Kiến thức, thái độ, thực hành và một yếu tố liên quan đến phòng bệnh tay chân miệng của giáo viên ở các trường mầm non tại huyện Lương Sơn, Hòa Bình, năm 2013

rường mầm non của huyện và toàn bộ các
giáo viên thỏa mãn yêu cầu (i) đang trực tiếp giảng dạy trẻ và (ii) đã tham gia giảng dạy tại trường
từ 1 năm trở lên được đưa vào nghiên cứu. Bộ câu hỏi được xây dựng dựa trên các tài liệu về phòng
chống bệnh TCM của Bộ Y tế và được thử nghiệm trên 10 giáo viên không thuộc 15 trường trong mẫu
nghiên cứu.Kết quả: Nghiên cứu cho thấy giáo viên có kiến thức về bệnh TCM khá thấp khi tỷ lệ có
kiến thức tốt về dịch tễ học, triệu chứng, dấu hiệu nặng, đường lây truyền, biện pháp tránh lây lan
và biện pháp phòng ngừa của bệnh TCM lần lượt là 14,1%; 10%; 0,5%; 31,4%; 5%; và 2,3%. Hầu
hết giáo viên (85,9% và 100%) quan tâm đến bệnh và ủng hộ việc phòng ngừa bệnh trong trường
học. Thực hành phòng bệnh TCM được thực hiện khá tốt trừ thực hành rửa tay cho bản thân giáo
viên và lau rửa đồ chơi cho trẻ. Nghiên cứu tìm thấy mối liên quan giữa tuổi, trình độ học vấn và số
lượng trẻ giáo viên phụ trách với thực hành phòng bệnh TCM. Như vậy cần xây dựng các hoạt động
can thiệp nâng cao nhận thức và thực hành của giáo viên.
Từ khóa: kiến thức, thái độ, thực hành, bệnh tay chân miệng, giáo viên mầm non.
Knowledge, attitude, and practice and factors
related to hand, foot, and mouth disease
prevention among teachers at kindergartens in
Luong Son district, Hoa Binh province, in 2013
Le Thi Kim Anh1, Do Thi Thuy Chi2, Luu Thi Hong3
Background: Preventing hand, foot, and mouth disease (HFMD) is not only responsibility of
children's parents but also of teachers at kindergartens because most of HFMD cases are children
30 Tạp chí Y tế Công cộng, 4.2014, Số 31
| TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU |
1. Đặt vấn đề
Bệnh Tay-Chân-Miệng (TCM) là bệnh nhiễm
vi rút cấp tính, lây truyền theo đường tiêu hóa,
thường gặp ở trẻ nhỏ và có khả năng gây thành dịch
lớn. Hầu hết các ca bệnh đều diễn biến nhẹ, tuy
nhiên ở một số trường hợp, bệnh có thể diễn biến
nặng và gây biến chứng nguy hiểm dẫn đến tử vong
nên cần được phát hiện sớm, điều trị kịp thời [1]. 
Hiện tại, bệnh TCM chưa có vắc xin phòng
bệnh và thuốc điều trị đặc hiệu, trong khi đó tình
hình dịch bệnh TCM diễn biến phức tạp tại Việt
Nam. Hàng năm đều có hàng ngàn trẻ mắc bệnh
TCM được ghi nhận [2]. Trong năm 2011, cả nước
ghi nhận 112.370 trường hợp mắc TCM tại 63 tỉnh,
trong đó có 169 trường hợp tử vong tại 30 tỉnh, thành
phố, con số này cao gấp khoảng 10 lần những năm
trước. Trong 6 tháng đầu năm 2012, cả nước cũng
đã ghi nhận 53.048 trường hợp mắc, tử vong 27
trường hợp [3].
