Tiểu luận Qua lịch sử phát triển của 3 phương thức sản xuất trước CNTB, chứng minh quy luật QHSX phải phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của LLSX

 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC  
KHOA ... 
 
TIỂU LUẬN 
Đề tài: Qua lịch sử phát triển của 3 phương thức sản xuất 
trước CNTB, chứng minh quy luật QHSX phải phù hợp với 
tính chất và trình độ phát triển của LLSX 
 Giáo viên hướng dẫn :  
 Sinh viên : . 
 MSSV :  
 Lớp : .... 
 1 
MỤC LỤC 
Lời nói đầu.............................................................................................................. 1 
Nội dung.................................................................................................................. 3 
I. Đôi nét về lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất ............................................ 3 
1. Lực lượng sản xuất là gì ....................................................................................... 3 
2. Quan hệ sản xuất được hiểu ra sao........................................................................ 4 
II. Quy luật quan hệ sản xuất phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của lực 
lượng sản xuất. Lịch sử 3 phương thức sản xuất trước CNTB .............................. 4 
1. Phương thức sản xuất công xã nguyên thuỷ.......................................................... 4 
2. Phương thức sản xuất của chế độ chiếm hữu nô lệ................................................ 5 
 Kết luận.................................................................................................................. 9 
 2 
LỜI NÓI ĐẦU 
 Nhìn vào lịch sử xã hội loài người, ai cũng thấy xã hội mỗi ngày một tiến bộ từ 
thấp tới cao, từ thô sơ , đơn giản đến đa dạng và phức tạp. Nhưng muốn hiểu nguồn 
gốc phát triển của xã hội thì chúng ta phải tìm đến căn nguyên kinh tế của nó; nghĩa là 
phải tìm xem xã hội tiến hành sản xuất như thế nào và quá trình phát triển của nó theo 
dòng lịch sử ra sao? Để biết được điều đó chúng ta hãy nghiên cứu sơ qua quan điểm 
của chủ nghĩa Mác- Anghen mà ở đây chúng ta sẽ đi sâu tìm hiểu về mối quan hệ giữa 
QHSX và LLSX. Kể từ khi con người mới xuất hiện trên hành tinh đã trải qua năm 
phương thức sản xuất đó là: Nguyên thuỷ; chiếm hữu nô lệ; xã hội phong kiến; tu bản 
chủ nghĩa; xã hội chủ nghĩa. Tư duy, nhận thức của loài người không dừng lại một 
chỗ mà theo dòng thời gian nó phát triển ngày càng hoàn thiện hơn, từ đó kéo theo sự 
thay đổi phát triển LLSX cũng như cơ sở sản xuất. Từ sản xuất bằng săn bắt hái 
lượm, trình độ KHKT lạc hậu thì ngày nay khoa học đã đạt tới đỉnh cao trí tuệ nhân 
loại và trong tương lai sẽ còn hơn thế nữa. Với sự phân tích của Mac-Anghen chúng 
ta thấy đươc sự phát triển ấy chính là do những tác động qua lại biện chứng giữa 
LLSX và QHSX được khái quát thành quy luật về sự phù hợp giữa LLSX và QHSX. 
 Với ba trường phái của triết học: Chủ nghĩa duy vật; chủ nghĩa duy tâm; và 
trường phái nhị nguyên luân tuy có những quan điểm khác nhau nhưng họ đều thống 
nhất rằng thực chất của triết học đó là sự thống nhất biện chứng giữa LLSX và QHSX 
như thống nhất giữa hai mặt đối lập tạo nên chỉnh thể của nền sản xuất xã hội. Không 
chỉ trên phương diện triết học mà cả chính trị kinh tế học và các môn khoa học khác, 
 3 
dưới những hình thức và mức độ khác nhau, dù con người có ý thức dược hay không 
thì nhận thức của Mac-Anghen về quy luật vẫn xuyên suốt lịch sử phát triển. 
