Hiện trạng và một số tính chất phát triển của dịch vụ tại các thư viện

bộ thư viện chuyên nghiệp xác định: Sản phẩm thông tin là kết quả của quá trình xử 
lý thông tin trong dây chuyền thư viện, và chúng tạo thành hệ thống công cụ để kiểm soát 
một hay một số nguồn thông tin, tài liệu nào đó. Vì vậy, chúng được sử dụng trong quá 
trình tìm kiếm thông tin, tài liệu. Dịch vụ thông tin được xác định là toàn bộ các công 
việc, hoạt động, quá trình hay phương thức mà các thư viện tổ chức thực hiện nhằm đáp 
ứng các loại nhu cầu thông tin của cộng đồng người đọc của mình. 
Trong khi đó, người sử dụng và khai thác thư viện, trong hầu hết các trường hợp, không 
quan tâm tới việc phân biệt từng sản phẩm, dịch vụ, mà hầu như họ chỉ quan tâm đến việc 
nhu cầu tin của mình có được thư viện đáp ứng hay không và đáp ứng ở mức độ nào, việc 
đáp ứng đó thông qua cách thức nào, sử dụng các phương tiện nào Theo đó, tất cả 
những gì được tạo ra (bởi thư viện) với mục đích trên đều được xem là sản phẩm mà thư 
viện cung cấp đến người đọc. Người đọc sẽ đánh giá hiệu quả hoạt động của các thư viện 
thông qua hệ thống sản phẩm mà họ được thụ hưởng. Như vậy, theo cách hiểu này, sản 
phẩm của một thư viện là toàn bộ các sự vật, sự việc được thư viện tạo ra hoặc thư viện 
được quyền cung cấp cho người đọc, qua đó đáp ứng được các loại nhu cầu của người 
đọc. 
Với cách hiểu theo quan điểm của người đọc như trên, sản phẩm do thư viện tạo ra hay 
cung cấp bao gồm: 
- Bản thân nguồn tài liệu gốc mà thư viện trực tiếp quản lí hoặc có thể cung cấp để người 
đọc khai thác, sử dụng. Các tài liệu này có thể tồn tại ở những dạng khác nhau, với những 
điều kiện và phương thức khai thác, sử dụng khác nhau. 
- Hệ thống các công cụ, phương tiện mà qua đó, có thể tìm kiếm, khai thác, truy cập được 
nguồn tài liệu gốc mà họ cần (Sản phẩm thông tin theo nghĩa hẹp). 
- Toàn bộ các hoạt động mang tính chất dịch vụ mà thư viện có thể triển khai nhằm đáp 
ứng các loại nhu cầu tin của người dùng tin (Dịch vụ thông tin theo nghĩa hẹp). 
Cách hiểu trên đây về sản phẩm sẽ là khá hợp lý khi đề cập tới các nội dung hoạt động 
trong các thư viện. Vì có sự khác biệt tương đối rõ, nên cũng có thể xem khái niệm sản 
phẩm được hiểu theo nghĩa rộng là như thế nào và khác với sản phẩm thông tin được hiểu 
theo nghĩa hẹp, cách hiểu của cán bộ thư viện chuyên nghiệp. 
Bài viết liệt kê một số loại dịch vụ hiện đang được triển khai khá phổ biến tại các thư 
viện hiện nay. Như vậy, trong bài viết này thuật ngữ dịch vụ thông tin được hiểu theo 
nghĩa hẹp. 
Các thư viện đều triển khai các hoạt động khác nhau nhằm cung cấp đến người dùng tin 
các dịch vụ liên quan tới việc đáp ứng các loại nhu cầu thông tin. Cũng cần thấy là, các 
loại hình thư viện khác nhau, bên cạnh một số dịch vụ chung, sẽ triển khai một số dịch vụ 
khác nhau, mà những dịch vụ phản ánh những chức năng, nhiệm vụ riêng của mỗi chủ 
thể. 
Các dịch vụ mang tính phổ biến, tồn tại ở mọi thư viện là các loại dịch vụ hỏi đáp, tìm 
tin, cung cấp thông tin theo chuyên đề, phổ biến thông tin hiện tại, phổ biến thông tin 
chọn lọc, Các loại dịch vụ này với các mức độ, hình thức triển khai khác nhau đã trở 
nên rất quen thuộc. 
