Bài giảng Nguyên lý máy - Chương 6: Các chỉ tiêu chất lượng của máy - Trương Quang Trường

Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
NGUYÊN LÝ MÁY 
GV: ThS. TRƯƠNG QUANG TRƯỜNG 
KHOA CƠ KHÍ – CÔNG NGHỆ 
TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP.HCM 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 2 - 
Nguyên Lý Máy 
Chѭơng 6 
CÁC CHỈ TIÊU CHẤT LѬỢNG CỦA MÁY 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
ĐẠI CƯƠNG 
Các chỉ tiêu chất lѭợng cơ bản: 
1. Đều 
2. Әn định 
3. Cân bằng 
4. Hiệu suất 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 4 - 
I. LÀM ĐɽU CHUYɿN Đ͘NG CỦA MÁY 
1. Hệ số không đều 
- Từ phương trình chuyển động máy 
2
1
2 1 1
1 1
1
1 2
2
d c
d c
dJM M
d ddJ dM M J
d dt dt J
 
     
   
- Để máy chuyển động đều 21 110 02d c
dJM M
d
      
- Điều kiện trên không thể thực hiện được trên thực tế  trong giai đọan chuyển 
động bình ổn, vận tốc máy dao động trong khoảng 1 ax 1minm  
- Để đánh giá độ chuyển động không đều của máy  dùng hệ số chuyển động 
không đều  1 ax 1min 1 ax 1min
,
2
m m
tb
tb
      
- Hệ số chuyển động không đều  được quy định tiêu chuẩn cho từng lọai máy 
ví dụ, máy nông nghiệp   1/ 5 1/150  máy bơm , máy công cụ   1/ 20 1/150 
- Khi đó              1 ax 1min 1 ax 1min 1 ax/min, , 12 2m mtb m tbtb
       
       
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 5 - 
I. LÀM ĐɽU CHUYɿN Đ͘NG CỦA MÁY 
2. Biện pháp làm đều chuyển động của máy 
- J phụ thuộc vị trí cơ cấu {  {0
_ _
_ _ _ _
phan co dinh phan thay doi theo
J J J 


- Do đó    
 
 
2
1
0 1
0
1
2d c
dJ
M MdJdJ d dJ J
d d d J J
 
       
     
- Giảm 1 bằng cách tĕng phần cố định của moment quán tính 
0J dJ- Tĕng bằng cách lắp một khối lượng phụ gọi là bánh đà, lên 
+ khâu dẫn, hoặc 
+ khâu có tỉ số truyền với khâu dẫn không đổi 
d cA A
d cA A
dJ
- Bánh đà có tác dụng tích trữ nĕng lượng khi và giải phóng nĕng lượng khi 
, nhờ đó điều hòa việc phân phối nĕng lượng trong các giai đọan chuyển 
càng lớn càng có tác dụng tốt nhưng không thể quá lớn 
động khác nhau của một chu kỳ động lực học máy 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 6 - 
I. LÀM ĐɽU CHUYɿN Đ͘NG CỦA MÁY 
2. Biện pháp làm đều chuyển động của máy 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 7 - 
I. LÀM ĐɽU CHUYɿN Đ͘NG CỦA MÁY 
2. Biện pháp làm đều chuyển động của máy 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 8 - 
I. LÀM ĐɽU CHUYɿN Đ͘NG CỦA MÁY 
2. Biện pháp làm đều chuyển động của máy 
Ví dụ: Xác định mômen quán tính của bánh đà (thu về trục chính) của máy tiện. Cho 
mômen động cơ Mđ là hằng số, máy tiện vật có bán kính r (tính bằng m) trong một góc từ 0o đến 270o và từ 300o đến 330o với lực cắt F (tính bằng N) là hằng số. Cho tb, [], 
mômen quán tính (thay thế về trục chính) của máy là Jo (tính bằng kgm2). 