 Nghiên cứu về kinh tế học, biện chứng LLSX và QHSX tạo điều kiện cho một 
sinh viên năm thứ nhất như tôi có được nhận thức nhất định về xã hội, đồng thời mở 
mang nhiều về lĩnh vực kinh tế. Tuy trình độ nhận thức còn hạn hẹp, vẫn còn những 
sai sót bỡ ngỡ của lần đầu tiên viết tiểu luận nhưng em cũng mạnh dạn đưa ra nhận 
thức của mình về đề tài: “Qua lịch sử phát triển của 3 phương thức sản xuất trước 
CNTB, chứng minh quy luật QHSX phải phù hợp với tính chất và trình độ phát triển 
của LLSX" 
 4 
 5 
NỘI DUNG 
I. Đôi nét về lực lưọng sản xuất và quan hệ sản xuất 
1. Lực lượng sản xuất là gì ? 
 Là toàn bộ những tư liệu sản xuất(TLSX) do xã hội tạo ra, trước hết là công cụ lao 
động và những người lao động với kinh nhiệm và thói quen lao động nhất định đã sử 
dụng những TLSX đó để tạo ra của cải vật chất cho xã hội 
Trước thực trạng đó C. Mác đã đưa ra lí luận của mình vềlự lượng sản xuất (LLSX) 
của xã hội một cách rõ ràng. Quan điểm yếu tố cấu thành LLSX của xã hội trong đó 
bao gồm sức lao động và TLSX trong đó công cụ lao động là yếu tố quan trọng nhất 
của TLSX. Mọi thời đại muốn đánh giá trình độ sản xuất thì phải dựa vào tư liệu lao 
động. Tuy nhiên yếu tố quan trọng nhất trong LLSX chính là con người, cho dù 
những tư liệu lao động tạo ra có hiện đại, đối tượng lao động có phong phú đến đâu 
thì con người vẫn là thứ nhất. Chính vì vậy mà muốn phát triển kinh tế thì câu trả lời 
 6 
không chỉ đơn thuần là phát triển loại TLSX nào, công cụ gì và đối tượng lao động 
nào là chính. Lịch sử luôn có tính đan xen của trình độ phát triển khác nhau trong 
từng yếu tố cấu thành LLSX. 
2 . Quan hệ sản xuất được hiểu ra sao? 
 Là mối quan hệ giữa người với người trong quá trình sản xuất ra của cải vật chát 
của xã hội. 
 Trong quá trình sản xuất con người phải có những quan hệ, con người không thể 
tách khỏi cộng đồng. Điều đó nói lên rằng việc phải thiết lâp các mối quan hệ sản xuất 
tự nó đã là vấn đề có tính quy luật rồi. Quan hệ sản xuất (QHSX) gồm ba mặt: 
- Chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất. 
- Chế độ tổ chức và quản lí sản xuất kinh doanh. 
- Chế độ phân phát sản xuất, sản phẩm. 
 Thực tế lịch sử cho thấy rõ bất cứ một cuộc cách mạng xã hội nào đều mang một 
mục đích kinh tế nhằm đảm bảo cho LLSX có điều kiện tiếp tục phát triển và đời sống 
vật chất của con người được cải thiện. QHSX thống trị bao giờ cũng giữ vai trò chi 
phối các QHSX khác, ít nhiều cải biến chúng để chẳng những chúng không đối lập 
mà còn phục vụ đắc lực cho sự tồn tại và phát triển của chế độ kinh tế xã hội mới. 
 7 
Trong suốt quá khứ, không có một cuộc chuyển biến nào từ hình thái kinh tế- xã hội 
này sang hình thức kinh tế- xã hội khác diễn ra một cách êm ả, mà nó luôn biến động 
mạnh mẽ. Và nó: “ Không bao giờ xuất hiện trước khi những điều kiện tồn tại vật chất 
của những quan hệ đó chưa chín muồi”. Phải có một thời kì lịch sử lâu dài mới có thể 
tạo ra điều kiện vật chất trên. 
II. Quy luật QHSX phù hợp với tính chất và trình độ phát triển của LLSX. Lịch sử ba 
phương thức sản xuất trước CNTB: 
1. Phương thức sản xuất công xã nguyên thuỷ: 
 Tất cả chúng ta đều biết QHSX và LLSX là hai mặt hợp thành của PTSX có tác 
động qua lại và biện chứng với nhau. Ngay từ buổi sơ khai của loài người, quy luật ấy 
đã được tồn tại cùng lịch sử. 
 Khi con người mới thoát khỏi hình hài của loài vượn, vẫn sống theo cách sống của 
loài vượn, vẫn ăn hang ở lỗ, chủ yếu là hai lượm và săn bắt để sống. Với trình độ phát 
triển thấp kém như vậy của LLSX thì QHSX của xã hội nguyên thuỷ mang tính chất 
như thế nào? Trước hết, công cụ lao động của người nguyên thuỷ rất thô sơ vì vậy 
từng cá nhân riêng lẻ thì không thể sống nổi. Để sống được họ đã biết lao động tập 
thể, có vậy mới tránh khỏi làm mồi cho thú dữ và đấu tranh được với thiên nhiên. Và 
khi đã lao động tập thể thì đòi hỏi chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, vi vạy mọi tư 
liệu sản xuất đều thuộc sở hữu chung của công xã. 