Có thể nhận biết các dấu hiệu cơ bản của mỗi dịch vụ như sau: 
a. Hỏi đáp: Trước đây, ở mức giản lược, kết quả thực hiện dịch vụ hỏi đáp là câu trả lời 
đối với một yêu cầu cụ thể về một/hoặc một số tài liệu mà người sử dụng đã biết đến một 
số yếu tố thư mục của chúng. Ví dụ, một bạn đọc đề nghị thư viện cung cấp địa chỉ lưu 
giữ của một tài liệu của một tác giả cụ thể (có thể được lưu trữ tại một thư viện bất kỳ) 
hoặc cách thức để có thể tìm kiếm được tài liệu trong các hệ thống tra cứu hiện có ở thư 
viện Sau này, tính chất của câu hỏi từ phía người đọc/người dùng tin ngày càng phức 
tạp và đa dạng, cho nên cần lưu ý tới sự phát triển của dịch vụ hỏi đáp, đặc biệt tại các cơ 
quan thông tin phục vụ lãnh đạo, hướng tới dịch vụ tham khảo, một loại dịch vụ mang 
tính tổng hợp, đáp ứng nhiều loại nhu cầu tin ở những mức độ khác nhau. 
b. Tìm tin: Được triển khai trước một yêu cầu tin (các dấu hiệu tìm kiếm tài liệu) xác 
định, nhằm cung cấp cho người dùng tin sản phẩm dưới dạng một danh mục tài liệu phù 
hợp với yêu cầu. 
Ví dụ, một nghiên cứu sinh yêu cầu được cung cấp các thông tin thư mục đối với các tài 
liệu có chủ đề nội dung liên quan tới nền kinh tế dựa trên thông tin và tri thức. Tài liệu có 
thể thuộc nhiều dạng khác nhau như: sách in, báo cáo khoa học, luận án khoa học, tài liệu 
trên mạng ở trong và ngoài nước. 
c. Phổ biến thông tin hiện tại: Định kỳ các cơ quan thông tin-thư viện giới thiệu nguồn 
tin mới của mình (Thông báo sách/tài liệu mới) hoặc triển khai các loại dịch vụ hỗ trợ 
khác (hội nghị, hội thảo, triển lãm) để giới thiệu đến người dùng tin về các thông tin 
mới phản ánh một chủ đề nào đó. 
Ví dụ các cơ quan thông tin-thư viện biên soạn thư mục giới thiệu tài liệu mới hoặc tổ 
chức các sinh hoạt khoa học nhằm mục đích phổ biến cho người dùng tin về thành tựu, sự 
kiện hoặc vấn đề khoa học, công nghệ tiêu biểu và mới 
d. Cung cấp thông tin theo chuyên đề: Sau khi nghiên cứu nhu cầu người dùng và khả 
năng của mình, thư viện xây dựng một hoặc một số chuyên đề nào đó rồi tiến hành thu 
thập, lựa chọn và bao gói dưới những hình thức cụ thể, sau đó, có thể định kỳ cung cấp 
cho người dùng tin. 
đ. Phổ biến thông tin chọn lọc: Sau khi có thoả thuận với người dùng tin (cá nhân hay tập 
thể), xác định được diện nhu cầu của họ, cơ quan cung cấp dịch vụ chủ động chuyển đến 
người sử dụng dịch vụ các thông tin mới, phù hợp với họ (về nội dung, hình thức) theo 
các dạng thức xác định (gồm cả các thông tin thư mục, các số liệu, dữ kiện hoặc bản thân 
nội dung thông tin). Thông thường, dịch vụ này cũng được triển khai theo chu kỳ và tồn 
tại trong một khoảng thời gian xác định đối với mỗi khách hàng. 
Mỗi loại dịch vụ trên đều có vai trò và giá trị xác định đối với người dùng tin, đồng thời, 
trong nhiều trường hợp có thể chúng có các khả năng đáp ứng nhu cầu tin ở những mức 
độ khác nhau: nhu cầu tra cứu-chỉ dẫn, nhu cầu về nội dung thông tin. 
e. Dịch vụ cung cấp bản sao tài liệu: Dịch vụ cung cấp bản sao tài liệu là một trong số 
các dịch vụ thông tin phổ biến tại các loại hình cơ quan thông tin thư viện khác nhau. 
