Bài giảng Khoa học môi trường - Chương 7: Quản lý môi trường - Lê Quốc Tuấn

Chương 7 
Ả Ý Ô ỜQU N L M I TRƯ NG
ĐỊNH NGHĨA 
¾ Quản lý nhà nước về MT và quản lý của
các doanh nghiệp về môi trường.
¾ Quản lý MT là một hoạt động trong lĩnh
ả lý ã hội ó tá độ điề hỉ hvực qu n x , c c ng u c n
các hoạt động của con người dựa trên sự
ế ố ềti p cận có hệ th ng và các kỹ năng đi u
phối thông tin, đối với các vấn đề MT có
liên quan đến con người, hướng tới PTBV
và sử dụng hợp lý tài nguyên.
MỤC TIÊU QLMT 
„ Mục tiêu của QLMT là PTBV, giữ cho
được sự cân bằng giữa phát triển kinh tế
và BVMT.
„ Mục tiêu QLMT có thể thay đổi theo thời
gian và có những ưu tiên riêng đối với mỗi
ố ù ộ à ề ệ ếqu c gia, t y thu c v o đi u ki n kinh t -
xã hội, hệ thống pháp lý.
Mục tiêu 
QLMT
Khắc phục và Hoàn chỉnh hệ thống Tăng cường 
Phát triển 
KT XHphòng chống
suy thoái, 
ô nhiễm MT
văn bản 
pháp luật 
ề BVMT
công tác QLMT
từ TW đến 
địa phương
- 
theo các 
nguyên tắc 
PTBV v 
NGUYÊN TẮC QLMT 
„ Đảm bảo quyền được sống trong
một MT trong lành.
„ Phục vụ sự PTBV của đất nước
„ Góp phần gìn giữ MT chung của
loài người trên trái đất.
Kết hợp 
các mục tiêu,
cộng đồng
dân cư 
H ớ tới Tiếp cận ư ng sự 
PTBV hệ thống, nhiều biện pháp
NGUYÊN TẮC 
QLMT
PPP – Phòng ngừa 
người gây 
ô nhiễm 
phải trả tiền
tai biến, 
suy thoái MT 
được ưu tiên
Nội dung công tác QLMT ở VN
„ Ban hành và tổ chức việc thực hiện các văn bản
pháp quy về BVMT ban hành hệ thống tiêu,
chuẩn MT
„ Xây dựng chỉ đạo thực hiện chiến lược chính, ,
sách BVMT, kế hoạch phòng chống, khắc phục
suy thoái MT, ô nhiễm mt, sự cố MT
„ Xây dựng, quản lý các công trình BVMT, các
công trình có liên quan đến BVMT
„ Tổ chức, xây dựng, quản lý hệ thống quan trắc,
định kỳ đánh giá hiện trạng môi trường, dự báo
diễ biế MTn n
„ Thẩm định các báo cáo ĐTM của dự án và các
ở SX ki h d hcơ s n oan
Nội dung công tác QLMT ở VN
„ Cấp và thu hồi giấy chứng nhận đạt tiêu
ẩchu n MT
„ Giám sát thanh tra kiểm tra việc chấp, ,
hành pháp luật về BVMT, giải quyết các
khiếu nại, tố cáo, tranh chấp về BVMT, xử
lý vi phạm pháp luật về BVMT.
„ Đào tạo cán bộ về khoa học và QL MT
„ Tổ chức nghiên cứu, áp dụng tiến bộ khoa
học kỹ thuật trong lĩnh vực BVMT
„ Thiết lập quan hệ quốc tế trong lĩnh vực
BVMT.
