Bài giảng Tài chính tiền tệ - Chương 4: Lãi suất

 LÃI SUẤT 
 Chương 4 LAÕI SUAÁT4 tieát ) 
1 Khaùi nieäm vaø caùc loaïi laõi suaát 
2 Laõi suaát vaø tæ suaát lôïi töùc 
• 2.1 Caùc coâng cuï nôï 
• 2.2 Hieän giaù 
• 2.3 Tæ suaát lôïi töùc 
• 3 Caùc nhaân toá quyeát ñònh laõi suaát thi ̣ tröôøng 
• 3.1 Cung caàu traùi phieáu vaø quyõ cho vay 
• 3.2 Söï thay ñoåi laõi suaát thò tröôøng 
• 4 Caáu truùc ruûi ro vaø caáu truùc kyø haïn cuûa laõi suaát 
• 
• Giaûng phaàn 1 , 2 , 3 
• Sinh vieân töï tìm hieåu vaø nghieân cöùu phaàn 4 
• I. KHÁI NIỆM VÀ CÁC LOẠI LÃI SUẤT 
• 1. Khái niệm lãi suất 
 - Tiền lãi (interest) là chi phí cho việc sử dụng vốn vay 
 - Lãi suất: ( rate of interest) là tỉ lệ % giữa tiền lãi trên 
tổng số vốn vay 
• Lãi suất là giá cả mà người đi vay phải trả cho việc sử 
dụng tiền của người cho vay. Nói khác đi, lãi suất là số tiền 
phải trả để thuê mượn vốn trong một khoảng thời gian nhất 
định. 
 LS được hình thành trên cơ sở thỏa thuận giữa người đi 
vay & người cho vay với nhiều yếu tố ảnh hưởng như: thời 
hạn vay, rủi ro tín dụng, chi phí cơ hội 
 2- Caùc loaïi laõi suaát : 
• Trong neàn kinh teá thò tröôøng voán vay chuû yeáu 
döôùi daïng tieàn teä, do ñoù söùc khoeû cuûa ñoàng tieàn 
bieåu hieän qua tæ leä laïm phaùt trong töøng thôøi kyø 
cuõng aûnh höôûng ñeán giaù voán vay laø laõi suaát. 
• Do ñoù, ngöôøi ñaàu tö thöôøng quan taâm ñeán caù́c 
loa ̣i LS sau: 
 - Laõi suaát danh nghóa(nominal interest rate-
NIR) 
 Loaïi laõi suaát naøy ñöôïc nieâm yeát treân baùo chí, 
nieâm yeát taïi caùc ngaân haøng, treân caùc phöông 
tieän truyeàn thoâng khaùc 
 - Laõi suaát thöïc (real interest rate - RIR) 
 Laø soá laõi maø ngöôøi vay phaûi traû tính 
theo giaù trò thöïc teá, noùi caùch khaùc ñaây laø loaïi 
laõi suaát ñöôïc vaän haønh trong khoâng gian vaø 
thôøi gian maø trong ñoù laïm phaùt ñöôïc giaû söû 
baèng khoâng. 
 RIR = NIR - tæ leä laïm phaùt 
 Trong ñôøi soáng kinh teá haàu nhö khoâng coù 
quoác gia naøo duy trì ñöôïc tæ leä laïm phaùt baèng 
0 nhö giaû ñònh.ï. 
Đặc biệt đối với các ngân hàng để bảo đảm quá 
trình huy động đạt hiệu quả, nói cáùch khác 
để RIR luôn > 0 cáùc ngân hàng luôn phải 
giữ cho NIR> tỉ lệ lạm phát. Đây là điều 
hoàn toàn không đơn giản nếu ngân hàng 
áp dụng chính sách lãi suất cố định. Điều 
này giải thích lý do vì sao, chế độ lãi suất 
thả nổi đã và đang có xu hướng áp dụng tại 
hầu hết các NHTM trên thế giới. 
Phân tích ưu & nhược điểm của lãi suất cố định & lãi 
suất thả nổi ? 
Đối với lãi suất cố định, ngân hàng có sẵn khung lãi 
suất huy động, điều này giúp ngân hàng có thể tính 
toán khá chính xác lợi nhuận thu về. Tuy nhiên vấn 
đề thương lượng về chi phí vốn giữa ngân hàng và 
khách hàng sẽ bị triệt tiêu hạn chế tính chất linh 
hoạt của công cụ lãi suất. 