Tại huyện Lương Sơn, Hòa Bình, kể từ khi xuất
hiện ca bệnh đầu tiên đến nay, tình hình dịch diễn
biến phức tạp, số ca mắc tăng nhanh. Năm 2011 có
37 ca; 9 tháng đầu năm 2012, có 80 trường hợp mắc
trong đó có 62 trẻ đang đi học tại các trường mầm
non. Đối tượng mắc chủ yếu là trẻ em dưới 05 tuổi
(chiếm 86,25 %) [5, 6].Như vậy, giáo viên cũng
đóng vai trò quan trọng trong công tác phòng bệnh
TCM ở các trường mầm non. Do đó, nghiên cứu này
được thực hiện nhằm 2 mục tiêu: (i) mô tả kiến thức,
thái độ, thực hành về việc phòng bệnh TCM của
giáo viên mầm non ở các trường mầm non tại huyện
Lương Sơn, và (ii) xác định một số yếu tố liên quan
đến kiến thức, thái độ, thực hành phòng bệnh TCM
của giáo viên trên.
2. Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng thiết kế cắt ngang phân tích
thu thập thông tin thông qua phỏng vấn 220 giáo
under 5 years old and usually found in kindergartens Objectives: To identify knowledge, attitude, and
practice and factors related to HFMD prevention among teachers at kindergartens in Luong Son
district, Hoa Binh. Methods: This cross-sectional study was conducted through interviewing 220
teachers by a structured questionaire. Fifteen kindergartens were randomly selected from a total of
24 kindergartens in Luong Son. All teachers at these kindergartens were recruited into the study. The
structured questionnaire was formed with the basis of HFMD prevention guidelines of the Ministry
of Health. The questionnaire was piloted among 10 teachers who are not teaching at 15 selected
kindergartens. Results: Study findings showed a low proportion of teachers having good knowledge
of HFMD. Proportions of teachers having good knowledge of HFMD in terms of epidemiology,
symptoms, serious signs, disease transmission routes, prevention of disease spread, and other
prevention measures are 14,1%; 10%; 0,5%; 31,4%; 5%; 2,3%, respectively. Most of teachers
showed their attention to HFMD and supported HFMD prevention in kindergartens (85.9% vs 100%,
respectively). Practice of HFMD prevention among teachers is quite good, except washing hand for
themselves and washing children's toys. This study also found a relationship between practice of
HFMD prevention and age, education level and number of children that teachers are responsible for
caring. Thus, it is needed to have health intervention programs for improving knowledge and practice
of HFMD prevention among teachers at kindergartens. 
Key words: knowledge, attitude, and practice; hand, foot, and mouth disease, teachers, kindergarten.
Tác giả
1. TS. Lê Thị Kim Ánh - Trường Đại học Y tế Công cộng.
2. Ths. Đỗ Thị Thùy Chi - Trường Đại học Y tế Công cộng.
3. PGS.TS. Lưu Thị Hồng - Vụ Sức khỏe Bà mẹ Trẻ em.
| TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU |
Tạp chí Y tế Công cộng, 4.2014, Số 31 31
viên từ 15 trường được chọn ngẫu nhiên trong tổng
số 24 trường của huyện Lương Sơn, Hòa Bình với 2
tiêu chí chính: (i) đang trực tiếp giảng dạy trẻ và (ii)
đã tham gia giảng dạy tại trường từ 1 năm trở lên. 
Bộ câu hỏi với 05 phần đặc điểm nhân khẩu học,
kiến thức về bệnh, thái độ về phòng bệnh, thực hành
phòng bệnh tại trường; và công tác truyền thông
được xây dựng dựa trên các tài liệu về phòng chống
bệnh TCM của Bộ Y tế,tham khảo nghiên cứu của
Nguyễn Thành Đông và Trần Triêu Ngõa Huyến [1,
2, 4]. Bộ câu hỏi cũng được thử nghiệm trên 10 giáo
viên không thuộc 15 trường trong mẫu nghiên cứu.
Nghiên cứu được tiến hành sau khi có sự chấp thuận
của Hội đồng Đạo đức Trường ĐH Y tế Công Cộng.
Số liệu sau khi thu thập được quản lý và phân
tích bằng phần mềm SPSS 16.0. Phân tích thống kê
mô tả, phân tích hai biến với kiểm định khi bình
phương và hồi quy đa biến (hồi quy logistic) được
sử dụng với mức ý nghĩa được lựa chọn 5%. 
