Bài giảng Phương pháp nghiên cứu cây trồng - Phần 2: Bố trí thí nghiệm và xử lý số liệu

• PHẦN 2 - BỐ TRÍ THÍ NGHIỆM VÀ 
• XỬ LÝ SỐ LIỆU 
• 1. THÍ NGHIỆM LÀ GÌ? 
 Đó là một hình thức nghiên cứu khoa học 
mà con người tạo ra để : 
 - Tìm hiểu những hiện tượng 
 - Phát hiện bản chất và nguồn gốc của 
hiện tượng 
 - Xác minh những quy luật trong tự 
nhiên 
=> nhằm giải đáp các mục tiêu đặt ra 
• Trong nông nghiệp người ta chia thí nghiệm 
thành hai nhóm: thí nghiệm trong phòng và thí 
nghiệm ngoài đồng. 
• Thí nghiệm trong phòng: cây được gieo trồng 
trong nhà kính, nhà lưới/màng hoặc phòng thí 
nghiệm. 
• Ưu điểm: 
–Con người có thể kiểm soát được các điều 
kiện ngoại cảnh như loại giá thể, dung dịch, 
môi trường nền, .v.v. 
–Có thể nghiên cứu và kết luận một cách chính 
xác và nhanh chóng tác động của từng yếu tố 
và tương tác giữa các yếu tố thí nghiệm. 
• Khuyết điểm: 
–Do mang tính nhân tạo nên không thể áp 
dụng trực tiếp kết quả nghiên cứu vào sản 
xuất mà phải qua thử nghiệm lại trên đồng 
ruộng. 
• Thí nghiệm ngoài đồng: là thí nghiệm được tiến 
• hành trong điều kiện tự nhiên trên đồng ruộng 
• Ưu điểm: 
–Cây trồng chịu tác động không chỉ do yếu tố 
thí nghiệm mà còn bị ảnh hưởng của môi 
trường sống (đất đai, khí hậu, thời tiết .v.v.) 
–Những kết quả của các thí nghiệm trong 
phòng được kiểm chứng. 
–Kết quả của các thí nghiệm đồng ruộng mang 
tính thực tiễn cao và có thể được chuyển giao 
trực tiếp ra sản xuất. 
• Khuyết điểm: 
–Không thể kiểm soát được điều kiện ngoại 
cảnh ảnh hưởng đến kết quả thí nghiệm 
• Tùy theo mục đích nghiên cứu, người ta chia thí 
nghiệm thành 2 loại: thí nghiệm một yếu tố và 
thí nghiệm nhiều yếu tố. 
• Thí nghiệm một yếu tố : là thí nghiệm mà trong 
đó chỉ có một yếu tố khảo sát thay đổi ở nhiều 
mức độ 
• Thí nghiệm nhiều yếu tố : là thí nghiệm mà 
trong đó có từ 2 yếu tố trở lên thay đổi ở nhiều 
mức độ 
• CÁC KIỂU BỐ TRÍ THÍ NGHIỆM THÔNG THƯỜNG 
TRONG NGHIÊN CỨU CÂY TRỒNG 
• Xem hình 
• 2. CÁC YÊU CẦU CỦA THÍ NGHIỆM 
ĐỒNG RUỘNG 
• Để thực hiện tốt thí nghiệm đồng ruộng, cần 
thực hiện các yêu cầu được xem như là các 
nguyên tắc sau đây 
• Nguyên tắc điển hình 
– Điển hình về khí hậu thời tiết. 
– Điển hình về đất đai. 
– Điển hình về kỹ thuật canh tác. 
• Chỉ có thực hiện thí nghiệm trong điều kiện 
điển hình thì các kết luận rút ra từ thí nghiệm 
mới được áp dụng rộng rãi trong sản xuất. 
• Nguyên tắc đồng nhất 
• Ngoài yếu tố thí nghiệm, tất cả các yếu tố đất 
đai, kỹ thuật canh tác, .v.v. tác động lên cây 
trồng trong thí nghiệm phải đồng nhất. 
• Tuy nhiên, trong thực tế đồng ruộng chỉ có thể 
hạn chế tác động của các yếu tố chính như chọn 
đất đồng đều, tưới nước chủ động, ánh sáng đều 
(không bị che bóng), áp dụng các biện pháp 
canh tác cùng thời gian, cùng chế độ (ngoài yếu 
tố thí nghiệm) .v.v. 
