Bài giảng Kỹ thuật chung về thu hái, phơi sấy, chế biến sơ bộ và bảo quản dược liệu - Đoàn Hữu Văn

KỸ THUẬT CHUNG VỀ THU HÁI, PHƠI SẤY, CHẾ BIẾN SƠ BỘ VÀ BẢO QUẢN DƯỢC LIỆUĐOÀN HỮU VĂNMỤC TIÊUTrình bày kỹ thuật trong thu hái, phơi sấy, chế biến sơ bộ, bảo quản dược liệuNêu nguyên nhân chính ảnh hưởng đến chất lượng dược liệu và biện pháp khắc phụcThu hái dược liệuTheo nguyên tắc ? 3 đúng:-Đúng dược liệu-Đúng bộ phận dùng-Đúng thời điểmThu hái dược liệuChia 4 nhóm: ( 7 phút)Nhóm 1: Dược liệu là Rễ , Thân rễ, Rễ củ, Thân gỗNhóm 2: Toàn cây,Vỏ câyNhóm 3: Lá cây, Búp cây, HoaNhóm 4: Quả, Hạt, dược liệu chứa chất độcThu hái dược liệuRễ, Thân Rễ, Rễ CủCây sống hàng năm: lá ngả màu vàng, quả đã giàCây sống nhiều năm: cuối thu sang đôngThân gỗMùa đôngThu hái dược liệuToàn câyCây bắt đầu ra hoaVỏ câyMùa xuânThu hái dược liệuLá câyLúc cây sắp ra hoaBúp câyMùa xuân, hái búp kèm 1-2 lá non chưa xòeHoaHoa sắp nở Thu hái dược liệuQuảQuả sắp chínQuả còn ương (sa nhân) HạtQuả chín giàQuả khô tự mở hái trước lúc khô hẳnDược liệu chứa chất độcTrang bị đầy đủ bảo hộ lao độngPhơi, sấy dược liệuPhơi sấy làm cho dược liệu khô tới độ thủy phần (độ ẩm ) an toànPhân biệt giữa phơi và sấy?PHƠILàm khô dược liệu= khí nóng tự nhiênCó 4 cách:Phơi nắng trên sânPhơi trong bóng râmPhơi trên giànPhơi tránh bụi, ruồi nhặngPHƠIPhơi nắng trên sânPhương pháp thông dụng, áp dụng nhiều loại dược liệu, rẻ tiềnPhơi trong bóng râmDược liệu dễ biến màu, dễ hỏng, có chứa tinh dầuPHƠIPhơi trên giànDược liệu quý, dược liệu mỏng manh (hoa), số lượng ítPhơi tránh bụi, ruồi nhặngDược liệu có đường hay có mùi vị hấp dẫn côn trùngSẤYLàm khô dược liệu= lò sấy, tủ sấyCần làm sạch dược liệu trước khi sấyDuy trì nhiệt độ từ 40-700C, +Gđ đầu: 40-500C+Gđ giữa: 50-600C+Gđ cuối: 60-700CDược liệu chứa tinh dầu, hoạt chất dễ bị nhiệt độ phân hủy, hoạt chất dễ bay hơi, thăng hoa: < 400CCHẾ BIẾN SƠ BỘChọn dược liệuLàm sạch GiãCắt tháiNgâm ỦChưng, đồCHẾ BIẾN SƠ BỘChọn dược liệu -Lấy đúng bộ phận dùng -Loại bỏ tạp chất, các bộ phận thừaVí dụ: Cúc hoaCHẾ BIẾN SƠ BỘLàm sạch dược liệuLoại bỏ tạp chất/ dược liệuRửa bằng nướcSàng, sẩy : hạtChảiCạo, gọtCHẾ BIẾN SỢ BỘGiãLoại bỏ các bộ phân bên ngoài như lông, gai.Vd : Tật lêCắt tháicho tiện chế biến, sử dụngVd: khúc, đoạn ngắn (Lạc tiên, Kim ngân) phiến ( Thổ phục linh) miếng ( Hà thủ ô đỏ)CHẾ BIẾN SƠ BỘNgâmLàm dược liệu mềm dễ bào tháiLàm giảm độc tính ví dụ mã tiền, hoàng nàn/ vo gạoỦLàm mềm để dễ bào tháiLàm thay đổi thành phần, tác dụng của dược liệu (sinh địa)CHẾ BIẾN SƠ BỘChưng ,đồ Diệt men trước khi phơi khôVd: long nhãn nhúng nước sôi trước khi phơi sấy khôBẢO QUẢNCác yếu tố cần quan tâmĐộ ẩm không khíNhiệt độNấm mốcCôn trùngBao bì đóng góiThời gian bảo quảnBẢO QUẢNĐộ ẩm không khíTác nhân chính ảnh hưởng xấu Hạt 8-10%Hoa, lá, vỏ cây 10-12%Rễ, dược liệu có đường 12-15%Khắc phục độ ẩm cao:Xây dựng nhà kho đúng cáchĐầy đủ trang thiết bịBẢO QUẢNNhiệt độ 250CNhiệt độ cao: tinh dầu bay hơi, chất béo biến chất, dược liệu có đường lên menNấm mốcDược liệu bị nấm mốc sinh ra acid hữu cơ+ độc tố nấm mốc giảm chất lượngBẢO QUẢNCôn trùngPhát sinh, phát triển, ăn hại dược liệuXử lý bằng: phơi, sấy, xông sinh, xông cloropicrin.Phòng mối: kê cao. Diệt mối: thuốc chống mốiBao bì đóng góiBao bì không sạch, ẩm nấm Đóng gói sơ sài dược liệu dễ vụn, giảm phẩm chất, hư hao/ vận chuyểnBẢO QUẢNThời gian bảo quảnBảo quản quá lâu giảm chất lượng ÔN TẬP