Giá trình Dinh dưỡng và thức ăn thủy sản - Vũ Duy Giảng (Phần 1)

n: C¸ n−íc ngät chøa nhiÒu acid bÐo C16 vµ C18 trong khi c¸ n−íc 
biÓn chøa nhiÒu acid bÐo cã chuçi carbon dµi h¬n nh− C20 vµ C22. Ngoµi ra c¸ 
biÓn chøa mét tû lÖ cao c¸c hä acid bÐo n3 h¬n hä n6 so víi c¸ n−íc ngät. 
Tû lÖ n6/n3 thay ®æi tõ 0,34 vµ 0,15 lÇn l−ît ®èi víi c¸ n−íc ngät vµ c¸ n−íc biÓn. 
Tû lÖ n6/n3 còng thÊy kh¸c nhau ®èi víi loµi c¸ di c− tõ biÓn vµo s«ng hay ng−îc 
l¹i (b¶ng 5.4). 
B¶ng 5.4: Thµnh phÇn cña acid bÐo thay ®æi khi c¸ di c− 
 Plecoglosus altivelis 
biÓn → n−íc ngät 
 Onchorhynchus masu 
n−íc ngät → biÓn 
Axit 
bÐo 
TG PL TG PL TG PL TG PL 
A.no 
Mono 
n6 
n3 
n6/n3 
34,9 
27,4 
4,4 
31,7 
0,14 
31,8 
16,1 
2,2 
49,4 
0,04 
35,1 
32,0 
7,2 
23,9 
0,30 
53,8 
35,9 
3,2 
6,9 
0,46 
31,9 
18,6 
4,0 
39,8 
0,10 
37,5 
18,6 
4,0 
39,8 
0,10 
31,0 
43,1 
23,0 
23,2 
0,10 
36,0 
19,2 
1,5 
43,1 
0,03 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------36 
 + NhiÖt ®é: C¸ vïng «n ®íi th−êng chøa nhiÒu PUFA trong thµnh phÇn acid 
bÐo h¬n c¸ vïng nhiÖt ®íi, tû sè n6/n3 gi¶m theo sù gi¶m nhiÖt ®é. 
 + Thøc ¨n: Tû lÖ acid bÐo n6/n3 thay ®æi rÊt lín theo tû lÖ n6/n3 cña thøc 
¨n. Khi cho c¸ ¨n thøc ¨n chøa nhiÒu n6 nh− mì bß, dÇu thùc vËt, c¸ cã khuynh 
h−íng thay ®æi tû lÖ n6/n3 trong c¬ thÓ b»ng c¸ch t¨ng tû lÖ n6/n3 vµ ng−îc l¹i 
khi cho c¸ ¨n thøc ¨n giµu acid bÐo n3. 
C¸ cã kh¶ n¨ng ®iÒu hoµ sè l−îng acid bÐo trong c¬ thÓ, tuy nhiªn ng−êi ta thÊy 
r»ng mét khi cã l−îng acid bÐo d− thõa nã cã thÓ øc chÕ sù hÊp thu vµ tÝch luü c¸c 
acid bÐo kh¸c. Acid bÐo 18:2 cã thÓ ng¨n c¶n sù tÝch luü vµ sö dông acid bÐo 16:1 
vµ 18:1. Nh− vËy thµnh phÇn acid bÐo trong c¬ thÓ lµ kÕt qu¶ cña sù ®iÒu chØnh 
c©n b»ng gi÷a acid bÐo thøc ¨n vµ acid bÐo tång hîp tõ c¸c nguån chÊt trong c¬ 
thÓ. 
 + Mïa vô: Thµnh phÇn acid bÐo trong c¸ thay ®æi theo mïa. L−îng lipid 
tæng sè vµ chØ sè ièt cña dÇu c¸ mßi h¹ thÊp nhÊt vµo th¸ng giªng vµ t¨ng cao vµo 
th¸ng s¸u hµng n¨m. 
