Bài giảng Tiếng việt thực hành lỗi dùng từ lỗi đặt câu

 BÀI GIẢNG: TIẾNG VIỆT THỰC HÀNH – LỖI DÙNG TỪ LỖI ĐẶT CÂU Khi tạo lập văn bản người viết cĩ thể mắc các lỗi về dùng từ. Khi người viết đọc lại văn bản hoặc người khác đọc văn bản phát hiện ra lỗi thì cần thiết phải sửa lại. 1. Lỗi về âm thanh và hình thức cấu tạo của từ2. Lỗi về nghĩa của từ. 3. Lỗi về kết hợp từ. 4. Lỗi về dùng từ sai phong cách.1. Lỗi về âm thanh và hình thức cấu tạo của từ. Các lỗi này một phần liên quan đến các lỗi về chính tả.Ví dụ: Ở trong tù người chiến sĩ ấy ngâm thơ rất hay giọng đầy cảm khối.Trong tiếng Việt khơng cĩ từ cảm khối, trường hợp này do người viết lẫn lộn về âm thanh và hình thức cấu tạo từ. Tiếng Việt chỉ cĩ từ cảm khái với nghĩa là cĩ cảm xúc và bùi ngùi thương tiếc.Nĩ cĩ thái độ bàng quang trước thời cuộc. Trong tiếng Việt từ bàng quang cĩ nghĩa là bọng đái. Khơng đúng.Trường hợp này do người viết lẫn lộn về âm thanh và hình thức cấu tạo từ giữa bàng quang (bọng đái) và bàng quan (đứng ngồi cuộc mà nhìn, coi là khơng dính líu đến mình). Câu này dùng bàng quan mới đúng. Tuy sống trong một gia đình phong lưu nhưng Thuý Kiều và Thuý Vân là những người con gái cĩ nhan sắc và tính tình rất dịu dàng.Phong lưu: - Cĩ dáng vẻ bên ngồi lịch sự trang nhã- Phĩng túng, buơng thả, quan hệ nam nữ bất chính.Trường hợp này ta dùng từ “trung lưu” thì chính xác.2. Lỗi về nghĩa của từ.  a. Trường hợp phổ biến là lỗi thường xảy ra giữa các từ gần nghĩa hoặc cĩ yếu tố cấu tạo chung. Ví dụ.Những học sinh Ví dụ:- Những học sinh trong trường sẽ hiểu sai các vấn đề mà thầy giáo truyền tụng.Truyền tụng cĩ nghĩa là truyền miệng cho nhau rộng rãi và ca ngợiVí dụ: Người đời truyền tụng cơng đức của bậc anh hùng.Truyền thụ là truyền lại tri thức, kinh nghiệm cho người nào đĩ.=> Câu trên thay từ “truyền tụng” bằng “truyền thụ” mới đúng.Lỗi về nghĩa, do cĩ yếu tố cấu tạo chung- Tiếng Việt rất giàu âm thanh và hình ảnh cho nên cĩ thể nĩi nĩ là một thứ tiếng nĩi rất linh động và phong phú.Linh động: cĩ cách xử lí mềm dẻo, khơng máy mĩc, cứng nhắc, mà cĩ sự thay đổi cho phù hợp với yêu cầu, điều kiện thực tế.Sinh động: cĩ khả năng gợi ra những hình ảnh hợp với hiện thực của đời sống.=> Câu trên thay “linh động” bằng “sinh động” mới đúng. - Chúng tơi sẽ bằng mọi giá chuyển tấm lịng của các bạn đến miền Trung một cách sớm nhất.Giá: (1) Biểu hiện giá trị bằng tiền (2) Tổng thể những gì phải bỏ ra, tiêu phí, mất đi do một việc làm nào đĩ. Ở đây tác giả dùng theo nghĩa (2) nhưng khơng phù hợp với việc “chuyển tấm lịng”. Trong khi đĩ “việc làm” này cần phương thức. Vậy phải thay bằng từ “cách” mới đúng.b. Dùng từ sai về nghĩa biểu thái, nghĩa biểu cảm.Ví dụ. Trên cánh đồng khơ cằn của xĩm xanh, những khĩm lúa vẫn trổ địng, nhưng khơng phải chỉ chịu đựng một thiên nhiên khắc nghiệp mà cịn phải chống đỡ với cả sự tàn phá thơ bạo của giặc Mỹ nữa. Trên cánh đồng khơ cằn của xĩm xanh, những khĩm lúa vẫn trổ địng, nhưng khơng phải chỉ chịu đựng một thiên nhiên khắc nghiệt mà cịn phải chống đỡ với cả sự tàn phá tàn bạo (dã man) của giặc Mỹ nữa.  