Bài giảng Lấy bệnh phẩm xét nghiệm - Vũ Văn Tiến

GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 1 
LẤY BỆNH PHẨM XÉT NGHIỆM 
GV. VŨ VĂN TIẾN 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC CƠNG NGHỆ ĐỒNG NAI 
BỘ MƠN ĐIỀU DƯỠNG 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 2 
MỤC TIÊU BÀI HỌC 
Sau khi học xong sinh viên cĩ khả năng: 
1. Biết được tầm quan trọng của việc lấy bệnh phẩm 
xét nghiệm. Nêu được một trường hợp cụ thể để 
chứng minh. 
2. Phân loại theo mục đích, yêu cầu xét nghiệm các 
loại bệnh phẩm 
3. Mơ tả quy trình điều dưỡng khi lấy bệnh phẩm xét 
nghiệm 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 3 
PHÂN LOẠI THEO BỆNH PHẨM 
1. Máu: (động mạch, tĩnh mạch, mao mạch) 
2. Nước tiểu 
3. Phân 
4. Đàm 
5. Các loại dịch khác trong cơ thể: dịch mủ ở vết 
thương, dịch màng bụng, dịch màng phổi, dịch não 
tủy, dịch âm đạo 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 4 
1. Xét nghiệm vật lý 
2. Xét nghiệm tế bào 
3. Xét nghiệm sinh hĩa 
4. Xét nghiệm vi sinh 
PHÂN LOẠI THEO MỤC ĐÍCH, YÊU CẦU 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 5 
1. Nhận định 
2. Lập kế hoạch 
3. Thực hành lấy bệnh phẩm 
4. Lượng giá 
QUY TRÌNH 
LẤY BỆNH PHẨM LÀM XÉT NGHIỆM 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 6 
1. Trả lời cho được các câu hỏi: 
 Bệnh phẩm cần lấy thuộc loại bệnh phẩm gì? (máu, 
hay nước tiểu) 
 Bệnh phẩm được lấy dùng vào mục đích xét 
nghiệm gì? (Tế bào, sinh hĩa) 
 Nên lấy vào thời điểm nào là thích hợp? 
 Số lượng lấy là bao nhiêu? Và được chứa vào vật 
chứa như thế nào? 
 Việc bảo quản và chuyển xuống phịng xét nghiệm 
như thế nào? 
NHẬN ĐỊNH 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 7 
2. Nhận định tình trạng bệnh nhân để chọn phương 
pháp lấy thích hợp 
3. Cĩ cần thiết phải phối hợp với các cán bộ y tế khác: 
Bác sỹ, Kỹ thuật viên 
NHẬN ĐỊNH 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 8 
1. Xác định những khĩ khăn và các biện pháp để khắc 
phục 
2. Hướng dẫn cụ thể các việc bệnh nhân cần làm để 
phối hợp 
3. Chuẩn bị đầy đủ các dụng cụ cần thiết 
4. Lên kế hoạch, phân cơng người cĩ trách nhiệm 
thực hiện 
5. Cĩ kế hoạch phối hợp với các cán bộ y tế khác nếu 
cần 
LẬP KẾ HOẠCH 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 9 
1. Thực hiện theo kế hoạch đã hoạt định sẵn 
2. Ghi chép vào hồ sơ 
THỰC HIỆN LẤY BỆNH PHẨM 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 10 
• Thực hiện các kỹ thuật lấy máu phải đảm bảo 
nguyên tắc vơ khuẩn và tuân theo những quy định 
về chống nhiễm trùng bệnh viện 
• Thường lấy vào buổi sáng khi bệnh chưa ăn, đặc biệt là 
các xét nghiệm sinh hĩa 
• Tìm ký sinh trùng sốt rét: nên lấy máu vào lúc bệnh 
nhân sốt 
• Tìm ấu trùng giun chỉ: lấy máu vào 12h trưa hoặc 24h 
(0h) đêm 
• Việc thực hiện cấy máu nên lấy máu khi chưa dùng 
kháng sinh và do kỹ thuật viên của khoa vi sinh phụ 
trách lấy tại giường 
NGUYÊN TẮC CHUNG KHI LẤY MÁU XÉT NGHIỆM 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 11 
Thường áp dụng trong các xét nghiệm: 
• Tìm ký sinh trùng sốt rét 
• Tìm ấu trùng giun chỉ 
• Đếm hồng cầu, bạch cầu 
Cách thực hiện: Áp dụng quy trình kỹ thuật phết máu 
trên lam kính 
LẤY MÁU MAO MẠCH 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 12 
• Áp dụng hầu hết trong các XN về máu 
• Tùy theo mỗi loại XN mà cần số lượng máu bao nhiêu 
và cĩ dùng chất kháng đơng hay khơng? 