3.4-. Vai trß vµ nhu cÇu cña axit bÐo thiÕt yÕu 
 + Vai trß dinh d−ìng: thiÕu EFA cã thÓ g©y nh÷ng rèi lo¹n sau: Thèi loÐt 
vÈy, v©y, t¨ng tû lÖ tö vong,viªm c¬ tim, gi¶m kh¶ n¨ng sinh s¶n (c¸ chÐp, c¸ håi, 
c¸ tr¸p), gi¶m sinh tr−ëng, giảm sự ham ăn, giảm tiêu thụ thức ăn. 
 Khẩu phần ăn của cá hồi vân nghèo acid béo họ omega-3 ñã thấy có triệu 
chứng: tỷ lệ chết cao, hàm lượng nước trong cơ cao làm cho cơ nhão, vây ñuôi dễ 
bị thối loét do vi khuẩn Flexebacterium sp., hemoglobin và số lượng hồng cầu 
giảm, gan sưng, nhiễm mỡ, khả năng sinh sản giảm (tỷ lệ nở và tỷ lệ sống của ấu 
trùng giảm). 
 Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña trøng vµ Êu trïng c¸, triglycerid vµ 
phospholipid lµ nguån n¨ng l−îng chÝnh vµ acid bÐo hä n3-HUFA gi÷ một vai trß 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------37 
quan träng. KhÈu phÇn thiÕu hä acid bÐo nµy, tû lÖ chÕt t¨ng cao trong vßng 19 
ngµy (thÝ nghiÖm trªn c¸ tr¸p ). Còng trªn loµi c¸ nµy Fernandez Palacios et al., 
(1995) b¸o c¸o r»ng khÈu phÇn chøa mét nång ®é tèi −u n3-HUFA trong 3 tuÇn 
sÏ lµm cho chÊt l−îng sinh s¶n, bao gåm tû lÖ ñẻ, ®é në vµ chÊt l−îng Êu trïng 
®−îc c¶i thiÖn râ rÖt. 
 Tuy nhiªn cÇn chó ý r»ng khÈu phÇn thõa n3-HUFA hay tû lÖ EPA 
(eicosapentaenoic acid- 20 :5n3), DHA vµ AA (arachidonic acid) kh«ng thÝch hîp 
cã ¶nh h−ëng xÊu ®Õn tÊt c¶ kh¶ n¨ng sinh s¶n cña t«m vµ c¸. 
 Thµnh phÇn acid bÐo khÈu phÇn còng cã ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng miÔn 
dÞch cña c¬ thÓ. Trong mét nghiªn cøu trªn c¸ håi, Thomson et al., (1996) ®_ thÊy 
r»ng khÈu phÇn ®Çy ®ñ acid bÐo n3 nh−ng tû lÖ n3/n6 thÊp th× søc ®Ò kh¸ng víi vi 
khuẩn Aeromonas salmonicida vµ Vibrio anguillarum kÐm h¬n khÈu phÇn cã tû 
lÖ n3/n6 cao. 
 + Nhu cầu acid béo thiết yếu (EFA) của cá: 
 Nhu cÇu EFA cña c¸ kh¸c nhau theo loµi vµ cho ®Õn nay còng ch−a ®−îc 
hiÓu biÕt mét c¸ch ®Çy ®ñ, b¶ng 5.5 giíi thiÖu nhu cÇu acid bÐo thiÕt yÕu cña mét 
sè loµi c¸. 
