Giáo trình Cơ sở khoa học môi trường - Bùi Thị Nga

không tái sử dụng được phần 
nguyên vật liệu đã mất đi. Do đó, xử lý cuối đường ống luôn luôn làm tăng chi phí sản xuất. 
Trong khi đó, sản xuất sạch hơn mang lại các lợi ích kinh tế song song với giảm tải lượng ô 
nhiễm. Sản xuất sạch hơn đồng nghĩa với giảm thiểu chất thải và phòng ngừa ô nhiễm. Sản 
xuất sạch hơn cũng là một bước hữu ích cho hệ thống quản lý môi trường như ISO14000. 
 180
VII.7.2 Lợi ích của sản xuất sạch hơn 
Sản xuất sạch hơn có ý nghĩa đối với tất cả các cơ sở công nghiệp, lớn hay bé, tiêu thụ 
nguyên liệu, năng lượng, nước nhiều hay ít. Ðến nay, hầu hết các doanh nghiệp đều có tiềm 
năng giảm lượng nguyên nhiên liệu tiêu thụ từ 10-15%. Kinh nghiệm thực tế đã chỉ ra rằng 
sản xuất sạch hơn không chỉ mang lại lợi ích kinh tế mà còn cả lợi ích về mặt môi trường. 
Các lợi ích này có thể tóm tắt như sau: 
- Sử dụng nguyên liệu, nước, năng lượng có hiệu quả hơn, tái sử dụng phần bán thành phẩm 
có giá trị, giảm ô nhiễm. Giảm chi phí xử lý và thải bỏ các chất thải rắn, nước thải, khí thải. 
Tạo nên hình ảnh về mình tốt hơn; và cải thiện sức khoẻ nghề nghiệp và và an toàn. 
- Tiếp cận tài chính dễ dàng hơn, các cơ quan tài chính ngày một nhận thức rõ sự nghiêm 
trọng của việc huỷ hoại môi trường và hiện đang nghiên cứu các dự thảo dự án mở rộng 
hoặc hiện đại hoá mà trong đó các khoản vay đều được nhìn nhận từ góc độ môi trường. 
Các kế hoạch hành động về sản xuất sạch hơn sẽ đem lại hình ảnh môi trường có lợi về 
doanh nghiệp của bạn tới các nhà cho vay, do đó sẽ tạo điều kiện tiếp cận dễ dàng hơn với 
các nguồn hỗ trợ tài chính. 
- Các cơ hội thị trường mới và được cải thiện. Việc nâng cao nhận thức của người tiêu dùng 
về các vấn đề môi trường đã dẫn đến sự bùng nổ nhu cầu về sản phẩm xanh trên thị trường 
quốc tế. Chính vì vậy, khi đã có những nỗ lực nhận thức về sản xuất sạch hơn, sẽ có thể 
mở ra được nhiều cơ hội thị trường mới và sản xuất ra các sản phẩm có chất lượng cao hơn 
và có thể bán ra với giá cao hơn. 
- Các doanh nghiệp thực hiện sản xuất sạch hơn sẽ đáp ứng các tiêu chuẩn môi trường, ví dụ 
như ISO14001, hoặc các yêu cầu của thị trường như nhãn sinh thái. Thực hiện đánh giá 
sản xuất sạch hơn sẽ giúp cho việc thực hiện hệ thống quản lý môi trường như ISO 14001 
dễ dàng hơn. 
- Môi trường làm việc tốt hơn việc nhận thức ra tầm quan trọng của một môi trường làm 
việc sạch và an toàn đang ngày một gia tăng trong số các công nhân. Bằng cách đảm bảo 
các điều kiện làm việc thích hợp thông qua thực hành sản xuất sạch hơn, có thể làm tăng ý 
thức của các cán bộ, đồng thời xây dựng ý thức kiểm soát chất thải. Các hoạt động này sẽ 
giúp cho doanh nghiệp đạt được khả năng cạnh tranh. 