3. Kết quả
Tất cả 220 giáo viên trong nghiên cứu là nữ,
phần lớn (67,7%) có độ tuổi từ 20 - 35 tuổi. Hầu hết
giáo viên có nhiều năm kinh nghiệm. Đa số đối
tượng có trình độ học vấn trung cấp, tỷ lệ cao đẳng
và đại học thấp hơn. Phần lớn đối tượng thường phụ
trách 21 - 40 trẻ (Bảng 1).
3.1. Kiến thức của giáo viên về bệnh
Biểu đồ 1 cho thấy các loại kiến thức về bệnh
tay chân miệng. Có 31,4% giáo viên có kiến thức
đạt về đường lây truyền, trong đó hai đường lây
được biết nhiều nhất là qua dịch nốt phỏng/bỏng
nước của trẻ bệnh (77,3%) và qua nước bọt của trẻ
bệnh (58,2%). Biểu đồ 1 cũng cho thấy có 14,1%
giáo viên có kiến thức đạt về dịch tễ học của bệnh
(bao gồm khái niệm chung về bệnh, đối tượng mắc,
thời điểm xuất hiện bệnh, tần suất mắc bệnh của trẻ
so với người lớn) và 10% giáo viên có kiến thức đạt
về triệu chứng của bệnh. Tỷ lệ giáo viên có kiến
thức đạt về biện pháp tránh lây lan, phòng ngừa, và
dấu hiệu nặng của bệnh còn rất thấp. 
3.2. Thái độ về việc phòng bệnh
Theo tiêu chuẩn đánh giá thái độ quan tâm đến
bệnh, trong 220 giáo viên nghiên cứu, phần lớn
(85,9%) giáo viên đều có thái độ quan tâm đến
bệnh. Tất cả giáo viên tham gia nghiên cứu đều
đồng ý với việc phòng ngừa bệnh TCM bằng cách
rửa tay cho bản thân và trẻ, lau rửa đồ chơi cho trẻ,
lau chùi sàn nhà nơi trẻ chơi bằng xà phòng hoặc
dung dịch sát khuẩn, cho trẻ ăn chín, uống chín.
3.3. Thực hành phòng bệnh
Bảng 1. Đặc điểm đối tượng nghiên cứu
Biểu đồ 1. Đánh giá kiến thức đạt của giáo viên về
bệnh tay chân miệng
Biểu đồ 2. Đánh giá thực hành phòng bệnh tay
chân miệng của giáo viên
32 Tạp chí Y tế Công cộng, 4.2014, Số 31
| TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU |
Qua đánh giá thực hành rửa tay của giáo viên,
tỷ lệ giáo viên thực hành đúng về lau chùi sàn nhà
nơi trẻ chơi đùa, rửa tay cho trẻ và vệ sinh ăn uống
lần lượt là 91,4% và; 85% và 80%. Tuy nhiên, tỷ lệ
giáo viên có thực hành đúng về rửa tay cho bản thân
và lau rửa đồ chơi cho trẻ thấp hơn rất nhiều (Biểu
đồ 2). Bảng 2 cung cấp chi tiết các hoạt động trong
từng nhóm thực hành.
3.4. Yếu tố liên quan đến kiến thức, thái độ
và thực hành phòng chống bệnh 
Kết quả phân tích đơn biến đã tìm thấy mối liên
quan giữa một số yếu tố với kiến thức, thái độ, thực
hành phòng bệnh TCM của giáo viên. Về kiến thức,
giáo viên có trình độ trên cao đẳng có kiến thức dịch
tễ học về bệnh tốt hơn nhóm có trình độ dưới cao
đẳng (OR = 2,548; 95% CI: 1,179-5,505), giáo viên
có kinh nghiệm dưới 5 năm có kiến thức về biện
pháp phòng ngừa tốt hơn nhóm có trên 5 năm kinh
nghiệm (OR = 0,084; 95% CI: 0,009-0,767).