B¶ng 5.5: Nhu cÇu c¸c axit bÐo quan träng (EFA) cña c¸ 
Loµi 
Nhu cÇu EFA Tham kh¶o 
C¸ n−íc ngät 
Ayu 
Da trơn (Channel 
catfish) 
Cá hồi Chum (Chum 
salmon) 
1% linoleic acid hay 1% EPA 
1-2% linoleic acid hay 0,5-0,75 EPA 
vµ DHA 
1% linoleic acid vµ 1% linolenic 
acid 
Kanazaw et al. (1982) 
Satoh et al. (1989) 
Takeuchi &Watanabe 
(1982)Yu & Sinnhuber 
(1979) 
Watanabe et al. (1975), 
Takeuchi & Watanabe 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------38 
Cá hồi Coho 
Cá chép 
Cá chình (Japanese 
eel) 
Cá hồi (Rainbow 
trout) 
Rô phi Nile 
Rô phi Zillii 
C¸ biÓn 
Cá tráp hồng 
Cá pecca (rô biển) 
Cá sọc vằn 
Cá bơn 
Cá cam 
1-2,5%linolenic acid 
1% linoleic acid vµ 1linolenic acid 
0,5 linoleic acid vµ 0,5% linolenic 
acid 
1% linolenic acid 
0,8% linolenic acid 
20% lipid d−íi d¹ng linolenic acid 
hoÆc 10% lipid d−íi d¹ng EPA vµ 
DHA 
 0,5% linoleic acid 
1% linoleic acid hay 1% arachidonic 
acid 
0,5% EPA vµ DHA 
0,5% EPA vµ DHA hay 0,5% EPA 
1% EPA vµ DHA 
1,7% EPA vµ DHA hay 1,7% DHA 
0,8% EPA vµ DHA 
2% EPA vµ DHA 
(1977) 
Takeuchi et al. (1980) 
Gastell et al. (1972) 
Watanabe et al. (1974) 
Takeuchi&Watanabe(1977) 
Takeuchi et al. (1983) 
Kanazawa et al. (1980) 
Webster & Lovell (1990) 
Yone et al. (1971) 
Buranapanidgit et al(1989) 
Watanabe et al. (1989) 
Gatesoupe et al. (1977) 
Deshimaru and Kuroki 
(1983) 
+ Nguồn thức ăn giầu EFA: 
 Nói chung dầu thực vật như dầu lạc, dầu bông, dầu ngô, dầu dừa, dầu cải 
dầu, dầu ñỗ tương giầu acid béo omega-6, chỉ có dầu lanh là giầu acid béo 
omega-3. Các loại mỡ ñộng vật như mỡ lợn, bò, cừu giầu acid béo omega-6, chỉ 
có dầu mỡ cá biển là nguồn thức ăn dồi dào acid béo omega-3 (bảng 5.6). Các 
loại phytoplankton như vi tảo và zooplankton như luân trùng (rotifer), artemia... 
rất giầu PUFA như linolenic acid, EPA và DHA là nguồn thức ăn rất quan trọng 
của ấu trùng tôm và cá (xem chương X, thức ăn tự nhiên). 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------39 
Bảng 5.6: Hàm lượng các PUFA trong dầu và mỡ 
Tr
ư
ờn
g 
ð
ại
họ
c 
Nô
n
g 
n
gh
iệ
p 
H
à 
Nộ
i -
G
iá
o
tr
ìn
h 
D
in
h 
dư
ỡn
g 
&
Th
ức
ăn
th
u
ỷ 
sả
n
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
40
 H
Ç
u
 h
Õ
t 
d
Ç
u
 t
h
ù
c
 v
Ë
t,
 c
¸
 n
−
í
c
 n
g
ä
t 
 M
é
t 
v
µ
i l
o
¹
i d
Ç
u
 t
h
ù
c
 v
Ë
t,
 c
¸
 b
iÓ
n
 1
8:
 2
n
-6
 (
L
in
ol
ei
c 
ac
id
) 
18
: 
3n
-3