0
r
F

M
A
B C
D
Mc
Md
360
270 30 30
a) b)
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 9 - 
I. LÀM ĐɽU CHUYɿN Đ͘NG CỦA MÁY 
2. Biện pháp làm đều chuyển động của máy 
Theo sơ đồ lực cắt như trên hình ta có: 
Mcản = 
Ta có: 
- Tổng công cản: (J) 
- Tổng công động: Ađ = Mđ.2 (J) 
Để máy làm việc bình ổn: Ađ = Ac  Mđ = 
Trên hình vẽ ta thấy Emax được biểu diễn bằng diện tích hình ABCD nên ta có: 
Mômen quán tính thay thế của bánh đà: (kgm2) 
Tất nhiên sau đó ta phải tính JM (mômen quán tính của bánh đà). 
0
F.r
khi dao tiếp xúc với vật gia công trong góc từ 0o đến 270o và từ 300o đến 330o 
khi dao tiếp xúc với vật gia công ngoài góc trên đây 
 2.
6
5
360
2)30270( FrFrAc 
Fr
6
5
 FrFrFrE
4
12
4
3
6
5
max 

 
o
tb
o
tb
M J
FrJEJ  22max* ].[4].[ 


Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
II. ĐIɽU CHʅNH TͰ Đ͘NG CHUYɿN Đ͘NG MÁY 
- Máy chuyển động bình ổn  Ađ = Ac 
- Ac thay đổi bất thường  chuyển động của máy mất bình ổn 
 Điều chỉnh tự động 
- 10 - 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
1. B͙ điɾỘ chʆnh ly tâm trͱc tiɼp 
- 11 - 
II. ĐIɽU CHʅNH TͰ Đ͘NG CHUYɿN Đ͘NG MÁY 
A A
I
0
D

R
E
F
V
x

'
t0
Plt = m.2.x 
Khi tải trọng giảm, công cản Ac giảm, máy sẽ quay nhanh hơn,  tĕng, làm cho lực ly tâm tĕng, lực nâng của quả cầu sẽ lớn hơn lực hạ. Quả cầu nâng lên làm cho con trượt 
D đi lên. Van V, qua hệ thống tay đòn, sẽ khép nhỏ lại, đóng bớt cửa nạp nhiên liệu vào 
máy, làm cho Ađ giảm, để bảo đảm Ac= Ađ và cơ cấu điều chỉnh sẽ chuyển động bình ổn với giá trị ’. 
Ngược lại nếu Ac tĕng, hệ thống điều chỉnh tự động này sẽ làm cho Ađ tĕng theo 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 12 - 
2. B͙ điɾỘ chʆnh ly tâm gián tiɼp 
II. ĐIɽU CHʅNH TͰ Đ͘NG CHUYɿN Đ͘NG MÁY 
A A
I
0
D

R
x
J
K
V
C
E
F
d
e
a
cb
G
H
A B

o
t0
o
o=0
* Ѭu điểm: 
- Độ nhạy cao 
- Sai số tĩnh của vận tốc góc = 0 
* Nhѭợc điểm: 
- Chuyển vị của bộ phận chấp hành 
chậm 
- Mất ổn định 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
III. CÂN BɭNG MÁY 
- 13 - 
Mục đích cân bằng máy 
- Khi cơ cấu và máy làm việc, luôn xuất hiện lực quán tính 
- Lực quán tính thay đổi theo chu kỳ làm việc của máy và phụ thuộc vị 
trí của cơ cấu  áp lực trên các khớp phụ thuộc vào lực quán tính và 
thay đổi có chu kỳ 
- Vì biến thiên có chu kỳ nên lực quán tính là nguyên nhân chủ yếu gây 
ra hiện tượng rung động trên máy và móng máy  làm giảm độ chính 
xác của máy và ảnh hưởng đến các máy xung quanh, nếu cộng hưởng 
có thể phá hủy máy 
 Phải khử lực quán tính, loại trừ nguồn gốc gây nên rung động 
 Đây là mục đích của việc cân bằng máy 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
Mục đích cân bằng máy 
Ví dụ: vật có khối lượng m = 10 kg, quay với tốc độ n = 6000 
vg/ph, chỉ cần khối tâm của vật lệch khỏi tâm quay 1mm, thì lực 
quán tính ly tâm cũng đã là 4000N, lớn gấp gần 40 lần trọng 
lượng bản thân! 
Những tác dụng xấu sẽ rất 
nghiêm trọng khi xảy ra hiện 
tượng cộng hưởng. 
P 
1m
m
Plt 
2
2 3 600010 10 4000
30lt
.P m.e. . . N       
III. CÂN BɭNG MÁY 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 15 - 
III. CÂN BɭNG MÁY 
Nội dung cân bằng máy 
- Cân bằng khâu quay – phân phối lại khối lượng khâu 
quay để khử lực quán tính ly tâm và moment quán tính của 
các khâu quay 
- Cân bằng cơ cấu – phân phối lại khối lượng các khâu 
trong cơ cấu để khi cơ cấu làm việc, tổng các lực quán tính 
trên toàn bộ cơ cấu triệt tiêu và không tạo nên áp lực động 
trên nền 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 16 - 
III. CÂN BɭNG MÁY 
1. Cân bằng khâu quay 
 a) Cân bằng khâu quay mỏng 
m1
Pl1
r1
r2
r3rd
0
m2
Pl2
Pl3
m3
md
D
2
1 1 1
2
2 2 2
2
3 3 3
1 2 3 0
l
l
l
l l l
P m .r .
P m .r .
P m .r .
P P P #
 