Tổ chức công tác QLMT
Tổ chức quản lý môi trường hiện nay 
Phân loại công cụ QLMT
Theo chức năng 
Công cụ 
điều chỉnh
vĩ mô
Công cụ
hành động
Công cụ 
hỗ trợ 
Luật pháp,
Quy định
hành chính, GIS, mô hình hóa,Kiểm toán MTChính sách Xử phạt,
Kinh tế
 ,
Quan trắc MT
Phân loại công cụ QLMT
Theo bản chất 
Luật pháp 
chính sách Công cụ kinh tế
Công cụ 
Kỹ thuật
Văn bản luật, Thuế phí
Xử lý chất thải,
Kiểm toán MTdưới luật, , ,  ,Quan trắc MT
Phân loại công cụ QLMT
Luật pháp 
chính sách
Luật MT Chính sáchMT
Kế hoạch 
hóa MT
Tiêu chuẩn 
MT
Luật BVMT 1993, Quan điểm,biện pháp
Xây dựng cơ chế
chính sách
Quy định
nồng độ 
cho phép2005 thủ thuật
 ,
luật pháp
của các 
thông số ô nhiễm
Phân loại công cụ QLMT
công cụ 
ếkinh t
Thuế/phí
MT
Kiểm soát 
bằng quota
Ký quỹ 
hoàn chi
Nhãn
sinh thái
thuế, phí, lệ phí,
phí phát thải,
mềm dẻo, 
dễ sử dụng,
Đặt cọc 
khoản tiền sản phẩmkhông gây ôphí nguyên liệu
phí sản phẩm
có thể chuyển
nhượng
lớn hơn chi phí
khắc phục MT
nhiễm MT
Các công cụ kinh tế
„ Thuế/phí cho việc sử dụng MT
Thuế: là khoản thu cho ngân sách dùng để chi cho- ,
mọi hoạt động của nhà nước, không chỉ chi riêng
cho công tác BVMT.
- Phí: là khoản thu của nhà nước nhằm bù đắp một
phần chi phí thường xuyên và ko thường xuyên đối
với công tác quản lý Khác với thuế mt phần lớn.
kinh phí thu phí sẽ được sử dụng, điều phối lại cho
công tác quản lý, BVMT.
- Lệ phí: Là khoản thu có tổ chức bắt buộc đối với
những người được hưởng lợi hoặc sử dụng 1dịch
vụ nào đó do nhà nước hoặc 1 cơ quan được nhà
nước cho phép cung cấp. Lệ phí mt phần nào khác
phí mt ở chỗ, muốn thu lệ phí mt phải chỉ rõ lợi ích
ủ ả ởc a dịch vụ mà người tr lệ phí được hư ng.
Các công cụ kinh tế
„ Phí phát thải:
ấ ấ- Phí đánh vào việc thải ch t thải ch t ô
nhiễm ra MT và việc gây tiếng ồn.
- Phí này có liên quan đến số lượng và chất
lượng của chất ô nhiễm và chi phí tác hại
gây cho MT.
ề- Loại phí này khá m m dẻo, có khả năng
tăng nguồn thu. Thích hợp với những điều
ễ ể ốkiện ô nhi m ở địa đi m c định, phát thải
có thể giam sát được.
Các công cụ kinh tế
„ Phí đánh vào sản phẩm:
- Phí đánh vào sản phẩm có hại cho mt khi được sử
dụng trong các quy trình sản xuất, hoặc tiêu thụ hay
loại thải nó.
- Phí này được xác định tùy thuộc vào chi phí thiệt hại
đến mt có liên quan đến sản phẩm đó.
- Thường phí được đánh vào loại và lượng nguyên liệu
đầu vào.
- Loại phí này khá mềm dẻo, có khả năng tăng nguồn
thu, kích thích các cơ sở giảm hoặc thay thế các
ễnguyên nhiên liệu khác ít gây ô nhi m hơn.
- Thích hợp cả đối với nguồn ô nhiễm di động, nhưng
ấ ả ểkhó áp dụng với các ch t th i nguy hi m.
Các công cụ kinh tế
„ Khả năng kiểm soát phát thải chất ô nhiễm
bằng quota:
- Quy định hạn ngạch phát thải cho từng loại chất thải
trong khoảng thời gian và không gian nhất định.
- Việc phát hành quota ô nhiễm có căn cứ khoa học và
có tính khả thi cao.
- Quota là biện pháp mềm dẻo, dễ sử dụng, dễ kiểm
soát và tương đối công bằng.
- Các chủ dự án có thể thương lượng chuyển nhượng
cô ta để giảm thiểu chi phí phát thải.