Việc cơ quan thông tin thư viện tiến hành sao chụp bất cứ tài liệu loại nào và với bất kỳ 
mục đích nào cũng có những ảnh hưởng nhất định đối với quyền lợi của tất cả những chủ 
thể liên quan. Đó là một thực tế. Để tránh gây các tổn hại về quyền lợi của các nhà xuất 
bản và cơ quan lưu trữ, việc triển khai dịch vụ cung cấp bản sao tài liệu cần tuân thủ một 
số quy tắc nhất định. Cụ thể: Cần hạn chế đến mức cao nhất việc sao chụp toàn bộ một tài 
liệu và hạn chế số lượng bản sao chụp khi triển khai dịch vụ; Cơ cấu giá thành của dịch 
vụ, không có chi phí bản quyền; Cần tạo ra sự khác biệt dễ nhận biết giữa bản được chụp 
và bản chụp; Trên mỗi bản sao chụp, cần thể hiện rõ ràng, chính xác và đầy đủ những 
thông tin chính liên quan đến việc triển khai và sử dụng dịch vụ. 
Dịch vụ thông tin luôn thay đổi để phù hợp với các điều kiện phát triển kinh tế xã hội của 
đất nước. Dịch vụ cung cấp tài liệu sao chụp cũng không là ngoại lệ. Khi đối tượng cần 
được sao chụp là các tài liệu dạng số, thì đương nhiên, bản chất của dịch vụ lại trở thành 
dịch vụ truyền tệp, hoặc đơn giản chỉ là sự cho phép người dùng tin truy cập và tải các 
tệp dữ liệu đối với các nguồn tin cụ thể. Đương nhiên khi đó, vấn đề quản lý và khai thác 
dịch vụ trở nên đa dạng và khó kiểm soát hơn. Chính vì vậy, vấn đề sử dụng các ưu đãi 
một cách hợp lý, việc phát triển dịch vụ cung cấp nội dung thông tin luôn là một trong 
các vấn đề cần quan tâm từ nhiều khía cạnh khác nhau, từ quyền lợi của những nhóm 
người có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan khác nhau. 
f. Các dịch vụ trao đổi thông tin: Có thể chia dịch vụ thông tin thành hai nhóm chính: các 
dịch vụ đáp ứng nhu cầu được trao đổi thông tin và các dịch vụ đáp ứng nhu cầu được 
cung cấp thông tin. Nhu cầu giao lưu, trao đổi thông tin trong các hoạt động khoa học 
càng ngày càng rõ rệt và đòi hỏi ở mức cao. Nếu như xem xét đến bản chất của vấn đề thì 
hoạt động thông tin khoa học chính là để tạo ra các phương tiện, khả năng, thực hiện các 
dịch vụ nhằm giúp người dùng tin duy trì và phát triển các quá trình trao đổi thông tin 
theo hai chiều không gian và thời gian. 
Các dịch vụ trao đổi thông tin hết sức đa dạng để sao cho thích nghi cao với điều kiện, 
khả năng trao đổi thông tin cũng như tạo được sự thân thiện, tiện lợi đối với người sử 
dụng dịch vụ. Điểm chung đối với các loại dịch vụ trao đổi thông tin là người cung cấp 
dịch vụ không tham gia vào việc tạo ra nội dung thông tin được trao đổi giữa những 
người sử dụng dịch vụ, mà chỉ tạo ra các điều kiện, môi trường thích hợp cho quá trình 
trao đổi thông tin giữa họ. Đối với người cung cấp dịch vụ, vấn đề ở đây là xác định được 
các nội dung và điều kiện thích hợp nhất để giúp người dùng tin tiến hành việc trao đổi 
thông tin. 
Các loại dịch vụ trao đổi thông tin hiện phổ biến trong thư viện bao gồm: hội thảo, hội 
nghị, nói chuyện chuyên đề; triển lãm, hội chợ; các dịch vụ trao đổi thông tin trên mạng 
như truyền tệp, thư điện tử, hội thảo trực tuyến, diễn đàn điện tử 
Một điểm chung đối với các dịch vụ thông tin hiện nay là vấn đề áp dụng các thành tựu 
của công nghệ thông tin và truyền thông trong việc tổ chức, triển khai và quản lí dịch vụ. 
Dịch vụ thông tin được tồn tại, được quản lí trên mạng, được chia sẻ và được cung cấp 
cho người dùng tin trên môi trường mạng. Điểm thể hiện rõ nét nhất cho xu hướng này là 
việc phát triển các dịch vụ trao đổi thông tin trên mạng (thư điện tử, truyền tệp, các dịch 
vụ được triển khai bởi các ISP (Internet hay Individual Service Provider) và IXP (Internet 
Exchange Point)). Có thể liệt kê các dịch vụ thông tin đặc thù trong nhóm này hiện nay là 
e-mail, truyền tệp, diễn đàn điện tử, hệ thống phổ biến thông tin chọn lọc tự động hóa, hệ 
thống cung cấp thông tin chuyên đề tự động hóa, dịch vụ tham khảo dạng số trên mạng, 
hỏi đáp trên mạng...). 