• Nguyên tắc về độ chính xác 
–Thí nghiệm phải được xử lý thống kê, tính độ 
chính xác và kiểm định sự khác biệt giữa các 
nghiệm thức ở mức tin cậy nhất định. 
– Dùng phép phân tích phưong sai (ANOVA) 
để loại bỏ các yếu tố chi phối, xác định sai số 
thí nghiệm, làm rõ và đánh giá chính xác tác 
động của các yếu tố thí ghiệm. 
• Nguyên tắc khẳng định kết quả 
–Theo nguyên tắc này, những kết quả của thí 
nghiệm là chính xác, tức là nếu thực hiện lại 
thí nghiệm trong điều kiện tương tự thì kết 
quả sẽ không thay đổi. 
–Với các thí nghiệm trong phòng việc kiểm tra 
lại kết quả có thể thực hiện được, nhưng với 
các thí nghiệm đồng ruộng, để khẳng định kết 
quả thí nghiệm phải được tiến hành một số vụ 
tương tự. 
• 3. CÁC THÀNH PHẦN CỦA MỘT THÍ 
NGHIỆM ĐỒNG RUỘNG 
• Nghiệm thức (Treatments) 
• Là các đối tượng nghiên cứu mà kết quả cân đo 
đong đếm của chúng được dùng để so sánh và 
đánh giá (giữa chúng với nhau hoặc với các đối 
tượng khác). 
–Nghiệm thức thí nghiệm 
• Với thí nghiệm một yếu tố nghiệm thức có 
thể là các giống, có thể là các mật độ gieo 
trồng, các mức phân bón khác nhau. 
• Với thí nghiệm nhiều yếu tố, nghiệm thức 
là sự phối hợp của các yếu tố theo các cách 
khác nhau sao cho có thể phân tích được 
ảnh hưởng của từng yếu tố và tương tác 
giữa chúng. 
–Nghiệm thức đối chứng 
• Là nghiệm thức mà ở đó các nghiệm thức 
khác được so sánh với nghiệm thức đó. 
• Ví dụ: trong thí nghiệm giống thì lấy giống 
sản xuất đại trà trong vùng làm giống đối 
chứng, 
• Ô thí nghiệm (Experimental plot) 
–Ô thí nghiệm là nơi đặt một nghiệm thức 
trong một lần lặp lại 
–Theo quan điểm thống kê, ô thí nghiệm đại 
diện cho tổng thể của một nghiệm thức ở một 
lần lặp lại. 
–Số lượngcá thể trong ô thí nghiệm phải đủ lớn 
để có thể ước lượng tổng thể 
–Cơ sở để xác định diện tích ô trong Quy phạm 
khảo nghiệm giống cây trồng, Bộ Nông 
–nghiệp và PTNT (với cây lạc 6,5 – 7,5 m2, 
cây lúa - 10 m
2
, cây ngô – 15 m2, cây bông – 
25 m
2
). 
• Lần lặp lại (Replication) 
–Lần lặp lại là cách bố trí để hạn chế sai số do 
sự không đồng đều trong khu thí nghiệm (đất 
đai, ánh sáng, độ dốc .v.v.) 
–Với thí nghiệm trong phòng: lần lặp lại của 
một nghiệm thức có thể đặt ngẫu nhiên trong 
khu thí nghiệm. 
–Với thí nghiệm đồng ruộng các lần lặp lại của 
một nghiệm thức cần bố trí rãi đều trên khu 
thí nghiệm và vuông góc với hướng biến 
thiên. 
Chương 5 
 CÁC KIỂU THÍ NGHIỆM ĐƠN 
 YẾU TỐ 
– Kiểu hồn tồn ngẫu nhiên (Complete 
randomized design, CRD) 
– Kiểu khối đầy đủ hồn tồn ngẫu nhiên 
(RCRD) 
– Kiểu Bình Phương Latin (LatinSQ) 
Chương 6 
 CÁC KIỂU THÍ NGHIỆM HAI 
 YẾU TỐ 
– Kiểu hồn tồn ngẫu nhiên 2 yếu tố 
(Complete randomized design, CRD) 
– Kiểu khối đầy đủ hồn tồn ngẫu nhiên 2 
yếu tố (RCRD) 
– Kiểu chia lơ phụ (Split-Plot Design) 
– Kiểu lơ ngang dọc (Strip-Plot Design)