- Quota thường dành cho những nhà máy có chi phí xử
lý ô nhiễm cao, còn chất thải sẽ được xử lý ở nhà
máy có chi phí xử lý thấp hơn.
Các công cụ kinh tế
„ Các hệ thống ký thác – hoàn trả
- Bao gồm việc ký quỹ một số tiền cho các sản phẩm có tiềm
ă â ô hiễn ng g y n m.
- Nếu các sản phẩm được đưa trả về một số điểm thu hồi quy
định hợp pháp sau khi sử dụng, tức là tránh khỏi bị ô nhiễm, thì
tiền ký thác sẽ được trả lại.
- Nếu các họat động của các xí nghiệp này không tuân theo
hữ đị h hấ hậ đ ề t thì bất ứ á hi hín ng quy n c p n n ược v m c c c c p
làm sạch hoặc phục hồi nào cũng phải được trả từ số tiền ký
thác, cam kết đó.
- Ký quỹ môi trường là yêu cầu các doanh nghiệp trước khi đầu
tư phải đặt cọc tại ngân hàng một khoản tiền nào đó đủ lớn để
đảm bảo cho việc thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ và công tác
bảo vệ môi trường .
- Số tiền ký quỹ phải lớn hơn hoặc xấp xỉ với kinh phí cần để
khắc phục môi trường nếu doanh nghiệp gây ra ô nhiễm hoặc
suy thoái môi trường.
Các công cụ kinh tế
„ Nhãn sinh thái cho các sản phẩm
Khuyến khích người tiêu dùng mua và sử dụng-
các sản phẩm không gây ô nhiễm môi trường, an
toàn sức khỏe.
- Xây dựng được các tiêu chuẩn môi trường đối với
một số loại sản phẩm và thành lập được tổ chức
có uy tín, có trình độ khoa học cao,.
Î Việc lựa chọn công cụ hay nhóm công cụ phục thuộc
à hiề điề kiệ khô hỉ là hiệ ả ki h tế àv o n u u n, ng c u qu n m
những điều mà nhiều khi các nhà phân tích chính
sách thường bỏ qua.
Î Vấn đề quan trọng là ở chỗ nhóm các công cụ được
lựa chọn vừa có hiệu quả kinh tế, vừa có tính công
bằ khả thi ề ặt ả lý ti ậ à th óng, v m qu n , n c y v ực sự g p
phần cải thiện MT.
Ả ÊQU N LÝ TÀI NGUY N
Những khu vực tiềm năng để làm nghiên 
cứu và quản lý tài nguyên thiên nhiên
Nhữ ù ổi tiế ề ồ tài ê thiê„ ng v ng n ng v ngu n nguy n n
nhiên đa dạng và phong phú của khu vực phía
Nam:
„ Tây nguyên
„ Đồng bằng sông Cửu Long
„ Đất ngập nước
„ Vùng bờ và đới bờ
ấ ấ ề„ T t cả các v n đ môi trường được nghiên cứu
và tiến hành đều tích hợp các phương pháp
quản lý tài nguyên thiên nhiên.
Hệ thống cảnh quan đa dạng của khu
vực Tây Nguyên
Đồng bằng châu thổ sông Cửu Long
Những vùng đất ngập nước đa dạng
Những bờ biển chưa được khai phá
KHUNG KHÁI NIỆM CHO QUYẾT ĐỊNH QUẢN LÝ 
TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN
HIỂU
Lựa chọn cái gì? 
Nguồn tài nguyên nào?Lựa chọn
nào khả Học
ĐỘNG LỰC
Lợi nhuận có lớn hơn trị giá tài nguyên?
thi? được
điều
gì?Tác
động
TÀI NGUYÊN
gì lên
trị giá?
Có hạn chế nào cho việc đầu tư quản lý?
Vừa làm
ĐẦU TƯ THAY ĐỔI
Sản phẩm đầu ra là gì?
vừa học
CÁC BƯỚC TRONG QUYẾT ĐỊNH QUẢN LÝ TÀI 
NGUYÊN THIÊN NHIÊN
1 Gói tiêCâu hỏi
Có vấn đề gì? 