• Đối với lãi suất thả nổi, ngân hàng có thể điều 
chỉnh cho phù hợp với sự biến động của môi 
trường kinh doanh. Trong điều kiện đó, lãi suất 
trên thị trường liên ngân hàng sẽ được chọn làm cơ 
sở để xác định lãi suất ngân hàng 
 Aùp duïng laõi suaáát thaû noåi toû ra phuø hôïp 
vôùi nguoàn voán huy ñoäng daøi haïn, maët 
khaùc naâng cao naêng löïc caïnh tranh cuûa 
caùc ngaân haøng hôn. 
 Sự đa dạng cu ̉a thò tröôøng taïo neân 
nhieàu boä phaän thi tröôøng khác nhau, töø 
đo ́ các loại LS thi ̣ tröôøng seõ phaùt sinh 
như: LS treân thò tröôøng lieân ngaân haøng, 
LS treân thò tröôøng hoái đoái, LS treân thò 
tröôøng chöùng khoán.. 
Mô hình lãi suất thị trường được xác định theo 
công thức sau: 
 in = ir + p + rp +lp 
 Trong đó 
 in : LS danh nghĩa 
 ir : LS thực ( không tính đến yếu tố rủi ro) 
 p : tỉ lệ lạm phát dự kiến 
 rp : nhu cầu bù đắ́p rủi ro (do thời hạn đầu tư, khả 
năng người đi vay bị vỡ nợ ) 
 lp : nhu cầu bù đắ́p tính lỏng (tiền mặt luôn có tính 
lỏng cao hơn so với các loại tài sản tài chính khác 
II- Lãi Suất & Tỉ̉ Suất Lợi Tức ( YIELD ) 
 1- Giới thiệu mợt sớ các cơng cụ nợ 
• Xét về mặt kỹ thuật, các công cụ nợ có thể được phân chia thành 4 
nhóm: các khoản nợ đơn, trái phiếu chiết khấu, trái phiếu coupon và 
các khoản nợ thanh toán cố định. Các loại công cụ nợ khác nhau căn 
bản về thời gian thanh toán (Timing of payments) 
• - Nợ đơn (Simple loan) 
• Với khoản nợ đơn, thì khi đi vay người vay nợ đồng ý trả cho người 
cho vay gồm: tiền gốc cộng với tiền lãi khi đáo hạn. Khi P là tiền gốc 
và i là lãi suất. 
 FV (Future value) giá trị thanh toán tương lai 
• FV = P + iP = P(1+ i ). 
• Ví dụ: Ngân hàng ACB cung cấp cho công ty A một 
khoản nợ đơn 10,000 USD với kỳ hạn 1 năm và lãi 
suất 10%. Sau một năm công ty A phải trả cho Ngân 
hàng ACB tổng số tiền là : 10.000 + (10% x 10.000) 
= 11.000 đôla (tiền gốc 10.000 đôla và tiền lãi 1.000 
đôla). 
• - Trái phiếu chiết khấu 
• Đối với loại trái phiếu chiết khấu, người đi vay trả 
cho người cho vay một khoản thanh toán đơn bằng 
đúng mệnh giá của trái phiếu. 
 . Ví duï, coâng ty A phaùt haønh traùi phieáu chieát 
khaáu coù thôøi gian moät naêm vôùi meänh giaù laø 
10.000 ñoâla. Khi ñoù coâng ty A nhaän ñöôïc soá 
tieàn vay laø 9.091 ñoâla vaø thanh toaùn 10.000 
ñoâla sau moät naêm. 
 Noùi caùch khaùc khi mua traùi phieáu,ngöôøi 
mua chæ thanh toaùn khoaûn tieàn thaáp hôn so 
vôùi meänh giaù nhöng khi tra ́i phieáu ñaù́o haïn seõ 
đöôïc hoaøn traû theo ñuùng meänh giaù cuûa traùi 
phieáu. Phaàn cheânh leäch giöõa meänh giaù vôùi soá 
tieàn mua traùi phieáu ñöôïc xem laø tieà̀n laõi maø 
coâng ty phaùt haønh traùi phieáu ñaõ chieát (tröø) 
tröôùc cho ngöôøi ñaàu tö 
• - Trái phiếu coupon 
• Phát hành trái phiếu coupon, người đi vay thực 
hiện thanh toán nhiều lần số tiền lãi theo định kỳ 
và thanh toán tiền vớn gốc khi đáo hạn. Một trái 
phiếu coupon phải ghi rõ ngày đáo hạn, mệnh giá, 
người phát hành (chính phủ, công ty) và lãi 
suất coupon. Lãi suất coupon được xác định bằng 
số tiền thanh toán coupon hàng năm chia cho 
mệnh giá. 