Sự tồn tại và khả năng đáp ứng nhu cầu người dùng tin của các loại dịch vụ thông tin nêu 
trên có nhiều điểm khác biệt nhau rất rõ rệt. Trong một số trường hợp, chúng có thể thay 
thế nhau, song nói chung, mỗi loại đều thực hiện các chức năng riêng của mình. Vì thế, 
chú trọng đồng thời phát triển các dịch vụ trên là cần thiết và hợp lý, nhất là trong hoàn 
cảnh người dùng tin có những khả năng, điều kiện khai thác, sử dụng thông tin khác 
nhau. 
g. Dịch vụ tham khảo: Dịch vụ tham khảo là loại hình dịch vụ thông tin mang tính tổng 
hợp, bao gồm sự kết hợp nhiều loại dịch vụ khác nhau. Đây là loại dịch vụ có nhiều điểm 
tương tự như dịch vụ tư vấn thông tin tại các trung tâm thông tin khoa học và công nghệ. 
Ở đây, người triển khai dịch vụ cần triển khai một số loại dịch vụ khác nhau, đồng thời 
thường sẽ tạo ra những thông tin thích hợp (theo yêu cầu của người dùng tin) để cung cấp 
cho người sử dụng dịch vụ, trong đó có cả các thông tin hỗ trợ cho quá trình ra quyết 
định. Tại các thư viện, cùng với dịch vụ tư vấn, hỗ trợ người dùng tin (ví dụ nâng cao 
kiến thức thông tin) dịch vụ tham khảo có những bước phát triển rất mạnh trong thời gian 
gần đây. 
h. Các dịch vụ hỗ trợ người đọc, người sử dụng thư viện: Tập trung tại đây là tất cả các 
loại dịch vụ nhằm mục đích hỗ trợ, hướng dẫn người đọc khai thác được một cách có 
hiệu quả nhất các nguồn tài liệu, thông tin hiện có, sử dụng được mọi năng lực hiện có 
của các thư viện và mạng thông tin. Như đã biết, gần đây những loại dịch vụ này được 
nhắc đến như các hoạt động liên quan tới việc nâng cao kiến thức thông tin đối với người 
sử dụng các thư viện. Điểm đáng chú ý ở đây không chỉ là các hoạt động giúp người đọc 
khai thác được tốt nhất nguồn lực và các bộ sưu tập của thư viện cụ thể, mà là các dịch vụ 
liên quan tới việc hỗ trợ người đọc các kiến thức và kỹ năng làm sao để có thể đáp ứng 
được nhu cầu thông tin, tài liệu của mình trong sự phát triển và phân bố các nguồn thông 
tin tài liệu, các mạng thông tin như hiện nay. 
Chú ý: Trên thực tế, nếu xem xét một cách đầy đủ tới các loại hình thư viện, cơ quan 
thông tin và lưu trữ khác nhau, thì các loại dịch vụ thông tin còn phong phú hơn. Ví dụ 
đối với các cơ quan thông tin phục vụ lãnh đạo, quản lí, các cơ quan thông tin trực thuộc 
các tập đoàn công nghiệp và công nghệ lớn, còn có các dịch vụ phổ biến như dịch tài liệu, 
các dịch vụ mạng (e-mail, truyền tệp, diễn đàn điện tử). Ngoài ra nếu tính đến sự liên 
kết chặt chẽ giữa các hoạt động thông tin, thư viện với các ngành công nghiệp nội dung 
thông tin, xuất bản thì gần đây các dịch vụ liên quan tới môi giới bản quyền cũng ngày 
càng được quan tâm và phổ biến (Loại dịch vụ này cũng tương tự như dịch vụ môi giới 
chuyển giao công nghệ đối với các trung tâm thông tin công nghệ). 
2. Một số tính chất phát triển của dịch vụ tại các thư viện 
Hiện nay, các thư viện hướng đến hoạt động theo mô hình một cơ quan cung cấp dịch vụ. 