Đối với thực hành, giáo viên có trình độ trên cao
đẳng, hoặc phụ trách dưới 30 trẻ có thực hành rửa
tay cho bản thân tốt hơn so với nhóm có trình độ
dưới cao đẳng, phụ trách trên 30 trẻ và không có
thái độ quan tâm đến bệnh với OR lần lượt là 2,319
(95%CI: 1,214 - 4,43) và 0,385 (95%CI: 0,201 -
0,736). Ngoài ra, giáo viên với thái độ quan tâm đến
bệnh có thực hành rửa tay cho trẻ tốt hơn nhóm giáo
viên không có thái độ quan tâm đến bệnh (OR =
5,053; 95%CI: 2,152 - 11,86). Nhóm giáo viên dưới
35 tuổi, phụ trách dưới 30 trẻ có thực hành lau rửa
đồ chơi tốt hơn nhóm giáo viên trên 35 tuổi, phụ
trách trên 30 trẻ với OR lần lượt là 0,371 (95%CI:
0,163 - 0,844) và 0,286 (95%CI: 0,145 - 0,562).
Sau khi sử dụng hồi quy đa biến, kết quả phân
tích cho thấy trình độ học vấn và số lượng trẻ có mối
liên quan với thực hành rửa tay của bản thân giáo
viên, tuổi và số lượng trẻ phụ trách của giáo viên
có mối liên quan với thực hành lau rửa đồ chơi cho
trẻ (Bảng 3).
Bảng 2. Thực hành phòng bệnh tay chân miệng của
giáo viên
Bảng 3. Mô hình hồi quy về mối liên quan của một số yếu
tố liên quan đến thực hành phòng bệnh
| TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU |
Tạp chí Y tế Công cộng, 4.2014, Số 31 33
4. Bàn luận
Nghiên cứu được thực hiện trên 15 trong tổng số
24 trường mầm non của huyện Lương Sơn, Hòa
Bình. Việc lựa chọn ngẫu nhiên các trường đảm bảo
tính đại diện của mẫu với dân số đích là giáo viên
mầm non toàn huyện. Tính đại diện của mẫu còn
được bảo đảm khi nghiên cứu thu thập thông tin trên
toàn bộ 220 giáo viên thỏa mãn tiêu chí đưa vào
nghiên cứu. Cỡ mẫu này cũng đáp ứng với công
thức tính cỡ mẫu nhằm ước lượng một tỷ lệ (tỷ lệ
giáo viên mầm non có kiến thức và thực hành đúng
về phòng ngừa bệnh tay chân miệng).
Kết quả nghiên cứu đã cho thấy phần lớn giáo
viên biết đến 3 triệu chứng của bệnh là nốt phỏng
nước, bọng nước ở miệng, tay, chân, mông, gối và
sốt nhẹ, loét ở miệng. Kết quả này tương tự nghiên
cứu của Su-Ching Yang và cộng sự, và Trần Triêu
Ngõa Huyến [4, 10]. Tuy nhiên, theo tiêu chuẩn
đánh giá kiến thức về triệu chứng của bệnh, chỉ có
10% đối tượng trong nghiên cứu của chúng tôi có
kiến thức đạt. Tỷ lệ này thấp hơn nhiều so với báo
cáo của Hwa-Chih Pai (85,4%) tại Trung Quốc [7].
Sự khác biệt này tuy có thể do sự khác nhau trong
tiêu chuẩn đánh giá kiến thức giữa hai nghiên cứu
nhưng cũng thể hiện sự thiếu hụt kiến thức ở giáo
viên mầm non tại huyện Lương Sơn. Mặc dù vậy,
hầu hết các giáo viên đều thái độ tích cực khi quan
tâm đến bệnh và việc phòng ngừa bệnh trong nhà
trường. Điều này có thể được lý giải do bệnh tay
chân miệng trong thời gian qua có nhiều vụ dịch xảy
ra, các phương tiện thông tin đại chúng đưa tin
nhiều và tại địa phương cũng đã xuất hiện dịch
trong thời gian trước đó.