 (
L
in
ol
en
ic
 a
ci
d
) 
 ∆
D
ES
A
TU
R
A
SE
18
: 
3n
-
6 
( γ 
lin
o
le
n
ic
a
ci
d)
18
: 
4n
-
3 
(O
ct
a
de
ca
te
tr
a
ei
n
o
ic
a
ci
d)
 EL
O
N
g
A
SE
20
: 
3n
-
6 
(D
io
m
o
γ 
lin
o
le
n
ic
20
: 
4n
-
3 
(E
ic
o
sa
te
tr
a
ei
n
o
ic
a
ci
d)
a
ci
d)
 ∆
5 
D
ES
A
TU
R
A
SE
1-
se
ri
es
pr
o
st
a
n
o
ic
20
: 
4n
-
6 
(A
ra
ch
id
o
n
ic
a
ci
d,
A
A
20
: 
5n
-
3 
(E
ic
o
sa
pe
n
ta
n
en
o
ic
a
ci
d,
EP
A
n
o
n
es
te
ri
fie
d)
n
o
n
es
te
ri
fie
d)
CY
c
LO
O
X
Y
G
EN
A
SE
LI
PO
X
Y
G
EN
A
SE
2-
se
ri
es
pr
o
st
a
n
o
id
3-
se
ri
es
pr
o
st
a
n
o
id
4-
se
ri
es
le
u
ko
tr
ie
n
es
5-
se
ri
es
le
u
co
tr
ie
n
es
EL
O
N
G
A
SE
&
lip
o
x
in
s 
&
lip
o
x
in
s 
22
: 
4n
-
6 
(D
o
co
sa
te
tr
a
ei
n
o
ic
a
ci
d)
22
: 
5n
-
3 
(D
o
co
sa
pe
n
ta
ei
n
o
ic
a
ci
d)
El
o
n
ga
se
Ei
co
sa
n
o
id
s 
24
:4
n
-
6 
22
: 
5n
-
6 
24
:5
n
-
3 
22
: 
6n
-
3 
(D
o
co
sa
he
x
a
en
o
ic
a
ci
d,
D
H
A
) 
∆
D
es
at
u
ra
se
24
: 
5n
-
6 
β-
o
x
id
a
tio
n
24
: 
6n
-
3 
β-
o
x
id
a
tio
n
 S
¬ 
®
å 
5.
3:
 C
on
 ®
−
ên
g 
ch
u
yÓ
n
 h
o¸
 a
xi
t 
b
Ðo
 h
ä 
n
6 
vµ
 n
3 
(D
av
e 
A
.H
ig
gs
 v
µ 
F
ay
e 
M
.D
on
g 
(2
00
0)
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản-----------------------41 
Câu hỏi ôn tập : 
1/ Vai trò của lipid ñối với cá. 
2/ Phân loại, cách gọi tên và kí hiệu của acid béo no và không no. 
3/ Phân biệt acid béo thiết yếu (EFA), PUFA (polyunsatured fatty acid) và 
HUFA (highly unsatured fatty acid). 
4/ ðặc ñiểm chuyển hóa acid béo của cá. Từ acid béo oleic (omega-9), acid 
béo linoleic (omega-6) và acid linolenic (omega-3) sẽ cho những acid béo nào 
trong họ omega-9, omega-6 và omega-3. 
5/Vai trò dinh dưỡng của acid béo omeg-3, tầm quan trọng của tỷ lệ acid béo 
omega-6/omega-3 trong khẩu phần cá
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------42 
Chương 4 
NHU CẦU CARBOHYDRATE CỦA CÁ 
1. PHÂN LOẠI 
 Carbohydrate là các hợp chất chứa CHO, có rất nhiều trong thực vật. Công 
thức chung (CH2O)n hay Cx(H2O)y 
Phân loại 
- ðường ba (trioses): glyxeradehyde 
- ðường bốn (treoses): erythrose 
Monosaccharide - ðường năm (pentoses): arabinose, xylose 
- ðường sáu (hexoses): glucose, galactose 
- ðường bảy (heptoses): sedoheptulose 
- Disaccharide : sucrose, maltose,... 
Oligosaccharide - Trisacchride : raffinose 
 - Tetrasaccharide : stachyose 
Polysaccharide : +Pentosans (C5H4O8)n : araban, xylan... 