 8 
2. Phương thưc sản xuất của chế độ chiếm hữu nô lệ 
 Khi con người biết chế tạo ra công cụ lao động từ kim loại là thời điểm xuất phát 
chuyển sang chế độ mới cao hơn. Bắt đầu có sự phân công lao động, chăn nuôi sau đó 
là nghề thủ công tách ra khỏi nghề nông. Năng xuất lao động tăng lên, bắt đầu xuất 
hiện sản phẩm dư thừa. Trong điều kiện đó, nếu xảy ra chiến tranh giữa các bộ lạc, 
người ta bắt được tù binh, và thay vì giết tù binh như trước, họ đã sử dụng sản phẩm 
dư thừa nuôi sống tù binh, bắt tù binh làm nô lệ sản xuất ra của cải phục vụ nhu cầu 
của họ. Như vậy lần đầu tiên trong lịch sử, xã hội chia làm hai giai cấp: bóc lột và bị 
bóc lột. 
 Trước kia trồng trọt bằng cây gậy nhọn thi cần hàng chục người mới làm được vì 
vậy lao động chung là cần thiết . Nhưng nay, có công cụ bằng sắt , biết dùng súc vật 
kéo thì đã có thể tự cầy cấy trên mảnh đất của mình . Lao động chung không còn cần 
thiết nữa , thế là chế độ sở hữu tư nhân về tư liệu sản xuất thay thế cho chế độ sở hữu 
công xã. 
 Như trên ta đã thấy QHSX công xã nguyên thuỷ dần dần tan rã vì nó không còn 
phù hợp với trình độ phát triển mới của lực lượng sản xuất nữa. Vì thế một QHSX 
mới phải ra đời . Chế độ tư hữu thay thế chế độ công hữu , xã hội có giai cấp thay thế 
công xã thị tộc và cuối cùng chế độ chiếm hữu nô lệ ra đời . 
 Đặc điểm nổi bật nhất của QHSX chiếm hữu nô lệ là : Chủ nô không những chiếm 
hữu TLSX mà còn có quyền sở hữu với cả nô lệ như quyền bán hoặc giết. Sự phát 
 9 
triển của PTSX chiếm hữu nô lệ làm cho nhu cầu nô lệ ngày càng tăng mạnh . Nguồn 
cung cấp nô lệ chủ yếu chính là những tù binh chiến tranh . Những nước chiến thắng 
không những bắt tù binh về làm nô lệ mà còn bắt cả những người dân trong vùng bị 
chiếm đóng , biến họ thành nô lệ của mình . Dưới chế độ đó dân cư phân hoá thành 
dân cư tự do và nô lệ. Dân cư tự do được hưởng một số quyền công dân còn nô lệ 
không có một chút quyền nào.Để củng cố vững chắc hơn nữa quyền lợi của giai cấp 
một nhà nước chủ nô đã ra đời . Nhà nước chủ nô ra đời đã củng cố phát triển QHSX 
chgiếm hữu nô lệ . Nhà nước chủ nô ra đời đánh dấu mốc của một QHSX mới sao cho 
phù hợp với điều kiện hiện lịch sử , nó tạo ra khả năng lớn hơn cho sự phát triển của 
LLSX. 
 So với chế đội công xã nguyên thuỷ nhà nước chủ nô ra đời cũng nói lên rằng khi 
QHSX cũ không còn phù hợp với LLSX đang tồn tại thì nó sẽ bị xoá bỏ và thay thế 
nhưng sự thay đổi đó có tính kế thừa và đó là một QHSX mới phù hợp hơn. 
