Bài giảng Lý thuyết xác suất và thống kê toán - Chương 5: Kiểm định giả thiết thống kê - Lê Trường Giang

BÀI GIẢNG 
LÝ THUYẾT XÁC SUẤT VÀ THỐNG KÊ TOÁN 
Giảng viên 
ThS. Lê Trƣờng Giang 
TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÀI CHÍNH-MARKETING 
KHOA CƠ BẢN 
BỘ MÔN TOÁN – THỐNG KÊ 
Chƣơng 5 
 KIỂM ĐỊNH GIẢ THIẾT THỐNG KÊ 
LÝ THUYẾT XÁC SUẤT 
& THỐNG KÊ TOÁN 
Thuật toán kiểm định và bài tập tổng hợp 
1. Bài toán kiểm định trung bình. 
 Giả sử biến ngẫu nhiên X có tham số trung bình  E X  chưa 
biết. Ta đặt giả thiết 0 0:H   và một trong các đối thiết 
1 0
1 0
1 0
:
:
:
H
H
H
 
 
 

 

 
. Với một độ tin cậy cho trước và một mẫu cụ thể chọn 
được, ta cần khẳng định giả thiết đúng hay đối thiết đúng. 
Các bƣớc thực hành: kiểm định trung bình 
 + Bƣớc 1: Chọn giả thiết 
0
0 0 1 0
0
: ; :H H
 
   
 

 

 
 + Bƣớc 2: Tìm miền bác bỏ 
i) Miền bác bỏ dạng Z 
 Nếu 
0  thì  0.5 ;W z   ; 
 Nếu 
0  thì  0.5;W z    ; 
 Nếu 
0  thì 1 1
2 2
, , .W z z   
   
      
   
ii) Miền bác bỏ dạng T 
 Nếu 0  thì   1 ;W t n    ; 
 Nếu 
0  thì   ; 1W t n     ; 
 Nếu 
0  thì    
2 2
, 1 1 , .W t n t n  
   
        
   
Các bƣớc thực hành: kiểm định trung bình 
 + Bƣớc 3: Tính giá trị qua sát 
 0
qs
x n
z



 
Lưu ý nếu không có  ta thay bằng s. 
 + Bƣớc 4: 
i) Nếu qsz W thì ta bác bỏ 0H . 
ii) Nếu qsz W thì ta chưa có cơ sở bác bỏ 0H . 
2. Bài toán so sánh hai trung bình 
 Giả sử 1X và 2X là hai biến ngẫu nhiên độc có hai trung bình 
 1 1E X  và  2 2E X  chưa biết. Ta đặt giả thiết 10 2:H   và 
một trong các đối thiết 
1 1 2
2 1 2
3 1 2
:
:
:
H
H
H
 
 
 

 

 
. Với độ tin cậy cho trước và hai 
mẫu độc lập của 1X và 2X ; ta cần kiểm định giả thiết đúng hay đối 
thiết đúng. 
Các bƣớc thực hành: so sánh hai trung bình 
 + Bƣớc 1: Chọn giả thiết 
1 2
0 1 2 1 1 2
1 2
: ; :H H
 
   
 

 

 
 + Bƣớc 2: Tìm miền bác bỏ 
i) Miền bác bỏ dạng Z 
 Nếu 
1 2  thì  0.5 ;W z   ; 
 Nếu 
1 2  thì  0.5;W z    ; 
 Nếu 
1 2  thì 1 1
2 2
, , .W z z   
   
      
   
ii) Miền bác bỏ dạng T 
 Nếu 1 2  thì   1 2 2 ;W t n n     ; 
 Nếu 1 2  thì   1 2; 2W t n n      ; 
 Nếu 1 2  thì 
   1 2 1 2
2 2
, 2 2 , .W t n n t n n  
   
          
   
Các bƣớc thực hành: so sánh hai trung bình 
 + Bƣớc 3: Tính giá trị qua sát 
i) Dạng Z: 1 2
2 2
1 1
1 2
qs
x x
z
n n
 



Lưu ý nếu không có 2 2
1 2,  ta thay bằng 
2 2
1 2,s s . 
ii) Dạng T: 1 2
2
1 2
1 1
qs
x x
z
s
n n


 
 
 
 Trong đó 
   2 21 1 2 22
1 2
1 1
2
n s n s
s
n n
  

 
 + Bƣớc 4: 
i) Nếu qsz W thì ta bác bỏ 0H . 
ii) Nếu qsz W thì ta chưa có cơ sở bác bỏ 0H . 
3. Bài toán kiểm định tỷ lệ. 
 Trong tổng thể X ta quan tâm những phần tử có tính chất A với tỷ lệ 
p chưa biết. Giả sử chúng ta có một giả thiết ban đầu về tỷ lệ phần tử 
có tính chất A này là 0 0:H p p và một trong các đối thiết 
1 0
1 0
1 0
:
:
:
H p p
H p p
H p p