 +Hexosans : Tinh bột, dextrin, glycogen, 
cellulose, inulin,... 
Không ñường 
Carbohydrate : Glycolipid, glycoprotein. 
 phức tạp 
Công thức phân tử tinh bột (dây nối với α glucozit 1- 4 và 1- 6) 
(: 
 O 
CH2 
Amylopectin 
§−êng 
Amylose 
5 
6 
H 
H 
CH2OH 
CH2OH 
4 
3 
2 
1 
6 
5 
4 
3 2 
1 
O 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------43 
Công thức phân tử cellulose (dây nối β 1-4 glucozit): 
Chitin : 
N-acetyl-D-glucosamine joined together by β -1,4 linkages
N-acetyl-D-glucosamine joined together by β -1,4 linkages
Chitin là polymer của N-acetyl-D- glucosamine, có nhiều ở côn trùng, giáp 
xác, nấm và tảo xanh. Sau cellulose, chitin là một polysacharid phong phú nhất 
trong tự nhiên. 
2. SỰ CHUYỂN HOÁ ðƯỜNG Ở CÁ 
 Tinh bột Dextrin + Maltose + Glucose 
 Dextrin Glucose + Maltose 
 Maltose Glucose + Glucose 
 Lactose Glucose + Galactose 
 Sucrose Glucose + Fructose 
 Cá có khả năng hấp thu tốt glucose, nhưng khả năng sử dụng glucose thì 
kém hơn ñộng vật trên cạn. 
 Theo dõi trên cá ăn khẩu phần giầu tinh bột hay glucose, thấy rằng lượng 
ñường trong máu tăng lên rất cao và kéo dài, khác với ñộng vật có vú có hàm 
H CH2OH 
CH2OH 
CH2OH 
CH2OH 
H H H H 
H H 
H 
OH 
OH 
H 
H 
α amylaza 
α glucozidaza 
α glucozidaza 
lactaza 
sucraza 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------44 
lượng ñường trong máu rất thấp và ổn ñịnh. Thực ra cá có khả năng tiết ra insulin 
(sau bữa ăn hàm lượng insulin tăng trong khoảng 5-48 mg/ml plasma, nhưng khi 
nhịn ñói chỉ có 1-3mg/ml). Insulin có tác dụng biến glucose thành glycogen dự 
trữ ở gan, cơ và não và từ ñó làm giảm lượng ñường trong máu. Tuy nhiên quá 
trình chuyển glucose thành glycogen còn phụ thuộc vào các thụ thể (receptor) có 
trong tế bào và mối tương quan với glucagon. Các nghiên cứu gần ñây cho thấy 
cá rô phi thiếu thụ thể tiếp thụ glucose do insulin ñem ñến và ñã có phản ứng 
chậm và không hiệu quả ñối với insulin. Tuy nhiên nếu tăng số lần cho ăn thì 
thấy tăng khả năng sử dụng glucose. ðiều này cho kết luận là khả năng chuyển 
hoá glucose của cá chậm hơn ñộng vật trên cạn, thêm một lượng lớn thức ăn chứa 
glucose sẽ dẫn ñến sự gia tăng ñột ngột và lâu dài glucose plasma của cá. cá con 
ñường sản sinh glucose (glucogenesis) từ protein và lipid là con ñường quan 
trọng. Các axit amin ñều có thể ñược chuyển hoá tạo ra glucose, trong ñó alanine, 
serine và glycine có ưu thế hơn axit glutamic và axit aspartic. 
 Còn ñối với triglyceride thì sau khi thuỷ phân, glycerol sẽ ñược phosphoryl 
hoá tạo ra dihydroxyacetone phosphat rồi hình thành pyruvat và ñi vào chu trình 
Krebs ñể tạo năng lượng. Còn các axit béo sẽ theo con ñường β-oxy hoá ñể tạo 
nên acetyl-CoA ñể ñi vào chu trình Krebs. 