Tính tình anh ấy ngày thường rất hiền lành, nhưng khi ra trận đánh giặc thì táo tợn và liều lĩnh vơ cùng. => Tính tình anh ấy ngày thường rất hiền lành, nhưng khi ra trận đánh giặc thì gan dạ và dũng cảm vơ cùng. c. Dùng sai từ do sự chuyển nghĩa của từ ấy khơng phù hợp với đối tượng được nĩi đến trong câu.Ví dụ.Hoạ sĩ Phạm Viết Song nhấp nháy bộ ria mép quen thuộc.Nhấp nháy: Nĩi về mắt khi mở ra, nhắm lại liên tiếp Ở câu này nĩi về “bộ ria mép” nên khơng phù hợp. Ta cĩ thể thay “nhấp nháy” bằng “mấp máy”. Mấp máy: cử động rất khẽ và liên tiếp (thường nĩi về mơi)Hoạ sĩ Phạm Viết Song mấp máy bộ ria mép quen thuộc.3. Lỗi về kết hợp từ.  a. Các từ kết hợp với nhau khơng đúng với bản chất ngữ pháp của chúng do đĩ câu sai lạc về ý nghĩa.Ví dụ. Chúng ta tích cực triển khai các đề án phịng chống dịch bệnh, giám sát dịch tễ, cho nên số người mắc và chết các bệnh truyền nhiễm giảm dần.Chúng ta tích cực triển khai các đề án phịng chống dịch bệnh, giám sát dịch tễ, cho nên số người mắc và chết do (bởi, vì) các bệnh truyền nhiễm giảm dần.b.Các từ kết hợp với nhau khơng đúng quan hệ ngữ nghĩa. Ví dụ. Tình trạng nghèo nàn, thiếu thốn về cơ sở vật chất và trang thiết bị kĩ thuật cũng gây nên tỉ lệ bệnh uốn ván rốn, áp xe do tiêm chích, nhiễm trùng hậu sản chưa thể thanh tốn được.Tỉ lệ: (1) Tỉ số giữa các phần của một tổng thể(2) Tỉ số giữa các kích thước của vật trên hình vẽ, bản đồ với kích thước thật của nĩ.Thanh tốn:Chi trả bằng tiền giữa các bên trong quan hệ kinh tế nhất định.Giải quyết cho xong cái cịn tồn tại, vướng mắc.Diệt trừ nhauVí dụ.Tình trạng nghèo nàn, thiếu thốn về cơ sở vật chất và trang thiết bị kĩ thuật cũng gây nên tình trạng (hiện tượng) bệnh uốn ván rốn, áp xe do tiêm chích, nhiễm trùng hậu sản chưa thể giải quyết được. Cĩ khi việc dùng thiếu hụt từ lại làm cho các từ khác kết hợp với nhau khơng đúng. Ví dụ. - Để tránh ong bị trúng độc, ta chỉ nên phun thuốc sâu trước và sau khi hoa tàn. - Để tránh ong bị trúng độc, ta chỉ nên phun thuốc sâu ngay trước khi ra hoa và ngay sau khi hoa tàn.Trường hợp dùng thừa, sai quan hệ từ, khơng đúng với đặc điểm kết hợp các của các từ.Hắn khơng uống và gắp liên tiếp. Câu này dùng quan hệ từ “và” khơng phù hợp. Chữa lại bằng từ “mà”.=> Thể hiện ý khơng hài lịngHắn khơng uống mà gắp liên tiếp. - Chúng ta cần ra sức học hỏi để nâng cao trình độ chuyên mơn, đáp ứng nhu cầu địi hỏi của cơng cuộc xây dựng kiến thiết nước nhà.=> Câu này dùng thừa từ, bỏ 1 trong 2 từ “xây dựng” hoặc “kiến thiết”- Khi làm ăn thua lỗ là phải bán nhà cửa, gia sản là chuyện đương nhiên.4. Lỗi về dùng từ sai phong cách.Lẫn lộn giữa phong cách này với phong cách khác.Ví dụ. Hưởng ứng nhiệt thành lời kêu gọi của Bác Hồ, chúng tơi đã đi lính.  Hưởng ứng nhiệt thành lời kêu gọi của Bác Hồ, chúng tơi đã đi bộ đội (tham gia kháng chiến, tham gia cách mạng). - Ðọc tác phẩm, em thấy thương yêu và cảm phục anh Trỗi, chị Quyên quá chừng !(BVHS). Chị Út Tịch là một người phụ nữ anh hùng quá xá cỡ !”(BVHS). => Phong cách khẩu ngữ	Ðọc tác phẩm, em thấy thương yêu và cảm phục anh Trỗi, Chị Quyên vơ cùng. Chị Út Tịch là một người phụ nữ rất đỗi anh hùng. => Phong cách khoa họcVợ chồng Nghị Quế tàn ác hết chỗ nĩi ! (BVHS). Ðọc hai câu thơ này, ta cứ ngỡ như Phan Bội Châu vẫn cịn đâu đây, lịng chúng ta dâng lên niềm cảm xúc, ta thấy thương ơng làm sao ấy.(BVSV). Vợ chồng Nghị Quế (thật) vơ cùng tàn ác. Ðọc hai câu thơ này, ta cứ ngỡ như Phan Bội Châu vẫn cịn đâu đây, lịng chúng ta dâng lên niềm cảm xúc, ta thấy thương ơng vơ hạn. Bài tập củng cố  1. Sau khi qua đời, Bác Hồ đã để lại một di sản vơ cùng rạng rỡ và hùng cường.2. Do lượng mưa năm nay kéo dài nên đã gây nhiều thiêt hại cho mùa màng.