Bài giảng Hóa đại cương - Chương 2: Liên kết hóa học

CHƯƠNG II
LIÊN KẾT HÓA HỌC
I. Các đặc trưng của liên kết hóa học
1. Độ dài liên kết: là khoảng cách ngắn nhất nối liền
Liên kết H─F H─Cl H─Br H─I
d(Ao) 0,92 1,28 1,42 1,62
2. Góc liên kết:là góc tạo thành bởi 2 đoạn thẳng
2 hạt nhân của 2 nguyên tử tham gia liên kết
tưởng tượng nối liền nhân nguyên tử với 2 nhân
của 2 nguyên tử liên kết với nó.
Td: H2O
●H
O● α α = 104,50
●H
3. Bậc liên kết:
Là số mối liên kết được hình thành giữa 2 nguyên tử
Etan H3C─CH3 blk = 1
Eten H2C = CH2 blk = 2
Etin HC ≡ CH blk =3
4. Năng lượng liên kết
α. Phân tử 2 nguyên tử: AB A(k) + B(k) Q
: Q là nhiệt hấp thu của pư Q>0  EAB = Q
β. Phân tử nhiều nguyên tử:
CH4(k) C(k) + 4H(k) Q ECH = Q41EAB > 0 và EAB↑ độ bền liên kết↑
Blk↑ EAB, đblk,↑ nhưng dAB↓
5. Các loại liên kết.
Gồm:
Liên kết ion
Liên kết cộng hóa trị
Liên kết Hidro
Lực Van Der Walls
Liên kết trong phức chất
Các loại liên kết yếu
Để phân biệt lk ion và lkcht ta có thể căn cứ vào
độ âm điện của 2 nguyên tử tham gia liên kết.
Lk (AB) 0 ≤│χA - χB│< 1,7 lkcht│χA – χB │≥ 1,7 lk ion
II. LIÊN KẾT CỘNG HÓA TRỊ
1. Nguyên tắc:
Liên kết AB: 0 ≤│χA – χB │< 1,7 lkcht
Khi 2 nguyên tử A và B tiến lại gần nhau, các AO
của chúng tiến lại gần nhau,đến 1 khoảng cách xđ
các AO nguyên tử của chúng sẽ che phủ lên nhau
 các Orbital phân tử: Molecular Orbital (MO)
* MO là vùng không gian quanh 2 nhân, trên đó
xác suất tìm thấy e cực đại từ 90→99%
Mỗi MO cũng chỉ chứa tối đa 2e với spin ngược
chiều.
AO(A) AO(B) MO(AB)
↑ ↑ ↑↓+ →
↑↓ ↑↓+ →
↑↓ ↑↓+ →
Liên kết phối trí
(cho nhận)
▪ Chỉ có các AO hóa trị(AO chứa các e hóa trị)
mới tham gia che phủ tạo liên kết.
▪ Qui tắc che phủ hữu hiệu
* Che phủ cực đại:các AO tiến lại với nhau
theo hướng như thế nào để cho cácAO che phủ
lên nhau càng nhiều càng tốt
* ∆E2AO ↓Che phũ hữu hiệu ↑độ bền lk ↑
2. Các thí dụ:
* H2 H(1s
1)
H(1s1)
↑
↑
↑↓ H2
+ → → MO σs↑ ↑ ↑ ↑ ↑↓
H:HH─H
* HF H(1s1)F(1s2 2s2 2p5)
↑
↑↓ ↑↓ ↑
↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑↓
↑↓ 2s 2p σsp
H:F̤̈:H─
F̅ ̲׀
* F2 F(1s
2 2s2 2p5)
F(1s2 2s2 2p5)
↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑
↑↓ ↑↓ ↑↓ ↑ ↑↓
→↑ ↑ ↑↓
σp
*N2 N(1s2 2s2 2p3)N(1s2 2s2 2p3)
↑↓ ↑ ↑ ↑
↑↓ ↑ ↑ ↑
Z Z
X X
Y
Z Z
X X
Yσy
׀N≡N׀
↑↑ ↑↓
N ─ N
N2: ׀N≡N׀
* H2O
H(1s1)
O(1s2 2s2 2p4)
H(1s1)
↑
↑↓ ↑↓ ↑ ↑
↑
H
O──H
Lý thuyết: HOH=900 nhưng thực nghiệm:= 104,50
* NH3: 3H(1s
1)
N(1s2 2s2 2p3)
↑ ↑ ↑
↑↓ ↑ ↑ ↑
H
N H
H
Lý thuyết: HNH= 900 nhưnh thực nghiệm= 1070
* CH4 4H(1s1)C(1s2 2s2 2p2)→C*(1s2 2s1 2p3)
↑ ↑ ↑ ↑
↑ ↑ ↑ ↑
H
H
C H
H
Lý thuyết: CH4 gồm 2 loại liên kết C─H
3 C─H tạo thành tam diện vuông, C─H thứ tư
không định hướng
Thực nghiệm: CH4 có dạng tứ diện đều, gócHCH=109,50
3. Thuyết lai hóa các AO
Trước khi tạo liên
kết,
1 nguyên tử tự che phủ
các AO hóa trị →những AO lai
hóa
(có hình dáng,
kích thước, năng lượng hoàn toàn giống nhau).