Phần lớn giáo viên thực hành rửa tay cho bản
thân sau khi đi vệ sinh (89,1%) và trước khi ăn
(81,8%). Tỷ lệ giáo viên luôn luôn sử dụng xà
phòng và sử dụng xà phòng trong lần rửa tay gần
đây chiếm tỷ lệ khá cao (lần lượt là 79,1% và
92,3%). Kết quả này cũng tương đồng với kết quả
trong báo cáo của Trần Triêu Ngõa Huyến nhưng
cao hơn rất nhiều so với kết quả nghiên cứu của
Jakrapong Aiewtrakun tại Khon Kaen, Thái Lan với
tỷ lệ rửa tay bằng xà phòng trước khi ăn và sau khi
đi vệ sinh là 3,5% [4, 8]. Sự khác biệt giữa các
nghiên cứu có thể cho thấy việc thực hành chăm sóc
bản thân của giáo viên mầm non khá tốt, hoặc do
sự thiếu chính xác trong việc đánh giá thực hành
thông qua câu hỏi tự báo cáo chứ không phải quan
sát thực tế. Đối với thực hành chăm sóc trẻ phòng
bệnh tay chân miệng, thời điểm thường lau rửa đồ
chơi là trước khi trẻ chơi (37,3%) và khi thấy đồ chơi
bẩn (26,2%). Các tỷ lệ này và tỷ lệ lau rửa định kỳ
mỗi ngày thấp hơn kết quả của Trần Triêu Ngõa
Huyến [4]. Qua tìm hiểu trên thực tế tại địa bàn
nghiên cứu, hầu hết các trường mầm non thường rửa
đồ chơi vào cuối tuần khi trẻ nghỉ học. 
Kết quả nghiên cứu đã tìm ra mối liên quan giữa
yếu tố trình độ học vấn, số năm kinh nghiệm với
kiến thức bệnh TCM. Kết quả này giống với nghiên
cứu của Hwa-Chih Pai [7]. Ngoài ra, nghiên cứu
của Hwa-Chih Pai cũng đã tìm ra mối liên quan
giữa tuổi và kiến thức của giáo viên. Điều này cũng
có thể được giải thích do tuổi và số năm kinh
nghiệm có liên quan với nhau. Yếu tố trình độ học
vấn, số lượng trẻ, thái độ quan tâm đến bệnh có mối
liên quan với thực hành phòng bệnh TCM. Điểm
đặc biệt trong nghiên cứu này là đối với giáo viên
phụ trách trẻ ít hơn có thực hành rửa tay cho bản
thân và lau rửa đồ chơi cho trẻ tốt hơn. Điều này có
thể được hiểu là khi chăm sóc ít trẻ hơn, giáo viên
có thể có nhiều thời gian để thực hiện các thực hành
chăm sóc bản thân và chăm sóc trẻ tốt hơn. Những
mối liên quan này trong các nghiên cứu của Trần
Triêu Ngõa Huyến, Jakrapong Aiewtrakun, Mei-
Ling Loul và Deng-Jiunn Lin, Su-Ching Yang và
đồng sự chưa xác định được [4, 8, 9, 10].
Tuy nhiên, tất cả các thông tin thực hành trong
nghiên cứu được đánh giá thông qua tự báo cáo,
không thông qua quan sát nên thông tin thu thập có
thể có sai số. Dù có hạn chế này nhưng nghiên cứu
đã đóng góp vào việc xác định kiến thức, thái độ,
thực hành về phòng bệnh TCM và các yếu tố liên
quan của giáo viên ở các trường mầm non trên địa
bàn huyện Lương Sơn.
Nghiên cứu này đã cho thấy kiến thức về phòng
bệnh TCM của giáo viên mầm non huyện Lương
Sơn, Hòa Bình chưa tốt mặc dù hầu hết đều có thái
độ phòng bệnh tốt. Thực hành của giáo viên phòng
bệnh của giáo viên khá tốt ngoại trừ thực hành về
rửa tay cho bản thân và lau rửa đồ chơi cho trẻ. Mối
liên quan giữa tuổi, trình độ học vấn và số lượng trẻ
phụ trách của giáo viên mầm non với thực hành
phòng bệnh TCM cũng đã được xác định qua nghiên
cứu này. 