- Các tiêu chuẩn môi trường về phát thải các chất thải (lỏng, rắn, khí) đang trở nên ngày một 
chặt chẽ hơn. Ðể đáp ứng được các tiêu này thường yêu cầu việc lắp đặt các hệ thống kiểm 
soát ô nhiễm phức tạp và đắt tiền. Sản xuất sạch hơn hỗ trợ cho việc xử lý các dòng thải, và 
do đó doanh nghiệp sẽ tuân thủ các tiêu chuẩn thải một cách dễ dàng, đơn giản và rẻ tiền 
hơn. Sản xuất sạch hơn dẫn dến việc giảm chất thải, giảm lượng phát thải và thậm chí giảm 
cả độc tố theo qui luật vòng tròn. 
VII.7.3 Các giải pháp về sản xuất sạch hơn 
- Tránh các rò rỉ, rơi vãi trong quá trình vận chuyển và sản xuất, hay còn gọi là kiểm soát nội 
vi. 
 181
- Ðảm bảo các điều kiện sản xuất tối ưu từ quan điểm chất lượng sản phẩm, sản lượng, tiêu 
thụ tài nguyên và lượng chất thải tạo ra. 
- Tránh sử dụng các nguyên vật liệu độc hại bằng cách dùng các nguyên liệu thay thế khác. 
- Cải tiến thiết bị để cải thiện quá trình sản xuất. 
- Lắp đặt thiết bị sản xuất có hiệu quả, và thiết kế lại sản phẩm để có thể giảm thiểu lượng 
tài nguyên tiêu thụ. 
VII.7.4 Sản xuất sạch hơn trong chính sách bảo vệ môi trường của Việt Nam 
Chỉ thị 36/CT-TW ngày 25.6.1998 của Bộ Chính trị về tăng cường công tác BVMT trong 
thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Chỉ thị là văn bản quan trọng thể hiện sự 
quan tâm của Đảng đối với công tác BVMT. Chỉ thị đã vạch ra các nguyên nhân dẫn đến suy 
thoái môi trường, đề ra các mục tiêu, quan điểm, cũng như các giải pháp cơ bản đối với công 
tác BVMT, trong đó SXSH đóng vai trò quan trọng. Cụ thể Chỉ thị đã nêu rõ cần thiết phải 
“ban hành các chính sách về thuế, tín dụng nhằm khuyến khích áp dụng các công nghệ sạch” 
và “áp dụng công nghệ sạch, ít phế thải, tiêu hao ít nguyên liệu và năng lượng” đối với các 
cơ sở sản xuất công nghiệp. Đây là hai giải pháp trọng tâm để thực hiện thành công SXSH. 
Ngoài ra, còn có các chính sách tác động gián tiếp việc khuyến khích phát triển SXSH như: 
Quyết định 64/2003/QĐ-TTg ngày 22.4.2003 của Thủ tướng Chính phủ về xử lý triệt để các 
cơ sở gây ô nhiễm nghiêm trọng; Nghị định 67/2003/NĐ-CP ngày 13.6.2003 của Chính phủ 
về việc thu phí BVMT đối với nước thải. Do vậy sản xuất sạch hơn trong chính sách bảo vệ 
môi trường của Việt Nam được thực hiện theo các lộ trình dưới đây: 
VII.7.4.1 Lộ trình SXSH ở Việt Nam 
Chiến lược BVMT quốc gia đến 2010 và định hướng đến 2020, được Thủ tướng Chính phủ 
phê duyệt ngày 3.12.2003, là văn bản hết sức quan trọng trong việc định hướng công tác 
BVMT nước ta trong hơn một thập kỷ tới. Liên quan đến SXSH, Chiến lược đã nêu rõ các 
thách thức đối với môi trường Việt Nam trong thời gian tới là "trang thiết bị xử lý ô nhiễm 
môi trường ở các cơ sở sản xuất, đặc biệt là ở các xí nghiệp vừa và nhỏ còn rất lạc hậu và 
thấp kém”, “khả năng tài chính của Nhà nước cũng như của các doanh nghiệp đều rất hạn 
hẹp, đặt ra thách thức rất lớn đối với môi trường nước ta". Ngoài ra, Chiến lược cũng khẳng 
định: "Trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế và toàn cầu hoá, nhiều thị trường tiềm năng trên 
thế giới, các bạn hàng quốc tế đã đưa ra các yêu cầu ngày càng cao về môi trường trong giao 
dịch thương mại. Đây là thách thức lớn đối với các doanh nghiệp trong nước khi muốn mở 
rộng thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế". Chiến lược cũng đã đề ra 4 quan điểm chỉ đạo, 
trong đó "coi Khoa học và Công nghệ là công cụ hữu hiệu trong BVMT", cụ thể hơn là áp 
dụng SXSH để phòng ngừa và kiểm soát ô nhiễm: "Đẩy mạnh việc áp dụng công nghệ sạch, 
dây chuyền SXSH, sử dụng nguyên liệu, nhiên liệu ít gây ô nhiễm và thân thiện với môi 
trường". Chiến lược đã đề ra các mục tiêu cụ thể cho công tác BVMT đến năm 2010 và 
2020, trong đó có các mục tiêu về áp dụng SXSH. Có thể coi đây là lộ trình áp dụng SXSH 
ở nước ta trong thời gian tới. 