Trong giai đoạn nhất định nào đó của lịch sử thì chế độ chiếm hữu nô lệ là một bước 
tiến nhưng đi đôi vơí sự phát triển của chế ấy là những mâu thuẫn chứa chất bên 
trong nó ngày càng trở nên sâu sắc hơn . Cũng giống như trong phép biện chứng đã đề 
cập cân bằng chỉ là tạm thời và sự không cân bằng la tuyệt đối , nó chính là nguồn gốc 
tạo nên sự phát triển .Lịch sử và nhuèng tư tưởng tiến bộ đã chứng minh được rằng : 
chỉ có thể quan niệm được sự phát triển chừng nào người ta thừa nhận , nhận thức 
được sự phát triển trong mâu thuẫn của LLSX và QHSX . Chừng nào ta thừa nhận 
tính vĩnh viễn không phù hợp giữa chúng chính vì thế khi mâu thuẫn xã hội trở nên 
sâu sắc thì nó sẽ bị tan rã 
 10 
 Khi chế đội chiếm hữu nô lệ càng mở rộng thì lao động càng bị coi là hèn hạ chỉ 
đáng dành riêng cho nô lệ , không xứng đáng là việc của người dân tự do , Chính như 
vậy chế độ chiếm hữu nô lệ đã tự nó làm tan rã chính ngay trong LLSX cơ bản của nó 
là những người lao động sản xuất . Sự quá bất công làm cho nô lệ nổi dậy có những 
cuộ khởi nghĩa lôi cuốn hàng chục vạn nô lệ . Khởi nghĩa thất bại nô lệ bị giết nền 
kinh tế của xã hội chiếm hữu nô lệ bị phá hoại nặng nề . Nô lệ khởi nghĩa đã nói lên 
QHSX không phù hợp với LLSX nữa và một lần nữa lịch sử đòi hỏi phải thay thế 
QHSX chiếm hữu nô lệ bằng QHSX khác có thể cải thiện địa vị của xã hội , của hình 
tượng sản xuất . Quy luật QHSX nhất định phải phù hợp với tính chất các LLSX , 
phải thay thế nô lệ bằng những người lao động có quan tâm đến kết quả lao động của 
họ .Và yêu cầu của quy luật này đã được thực hiện một cách tự phát : Bọn chủ nô chia 
đát đai của chúng thành những mảnh nhỏ và giao cho nô lệ cấy , nô lệ đã được giải 
phóng nhưng vẫn bị phụ thuộc vào chủ nô bởi địa tô và phụ thuộc thân thể . Mặc dù 
vậy nhưng họ vẫn hứng thú hơn vì có được nền kinh tế riêng của họ. Và theo quy luật 
mới QHSX, PTSX mới vừa ra đời thì cũng là lúc mâu thuẫn mới đựoc hình thành và 
đến khi mâu thuẫn trở nên qúa lớn nó sẽ bùng phát và đòi hỏi phải giải quyết sao cho 
QHSX phải phù hợp với LLSX . Cứ như vậy xã hội không ngừng phát triển bởi 
những mâu thuẫn phát sinh và đuyược giải quyết . 
Tóm lại có thể nói thực chất của quy luật về mối quan hệ giữa LLSX và QHSX là quy 
luật mâu thuẫn . Sự phù hợp giữa chúng chỉ là tạm thời còn sự vận động mâu thuẫn là 
vĩnh viễn , chỉ có khái niệm mâu thuẫn mới đủ khả năng vạch ra động lực của sự phát 
triển mới có thể cho ta hiểu được sự vận động của quy luật kinh tế 
 11 
 KẾT LUẬN 
 12 
 Chúng ta cần phải hiểu và vận dụng một cách tốt nhất quy luật QHSX phải phù 
hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất. Trên thực tế QHSX và LLSX 
không bao giờ có sự phù hợp tuyệt đối chúng luôn mâu thuẫn để thúc đẩy thúc đẩy sự 
phát triển chính vì vậy tuỳ theo tình hình thực tế mà mà chọn giải pháp hợp lí. Tuy 
nhiên chính bản thân các QHSX lại có mối liên hệ chặt chẽ với LLSX , chúng không 
tách rời nhau . Vấn đề đặt ra ở đây là làm thế nào đế sử dụng mối quan hệ ấy cho phù 
hợp. Nếu làm được điều này đúng với quy luật của nó thì không lâu chúng ta sẽ tiến 
hành nhanh trên con đường CNH – HĐH đã chọn. 
 13 
LỜI CAM ĐOAN 
Tiểu luận được hoàn thành với chính sự hiểu biết và sưu tầm tài liệu của bản thân. 
Tuy nhiên do thời gian có hạn và vì cũng là lần đầu viết tiểu luận vì vậy không tránh 
khỏi thiếu xót, rất mong đựoc sự đóng góp ý kiến của thầy cô trong khoa để tiểu luận 
cuả em đựoc hoành chỉnh hơn 
 Em xin chân thành cảm ơn 
 14 
 15 
CÁC TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Giáo trình kinh tế chính trị - Khoa Kinh tế Trường ĐHQLKD 
2. Giáo trình kinh tế cơ bản - NXB Khoa học