 
 
 
uur ur
uur ur
uur ur
uur uur uur
Mɢt cân bɮng tĩnh 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 17 - 
III. CÂN BɭNG MÁY 
1. Cân bằng khâu quay 
 a) Cân bằng khâu quay mỏng 
m1
Pl1
r1
r2
r3rd
0
m2
Pl2
Pl3
m3
md
D
1 1m .r
ur
1 2 3
1 1 2 2 3 3
0
0
l l l d
d d
P P P P
m .r m .r m .r m .r
   
    
uur uur uur uur
ur ur ur ur
3 3m .r
ur
2 2m .r
ur
d dm .r
ur
Xác định từ họa đồ. Cho rd, sẽ tính được md cần thêm vào! d dm .r
ur
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 18 - 
III. CÂN BɭNG MÁY 
1. Cân bằng khâu quay 
 b) Cân bằng khâu quay dày 
0, 0qt qtP M ur uur
0, 0qt qtP M ur uur
- Khi vật quay mất cân bằng động thuần túy, tồn tại moment lực quán tính 
- Thực tế, vật quay tồn tại cả lực quán tính và moment lực quán tính 
 ta gọi chung là mất cân bằng động 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 19 - 
III. CÂN BɭNG MÁY 
1. Cân bằng khâu quay 
 b) Cân bằng khâu quay dày 
1 2 3
I II
P'l1
P'l3
P'l2
P''l1
P''l3
P''l2
Pl1
Pl3
Pl2
- Nguyên tắc cân bằng: vật quay hoàn toàn đѭợc cân bằng khi phân phối lại 
khối lѭợng trên hai mặt phẳng tùy ý vuông góc với trục quay 
 Bài toán xử lý lượng mất cân bằng trên từng mặt phẳng (I) và (II) 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 20 - 
III. CÂN BɭNG MÁY 
1. Cân bằng khâu quay 
 c) Giới thiệu máy cân bằng động 
I II
25
O O
A
7 6
1
3
4
8
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 21 - 
III. CÂN BɭNG MÁY 
1. Cân bằng khâu quay 
 c) Giới thiệu máy cân bằng động 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 22 - 
III. CÂN BɭNG MÁY 
2. Cân bằng cơ cấu 
a. Nguyên tắc cân bằng 
0 0
s
s
P ma
P a
 
  
ur r
ur r Sa
- Chỉ xét cơ cấu phẳng 
- Cơ cấu là một hệ chất điểm có khối tâm luôn di động trong quá trình chuyển 
động của cơ cấu. Nếu thu gọn các lực quán tính của toàn bộ cơ cấu về khối tâm 
của nó, ta được một vector chính P và một moment chính M 
- Cơ cấu hoàn toàn cân bằng khi P = 0 và M = 0 
- Cân bằng M rất phức tạp  chỉ xét cân bằng lực quán tính chính P 
m : khối lượng cơ cấu 
 Cân bằng cơ cấu bằng cách bố trí khối lѭợng các khâu sao cho khối tâm 
luôn luôn cố định 
 : gia tốc khối tâm của cơ cấu 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 23 - 
III. CÂN BɭNG MÁY 
2. Cân bằng cơ cấu 
b. Ví dụ: Cân bằng cơ cấu tay quay – con trượt 
- Khối lượng các khâu m1, m2, m3 
1 2 3, ,r r r
r r r
1 1
2 1 2
3 1 2 3
r s
r l s
r l l s