3- SỬ DỤNG TINH BỘT VÀ CHẤT XƠ CỦA CÁ 
3.1- Tinh bột 
Tinh bột là nguồn năng lượng rẻ tiền hơn protein và lipid và ñược các nhà sản 
xuất ñưa vào khẩu phần với những tỷ lệ khác nhau tuỳ theo loài cá. 
Nhóm cá hồi ăn ñộng vật, carbohydrate làm giảm sinh trưởng. Tuy nhiên ở cá 
bơn (Pluronectus platessa) và cá chép thì bổ sung tinh bột làm tăng tốc ñộ sinh 
trưởng. Tỷ lệ tiêu hoá tinh bột của cá chép trong khoảng 40-80% phụ thuộc vào 
nguồn tinh bột (xem bảng 4.1) 
Bảng 4.1. Tỷ lệ tiêu hoá các carbohydrate khác nhau 
của cá chép 2 năm tuổi (Scerbina 1973) 
 Hàm lượng cacbohydrat % % tiêu hoá 
ðại mạch (barley) 55.0 7 4 
Yến mạch (oats) 37.3 75 
Mạch ñen (rye) 46.8 84 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------45 
Lúa mì (wheat) 43.6 58 
ðậu peas 34.1 45 
ðậu lupins 22.8 56 
Khô lạc (groundnut meal) 15.0 65 
Khô ñậu tương (soyabean meal) 25.4 51 
Thức ăn hỗn hợp 14.8 - 30.5 46 - 75 
 Lượng tinh bột có thể sử dụng tối ña trong khẩu phần của một số loài cá ghi ở 
bảng 4.2. Cần chú ý rằng những nhóm cá sử dụng ñược tinh bột nếu tăng tinh bột 
trong khẩu phần thì làm tăng hàm lượng lipit cơ thể. 
Bảng 4.2 : Tỷ lệ % tinh bột có thể sử dụng tối ña trong thức ăn một số loài cá 
Cá nước ngọt % tinh bột Cá biển % tinh bột 
Chép 
Cá trơn Mỹ 
Cá hồi 
Cá rô phi 
Cá chình 
40-45 
30-35 
25-30 
35-40 
25-30 
Cá măng biển 
Cá chẽm 
Cá bơn Atlantic 
35-40 
20-25 
15-20 
 (dẫn theo tài liệu của Lê Thanh Hùng 2000) 
ðể tăng hiệu quả sử dụng tinh bột trong thức ăn thuỷ sản nên áp dụng các biện 
pháp sau : 
- Hồ hoá tinh bột qua biện pháp nấu chín, ép viên hay ép ñùn ñể tăng tỷ lệ tiêu 
hoá tinh bột. 
- Tăng số lần cho ăn ñể tránh glucose tăng ñột ngột sau bữa ăn. 
3.2- Chất xơ ñối với cá 
Hoạt tính enzyme cellulase rất yếu trong ñường tiêu hoá của cá. Xơ trong 
khẩu phần làm tăng sản xuất phân, giảm tỷ lệ tiêu hoá, tăng khối lượng ống tiêu 
hoá (bảng 4.3). 
Tỷ lệ xơ trong khẩu phần cá thường ñược khuyến cáo từ 8-10%, ñối với tôm 
thì không quá 5%. Nếu xơ không ảnh hưởng ñến tỷ lệ tiêu hoá và ñộ lợi dụng của 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------46 
các chất dinh dưỡng khác, có thể sử dụng xơ như chất pha loãng và ñể ñiều 
chỉnh tỷ lệ P:E khi phối hợp khẩu phần. 
Bảng 4.3: Ảnh hưởng của xơ thô ñến tỷ lệ tiêu hoá VCK khẩu phần 
Xơ thô (%/CK) 0 10 20 
Tỷ lệ tiêu hoá VCK (%) 
Thời gian rỗng dạ dày (phút) 
Tỷ lệ khối lượng dạ dày/WB 
71 
782 
1,4 
66 
379 
1,8 
59 
412 
1,9 
 (Nguồn : Werner Steffens, 1985- thí nghiệm trên cá hồi) 
Câu hỏi ôn tập : 
1- Vai trò của tinh bột ñối với cá và sự lợi dụng tinh bột của cá. 