Sau đó, nó dùng các AO lai hóa này che phủ với
các AO của những nguyên tử khác để tạo liên kết
a. Các trạnαg thái lai hóa:
α. Lai hóa sp: 1(s) + 1(p) →2(sp)
→
Trạng thái lai hóa sp dùng để giải thích cơ cấu
của các phân tử thẳng hàng.
Trong hóa hữu cơ, lai hóa sp dùng để giải thích cơ
cấu của carbon liên kết ba (C ≡ )
sp sp sp
Td: O=C=O ; HC≡CH
β.Trạng thái lai hóa sp2: 1(s) + 2(p) → 3(sp2)
Có cơ cấu tam giác đều: tâm là nhân nguyên tử,
3 trục đối xứng của 3(sp3) hướng ra 3 đỉnh của ∆
→
Trạng thái lai hóa sp2 dùng để giải thích các
phân tử có dạng ∆ hoặc góc. Trong hóa hữu cơ:
giải thích cơ cấu của C liên kết đôi (C = )
BF3
γ. Trạng thái lai hóa sp3:
1(s) + 3(p) → 4(sp3) Có dạng tứ diện đều,4 trục đx
Hướng ra 4 đỉnh của tứ diện đều
Trạng thái lai hóa sp3 được dùng để giải thích cơ
cấu của phân tử có dạng tứ diện, tháp tam
giác,góc.Trong hóa hữu cơ,dùng để giải thích cơ
cấu củ C nối đơn.
δ. Trạng thái lai hóa dsp3;1(s) + 3(p) + 1(d) 5(dsp3)
Có dạng hình 5 mặt ( lưỡng tháp đáy tam giác)
ε. Trạng thái lai hóa d2sp3
1(s) + 3(p) + 2(d) →6(d2sp3)
Có dạng hình 8 mặt (lưỡng tháp đáy hình vuông)
4. Dự đoán cơ cấu lập thể của hóa chất
Xem chất: MLn ; MLnx+ ; Mlny-
M:nguyên tố trung tâm(ng.tố có lượng ng.tử nhỏ nhất.)