Các hoạt động được triển khai tại đây mang rõ tính chất định hướng theo dịch vụ và lấy 
việc đáp ứng nhu cầu người dùng tin là mục tiêu phát triển của mình. Điều đó đã trở 
thành một trào lưu rất phổ biến. Chính vì thế, dịch vụ không ngừng được phát triển, cùng 
với sự phát triển các thư viện. Dưới đây là một số đặc điểm phản ánh xu hướng phát triển 
các dịch vụ thông tin hiện nay. 
- Các thư viện, đặc biệt là các thư viện có chức năng phục vụ quản lí, nghiên cứu đào tạo, 
sản xuất kinh doanh đều rất chú trọng phát triển các loại hình sản phẩm, dịch vụ thông 
tin. Ở đây, sự phát triển dịch vụ được gắn chặt, có quan hệ hữu cơ với sự phát triển sản 
phẩm. 
- Thông thường, việc phát triển các dịch vụ đơn lẻ không được các thư viện chú trọng - 
công việc chủ yếu của nghiên cứu – mà thường phát triển một hệ thống dịch vụ cùng các 
sản phẩm có quan hệ chặt chẽ với nhau theo ý nghĩa đáp ứng đến cùng một loại nhu cầu 
của người khai thác, sử dụng thư viện xác định. Ví dụ: đó là loại dịch vụ tham khảo phục 
vụ những người lãnh đạo và quản lí – người ra quyết định, các loại dịch vụ phục vụ các 
nhiệm vụ thẩm định, đánh giá và chuyển giao công nghệ... Đây chính là hệ quả trực tiếp 
của việc nghiên cứu, thiết kế và triển khai các tuyến sản phẩm phù hợp với nhu cầu người 
dùng tin. Các dịch vụ có giá trị gia tăng – tức là các dịch vụ thích hợp với các yêu cầu 
mang tính cá biệt và thường rất cao của người dùng tin ngày càng được tạo lập nhiều, rất 
đa dạng và vô cùng linh hoạt. 
- Tính thân thiện và tiện lợi của dịch vụ đối với người dùng là những thuộc tính - hay 
chính xác hơn là đòi hỏi đối với mỗi dịch vụ. Ở đây, người dùng, với các dữ liệu cụ thể 
về trình độ, tập quán, thói quen, khả năng và điều kiện, tâm lí và sở thích... được nghiên 
cứu, phân tích một cách toàn diện. Trên cơ sở đó, cán bộ thư viện sẽ thiết kế được các 
dịch vụ cụ thể thỏa mãn các điều kiện về tính tiện lợi và thân thiện đối với người dùng 
tin. 
- Chú trọng phát triển các loại hình dịch vụ trao đổi thông tin. Nhu cầu trao đổi thông tin 
ngày càng rõ nét trong mọi lĩnh vực hoạt động của xã hội. Với hoạt động nghiên cứu, đào 
tạo, điều đó được thể hiện rất rõ rệt, bởi giao lưu khoa học và tính kế thừa theo thời gian 
của lĩnh vực hoạt động này vừa là một đặc trưng, lại vừa là điều kiện cần. Trong hoạt 
động của thư viện, từ lâu, kênh thông tin phi hình thức (sự trao đổi thông tin thông qua 
các tiếp xúc trực tiếp giữa người đọc) đã được xem là một trong các khả năng quan trọng 
của việc tiếp nhận và cung cấp thông tin. Ngày nay, khả năng và điều kiện của công nghệ 
đã cho phép việc trao đổi thông tin diễn ra hết sức đa dạng. Đó là điểm khác biệt cơ bản 
so với trước đây. 
- Một trong số các định hướng rõ nét của quá trình phát triển dịch vụ hiện nay là vấn đề 
phát triển các ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông. Ở môi trường này, tính thân 
thiện, tiện lợi, khả năng thích nghi với việc có thể khai thác, sử dụng các bộ sưu tập của 
thư viện, sử dụng dịch vụ thông tin tại mọi nơi và mọi lúc được phát triển. Và việc khai 
thác, sử dụng thông tin cũng như dịch vụ thông tin được thực hiện trên một quy mô rộng 
rãi nhất, theo một cách bình đẳng nhất đối với mọi thành viên trong mỗi cộng đồng người 
dùng tin. 
Trên đây là một số thông tin về các loại hình dịch vụ thông tin đang rất phổ biến và được 
các thư viện quan tâm phát triển hiện nay và những xu thế và đặc điểm phát triển dịch vụ 
thông tin trong thời gian tới. 
