Bài giảng Tin đại cương - Bài 4: Hàm và lệnh lặp - Trương Xuân Nam

TIN ĐẠI CƯƠNG
BÀI 4: HÀM VÀ LỆNH LẶP
Nội dung buổi trước
 Một số kiểu dữ liệu thường dùng trong chương 
trình C++: số nguyên (int), số thực (double, 
float), logic (bool)
 Kiểu dữ liệu quyết định cách máy tính thực 
hiện các phép toán và xử lý các biến
 In dữ liệu ra màn hình thông qua biến cout và 
phép toán xuất dữ liệu (<<)
 Nhập dữ liệu từ bàn phím thông qua biến cin
và phép toán đọc dữ liệu (>>)
 Hàm: khái niệm, cách viết và cách gọi hàm
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 2
Nội dung chính
1. Tại sao cần viết chương trình con?
2. Vòng lặp
3. Ví dụ về vòng lặp dùng biến đếm
4. Ví dụ về vòng lặp dùng điều kiện
5. Biểu thức logic
6. Bài tập
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 3
Tại sao cần viết chương trình 
con?
Phần 1
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 4
Chương trình đơn giản
Yêu cầu: nhập số n và tính 2 𝑛, không dùng hàm có sẵn
#include // khai báo thư viện
using namespace std; // khai báo tên miền chuẩn
int main() { // bắt đầu hàm chính
double n; // biến để chứa số n
cout << "N = "; // in ra chuỗi "N = "
cin >> n; // nhập số và ghi vào n
double x = 1; // biến x (để chứa căn 2 của n)
TRƯƠNG XUÂN NAM 5
Chương trình đơn giản
x = (x + n/x) / 2; // tính x
x = (x + n/x) / 2; // tính x
x = (x + n/x) / 2; // tính x
x = (x + n/x) / 2; // tính x
x = (x + n/x) / 2; // tính x
x = (x + n/x) / 2; // tính x
x = (x + n/x) / 2; // tính x
x = (x + n/x) / 2; // tính x
x = (x + n/x) / 2; // tính x
cout << "SQRT(n) = " << x; // in số x ra màn hình
}
TRƯƠNG XUÂN NAM 6
Hạn chế của cách viết đơn giản
 Sự khó hiểu: chương trình gồm nhiều phần, 
mỗi phần có mục đích khác nhau, ta phải đọc 
kỹ phần ghi chú mới nắm được nội dung
 Chẳng hạn như phần tính căn bậc 2 của n, nếu 
không có ghi chú thì khó có thể biết nó làm gì
 Sự cứng nhắc: chỉ tính được căn bậc 2 của 
biến n, nếu muốn tính căn bậc 2 của biến m 
thì phải viết lại từ đầu
 Hai đoạn mã hầu như giống nhau, khác tên biến
 Nếu muốn tính căn bậc 2 cho 100 biến thì sao?
 Nếu lỡ viết sai sẽ phải sửa ở 100 chỗ giống nhau?
TRƯƠNG XUÂN NAM 7
Tách thành các hàm
Yêu cầu: nhập số n và tính 2 𝑛, không dùng hàm có sẵn
#include // khai báo thư viện
using namespace std; // khai báo tên miền chuẩn
double can2(double n) { // tự định nghĩa hàm sqrt của ta
double x = 1; // biến x (để chứa căn 2 của n)
x = (x + n/x) / 2; // tính x
...
x = (x + n/x) / 2; // tính x
return x; // trả về kết quả tính được
}
TRƯƠNG XUÂN NAM 8
Tách thành các hàm
int main() { // bắt đầu hàm chính
double n; // biến để chứa số n
cout << "N = "; // in ra chuỗi "N = "
cin >> n; // nhập số và ghi vào n
// gọi hàm tính toán và in kết quả ra màn hình
cout << "SQRT(n) = " << can2(n);
}
 Tên hàm tự nó cũng cung cấp thông tin về đoạn mã
 Không còn phụ thuộc vào tên biến, ta có thể gọi hàm can2 
với bất kì biến nào mà ta cần
 Sửa sai ở một đoạn mã duy nhất
TRƯƠNG XUÂN NAM 9
Vòng lặp
Phần 2
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 10
Vòng lặp
 Ba cấu trúc điều khiển cơ bản trong máy tính
 Tuần tự  Đã học trong bài trước
 Lặp  Chương 3 (bài này)
 Lựa chọn  Chương 4 (bài sau)
 Nhiều hành vi, thuật toán trong cuộc sống về 
bản chất đã có tính lặp
 Đếm số học sinh trong lớp
 Tập luyện thể thao
 Tính tổng dãy số
 Các phương pháp tính xấp xỉ
 Các phương pháp thử sai
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 11
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 12
Vòng lặp
 Ví dụ ở phần 1 cho ta thấy việc tính căn bậc 2 
bằng cách viết thật nhiều lệnh giống nhau
x = (x + n/x) / 2;
 Nhưng cách này có vẻ không ổn lắm!?
 Một số bài toán giản đơn có thể giải quyết 
bằng phương pháp tuần tự, tuy nhiên có nhiều 
bật cập nếu chỉ dùng tuần tự
 Chương trình dài, nhàm chán, dễ nhầm lẫn
 Không thể tổng quát hóa (viết bao nhiêu dòng 
giống nhau thì vừa?)
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 13
Vòng lặp
 Ví dụ khác: nhập điểm số và tính xem điểm 
trung bình của lớp K58-CNTT3 môn Tin Đại 
Cương là bao nhiêu?
 Khai báo 101 biến để lưu điểm của 101 sinh viên?
 Viết 101 lệnh nhập dữ liệu?
 Viết 101 lệnh cộng giá trị các biến với nhau?