Chuyện gì xảy ra nếu không
hành động?
Nhận diện các lựa chọn
ề
. ưu n
Thành lập vấn đề, vùng, ngành công
nghiệp, mục tiêu
Lợi nhuận ti m năng là gì?
Các vấn đề khác
Đánh giá lựa chọn 2. Lựa chọn quyết định
Chi phí – lợi nhuận của các lựa
chọn có được chấp nhận?
Các rủi ro và không đảm bảo
Lựa chọn, khung chính sách, hành
động, thời gian tối ưu
Lên kế hoạch cho thay đổi
Con đường - thời gian quan trọng
Phân công trách nhiệm
Quan trắc được thiết kế
3. Quyết định/Chương trình
thực hiện
Các nguồn tài nguyên có được
4. Kiểm soát và đánh giá 
Đánh giá sản phẩm đầu ra
Đánh giá kết quả
Đá h iá l i h ậ hi hín g ợ n u n, c p
Lợi nhuận cho mỗi bên liên quan
Cái gì không đạt được?
Chương 8 
Á Ể Ề ỮPH T TRI N B N V NG
Khái niệm và nội dung phát triển bền vững (PTBV)
Phát triển – tính tất yếu của xã hội
ốloài người và mỗi qu c gia
¾ Phát triển = công nghiệp hóa + đô thị
hóa + quốc tế hóa + phương tây hóa
ể ủ¾ Phát tri n là quy luật chung c a mọi
thời đại, của quốc gia
¾ Phát triển là mục tiêu trung tâm của
mọi Chính phủ
¾ Phát triển là trách nhiệm chính trị của
quốc gia.
Nội dung của phát triển
Xuất phát điểm Xu hướng
Kinh tế Cơ cấu tiền công nghiệp, Cơ cấu hậu nông nghiệp – 2/3 
kinh tế chủ yếu dựa vào 
nông nghiệp – người sản 
xuất nhiều người mua thì
số người lao động làm việc 
trong khu vực dịch vụ, người 
sx hạn chế nhiều người mua , 
hạn chế
 , 
Không Trên 80% dân cư sống dàn Đô thị hóa – 80% dân cư tập 
gian trải trên các vùng trồng trọt trung trong những không gian 
hạn địa lý hạn chế
XH CT Tổ hứ ộ đồ đ Q ố tế hó tổ hứ ộ - c c c ng ng ơn 
giản, quy mô nhỏ
u c a – c c c ng 
đồng phức tạp, quy mô lớn, thể 
chế phong phú
Văn hóa Gia đình, cộng đồng, tông 
tộc có vai trò nổi bật trong 
á hệ ã hội
Phương tây hóa, chủ nghĩa cá 
nhân, QHXH được thực hiện 
hủ ế thô ôi iới ủc c quan x c y u ng qua m g c a 
đồng tiền
Khái niệm và nội dung phát triển bền vững (PTBV)
Yêu cầu của PTBV: mô hình PTBV 
KHÁI NIỆM
Vấn đề phát triển bền vững có tới hơn
70 định nghĩa trong đó các định nghĩa,
căn bản đều xuất phát từ Ủy Ban Môi
Trường và Phát Triển Thế Giới cũng
Ủđược gọi là y Ban Brundtand (Elliott,
1994:6). Định nghĩa đó như sau:
"Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng 
những nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại đến 
khả năng phát triển của các thế hệ tương lai" 
(World Commission on Environment and Development -
Ủ B Môi T ờ à Phát T iể Thế Giới 1987 43)
33
y an rư ng v r n , :
Phát t iể bề ữ ề ki h tế
MỤC TIÊU PTBV
„ r n n v ng v n .
„ Phát triển bền vững về xã hội.
„ Phát triển bền vững về môi trường.
Æ đạt được sự đầy đủ về vật chất, sự giàu có về tinh thần
và văn hóa, sự bình đẳng của các công dân và sự đồng
thuận của xã hội, sự hài hòa giữa con người và tự nhiên.