 182
VII.7.4.2 Mục tiêu đến 2010 
- 100% cơ sở sản xuất xây dựng mới phải có công nghệ sạch hoặc có các thiết bị giảm thiểu 
ô nhiễm, xử lý chất thải đạt tiêu chuẩn môi trường. 
- 50% cơ sở sản xuất, kinh doanh được cấp Giấy chứng nhận đạt tiêu chuẩn môi trường 
hoặc Chứng chỉ ISO 14001. 
- Xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng trên phạm vi toàn quốc theo 
Quyết định số 64/2003/QĐ-TTg ngày 22-4-2003 của Thủ tướng Chính phủ. 
- Nâng tỷ lệ sử dụng năng lượng sạch đạt 5% tổng năng lượng tiêu thụ hàng năm. 
- 100% doanh nghiệp có sản phẩm xuất khẩu áp dụng hệ thống quản lý môi trường. 
VII.7.4.3 Mục tiêu đến 2020 
- 80% cơ sở sản xuất, kinh doanh được cấp Giấy chứng nhận đạt tiêu chuẩn môi trường 
hoặc Chứng chỉ ISO 14001. 
- Hình thành và phát triển ngành công nghiệp tái chế chất thải để tái sử dụng, phấn đấu 30% 
chất thải thu gom được tái chế. 
- 100% sản phẩm, hàng hoá xuất khẩu và 50% hàng hoá tiêu dùng trong nội địa được ghi 
nhãn môi trường theo tiêu chuẩn ISO 14021. 
Tiến tới việc thực hiện lộ trình, Chiến lược đã xây dựng 36 chương trình đồng bộ về BVMT 
trong đó có hai chương trình ưu tiên về SXSH được thực hiện từ nay đến 2010 là: "Chương 
trình áp dụng công nghệ sản xuất sạch và thân thiện với môi trường" và "Xây dựng và thực 
hiện lộ trình đổi mới công nghệ theo hướng thân thiện với môi trường". Chương trình thứ 
hai có một ý nghĩa đặc biệt quan trọng nhằm xây dựng và thực hiện lộ trình áp dụng SXSH, 
trong đó Bộ Khoa học và Công nghệ giữ vai trò chủ đạo. 
VII.7.4.4 Một số khó khăn trong việc áp dụng SXSH 
Mặc dù đã có những chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về áp dụng SXSH như là 
một công cụ trong BVMT, song trên thực tế việc áp dụng SXSH còn gặp rất nhiều khó khăn: 
- Nhận thức của các doanh nghiệp về lợi ích của SXSH còn hạn chế. Việc tuyên truyền phổ 
biến SXSH cũng như thực hiện các mô hình trình diễn kỹ thuật hiện nay còn đang rất 
khiêm tốn. Cả nước ta hiện mới chỉ có 100 doanh nghiệp, chủ yếu là các doanh nghiệp lớn 
áp dụng SXSH, trong khi phần lớn trong tổng số 600.000 doanh nghiệp là vừa và nhỏ đã 
và đang có các hoạt động gây tác động xấu đến môi trường. 
- Nhiều doanh nghiệp không có đủ vốn để đầu tư cho SXSH, trong khi việc tiếp cận các 
nguồn tài chính còn gặp quá nhiều thủ tục phiền hà, rắc rối. 