L: ligand(các ng.tố chung quanh liên kết với M)
n; chỉ số ligand ( n ≥ 2)
X+: điện tích (+) của cation. Y(-): điện tích (-) của anion
Để xác định cơ cấu lập thể của hóa chất, ta lần lượt
thực hiện các bước sau đây:
▪ ∑ehtlh(M) =∑ehtcb(M) + ∑e đóng góp bởi các L
(1L góp 1e trừ O;S = 0e)
+ y(e) nếu là anion
- x(e) nếu là cation
▪ Xác định trạng thái lai hóa của (M) và dạng lập thể
∑ehtlh: ∑Aolh: trạng thái lh dạng lập thể
4 2 sp thẳng hàng
6 3 sp2 tam giác; góc
8 4 sp3 tứ diện; tháp ∆; góc
10 5 dsp3 lưởng tháp đáy ∆
12 6 d2sp3 hình bát diện
Td: CO2: C(4 + 2.0 = 4) sp  O =C = O
CO32-: C (4 + 3.0 + 2 =6) sp2 O C O
O
2-
O
C O
O
▪▪
▪▪
▪▪
1.2(e)
Blk = 1(σ) + ─── (π) = 1,33
3.2
O ─ C ─ O
••
2.2e
Blk=1(σ)+─── (π)= 2
2.2
••
CH4 ∑ehtlh = 4 + 4.1= 8lh sp3 Blk CH = 1
NO2: ∑ehtlh = 5 + 2.0 = 5 lh sp2
N O
O
•
▪▪
•• 1.2e
Blk = 1(σ) + ─── (π) = 1,5
2.2
NO2- : ∑ehtlh = 5 + 2.0 +1 = 6 lh sp2
≡ ≡≡≡≡
≡ N O
O ≡ ≡≡≡
≡
•• ••
••
≡
≡ 2.2eBlk = 1(σ) + ─── (π) = 1,5
2.2
NO2+ : ∑ehtlh = 5 + 2.0 – 1 = 4lh sp
≡≡≡
O───N───O
≡≡≡••
•• 2.2e
Blk = 1(σ) + ─── (π) = 2
2.2
NH3: ∑ehtlh = 5 + 3.1 = 8 lh sp3
Blk = 1
NH4+ : ∑ehtlh = 5 + 4.1 -1 = 8lh sp3
Blk = 1
NO3- : ∑ehtlk = 5 + 3.0 +1 = 6 lh sp2
O
N──O
O
••
••
••
1.2e
Blk = 1(σ) + ───(π)
3.2
= 1,33
H2O : ∑ehtlh = 6 + 2.1 = 8sp3
SO2: ∑ehtlh = 6 + 2.0 = 6 lh sp2
≡≡
S──O
O ≡≡
••
••
••
≡≡
≡≡
1.2e
Blk = 1(σ) + ── (π) = 1,5
2.2
SO3: ∑ehtlk = 6 + 3.0 = 6 sp2
O ≡≡
≡ S──O
O ≡ ≡≡
••
••
••
≡≡
≡≡≡≡ 1.2eBlk = 1(σ) + ─── (π) = 1,33
3.2
SO32- :∑ehtlh = 6 + 3.0 +2 =8 lh sp3
••
SO42- : ∑ehtlh = 6 + 4.0 + 2 = 8 lh sp3
O
S
O O
O
2-
PCl5 : ∑ehtlh = 5 + 5.1 =10
 lh dsp3
5. Tính chất:
a. Cộng hóa trị của 1 nguyên tố là số liên kết cộng
hóa trị xuất phát từ nguyên tố đó.
Td: H─O─H {cht(H) = 1; cht(O) = 2 }
b. Bán kính của 1 nguyên tố: là ½ độ dài liên kết
đơn tạo bởi 2 nguyên tử của nguyên tố đó.
Td: N─N có dN-N = 1,45 A  rN = 1,45/2=0,725Ac. Góc liên kết:
Gọi: AO liên kết là L; AO không liên kết chứa 2e
là K; AO không liên kết chứa 1e là K(1)
so sánh lực đẩy: KK> KL> LL> K(1)L
d. Lkcht có tính bão hòa, định hướng, có thể không
phân cực hoặc phân cực.
Lk: AB có │χA – χB │= 0 AB không phâncực; μAB =0
Nếu: 0 <│χA – χB │< 1,7 AB phân cực; μAB ≠ 0
Td: HF có χF > χHH──F
μHF= 4,8.dHF.δ (Deby)μ↑ độ phân cực ↑
dHF
Td: H2 có μ = 0 ••
Trường hợp phân tử nhiều nguyên tử:MLn mỗi liên kếtM─L có 1 gía trị μML μMLn = hợp lực của nμML
Td: NH3 và NF3
CH4 có μ = 0
III. LIÊN KẾT ION
1. Nguyên tắc:
A + B nếu│χA - χB│≥ 1,7  lk ion
χA > χB A + ne → An-B → Bm+ + me mA
n- + nBm+→AmBn
Các ion An- và Bm+ phải có cấu hình e bền
* Cấu hình e bền của các ion:
▪ cơ cấu 8e :(.ns2 np6) thường gặp ở p.nh chánh A
▪ Cơ cấu 18e (.ns2 np6 nd10) gặp ở p.nh phụ B
▪ Cơ cấu ns2 (.ns2) (thường gặp ở các nguyên tố
thuộc chu kỳ lớn phân nhóm IVA , VA)
Td:
2. Tính chất:
a. Bán kính ion:
Xem phân tử AB: A-B+
dAB= rA- + rB+A + e → A-rA- rA>B→ B+ +e rB+ < rB
Trong dãy ion đẳng e: N3-; O2-; F-; Ne; Na+; Mg2+;
Al3+ Z↑ rion↓P3-; S2-; Cl-; Ar; K+; Ca2+;
Z↑ rion↓
 Trong các ion đẳng e: Ion nào có Z↑rion↓
b. Tính cộng hóa trị của liên kết ion ( tính ion
của liên kết cộng hóa trị).