2- Bản chất của chất xơ, cá có sử dụng ñược chất xơ không ? 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------47 
 Chương 5 
NĂNG LƯỢNG VÀ NHU CẦU NĂNG LƯỢNG 
1. CÁC DẠNG NĂNG LƯỢNG CỦA THỨC ĂN 
 Gross energy 
 Faece 
 Digestible energy (DE) 
 N excretion 
 Metabolizable energy (ME) 
 Heat increment (HI) 
Net energy (NE) 
Maintenance Growth 
 Công thức: DE = GE -Nl phân 
 ME = DE - Nl nitơ thải tiết 
 NE = ME - HI 
 N thải tiết qua mang ở dạng NH3 (chứ không phải ure) nên mất ít năng 
lượng, vì thế chênh lệch giữa DE và ME ở cá nhỏ hơn ở ñộng vật có vú. 
Ví dụ : Ở cá hồi vân 
 DE (KJ/g) ME (kKJ/g) ± % 
Glucose 15,6 13,1 83,9 
Tinh bột chín 10,6 9,0 84,9 
Tinh bột sống 4,8 3,0 62,5 
+ ðơn vị ño năng lượng : 
 cal, Kcal, Mcal 1 Kcal = 4,19 kj 
 J, KJ, MJ 1 KJ = 0,24 Kcal 
 (1J = 1Nm = 1w/s) 
+ Gía trị năng lượng của chất dinh dưỡng: 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------48 
 Bảng 5.1 và 5.2 dưới ñây giới thiệu giá trị GE và DE của một số chất dinh 
dưỡng trong thức ăn thuỷ sản. 
Bảng 5.1 : Giá trị GE và DE của một số chất dinh dưỡng 
DE (KJ/g) 
Chất dinh 
dưỡng 
GE (KJ/g) 
Cá chình Rô phi Cá chép 
Protein 
Mỡ 
Cacbohydrate 
23.9 
39.8 
17.6 
22.2 
33.3 
6.8 
18.9 
37.7 
16.8 
16.8 
33.5 
14.7 
Bảng 5.2 : Giá trị DE, ME của một số loại thức ăn cá 
DE (MJ/kg) 
Nguyên liệu 
Cá da trơn Rô phi Cá hồi 
ME (MJ/kg) 
(Cá hồi) 
Ngô (extruded) 
 30% kp 
 60%kp 
Bột ngô 
Lúa mì 
Bột ñỗ tương 
Khô dầu bông 
Bột cá 
Bột cỏ 
Dầu ñộng vật 
Bột phụ phẩm gia cầm 
Tấm lúa mì 
4,6 
8,5 
- 
10,7 
10,7 
11,2 
17,2 
2,5 
- 
- 
- 
- 
- 
13,0 
- 
11,2 
- 
16,1 
- 
36,4 
15,2 
11,2 
- 
- 
- 
- 
12,5-14,8 
11,3 
14,6-19,8 
8,1 
- 
11,5 
7,1-10.2 
- 
- 
- 
- 
10,8-137 
9,5-10,3 
12,5-17,3 
5,8 
- 
- 
5,2-9,4 
Trong sản xuất, ñể dễ ước tính giá trị năng lượng tiêu hoá (DE) của thức ăn, 
ADCP (1983) ñề nghị sử dụng những giá trị DE sau ñây cho các chất dinh dưỡng 
(bảng 5.3). 