• Chất kháng đơng cĩ 2 dạng: dạng dung dịch, dạng khơ 
được chuẩn bị sẵn trong các lọ chứa 
• Cần lắc trộn đều máu và chất kháng đơng đúng kỹ 
thuật: Lắc nhẹ, nhịp độ đều và 1 chiều (nên lắc theo 
chiều kim đồng hồ) 
Cách thực hiện: Áp dụng quy trình kỹ thuật lấy máu tĩnh 
mạch 
Chú ý: phải tháo dây garo trước khi rút máu trong trường 
hợp lấy máu tĩnh mạch làm xét nghiệm sinh hĩa 
LẤY MÁU TĨNH MẠCH 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 13 
Áp dụng trong các trường hợp lấy máu xét nghiệm khí 
máu động mạch 
• Cần tráng Heparin (chất kháng đơng) vào bơm tiêm 
trước khi lấy máu 
• Đưa ngay bơm tiêm chứa máu xuống phịng xét 
nghiệm 
Cách thực hiện: Kỹ thuật lấy sẽ được cập nhật khi 
thực hành bệnh viện 
LẤY MÁU ĐỘNG MẠCH 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 14 
 Nước tiểu được lấy theo giờ hoặc 24h cần lưu giữ 
phải chứa trong bình cĩ nắp đậy và chứa sẵn dung 
dịch xử lý, tránh cho nước tiểu phân hủy, 
thối.(Thynol hoặc Phenol: 50 giọt/1l nước tiểu) 
 Mẫu nước tiểu cần phải đưa đến phịng xét nghiệm 
trong vịng 2h (40C/24h) 
NGUYÊN TẮC CHUNG KHI THỰC HIỆN LẤY 
NƯỚC TIỂU XÉT NGHIỆM 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 15 
 Nếu cĩ thể nên lấy nước tiểu vào buổi sáng khi vừa 
thức dậy, đặc biệt đối với các trường hợp cần phân 
lập vi nấm, vi trùng lao, virus. 
 Lượng nước tiểu cần cho một lần xét nghiệm: 20ml. 
Riêng đối với vi nấm, vi trùng lao cần > 20ml 
NGUYÊN TẮC CHUNG KHI THỰC HIỆN LẤY 
NƯỚC TIỂU XÉT NGHIỆM 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 16 
1. Lấy nước tiểu giữa dịng 
2. Sử dụng túi hứng vơ trùng 
3. Lấy nước tiểu qua sonde 
4. Chọc dị trên xương mu 
BỐN PHƯƠNG PHÁP THƯỜNG DÙNG ĐỂ LẤY 
NƯỚC TIỂU XÉT NGHIỆM 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 17 
 Đây là phương pháp được ứng dụng nhiều nhất bởi 
dễ làm, khơng đau 
 Áp dụng trong các trường hợp xét nghiệm vật lý, tế 
bào, sinh hĩa. 
 Riêng xét nghiệm vi sinh khi khơng thể áp dụng các 
phương pháp khác thì cần ghi chú rõ ràng cách lấy, 
giúp thầy thuốc sử dụng kết quả theo tiêu chuẩn 
chẩn đốn 
Cách thực hiện: Áp dụng quy trình lấy nước tiểu giữa 
dịng 
LẤY NƯỚC TIỂU GIỮA DỊNG 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 18 
 Áp dụng: trẻ nhỏ, trẻ sơ sinh, bệnh tiểu khơng tự 
chủ, phải tốn tiền mua túi 
 Áp dụng trong các trường hợp xét nghiệm vật lý, tế 
bào, sinh hĩa 
 Riêng xét nghiệm vi sinh khi khơng thể áp dụng các 
phương pháp khác thì cần ghi chú rõ ràng cách lấy, 
giúp thầy thuốc sử dụng kết quả theo tiêu chuẩn 
chẩn đốn 
 Đối với bé trai cĩ thể sử dụng ống nghiệm vơ 
khuẩn thay cho túi hứng. 