 Giaû söû moät traùi phieáu ñöôïc phaùt haønh vôùi meänh giaù P, 
thôøi haïn 10 naêm, LS haøng naêm laø i 
 Khi đoù + Tieàn laõi đöôïc traû đònh kyø haøng naêm = Pi 
 + Đeán ngaøy ñaùo haïn, ngöôøi phát haønh trái 
phieáu phaûi thanh toaùn cho ngöôøi mua = P + Pi 
 Loaïi coâng cuï nôï naøy thöôøng gaây aùp löïc cho ngöôøi ñi 
vay ôû thôøi đieåm đáo haïn . 
 - Nợ vay thanh toán coá ñònh 
 Hình thöùc naøy thöôøng đöôïc caùc NHTM aùp duïng khi 
cho vay daøi haïn. Nhaèm giảm bôùt nhöõng khoù khaên taøi 
chính cho ngöôøi ñi vay, ôû moãi kyø ( thaùng, quyù, naêm ) 
soá tieàn phaûi traû bao goàm: nôï goác & laõi vay đöôïc áp 
dụng theo 2 cách . 
: 
 Ca ́ch 1 Nôï goác seõ traû daàn ( phaân boå ñeàu ) ôû moãi kyø 
haïn 
 tieàn laõi ( tính theo soá dö nôï hoaëc theo nôï goác ñaõ hoaøn 
traû) 
 Caùch 2 Nôï goác & laõi vay ñöôïc phaân boå ñeàu cho caùc 
kyø haïn 
2- Hieän giaù ( PV : present value ) 
 Do coù söï khaùc nhau veà thôøi gian cuûa caùc coâng cuï 
nôï, neân seõ raát khoù khaên trong vieäc so saùnh möùc thu 
nhaäp cuûa chuùng. Vì theá, chuùng ta phaûi duøng phöông 
phaùp hieän giaù Khaùi nieäm hieän giaù cho pheùp chuùng ta 
giaûi thích taïi sao moät ñoâla nhaän ñöôïc hoâm nay coù giaù 
trò lôùn hôn moät ñoâla nhaän ñöôïc trong töông lai (moät 
ñoâla hoâm nay coù theå ñöôïc ñaàu tö ñeå kieám lôøi) 
 Neáu goïi FV ( future value ) laø giaù trò thanh 
toaùn töông lai, I laø laõi suaát ñeán kyø thanh 
toaùn thì coâng thöùc tính hieän giaù theo moâ 
hình giaûn ñơn ( traû goác & laõi moät laàn khi ñaùo 
haïn ) la ̀ : 
 FV= PV + PVi = PV ( 1+i ) 
 hay FV 
 (1+i) 
 Neáu coù nhieàu kyø haïn thanh toaùn (n) thì PV 
đöôïc tính theo coâng thöùc : 
 FV1 + FV2 ++ FVn 
 1+i ) (1+ i ) (1+i ) 
PV = 
PV = 
3- Tỷ suất lợi tức ( Yield) 
 Khác với lãi suất chỉ tiêu này thường được vận dụng để̉ 
xác định hiệu quả vốn đầu tư khi kinh doanh chứng 
khoán hay các dạng tài sản tài chính có thể chuyển 
nhượng trên TTTC 
 Trước khi nghiên cứu tỉ suất lợi tức cần xét đến các chỉ 
tiêu sau : 
 + Lợi suất danh nghĩa ( Nominal Yield ) là lãi suất cố 
định mà nhà phát hành đã xác định khi phát hành trái 
phiế́u 
 Ví dụ : Công ty A phát hành trái phiếu mệnh giá $1000, 
LS 10% , công ty sẽ trả cho người mua trái phiếu $100 
năm 
̣ 
 + Lôïi suaát hieän haønh (Current yield) theå hieän 
hieäu quaû̉ voán ñaà̀u tö, ñöôïc xaùc ñònh theo coâng 
thöùc : 
LS hieän haønh = tieàn laõi(C) chi phí ñaàu tö (P) 
 Vi ́ dụ : 
 Moät traùi phieáu coù meänh giaù $1000, LS 10 % 
nhöng ngöôøi ñaàu tö ñaõ̃ mua ñöôïc vối giaù́ $ 
800 ( thaáp hôn meänh giaù) vì vaäy LS hieän 
haønh cuaû Traùi phieáu laø: 
 $100 
 $800 
= 12,5% > Lãi suất danh nghĩa 
+ Tỉ suất lợi tức ( yield - to - maturity hay rate of return) 
 Đây là chỉ tiêu xác địṇh tỉ lệ lợi nhuận mà nhà đầu tư 