 Cần phải có cách làm khác!!!
 Ngôn ngữ C/C++ có giải pháp khắc phục được 
các vấn đề này: các câu lệnh yêu cầu máy tính 
lặp lại một công việc cho đến khi đạt yêu cầu
Vòng lặp
 Hai kiểu lặp thông dụng trong cuộc sống
 Lặp sử dụng điều kiện dừng
• “Ăn cho đến khi no”
• “Học cho đến khi thuộc”
• Nhiều hành vi cuộc sống là lặp
 Lặp sử dụng biến đếm
• “Đếm số người trong một bàn tiệc”
• “Chọn 10 bạn học giỏi nhất lớp”
• Cũng một dạng điều kiện dừng đặc biệt
 Ứng với những kiểu lặp đó, C/C++ cung cấp 
các lệnh lặp while, do-while và for
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 14
Ví dụ: tính tổng 1+2+3+4+5+
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 15
tong tong = tong + dem dem
0 tong = 0 + 1 1
1 tong = 1 + 2 2
3 tong = 3 + 3 3
6 tong = 6 + 4 4
10 tong = 10 + 5 5
15 tong = 15 + 6 6
Ví dụ về vòng lặp dùng biến 
đếm
Phần 3
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 16
Ví dụ 1
Yêu cầu: in ra màn hình các số từ 1 đến 100 mỗi 
số trên 1 dòng.
Cách làm: dùng số i làm biến đếm, cho i chạy từ 
1 đến 100, mỗi lần chạy thì in i ra màn hình.
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 17
Ví dụ 2
Yêu cầu (mở rộng của bài trước): in ra các số từ 
1 đến n mỗi số trên 1 dòng.
Cách làm: nhập n, dùng i làm biến đếm, i chạy 
từ 1 đến n, mỗi lần chạy thì in i ra màn hình.
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 18
Ví dụ 3
Yêu cầu: tính tổng các số từ 1 đến n
Cách làm: nhập n, cho biến i chạy từ 1 đến n, 
mỗi lần chạy cộng dồn i vào biến tong.
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 19
Ví dụ 4
Yêu cầu: nhập n và tính n!
Cách làm: nhập n cho biến i chạy từ 1 đến n, 
mỗi lần chạy nhân dồn i vào biến tich
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 20
Ví dụ về vòng lặp dùng điều 
kiện
Phần 4
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 21
Ví dụ: nhập liệu và tính tổng
// thực hiện liên tiếp việc nhập và tính tổng
// cộng dồn và biến tong, kết thúc lặp nếu nhập vào số 0
#include 
using namespace std;
int main() {
int tong = 0, n;
do {
cout > n;
tong = tong + n;
} while (n != 0);
cout << "Tong cac so vua nhap = " << tong;
}
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 22
Biểu thức logic
Phần 5
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 23
Biểu thức logic
 Các biểu thức logic là cơ sở để xây dựng điều 
kiện dừng lặp
 Giá trị logic có 2 loại: false (sai) và true (đúng)
 Số nguyên có thể dùng lẫn lộn với kiểu logic, trong 
đó giá trị 0 tương đương với false và ngược lại
 Các phép toán logic:
 Phép NOT (phép “đảo” - !)
 Phép AND (phép “và” - &&)
 Phép OR (phép “hoặc” - ||)
 Phép XOR (phép “hoặc nghịch đảo” - ^)
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 24
Biểu thức logic
 Các phép so sánh: có kết quả kiểu logic
 Bằng nhau: ==
 Khác nhau: !=
 Lớn hơn: >
 Lớn hơn hoặc bằng: >=
 Nhỏ hơn: <
 Nhỏ hơn hoặc bằng: <=
 Nên dùng cặp ngoặc để làm rõ thứ tự tính toán
 (a + 5 = b) && (a != c)
 ((a + 5) = b) && (a != c))
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 25
Phép toán AND
 Tiếng Anh: AND
 Tiếng Việt: VÀ
 Trong ngôn ngữ C/C++: &&
“chỉ đúng khi cả 2 vế đều đúng”
 Ví dụ:
(a > b) && (a > c)
((x % 2) == 0) && ((x % 5) == 0)
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 26
Phép toán OR
 Tiếng Anh: OR
 Tiếng Việt: HOẶC
 Trong ngôn ngữ C/C++: ||
“chỉ sai nếu cả 2 vế đều sai”
 Ví dụ:
(a == 1) || (a == 3)
(a > (b+c)) || (b > (a+c)) || (c > (a+b))
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 27
Phép toán XOR
 Tiếng Anh: XOR
 Tiếng Việt: HOẶC NGHỊCH ĐẢO
 Trong ngôn ngữ C/C++: ^
“sai nếu 2 vế có giá trị giống nhau”
 Ví dụ:
(a > 10) ^ (b > 10)
(a > b) ^ (a <= b)
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 28
Bảng chân lý của các phép logic
Trương Xuân Nam - Khoa CNTT 29
x y x && y x || y x ^ y
True True True True False
True False False True True
False True False True True
False False False False False
Bài tập
Phần 6
TRƯƠNG XUÂN NAM 30
Bài tập
1. Tính giá trị của các biểu thức logic sau
1. (100 >= 2) && (2 < 3)
2. (a > b) || (a < b)
3. (a + b) != (b + a)
4. ((a % 2) != 1) || ((a % 2) != 0)
2. Hãy chỉ ra khi nào những biểu thức logic sau là sai
1. ((a+b) > c) && ((a+c) > b) && ((b+c) > a)
2. (a <= b) && (a <= c)
3. (a * b) < 0
4. (a == b) ^ (a != b)
TRƯƠNG XUÂN NAM 31