SỬ DỤNG TÚI HỨNG VƠ TRÙNG 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 19 
 Đây là phương pháp lấy nước tiểu để xét nghiệm vi 
sinh hiệu quả 
 Cần tiến hành đặt thơng tiểu đảm bảo kỹ thuật vơ 
trùng 
 Hứng nước tiểu giữa hoặc gần cuối dịng 
 Đối với trường hợp đang đặt thơng tiểu lưu, phải 
sát trùng miệng ống thơng rồi hút nước tiểu. Tuyệt 
đối khơng lấy nước tiểu trong bịch chứa. 
Cách thực hiện: Áp dụng quy trình đặt thơng tiểu rồi 
lấy nước tiểu qua sonde 
LẤY NƯỚC TIỂU QUA SONDE 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 20 
 Đây là phương pháp ít được áp dụng trong những 
trường hợp thơng thường 
 Áp dụng trong các trường hợp: 
 Tắc nghẽn khơng thể lấy được đường dưới 
 Dùng cho trẻ nhỏ, đặc biệt là sơ sinh 
 Chỉ định trong những trường hợp nhiễm trùng nặng cần 
xét nghiệm vi sinh. 
Cách thực hiện: 
• Kỹ thuật do bác sỹ thực hiện 
• Dùng kim nhỏ đâm vuơng gĩc, vừa đâm vừa rút (trẻ 
em 2 – 3cm) tại đường giữa rốn, cách xương mu 1 – 
2 cm 
CHỌC DỊ TRÊN XƯƠNG MU 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 21 
 Bệnh phẩm nen lấy trước khi sử dụng kháng sinh 
nếu được 
 Lấy bệnh phẩm phải đảm bảo lấy đúng mẫu đại 
diện cần thử nghiệm và hạn chế tối đa khả năng 
ngoại nhiễm 
 Vật chứa phải đảm bảo tiêu chuẩn vơ khuẩn, cĩ 
nhãn ghi rõ ràng tránh lẫn lộn. 
NGUYÊN TẮC CHUNG KHI LẤY 
PHÂN, ĐÀM, MỦ XÉT NGHIỆM 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 22 
 Phải lấy đủ lượng bệnh phẩm cần thiết tùy theo thử 
nghiệm 
 Phải chuyển bệnh phẩm đến phịng xét nghiệm 
càng nhanh càng tốt. Sử dụng các phương pháp và 
dụng cụ hỗ trợ nếu cĩ sự chậm trễ. 
NGUYÊN TẮC CHUNG 
KHI LẤY PHÂN, ĐÀM, MỦ XÉT NGHIỆM 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 23 
• Áp dụng trong các xét nghiệm vi sinh trong những 
bệnh lý về đường hơ hấp. 
• Nên thực hiện vào buổi sáng mới thức dậy và ngay 
sau khi súc miệng 
• Trường hợp khơng cĩ đàm hoặc khơng thể khạc 
được đàm cĩ thể thực hiện phương pháp phết họng 
• Trường hợp trẻ nhỏ hoặc người già khơng biết khạc 
đàm lấy dịch dạ dày 
KỸ THUẬT LẤY ĐÀM 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 24 
• Áp dụng trong các xét nghiệm sinh hĩa, vi sinh đối 
với những bệnh lý về đường tiêu hĩa và các cơ quan 
cĩ liên quan như: gan, tụy. 
• Số lượng phân cần lấy khoảng 10 – 15g (bằng hạt 
ngơ to), khơng được lẫn nước tiểu hoặc máu từ bộ 
phận sinh dục nữ trong những ngày cĩ kinh nguyệt 
KỸ THUẬT LẤY PHÂN 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 25 
• Trường hợp tìm máu trong phân nhắc bệnh nhân 
phải kiêng ăn thịt nạc, khơng uống thuốc cĩ chất sắt, 
Bismuth trong vịng 48h trước đĩ 
• Đối với XN tìm amip, vào mùa lạnh cần ủ ấm và 
đưa ngay đến phịng XN 
• Áp dụng kỹ thuật phết hậu mơn, dán băng keo: trong 
những trường hợp cần tìm trứng giun, giun kim. 
KỸ THUẬT LẤY PHÂN 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 26 
• Dùng phương pháp phết lên kính hoặc bỏ vào ống 
để xét nghiệm tìm vi khuẩn gây mủ, làm kháng sinh 
đồ trong các trường hợp vết thương hở cĩ mủ. 
• Dùng bơm tiêm vơ khuẩn rút mủ trong các trường 
hợp ổ mủ chưa vỡ. 
KỸ THUẬT LẤY MỦ VẾT THƯƠNG 
GV. VŨ VĂN TIẾN Lấy bệnh phẩm 27 
Cám ơn đã lắng nghe !