Các kết quả trên cho thấy cần có các hoạt động
can thiệp nâng cao kiến thức và thay đổi thực hành
của giáo viên mầm non. Đối với cán bộ y tế, cần chú
trọng nhiều hơn hình thức truyền thông trực tiếp như
34 Tạp chí Y tế Công cộng, 4.2014, Số 31
| TỔNG QUAN & NGHIÊN CỨU |
tập huấn, truyền thông theo nhóm nhỏ cho giáo viên
tại các trường mầm non. Đối với các trường mầm
non, cần tiếp tục triển khai các hoạt động phòng
bệnh TCM, tổ chức các cuộc thi tìm hiểu về bệnh
cho giáo viên để họ hiểu rõ hơn về bệnh và thường
xuyên kiểm tra hoạt động rửa tay cho trẻ, lau chùi
sàn nhà và đồ chơi ở các lớp. Đối giáo viên trường
mầm non, cần chủ động tìm hiểu thông tin về bệnh,
phòng bệnh, tuyên truyền cho phụ huynh biết về
phòng bệnh và thực hiện thường xuyên và đầy đủ
các biện pháp phòng bệnh TCM ở trường học.
Lời cảm ơn
Chúng tôi xin cảm ơn sự giúp đỡ của Ban Giám
hiệu, các giáo viên ở các trường mầm non trên địa
bàn huyện Lương Sơn - Hòa Bình đã giúp đỡ và tạo
điều kiện cho nhóm tiến hành nghiên cứu. Nhóm tác
giả cũng xin gửi lời đến các thầy cô Trường Đại học
Y tế công cộng đã có những góp ý sâu sắc giúp hoàn
thiện nghiên cứu này.
Tài liệu tham khảo
Tiếng Việt
1. Bộ Y tế (2012), Quyết định số 1003/QĐ-BYT ngày
19/7/2011 về Hướng dẫn chẩn đoán, điều trị bệnh tay chân
miệng.
2. Nguyễn Thành Đông (2011), "Tổng quan về đặc điểm
dịch tễ học và biện pháp phòng chống bệnh tay chân miệng",
Tạp chí Y học thực hành, 12(798), tr. 81-85.
3. Nguyễn Thị Kim Tiến (2011), "Đặc điểm dịch tễ học - vi
sinh học bệnh tay chân miệng tại khu vực phía Nam, 2008 -
2010", Tạp chí Y học thực hành, 6(767), tr. 3-6.
4. Trần Triêu Ngõa Huyến (2012), Báo cáo khảo sát ban đầu
kiến thức - thái độ - thực hành liên quan đến bệnh tay chân
miệng của người chăm sóc trẻ tại cộng đồng.
5. Triệu Nguyên Trung và các cộng sự (2011), Hiểu biết và
phòng chống bệnh tay chân miệng, tại trang web
h t t p : / / w w w . i m p e - q n . o r g . v n / i m p e -
qn/vn/portal/InfoDetail.jsp?area=58&cat=1180&ID=4920,
truy cập ngày 23/12/2012.
6. Trung tâm y tế dự phòng huyện Lương Sơn (2012), Báo
cáo tình hình phòng chống dịch bệnh 9 tháng đầu năm 2012.
Tiếng Anh
7. Hwa-Chih Pai (2006), A study about the cognition,
opinion and behavior for enterovirus prevention in teachers
and parents of kindergartens -An example of Tainan city
and county, Master Program of Early Childhood Education
Thesis, Department?Institute?of Early Childhood Education
National University of Tainan.
8. Jakrapong Aiewtrakun et al (2010), Knowledge and
Practice in Prevention and Control of Hand, Foot and Mouth
Diseases in Child Care Centers in Khon Kaen Municipality.
9. Mei-Ling Lou1 and Deng-Jiunn Lin (2006), Exploration
of the Healthy Behaviors Against Enterovirus and Its
Related Factors in the Caregivers of Preschool-age
Children.
10. Su - Ching Yang et al (2010), "Knowledge about and
attitude toward enterovirus 71 infections: A survey of
parents and teachers at kindergartens in Taiwan", American
Journal of Infection Control, 38 (4), pg. e21-e24.