 Giá trị năng lượng tiêu hoá của một số loại thức ăn tính toán trên cơ sở các 
số liệu ở bảng 5.3 ñược ghi ở bảng 5.7 ‘’Thành phần hoá học thức ăn tôm - cá’’ 
cuối chương. 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------49 
Bảng 5.3 : Giá trị DE của một số chất dinh dưỡng dùng ñể ước tính DE của 
thức ăn thuỷ sản (ADCP 1983) 
2. NHU CẦU NĂNG LƯỢNG 
 - Nhu cầu duy trì 
 Nhu cầu năng lượng duy trì là nhu cầu năng lượng chỉ ñủ ñể cho cá không 
thay ñổi thể trọng trong thời gian thí nghiệm. Nhu cầu năng lượng duy trì của cá 
thấp hơn ñộng vật trên cạn vì cá tiêu hao ít năng lượng cho sự vận ñộng và giữ 
thăng bằng cơ thể, cá không có cơ chế ñiều tiết thân nhiệt, cá bài tiết amonia mà 
không bài tiết ure hay axit uric. Nhu cầu năng lượng duy trì so với tổng nhu cầu 
năng lượng hàng ngày chiếm tỷ lệ 14-17% ở cá chép, 17-24% ở cá hồi, còn ở 
ñộng vật có vú tỷ lệ này là 30-59%. 
 Nhu cầu năng lượng duy trì cho cá bình quân 70 KJ/kg thể trọng hay 50 
KJ/kg W0.75 (t0 20-240C). Bảng 5.4 cho biết nhu cầu năng lượng của một số 
nhóm cá. 
Bảng 5.4 : Nhu cầu năng lượng duy trì của ba nhóm cá 
Nhóm cá Khối lượng cá (g) Nhiệt ñộ (oC) Duy trì 
(KJ/kg cá/ngày) 
Cá chép 
Nhóm cá da trơn 
Nhóm cá hồi 
80 
80 
10-20 
100 
150 
300 
10 
20 
25 
25 
18 
15 
28 
67 
84 
72 
85-100 
60 
 (Nguồn : Guillaume et al. 1999, dẫn theo Lê Thanh Hùng 2000) 
 Chất dinh dưỡng GE (Kcal/g) DE (Kcal/g) 
Carbohydrate (không phải rau cỏ) 
Carbohydrate (rau cỏ) 
Protein (ñộng vật) 
Protein (thực vật) 
Chất béo 
4,1 
- 
5,5 
- 
9,1 
3,00 
2,00 
4,25 
3,80 
8,00 
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Giáo trình Dinh dưỡng & Thức ăn thuỷ sản---------------------------50 
- Nhu cầu tăng trưởng: khẩu phần ñủ protein, tăng năng lượng thì tăng sinh 
trưởng, ví dụ: 
GE (MJ/kg thức ăn khô) 13,8 16,8 18,6 209-18,2 20,5 22,8 24,9 
Tăng (% so với BW ñầu) 148 257 392 380 - 150 218 283 320 
 Ở một mức năng lượng, tăng tỷ lệ protein có thể không làm làm tăng tốc 
ñộ sinh trưởng (bảng 5.5) 
Bảng 5.5: Ảnh hưởng của năng lượng và protein khẩu phần ñến tốc ñộ sinh 
trưởng của cá (cá chép W=170g, cung cấp thức ăn 
 ở mức 2% khối lượng cơ thể, t0 240C). 
Protein (% thức ăn khô) 
DE (MJ/kg thức ăn khô) 
41,3 46,5 51,4 
18,3 
20,1 
2,01 
2,15 
1,99 
2,17 
2,01 
2,14 
Các kết quả trên cho thấy sự quan trọng của việc duy trì tỷ lệ năng lượng/protein 
trong khẩu phần của cá. 
Câu hỏi ôn tập : 
1. Các dạng năng lượng của thức ăn, công thức tính. 
2. Nhu cầu năng lượng cho duy trì, sinh trưởng của cá, những yếu tố chi 
phối nhu cầu năng lượng cho sinh trưởng. 
3. Công thức P/E và cho một số chỉ tiêu P/E thích hợp của một số loài cá.