 

 
. Chọn một mẫu có kích thước n, bài toán kiểm định tỷ lệ 
là việc khẳng định giả thiết 0H đúng hay đối thiết 1H đúng với độ tin 
cậy cho trước. 
Kiểm định tỷ lệ (điều kiện 
 
0
0
5
1 5
np
n p


 
) 
 + Bƣớc 1: Chọn giả thiết 
0
0 0 1 0
0
: ; :
p p
H p p H p p
p p

 

 
 + Bƣớc 2: Tìm miền bác bỏ 
 Nếu 0p p thì  0.5 ;W z   ; 
 Nếu 
0p p thì  0.5;W z    ; 
 Nếu 0p p thì 1 1
2 2
, , .W z z   
   
      
   
 + Bƣớc 3: Tính giá trị qua sát 
 
 
0
0 01
qs
f p n
z
p p



. 
 + Bƣớc 4: Nếu qsz W thì ta bác bỏ 0H . 
4. Bài toán so sánh hai tỷ lệ 
 Xét hai tổng thể 1X và 2X có những phần tử có tính chất A. Gọi 
1 2,p p lần lượt là tỷ lệ phần tử có tính chất A của tổng thể trên. Ta đặt 
giả thiết 0 1 2:H p p và một trong các đối thiết 
1 1 2
2 1 2
3 1 2
:
:
:
H p p
H p p
H p p

 

 
. Với độ 
tin cậy cho trước và hai mẫu độc lập của 1X và 2X ; ta cần kiểm định 
giả thiết đúng hay đối thiết đúng. 
 So sánh hai tỷ lệ 
 + Bƣớc 1: Chọn giả thiết 
1 2
0 1 2 1 1 2
1 2
: ; :
p p
H p p H p p
p p

 

 
 + Bƣớc 2: Tìm miền bác bỏ 
 Nếu 
1 2p p thì  0.5 ;W z   ; 
 Nếu 
1 2p p thì  0.5;W z    ; 
 Nếu 1 2p p thì 1 1
2 2
, , .W z z   
   
      
   
 + Bƣớc 3: Tính giá trị qua sát 
 
1 2
1 2
1 1
1
qs
f f
z
f f
n n


 
  