- Thiếu một cơ chế chính sách khuyến khích công bằng và thoả đáng. Nhiều doanh nghiệp, 
đặc biệt là các doanh nghiệp nhà nước, mặc dù có đủ vốn để đầu tư, song không mấy mặn 
mà với SXSH bởi họ không được trích lợi nhuận để tái đầu tư, thu nhập của người lao 
động không được cải thiện. Cá biệt có doanh nghiệp bỏ ra hàng tỷ đồng để đầu tư cho 
SXSH trong khi các doanh nghiệp khác tự do xả các chất ô nhiễm ra môi trường cũng chỉ 
bị xử phạt hành chính với số tiền phạt quá nhỏ, không đủ mức ngăn chặn. 
 183
- Nguồn nhân lực về SXSH còn rất hạn chế. Hiện nay mới chỉ có 150 người được đào tạo 
chuyên sâu, trong số đó chỉ khoảng 20% thực sự trở thành chuyên gia trong lĩnh vực này. 
- 
VII.7.5 Công cụ hổ trợ cho sản xuất sạch hơn 
Hạch toán quản lý Môi trường là một bộ công cụ hữu ích để nhận dạng và giảm thiểu các chi 
phí ẩn trong quá trình sản xuất - kinh doanh của các doanh nghiệp, hỗ trợ các nhà hoạch định 
chính sách trong việc lập kế hoạch phát triển kinh tế có xem xét đến yếu tố môi trường, thẩm 
định các dự án đầu tư môi trường. 
Đa số các doanh nghiệp đều chỉ có thể nhận thấy các chi phí cho môi trường là các chi phí 
xử lý cuối đường ống (như chôn lấp chất thải rắn, xử lý nước thải...) trong khi thực tế có 
nhiều chi phí môi trường đã không được nhìn thấy rõ ràng để đưa vào hạch toán. Và Hạch 
toán Quản lý Môi trường (Environmental Management Accouting, viết tắt EMA) chính là 
công cụ giúp nhận dạng, phân tích tất cả các chi phí môi trường trong quá trình quản lý và 
sản xuất của doanh nghiệp, giúp cho doanh nghiệp tính ra được giá thực của một sản phẩm 
doanh nghiệp bán ra trên thị trường để xác định được doanh thu cũng như lỗ lãi thực trong 
kinh doanh, từ đó có thể hỗ trợ doanh nghiệp trong việc ra quyết định. Vậy thì Hạch toán 
Quản lý Môi trường (EMA) là gì? 
“Hạch toán Quản lý Môi trường là việc nhận dạng, thu thập, phân tích và sử dụng 2 loại 
thông tin cho việc ra quyết định nội bộ: 
- Thông tin vật chất về sử dụng, luân chuyển và thải bỏ năng lượng, nước và nguyên vật 
liệu (bao gồm chất thải). 
- Thông tin tiền tệ về các chi phí, lợi nhuận và tiết kiệm liên quan đến môi trường.” 
(Nguồn: UNDSD, 2001). 
Ngoài ra, EMA còn là cơ sở cho việc cung cấp thông tin ra bên ngoài phạm vi doanh nghiệp 
đến các bên liên quan như: các ngân hàng – tổ chức tài chính, các cơ quan quản lý môi 
trường, cộng đồng dân cư (như báo cáo tài chính, báo cáo môi trường của doanh nghiệp). 
Các lợi ích của Hạch toán Quản lý Môi trường: 
- Các doanh nghiệp sẽ thu được lợi ích từ việc áp dụng EMA theo nhiều cách khác nhau. 
Bằng việc nhận dạng và giảm thiểu các chi phí liên quan đến môi trường, EMA sẽ làm 
gia tăng lợi nhuận, đồng thời hỗ trợ các doanh nghiệp tối ưu hóa hiệu quả hoạt động môi 
trường, hỗ trợ quá trình ra quyết định và tăng cường mối quan hệ đối với cộng đồng. 