34
NGUYÊN TẮC PTBV
35
NGUYÊN TẮC PTBV
„ Nguyên tắc về sự ủy thác của nhân dân
„ Nguyên tắc phòng ngừa
„ Nguyên tắc bình đẳng giữa các thế hệ
N ê tắ hâ ề à ủ ề„ guy n c p n quy n v y quy n
„ Nguyên tắc bình đẳng trong nội bộ thế hệ
„ Nguyên tắc người gây ô nhiễm phải trả
tiền
„ Nguyên tắc người sử dụng phải trả tiền
à ả ế ớ â à ệ
37
To n c nh th gi i x y dựng v thực hi n 
chiến lược PTBV 2003
TÌNH HÌNH THỰC HIỆN PTBV TRÊN THẾ GIỚI
„ Nghèo đói
„ Thế giới hiện nay còn 1,2 tỉ người có mức thu nhập dưới 1 đôla
mỗi ngày (24% dân số thế giới), 2,8 tỉ người dưới 2 đôla/ngày
(51%).
„ Hơn 1 tỉ người ở các nước kém phát triển không có nước sạch và
phương tiện vệ sinh.
„ Mục tiêu toàn cầu: Trong giai đoạn 1990-2015 giảm một nửa số
người có thu nhập dưới 1 đôla/ngày
„ Thất học
„ 2/3 số người mù chữ là nữ.
ế ẫ„ Th giới v n còn 113 triệu trẻ em không được đi học.
„ Sức khỏe
„ Mỗi năm có 11 triệu trẻ em dưới 5 tuổi bị chết.
„ 1/3 số người chết ở các nước đang phát triển có nguyên do từ
nghèo đói.
38
„ Mỗi năm có 3 triệu người chết vì HIV/AIDS, trong đó 0,5 triệu là
trẻ em; mỗi ngày có 8000 người; 10 giây có 1 người chết.
39
TÌNH HÌNH THỰC HIỆN PTBV TRÊN THẾ GIỚI
„ Quan hệ kinh tế quốc tế
„ Nhiều nước đang phát triển đã phải chi trả nợ cho các nước
phát triển nhiề hơn tổng số mà họ th đ ợc từ ất khẩu u ư xu u
và viện trợ phát triển.
„ 1980-1982: 47 tỉ đô la đã chuyển từ các nước giàu đến các
nước nghèo.
„ 1983-1989: 242 tỉ đô la đã chuyển từ các nước nghèo đến
á ớ iàc c nư c g u.
„ UN ước tính rằng thương mai không công bằng đã làm cho
các nước nghèo thiệt hại mỗi năm trên 700 tỉ đô la.
Chênh lệch thu nhập giữa 20% dân 
số giàu nhất và 20% dân số nghèo 
nhất 
30 32
45
60
401960 1970 1980 1990
TÌNH HÌNH THỰC HIỆN PTBV TẠI VIỆT NAM
„ 1990: Thành lập Cục môi trường; 2003 Bộ
Tài nguyên và Môi trường.
„ 1991: Chiến lược bảo vệ môi trường quốc
gia giai đoạn 1991-2000.
ả ử ổ„ 1993: Luật b o vệ môi trường. S a đ i
2005.
„ 1998: Nghị quyết của Bộ chính trị về bảo
vệ môi trường trong thời kỳ CNH, HĐH.
„ 8/2000: Chính phủ quyết định soạn thảo
Chương trình nghị sự 21 quốc gia.
„ 2003: Chiến lược quốc gia về bảo vệ môi
trường.
„ 8/2004: Định hướng chiến lược về phát
t iể bề ữ (Ch t ì h hị 21
41
r n n v ng ương r n ng sự
quốc gia).
TÌNH HÌNH THỰC HIỆN PTBV TẠI VIỆT NAM
„ Kinh tế tăng trưởng nhanh và theo chiều rộng
22.5
57.5
20
„ Tiềm lực kinh tế còn yếu
„ GDP 2002 = 35,1 tỉ $ ; GDP trên đầu người 436 $
42
„ GDP (PPP) 185,4 tỉ $ ; GDP trên đầu người 2070 $
TÌNH HÌNH THỰC HIỆN PTBV TẠI VIỆT NAM
„ Số nợ hiện nay của Việt Nam so với các nước khác chưa
thuộc loại cao và chưa tới giới hạn nguy hiểm. Song số
nợ đó đang tăng lên nhanh chóng và sẽ có nguy cơ đe
doạ tính bền vững của sự phát triển trong tương lai, nhất
là khi vốn vay chưa được sử dụng có hiệu quả.