 
. 
 Trong đó 1 1 2 2
1 2
n f n f
f
n n



. 
 + Bƣớc 4: Nếu qsz W thì ta bác bỏ 0H . 
Bài 1. Điều tra thu nhập của 100 hộ gia đình ở tỉnh A thấy có 13 hộ thuộc 
diện nghèo. 
a) Ước lượng số hộ nghèo ở tỉnh A với độ tin cậy 95%, biết rằng tỉnh A 
có 15.000 hộ. 
b) Tỷ lệ hộ nghèo của tỉnh B là 10%, với mức ý nghĩa 5% có thể cho 
rằng tỷ lệ hộ nghèo của tỉnh A cao hơn tỉnh B hay không? 
Bài 2. Để kiểm tra chất lượng của một lô lớn các màn hình máy tính xuất 
khẩu người ta lấy ngẫu nhiên 100 màn hình để kiểm tra và thấy 4 màn 
hình có khuyết tật. 
a) Với độ tin cậy 95% hãy ước lượng số màn hình có khuyết tật tối đa 
nếu lô hàng đó có 10.000 màn hình. 
b) Nhà nhập khẩu chỉ chấp nhận lô màn hình đó nếu 
 tỷ lệ các màn hình có khuyết tật tối đa là 5%. Hỏi lô 
hàng đó có thể chập nhận được không? 
Bài 3. Khảo sát về thu nhập X (triệu đồng/tháng) của một số công nhân 
tại một công ty may mặc người ta có bảng số liệu sau: 
Thu nhập 2-3 3-4 4-5 5-6 6-7 7-9 
Số người 5 9 30 25 10 6 
a) Tính trung bình mẫu, độ lệch chuẩn mẫu. 
b) Hãy ước lượng thu nhập trung bình của một người trong một tháng với 
độ tinh cậy 95%? 
c) Giả sử công ty báo cáo rằng "mức thu nhập trung bình của một người 
là 5000000 đồng/tháng" , với mức ý nghĩa 5% có thể chấp nhận được báo 
cáo trên hay không? 
d) Những người có thu nhập không quá 4000000 đồng/tháng là những 
người có mức thu nhập thấp. Hãy ước lượng những người có mức thu 
nhập thấp với độ tin cậy 96%? 
e) Giả sử công ty báo cáo rằng "Tỷ lệ những người có mức thu nhập thấp 
của công ty là 10%", với mức ý nghĩa 5%, báo cáo này có chấp nhận 
được không? 
Bài 4. Khảo sát về thời gian tự học trong một tuần của một số 
sinh viên ở một trường đại học trong thời gian gần đây, người 
ta thu được bảng số liệu sau: 
Thời gian tự học (giờ/tuần) 2-4 4-6 6-8 8-10 10-12 12-14 14-16 
Số sinh viên 18 25 30 22 15 12 8 
a) Ước lượng giờ tự học trung bình của sinh viên trường này 
với độ tin cậy 95%. 
b) Trước đây giờ tự học của sinh viên trường này là 10 
giờ/tuần. Hãy cho nhận xét về tình hình tự học của sinh viên 
hệ chính quy trường này trong thời gian gần đây với mức ý 
nghĩa 5%? 
c) Những sinh viên có giờ tự học từ 10 giờ/tuần trở lên là 
những sinh viên chăm học. Hãy ước lượng số sinh viên chăm 
học của trường này với độ tin cậy 98% (trường có 10000 sv)? 
Bài 5. Số liệu thống kê về doanh số (DS) bán (triệu đồng/ngày) của một 
siêu thị như sau: 
DS 20-40 40-50 50-60 60-70 70-80 80-90 90-100 100-110 110-130 
Số ngày 5 10 20 25 25 15 10 8 3 
a) Những ngày có doanh số bán hàng trên 90 triệu đồng là những ngày 
bán đắt hàng. Hãy ước lượng tỷ lệ những ngày bán đắt hàng ở siêu thị 
này với độ tin cậy 95%. 
b) Ước lượng doanh số bán trung bình của một ngày ở siêu thị với độ tin 
cậy 90%, giả sử doanh số bán hàng của những ngày bán là đại lượng 
ngẫu nhiên có phân phối chuẩn. 
c) Nếu muốn sai số ước lượng trung bình của một ngày bán hàng ở siêu 
thị không vượt quá 3 triệu đồng/ngày, ở độ tin cậy 99% thì cần quan sát 
thêm ít nhất bao nhiêu ngày nữa. 
d) Trước đây doanh số bán hàng trung bình là 65 triệu đồng/ngày. Số liệu 
ở trên được thu thập sau khi siêu thị áp dụng phương pháp bán hàng mới. 
Hãy cho nhận xét về phương pháp bán hàng này với mức ý nghĩa 5%. 
Bài 6. Khảo sát chiều cao (m) của 100 sinh viên ở một Trường Đại học 
(chọn mẫu ngẫu nhiên) ta được bảng số liệu sau 
a) Hãy ước lượng chiều cao trung bình của sinh viên với độ tin cậy 95%. 
b) Với độ tin cậy 90%, hãy ước lượng tỷ lệ sinh viên có chiều cao từ 
1,7m trở đi. 
c) Với số liệu thống kê trên, nếu muốn ước lượng chiều cao trung bình 
của sinh viên đạt độ tin cậy 99% và độ chính xác 0,01m thì cần điều tra 
thêm bao nhiêu sinh viên nữa? 
d) Một người khẳng định rằng chiều cao trung bình của sinh viên trường 
này là 1,67m. Hãy kết luận về lời khẳng định đó với mức ý nghĩa 5%. 
Chiều 
cao 
1,54-
1,58 
1,58-
1,62 
1,62-
1,66 
1,66-
1,70 
1,70-
1,74 
1,74-
1,78 
1,78-
1,82 
Số sv 25 15 30 14 10 4 2 
Bài 7. Khảo sát năng suất (tạ/ha) của một giống lúa mới khi 
thu hoạch ở 41 điểm tại vùng A, ta thu được kết quả sau 
a) Ước lượng năng suất trung bình tối thiểu của giống lúa này 
tại vùng A với độ tin cậy 95%. 
b) Giống lúa mới được coi là đạt yêu cầu nếu đạt năng suất 
39,5 tạ/ha. Với mức ý nghĩa 5% có thể cho rằng giống lúa trên 
đạt yêu cầu hay không? 
Năng suất 37 38 39 40 41 
Số điểm 5 8 10 11 7 
Bài 8. Theo dõi doanh thu (triệu đồng) của một đại lý bán 
xăng dầu qua một số ngày thu được kết quả: 
a) Ước lượng doanh thu trung bình tối thiểu của đại lý trên với 
độ tin cậy 95%. 
b) Năm trước theo dõi doanh thu qua 36 ngày tính được doanh 
thu trung bình hằng ngày là 12,5 triệu đồng và độ lệch chuẩn 
là 500 ngàn đồng, với mức ý nghĩa 5% có thể cho rằng doanh 
thu hằng ngày đã thay đổi? (biết rằng doanh thu là biến ngẫu 
nhiên có phân phối chuẩn) 
Doanh thu 11 12 13 14 15 
Số ngày 3 7 10 7 14 
 XIN CHÂN THÀNH CẢM ƠN!