Kết luận: Để thay cho kết luận của bài viết này, chúng tôi xin trích nội dung đã được nêu 
trong [1] như sau: 
Việc hình thành và bảo vệ hệ thống nguồn thông tin, dành tự do, bình đẳng về nguồn 
thông tin là yêu cầu bản chất của thư viện, là cơ sở để thư viện tồn tại và phát triển, là 
tiền đề để thư viện tham gia cạnh tranh dịch vụ thông tin. Đồng thời thư viện cũng phải 
quan tâm chú ý đến hệ thống phục vụ thông tin xã hội và sự phát triển của chúng, chủ 
động tham gia vào việc cạnh tranh để thu hút người sử dụng thư viện. Các thư viện cần 
tiến hành xác định rõ cho mình chiến lược phát triển hoạt động chung trên cơ sở các đặc 
trưng về cơ cấu nguồn tài liệu mà mình được giao trực tiếp quản lí (trong tương quan với 
các thư viện và cơ quan thông tin, tư liệu khác), xác định rõ các loại hình sản phẩm và 
dịch vụ được tạo ra hoặc được quyền cung cấp đến với người dùng của mình. Trên cơ sở 
đó, xác định đó và hợp lí các hoạt động chủ chốt trên cơ sở các ưu thế cạnh tranh mà 
mình có và không ngừng tìm kiếm, khai thác “biển xanh cạnh tranh” dịch vụ thông tin (ý 
muốn nói đến khối lượng và chủng loại tới mức gần như vô hạn của các loại dịch vụ có 
thể được tạo ra – cái mà chúng ta vẫn tưởng như rất ít về số lượng, giản lược về mức độ 
và khả năng đáp ứng nhu cầu tin và hầu như không có nhiều thay đổi). 
Mỗi cá nhân trong hệ thống thư viện cũng phải tìm kiếm địa vị cho mình trong ngành, 
xác định chức năng và nhiệm vụ trọng tâm, không ngừng nâng cao khả năng cạnh tranh 
trên cơ sở các ưu thế mà mình có được. Giá trị của sự nghiệp thư viện phải là dựa vào tác 
dụng của từng thư viện để phát huy hiệu quả. Sự phát triển vượt bậc của từng cá thể thư 
viện lại phải dựa vào sự hỗ trợ của toàn bộ hệ thống cộng đồng thư viện. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Dương Quản Phong, Trần Thiều Huy. Thư viện trong sự phát triển của dịch vụ thông 
tin trong xã hội. 12 tr. Khổ A4. (Tư liệu dịch chưa xuất bản). 
2. Electronic Reference Services: Library Technology Reports, May/Jun2002, Vol. 38 
Issue 3, pp.53-55. 
3. Future of live online Reference Servicre: Library Technology Reports, Jul/Aug2002, 
Vol. 38 Issue 4, pp.71-72. 
4. Green J.F. Tham khảo giao tiếp trực tuyến: Là gì và hoạt động ra sao?: Chat 
Reference: What is it and does it work?./Trần Kim Thuý d.//Bản tin Thư viện – Công 
nghệ thông tin. 2005. Số 3. - tr. 8-10. 
5. Gross M.; McClure; Charles R.; lankes R. David. Costing Reference: Issues, 
Approaches, and Directions for Research//Reference Librarian, 2006, Vol. 46 Issue 
95/96, pp.173-186. 
6. Handbook of Special Librarianship and Infomartion Work: 7th ed./Edited by A. 
Scammell.- London: ASLIB. 1998. - 427p. 
7. Marketing trong hoạt động thông tin – thư viện: Tập bài giảng dành cho sinh viên khoa 
Thông tin-thư viện/Trần Mạnh Tuấn.- H.: Đại học Khoa học xã hội và nhân văn, 2005. - 
165 tr. 
8. Nghiên cứu, xây dựng hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin tại Viện Khoa học xã 
hội hiện nay: Đề tài nghiên cứu cấp Bộ./Chủ nhiệm: Trần Mạnh Tuấn.- H.: Viện Khoa 
học xã hội Việt Nam. 2008. - 170 tr. 
9. Vương lệ Quần. Dịch vụ tham khảo và dịch vụ tham khảo số thức/Thu Minh dịch. 
Nguồn: Tạp chí Thông tin học và thư viện học (Trung Quốc). 15tr. (Tư liệu dịch chưa 
xuất bản). 
______________________ 
ThS. Trần Mạnh Tuấn 
Viện Thông tin Khoa học Xã hội 
Nguồn: Tạp chí Thư viện Việt Nam số 2(22) – 2010 (tr.15-20)