- Tăng lợi nhuận thông qua giảm thiểu chi phí: ảnh hưởng của các vấn đề môi trường trong 
các chi phí sản xuất thường không được tính đến hoặc chưa được tính toán đầy đủ. Các 
chi phí môi trường có thể nhìn thấy được (hữu hình) là các chi phí xử lý cuối đường ống 
(xử lý nước thải, chôn lấp chất thải rắn...) chỉ là phần nổi của tảng băng, chúng chỉ chiếm 
một tỷ lệ rất nhỏ so với các chi phí môi trường không nhìn thấy được (ẩn) là các chi phí 
không-tạo-ra sản phẩm (nguyên vật liệu, năng lượng, máy móc, nhân công... đóng góp 
vào việc tạo ra chất thải). EMA sẽ cho phép nhận dạng, phân tích và tính toán các chi phí 
ẩn này để từ đó đề xuất các cơ hội giảm thiểu. Chẳng hạn, việc giảm thiểu chất thải rắn 
không chỉ giảm chi phí tiêu hủy nó mà còn giảm được chi phí mua nguyên vật liệu đầu 
 184
vào, chi phí vận hành (sử dụng ít nguyên liệu hơn), giảm được chi phí nhân công, chi phí 
hành chính trong việc tồn trữ nguyên vật liệu và chất thải... 
- Hỗ trợ quá trình ra quyết định: các quyết định mang đến lợi nhuận thường dựa trên các 
thông tin đầy đủ và chính xác. EMA cung cấp cho những người ra quyết định các thông 
tin đầy đủ và chính xác về các chi phí liên quan đến môi trường. EMA nhận diện các chi 
phí liên quan đến môi trường trong từng sản phẩm và từng quy trình sản xuất mà thông 
thường được phân bổ hoặc ẩn chứa trong các chi phí chung. 
- Cải thiện hiệu quả hoạt động kinh tế và môi trường: có rất nhiều cơ hội để cải thiện hiệu 
quả hoạt động môi trường của doanh nghiệp, như đầu tư vào các công nghệ sạch hơn, 
thực hiện các chương trình ngăn ngừa ô nhiễm, giảm thiểu chất thải, lắp đặt các hệ thống 
xử lý ô nhiễm... Vấn đề là những cơ hội nào, giải pháp nào có thể tạo ra lợi nhuận, thu 
được những khoản tiết kiệm? Bằng cách đánh giá hiệu quả của những cơ hội này, lựa 
chọn những giải pháp làm gia tăng lợi ích cho doanh nghiệp và giảm thiểu các tác động 
môi trường của các sản phẩm và các quy trình sản xuất, EMA đã tạo ra những tình huống 
đôi bên cùng có lợi (win-win situations). Qua đó doanh nghiệp sẽ không chỉ được cải 
thiện về hiệu quả hoạt động kinh tế và mà còn cải thiện về hiệu quả hoạt động môi 
trường. 
- Thỏa mãn các yêu cầu về trách nhiệm xã hội và thông tin cho các bên liên quan: việc áp 
dụng EMA trong doanh nghiệp chứng tỏ rằng doanh nghiệp đồng thời quan tâm đến hiệu 
quả hoạt động kinh tế và môi trường. Điều này có thể thuyết phục các cơ quan quản lý 
địa phương và trung ương, cộng đồng dân cư xung quanh các khách hàng, ngân hàng và 
các tổ chức tài chính rằng doanh nghiệp đang được quản lý tốt, phù hợp với các yêu cầu 
về mặt pháp lý cũng như làm gia tăng những đóng góp về kinh tế cho xã hội. 
VII.8. THẢO LUẬN CUỐI CHƯƠNG 
1. Các văn bản dưới luật được triển khai ở Việt Nam trong vòng 5 năm? 
2. Định gia môi trường có phải là phân việc của KTMT? 
3. Sản xuất sạch hơn có được áp dụng ở Việt nam? Nêu lý do? 
4. Hạch tóam quản lý môi trường đã được áp dụng ở Việt Nam? Cho ví dụ minh 
chứng? 
 185
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Bộ Khoa Học, Công Nghệ và Môi Trường, Cục Môi Trường, 1998. Quản Lý hành chính về 
Bảo vệ môi trường. Nhà Xuất Bản Lao Động. 