„ Mô hình tiêu dùng
S hé lối ố tiê th ủ á ớ hát t iể t„ ao c p s ng u ụ c a c c nư c p r n, rong
đó có nhiều điều không có lợi cho việc tiết kiệm tài
nguyên và phát triển bền vững.
„ Khai thác cạn kiệt tài nguyên quý hiếm nhằm đáp ứng
h ầ ỉ ủ ột ố ời diễ hổ biế
43
n u c u xa x c a m s ngư n ra p n.
Xã hội
TÌNH HÌNH THỰC HIỆN PTBV TẠI VIỆT NAM
„
„ Đầu tư của Nhà nước cho các lĩnh vực xã hội ngày càng tăng
„ Một hệ thống luật pháp đã được ban hành đáp ứng được đòi hỏi
của thực tiễn và phù hợp hơn với yêu cầu.
„ Đời sống nhân dân ở cả thành thị và nông thôn đã được cải
thiện.
„ Các chỉ tiêu xã hội được cải thiện hơn rất nhiều. Chỉ số phát triển
con người (HDI) của Việt Nam đã tăng từ 0,611 năm 1992 lên
0 682 ă 1999 Xế h HDI t ố 162 ớ Việt N, n m . p ạng rong s nư c, am
đứng thứ 120 năm 1992; thứ 101 năm 1999 và thứ 109 trên 175
nước vào năm 2003.
„ Về chỉ số phát triển giới (GDI), năm 2003 Việt Nam được xếp thứ
89 trong trong tổng số 144 nước. Phụ nữ chiếm 26% tổng số đại
44
biểu Quốc hội, là một trong 15 nước có tỷ lệ nữ cao nhất trong cơ
quan quyền lực của Nhà nước.
TÌNH HÌNH THỰC HIỆN PTBV TẠI VIỆT NAM
„ Môi trường
Xét ề độ t à ủ ôi t ờ Việt N đứ ối„ v an o n c a m rư ng, am ng cu
bảng trong số 8 nước ASEAN, và xếp thứ 98 trên tổng
số 117 nước đang phát triển.
„ Việt Nam đã có nhiều nỗ lực nhằm khắc phục những
hậu quả môi trường do chiến tranh để lại. Nhiều chính
sách quan trọng về quản lý, sử dụng tài nguyên thiên
nhiên và bảo vệ môi trường đã được xây dựng và thực
hiện trong những năm gần đây.
„ Nội dung bảo vệ môi trường đã được đưa vào giảng
dạy ở tất cả các cấp học trong hệ thống giáo dục quốc
45
dân.
46
PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG TRONG
NÔNG NGHIỆP
PHÂN BÓN
NÔNG NGHIỆP
BỀN VỮNG
CHẤT THẢI
NÔNG NGHIỆP
NÔNG SẢN
KHÍ SINH HỌC - BIOGAS
(PHÂN HỦY KỴ KHÍ)
ĐÓNG KÍN VÒNG
VẬT CHẤTChất thải gia súc
Năng lượng từ khí sinh
học để vận hành nhà
để SX khí
methane
máy SX ethanol
Sinh khối dùng cho
NHÀ MÁYTHỨC ĂN Á Ế
SX khí sinh học
SX ETHANOLGIA SÚC T I CH
Nhà máy SX ethanol đồng
thời SX thứ ă i úc n g a s c
TỐI ƯU HÓA VỀ MẶT NĂNG LƯỢNG
TRONG NÔNG NGHIỆP BỀN VỮNG
“Để đảm bảo có một tương lai an toàn hơn, phồn vinh hơn, chúng ta
54
chỉ có một con đường là giải quyết một cách cân đối các vấn đề về
môi trường và phát triển cùng một lúc”.