sẽ nhậän được nếu giữ các công cụ đấu tư dài hạn như 
trái phiếu cho đến ngày đáo hạn Do giá trái phiếu có 
thể tăng, giảm trên thị trường nên LS danh nghĩa hay 
LS hiện hành không đo lường hết hiệu quả của vốn 
đầu tư. Vì vậy đâây là một chỉ tiêu quan trọng thường 
được vận dụng trong thực tế 
 Phương pháp tính : 
 PP 1: người đầu tư sử dụng một bảng tính sẵn thường 
gọi là cuốn sách cơ bản ( basis book ) 
 PP 2 : dựa trên công thức tổng quát sau: 
 C + Pt+1 - Pt 
 Pt Pt 
 Trong đó, R là tỉ suất lôï tức 
 C tiền lãi ( tính theo LS danh nghĩa ) 
 Pt là giá của trái phiếu ở thời điểm t 
 Pt+1 là giá của trái phiếu ở thời điểm t+1 
 Giaû söû một traùi phieáu coù meänh giaù laø $1.000, laõi suaát 
coupon laø 8%. Ông A mua với giá $ 1000 . Sau moät naêm, 
oâng ta baùn traùi phieáu vôùi giaù $1100 thì tyû suaát lôïi töùc (R) 
traùi phieáu laø: 
 80 + 1100 - 1000 
 1000 1000 
 R = 
 = 18 % R = 
 Trong trường hơp ông A bán được với giá 
$1000(bằng với mệnh giá) thì tỉ suất lợi tức là: 
 80 + 1000 - 1000 
 1000 1000 
 Trường hợp ông A bán trái phiếu với giá $900 
thì tỉ suất lợi tức là : 
 80 + 900 – 1000 
 1000 1000 
 = 8 % R = 
 = 0,2 % R = 
Tóm lại : Mối quan hệ giữa giá & các loại lãỉ suất là : 
 Đứng trên góc độ người bán : 
 _ Nếu trái phiếu được bán > mệnh giá 
 Tỉ suất lợi tức > LS danh nghĩa > LS hiện hành 
 _ Nếu trái phiếu được bán với giá = mệnh giá 
 LS danh nghĩa = LS hiện hành = Tỉ suất lợi tức 
 _ Nếu trái phiếu bán < mệnh giá 
 Tỉ suất lợi tức < LS danh nghĩa < LS hiện hành 
 LƯU Ý : 
 Đứng trên góc độ người mua trường hợp 1 & 2 sẽ có 
biểu hiện ngược lại Ở VỊ TRÍ CỦA TỈ SUẤT LỢI TỨC 
III. CÁC NHÂN TỐ QUYẾT ĐỊNH LÃI SUẤT THỊ TRƯỜNG 
 1. Cung - cầu trái phiếu và quỹ cho vay 
Mợt sớ vấn đề cần được thớng nhất về thuật ngữ : 
• Trái phiếu là hàng hóa 
• Người mua TP là người cho vay / người cung cấp vớn / 
người sở hữu hàng hóa 
• Người bán là người phát hành TP / người huy đợng vớn / 
người có quyền sử dụng hàng hóa 
• Giá cả TP là lãi suất 
 1.1. Đường cầu 
• Đường cầu trái phiếu phản ánh mối quan hệ giữa 
giá cả trái phiếu và số lượng trái phiếu mà người cho 
vay mua 
• . Xét trái phiếu chiết khấu có thời gian đáo hạn 1 năm 
với mệnh giá 10.000 đôla. Nếu giá cả trái phiếu là 8.000 
đôla thì người mua sẽ muốn mua loại trái phiếu này 
nhiều hơn so với mức giá 9.500 đôla. Sự tương tác giữa 
giá cả và số lượng trái phiếu sẽ hình thành nên đường 
cầu trái phiếu hướng về phiá dưới có dạng như hình 
(3.1a). Đồng thời, với quan điểm quỹ cho vay là hàng 
hóa, chúng ta có thể xác định được lãi suất của trái 
phiếu. Ở mức giá chiết khấu là 8.000 đôla thì lãi suất (i) 
của trái phiếu là: 
• (10.000 - 8000) / 8000 = 25% 
• Nếu ở mức giá chiết khấu là 9.500 đôla thì lãi suất trái 
phiếu là: 
• ( 10.000 – 9500 ) / 9500 = 5,3% 