• •
Cation Mm+ có tính phân cực↑khi • m(+) ↑• rM+ ↓
Anion An- có tính bị phân cực ↑ khi • n(-) ↑• rA- ↑
Tính
cht ↑
Tính
ion ↓
• • • •
100% ion lkcht phân cực lkcht không cực
Tính cht ↑ độ bền↓; t0s , t0nc ↓
IV: Các loại liên kết yếu:
1. Liên kết Hydro:
Là liên kết tão thành bởi nguyên tHử H linh động(
là H liên kết với 1 nguyên tử hay 1 nhóm nguyên tử
có độ âm diện lớn như: O, F, Cl, C≡C) với 1
nguyên tử hay nhóm có độ âm điện lớn và có các
cặp e không liên kết.
A←H+δ  ׀B←R
Td: H→F H→F
a. Phân loại
Có 2 loại: lkH liên phân tử và lkH nội phân tử
α. Liên kết Hydro liên phân tử:
Được tạo thành bởi các p.tử riêng biệt nhau;
Td: H2O H─O̅׀H─O
C2H5─O̅׀H─O
H H H Hβ. Liên kết Hydro nội phân tử:
Được tạo thành trong chính bản thân 1 phân tử
O─H
O
─N
O
...
b. Tính chất
α. Liên kết hydro càng bền khi H càng linh động
và tâm B càng giàu e.
Td: C2H─O̅׀H─O̅׀ bền hơn C2H5─O̅׀
H H
H׀O̅─H
H
β. Nhiệt độ sôi, nhiệt độ nóng chảy:
Hóa chất nào cho l.k(H) l.p.t ↑ thì t0s, t0nc, ↑.
Td: C2H5─O̅׀H─O̅ ̲ ─C2H5 bền hơnCH3─O̅ ̲─CH3
HChất nào cho liên kết Hydro nội phân tử càng
mạnh thì tos , tonc, càng thấpTd: O─H O─H
O
có tos, tonc> N O
O N
O
....
γ. Độ tan
Chất nào cho được l.k(H) l.p.t với dung môi càng
mạnh thì tan càng nhiều trong dung môi đó.
Td: C2H5OH tan trong H2O tốt hơn CH3OCH3
b. Lực Van Der Walls (VDW)
Là lực liên phân tử, được tạo thành gữa các
phân tử trung hòa, lực VDW được dùng để giải
thích sự có thể hóa lỏng của chất khí, hoặc có
thể đông đặc của chất lỏng.
α. Phân loại:
Lực VDW gồm các loại:
* Lực định hướng:
Được tạo thành bởi các phân tử luôn phân cực.
≡
* Lực cảm ứng:
Được tạo thành bởi 1 phân tử phân cực và 1 phân
tử không phân cực.
H H H H
* Lục khuếch tán.
Tạo thành bởi các chất không phân cực
• .
. :• • :
μ=0 μ≠0
He
Lục định hướng > lực cảm ứng > lực khuếch tán
Lực VDW↑
μ↑
r(phân tử)↑
M↑
β. Tính chất
* Chất nào cho lực VDW↑ tos, tonc↑
* Các chất có độ phân cực giống nhau hòatan tốt vào nhau, và ngược lại.
Td: F2 Cl2 Br2 I2 tos , tonc ↑
Td: HCl hòa tan trong H2O tốt hơn CH4CH4 hòa tan trong CCl4 tốt hơn HCl