2. Bộ Tài nguyên và Môi trường-Cục Bảo Vệ Môi Trường, 2002. Chất thải trong quá trình sản 
xuất và vấn đề bảo vệ môi trường. Nhà Xuất Bản Lao Động. 
3. Bộ Tài nguyên và Môi trường-Cục Bảo Vệ Môi Trường, 2005. Nghiên cứu các quy định pháp 
luật về Môi trường trong tiến trình hội nhập với tổ chức quốc tế. Nhà xuất bản Lao Động. 
4. Bùi Thị Nga, 2000. Bài giảng Cơ sở Môi Trường Đất Nước và Không Khí. Trường Đại Học 
Cần Thơ, Lưu hành nội bộ. 
5. Bùi Thị Nga, 2002. Bài giảng Ô Nhiễm Nguồn Nước. Trường Đại Học Cần Thơ, Lưu hành nội bộ. 
6. Bùi Thị Nga, 2004. Bài giảng Cơ sở Khoa Học Môi Trường. Trường Đại Học Cần Thơ, Lưu 
hành nội bộ. 
7. Bùi Thị Nga, 2006. Giáo trình Quản Lý Môi Trường Đô Thị & KCN. Trường Đại Học Cần Thơ. 
8. Bùi Thị Nga & ctv, 2007a. Báo cáo nghiệm thu đề tài cấp Bộ “Hàm lượng kim loại nặng trong 
đất và nước huyện Ngọc Hiển, Tỉnh Cà Mau. 
9. Bùi Thị Nga & ctv, 2007b. Báo cáo nghiệm thu đề tài cấp Trường “Chất lượng nước mặt khu 
Công Nghiệp Trà Nóc, TP. Cần Thơ”. 
10. Bùi Thị Nga & ctv, 2008. Báo cáo tình huống môn học “Cơ sở Khoa Học Môi Trường” 
11. Dương Hữu Thời. 1998. Cơ sở sinh thái học. Nhà Xuất Bản Đại Học Quốc Gia Hà Nội. 
12. Đặng Hoàng Dũng, 1995. Định chế quốc tế và Việt Nam về bảo vệ môi trường, Nhà Xuất Bản 
Khoa Học & Kỹ Thuật. 
13. Lâm Quốc Việt, 2008. Đánh giá hiện trạng sản xuất, sự lưu tồn thuốc trừ sâu trong đất, nước và 
trên rau xà lách xoong (Nasturtium officinale), tại xã Thuận An, huyện Bình Minh, Tỉnh Vĩnh 
Long. Luận văn Thac Sĩ Khoa Học Môi Trường, Đại Học Cần Thơ 
14. Lê Huy Bá, 2002. Độc chất học môi trường. Nhà xuất bản Giáo dục. 
15. Lê Huy Bá, Vũ Chí Hiếu, Võ Đình Long, 2002. Tài Nguyên Môi Trường và Phát Triển Bền 
Vững. Nhà Xuất Bản Khoa Học & Kỹ Thuật. 
16. Lê Văn Khoa, 1995. Môi Trường và Ô Nhiễm. Nhà Xuất Bản Giáo Dục 
17. Lê Văn Khoa, Nguyễn Ngọc Sinh, Nguyễn Tiến Dũng, 2001. Chiến Lược và Chính Sách Môi 
Trường. Nhà Xuất Bản Đại Học Quốc Gia Hà Nội. 
18. Lê Văn Khoa, Nguyễn Đức Lương, Nguyễn Thế Truyền, 1999. Nông Nghiệp và Môi Trường. 
Nhà Xuất Bản Giáo Dục. 
19. Lê Văn Khoa, 2005. Suy thoái và bảo vệ đất, Bài giảng -Đại Học Cần Thơ. 
20. Niên giám thống kê, 2005. Nhà Xuất Bản Thống Kê. 
21. Niên giám thống kê, 2007. Nhà Xuất Bản Thống Kê. 
22. Nguyễn Thị Ngọc Ẩn, 1997. Con người và môi trường. Nhà Xuất Bản Nông Nghiệp. 
 186
23. Nguyễn Khắc Cường, 2002. Môi trường và bảo vệ môi trường. Nhà Xuất Bản Đại Học Kỹ 
Thuật TP.HCM. 