 
  
r r
r r r
r r r r
- Trọng tâm S1, S2, S3 đặt tại 
- Khối tâm cơ cấu 
 1 11 2 3 2 2 31 2 31 2 3 2 3 3
s
m s m m lm r m r m r m s m l m s
r
m m m m
      
r rr r r r r r
r
 Để khối tâm cố định,   11 1 2 3
2 2 3 2
m 0
onst
m m 0
s
s m m l
r c
s l
       
ur r
r
uur ur
l1
s1
r1
r2
rS
r3
s2 l2
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 24 - 
III. CÂN BɭNG MÁY 
2. Cân bằng cơ cấu 
b. Ví dụ: Cân bằng cơ cấu tay quay – con trượt 
s1 rS
s2
  2 31 11 11 2 3 1
32 23 2 2
2
0
0s
m m
s l
m s m m l m
mm s m l s l
m
           
r r
r r
r r r r
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 25 - 
VI. HIỆU SUɡT 
Định nghĩa 
- Hiệu suất (, %) là tỉ số giữa công có ích và tổng công 
mà máy tiêu thụ: 
1ci d ms ms
d d d
A A A A
A A A
   
Aci: công có ích 
Ad: công phát động (công mà máy tiêu thụ) 
Ams: công của lực ma sát 
- Hiển nhiên 0   < 1 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 26 - 
IV. HIỆU SUɡT 
Tên gọi Hiệu suất  
Đѭợc che kín Để hở 
Bộ truyền bánh rĕng trụ 0,96  0,98 0,93  0,95 
Bộ truyền động bánh rĕng côn 0,95  0,97 0,92  0,94 
Bộ truyền trục vít 
Z1 = 1 0,70  0,75 
Z1 = 2 0,75  0,82 
Z1 = 4 0,87  0,92 
Bộ truyền xích 0,95  0,97 0,90  0,93 
Bộ truyền bánh ma sát 0,90  0,96 0,70  0,88 
Bộ truyền đai 0,95  0,96 
Một cặp ổ lĕn 0,99  0,995 
Một cặp ổ trượt 0,98  0,99 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 27 - 
IV. HIỆU SUɡT 
1. Hệ thống khớp động, cơ cấu, máy, lắp nối tiếp 

1

2
3 n A ci
Ad A1 A2 AnA3
1 3 2 1
1 2 2 1
1 2 1
1
...
. ... .
ci n n
d n n d n
n n
i d
i
i
A A A A A A
A A A A A A A
A A
A

 


     

    

Ad: công đưa vào chuỗi động 
Aci: công lấy ra sau chuỗi động 
Ai: công còn lại sau khi qua thành phần có hiệu suất i. 
- Hiệu suất chuỗi nối tiếp 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 28 - 
IV. HIỆU SUɡT 
1. Hệ thống khớp động, cơ cấu, máy, lắp nối tiếp 
 
= Aci / Ađ = đai x 3ә x 2br = 0,95.0,993.0,972= 0,867 
Ví dụ 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 29 - 
IV. HIỆU SUɡT 
2. Hệ thống khớp động, cơ cấu, máy, lắp song song 

2
1

i

n
A
ci1
A
ci2
A
cii
A
cin
ĐC
dA
1
1
n
cii
ci i
n
ciid
i i
A
A
AA


 




Ad: công đưa vào chuỗi động 
Acii: công còn lại sau khi qua thành phần có hiệu suất i 
Hiệu suất chuỗi song song 
 với 
Đặc biệt: 1 = 2 =  = n = c c
n
i
ci
c
n
i
ci
n
i c
ci
n
i
ci
A
A
A
A


  





1
1
1
1
.1
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 30 - 
IV. HIỆU SUɡT 
3. Hệ thống khớp động, cơ cấu, máy, lắp hỗn hợp 
ĐC 1 ''2 ''3 A ci2
'
2
'3 A ci1
'''2 '''3 A ci3
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 31 - 
IV. HIỆU SUɡT 
3. Hệ thống khớp động, cơ cấu, máy, lắp hỗn hợp 
VD: 
 = ? 
Khoa Cơ Khí – Công Nghệ 
Trường ĐH Nông Lâm TPHCM Ths. Trương Quang Trường 
- 32 -