• Hình (3.1 a) Hình (3.1b) 
Giá cả 
trái phiếu (P:$) 
KL giá trị trái phiếu, (B $) 
9.500 
8.000 
B 
A 
Lãi suất ( i %) 
Quỹ cho vay, (L $) 
25% 
5,3% 
A 
B 
Hình 3.1a: Cầu trái phiếu Hình 3.1b: Cung quỹ cho vay 
Bd 
Ls 
• 1.2. Đường cung 
• Đường cung trái phiếu mô tả khối lượng trái phiếu được cung 
cấp bởi người đi vay tương ứng với các mức giá khác nhau. Trở 
lại ví dụ trái phiếu chiết 
• khấu có thời gian đáo hạn 1 năm, mênh giá 10.000 đôla. Khi giá 
cả trái phiếu ở mức 9.500 đôla thì người đi vay sẵn lòng cung cấp 
trái phiếu nhiều hơn so với mức giá 8.000 đôla. Đường cung trái 
phiếu, Bs hướng đi lên như hình (3.2a). Xét góc độ quỹ cho vay là 
hàng hóa. Ở mức giá 9.500 đôla thì lãi suất chiết khấu trái phiếu là 
5,3%. Trong khi đó, ở mức giá 8.000 đôla thì lãi suất là 25%. Lãi 
suất gia tăng từ 5,3% lên 25% sẽ làm hạn chế khả năng đi vay của 
người đi vay. Vì thế, đường cầu quỹ cho vay, Ld dốc xuống như 
hình (3.2b) 
• Hình 3.2 
Giá cả 
trái phiếu (P:$) 
KL giá trị trái phiếu, (B $) 
9.500 
8.000 
C 
D 
Lãi suất 
( i %) 
Quỹ cho vay, (L :$) 
25% 
5,3% 
D 
C 
Hình 3.2a: Cung trái phiếu Hình 3.2b: Cầu quỹ cho vay 
Bs 
Ld 
• 1.3. Điểm cân bằngGiá cả 
• Để xác định điểm cân bằng, chúng ta đặt 
chồng hình (3.1a) lên hình (3.2a), tương tự, đặt 
chồng hình (3.1b) lên hình (3.2b). Kết quả là, 
đường cung và đường cầu trái phiếu cũng như 
đường cung và đường cầu quỹ cho vay cắt 
nhau lần lượt tại điểm E như hình (3.3a) và 
hình (3.3b). Tại điểm E lượng cung bằng 
lượng cầu và mức giá cân bằng của trái phiếu 
là P* và lãi suất cân bằng quỹ cho vay là i*. 
• Hình 3.3 
Giá cả 
trái phiếu (P $) 
KL giá trị trái phiếu, (B $) 
9.500 
8.000 
C 
D 
Lãi suất ( i %) 
Quỹ cho vay, (L $) 
25% 
5,3% 
D 
C 
Hình 3.3a: Cung –cầu trái phiếu Hình 3.3b: Cung - cầu quỹ cho vay 
Bd Ld 
B 
A 
A 
B 
Ls 
Bs 
Cầu vượt quá Cầu vượt quá 
Cung vượt quá Cung vượt quá 
P* i* E E 
• 2. Söï thay ñoåi laõi suaát thò tröôøng 
• Laõi suaát thò tröôøng ñöôïc hình thaønh theo 
söï töông taùc cuûa quan heä cung caàu traùi phieáu 
vaø quyõ cho vay. 
• 2.1. Caùc nhaân toá laøm thay ñoåi ñöôøng caàu 
traùi phieáu vaø quyõ cho vay 
• Coù naêm nhaân toá cô baûn aûnh höôùng ñeán 
ñöôøng caàu traùi phieáu vaø quyõ cho vay: 
• Thu nhaäp bình quaân. 
• Lôïi töùc vaø laïm phaùt kyø voïng. 
• Ruûi ro. 
• Tính loûng 
• Chi phí thoâng tin. 
• 2.2. Các nhân tố làm thay đổi đường cung trái 
phiếu và quỹ cho vay 
• Có bốn yếu tố cơ bản làm thay đổi đường cung 
trái phiếu và quỹ cho vay: 
• *Lợi nhuận kỳ vọng của vốn đầu tư. 
• *Chính sách thuế. 
• *Lạm phát kỳ vọng. 
 *Vay nợ của chính phủ 
• IV. CẤU TRÚC RỦI RO VÀ CẤU TRÚC KỲ 
HẠN CỦA LÃI SUẤT 
1. Cấu trúc rủi ro của lãi suất 
 1.1. Rủi ro vỡ nợ 
 1.2. Tính lỏng 
 1.3. Chi phí thông tin 
 1.4. Thuế 
2. Cấu trúc kỳ hạn của lãi suất