24. Nguyễn Khắc Cường, 2003. Môi Trường Trong Xây Dựng. Nhà Xuất Bản ĐH Quốc Gia TP HCM. 
25. Nguyễn Đình Hòe, 2001. Dân số dịnh cư môi trường. Nhà Xuất Bản Đại Học Quốc Gia Hà Nội 
26. Nguyễn Ngọc Sinh và các tác giả, 1984. Môi trường và tài nguyên Việt nam. Nhà Xuất Bản 
Khoa Học & Kỹ Thuật 
27. Nguyễn Thị Kim Thaí & Lê Hiền Thảo, 1999. Sinh Thaí Học và Bảo Vệ Môi Trường. Nhà 
xuất bản Xây Dựng. 
28. Nguyễn Thiện Tống, 1991. Bảo vệ môi trường cho hôm nay và mai sau. Trung Tâm Bồi Dưỡng 
Bách Khoa. 
29. Nguyễn Tứ (dịch), 2004. Môi Trường và Sự Bảo Tồn. Nhà Xuất Bản Trẻ. 
30. Nguyễn Văn Tuyên, 2000. Sinh thái và môi trường. Nhà Xuất Bản Giáo Dục. 
31. Nguyễn Văn Ngừng, 2004. Một Số Vấn Đề Về Bảo Vệ Môi Trường Với Phát Triển Kinh Tế Ở 
Nước Ta Hiện Nay. Nhà Xuất Bản Chính Trị Quốc Gia. 
32. Nguyễn Xuân Phách, 1995. Môi Trường và sức khoẻ. Nhà Xuất Bản Phụ Nữ Hà Nội. 
33. Phạm Thị Ngọc Trầm, 1997. Môi trường sinh thái: vấn đề và giải pháp. Nhà Xuất Bản Chính 
Trị Quốc Gia 
34. Tăng Văn Đoàn, Trần Đức Hạ, 2004. Kĩ Thuật Môi Trường. Nhà Xuất Bản Giáo Dục. 
35. Tôn Thất Pháp, 2006. Giáo trình Sinh thái học cơ bản. Đại Học Huế. 
36. Trần Hiếu Nhuệ, Ứng Quốc Dũng & Nguyễn Thị Kim Thái, 2001. Quản Lý Chất thải rắn:Chất 
thải rắn đô thị. Nhà Xuất Bản Xây Dựng. 
37. Trần Hữu Uyển, Trần Việt Nga, 2000. Bảo Vệ và Sử Dụng Nguồn Nước. Nhà Xuất Bản 
Nông Nghiệp. 
38. Trần Thanh Xuân, 2004. Tài nguyên nước mặt Việt Nam và những thách thức trong tương lai, 
Viện Khí tượng Thuỷ văn - Bộ Tài nguyên và Môi trường. 
39. Vũ Trung Tạng. 2001. Cơ sở sinh thái học. Nhà Xuất Bản Giáo Dục. 
40. Cartledge B, 1994. Health and Environment. 
41. Cunningham W.P., 1995. Environmental sciences. 
42. David D. K., 1996. Global Environmental Issues. 
43. Heijman W.J.M., 1996. Applied Environmental Economics. Lecture notes. Wageningen 
Agricultural University 
44. Hordijk, L., 2001. Environmental systems analysis. Lecture notes, Wageningen University, The 
Netherlands. 
45. Hodgson E. and Levis E. P. E., 1987. A Texbook of modern toxicology. 
46. John, S., & Cartledge, B. (Eds), 1994. Health and the environment. Oxford University Press. 
47. Jorgensen S.I., 1989. Principles of environment sciences and technology. Elsevier. 
48. Mc Loughlin J. & Bellinger E.G., 1995. Environmental pollution control. 
 187
49. Murdoch W. W., 1989. Environment (Resources, Pollution, Society), University of California 
50. Simmons I.G., 1996. Changing the face of the Earth. Second Edition. Blackwell Publishers. 
51. World Health organisation (WHO), 1997. Assessment of sources of Air, Water and land 
pollution. 
52. World Health organisation (WHO), 1995. Principles of toxicology.