên tắc vàng bảo vệ thận 
(7 Golden rules) 
NGÀY THẬN THẾ GIỚI 
WORLD KIDNEY DAY 
Ngày thứ năm, tuần thứ 2, tháng 3, hằng năm 
 1- Bệnh thận thường gặp: COMMON 
 2- Bệnh thận cĩ thể tử vong: HARMFULL 
 3- Bệnh thận cĩ thể điều trị được: TREATABLE