Bài giảng Triết học Mác-Lênin - Chương 6: Các cặp phạm trù cơ bản của phép biện chứng duy vật

Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
6.1. KHÁI LƯỢC VỀ PHẠM TRÙ TRIẾT HỌC
? Phân biệt "khái niệm" với "phạm trù".
6.1.1. Về khái niệm
Nghĩa thông thường: sản phẩm của tư duy, phản ánh 
khái quát sự vật, hiện tượng hoặc nhóm sự vật, hiện 
tượng và mối liên hệ giữa chúng.
Nghĩa triết học: phản ánh những mặt, thuộc tính, quan 
hệ bản chất, phổ biến của các sự vật, hiện tượng 
thuộc một phạm vi nhất định của hiện thực.
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
6.1.2. Về phạm trù
Phạm trù là khái niệm chung nhất, có ngoại diên rộng 
nhất
Mỗi khoa học cụ thể có một hệ thống phạm trù, khái 
niệm của mình.
(Sinh học: di truyền, biến dị. Kinh tế học: hàng hóa.)
Hệ thống phạm trù triết học là rộng nhất, chung nhất.
Phạm trù triết học > phạm trù khoa học cụ thể > khái 
niệm.
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
6.1.3. Về cặp phạm trù triết học
Các phạm trù triết học thường đi thành đôi một (cặp), 
có quan hệ biện chứng.
> cặp phạm trù.
Hiện CNDV thừa nhận có 6 cặp phạm trù triết học.
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
6.2. CÁI RIÊNG, CÁI CHUNG VÀ CÁI ĐƠN NHẤT
6.2.1. Khái niệm
Ví dụ.
Cái riêng: một sự vật, hiện tượng, qúa trình riêng lẻ 
nhất định.
Ví dụ.
Cái chung: những mặt, những thuộc tính chung được 
lặp lại trong nhiều sự vật, hiện tượng, qúa trình khác.
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
Ví dụ.
Cái đơn nhất: những nét, những mặt, những thuộc tính 
chỉ có ở một kết cấu vật chất nhất định.
Bàn luận: 
- Cái chung, khái niệm- có hay không?
- Cái riêng, có hay không?
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
6.2.2. Mối quan hệ biện chứng cái riêng, cái 
chung, cái đơn nhất
Cái chung chỉ tồn tại trong cái riêng, thông qua cái 
riêng mà biểu hiện.
Cái riêng chỉ tồn tại trong mối liên hệ đưa đến cái 
chung.
Cái chung là một bộ phận của cái riêng, còn cái riêng 
không gia nhập hết vào cái chung.
Trong những điều kiện nhất định, cái đơn nhất có thể 
biến thành cái chung và ngược lại.
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
6.2.3. Một số kết luận về mặt phương pháp luận
Chỉ có thể tìm cái chung trong cái riêng, để tìm cái 
chung phải xuất phát từ nhiều cái riêng.
Bất cứ cái chung nào cũng tồn tại trong cái riêng nhưng 
đã được cải biến, vì thế khi áp dụng cái chung vào 
từng trường hợp riêng cần được cá biệt hóa.
Để giải quyết những vấn đề riêng, phải giải quyết 
những vấn đề chung có tính lý luận.
Nếu cái đơn nhất có lợi > cái chung. Cái chung không 
mong muốn > cái đơn nhất.
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
6.3. NGUYÊN NHÂN VÀ KẾT QỦA
6.3.1. Khái niệm
Ví dụ.
Nguyên nhân: tương tác giữa các mặt trong một sự vật 
hoặc giữa các sự vật với nhau gây ra những biến đổi 
nhất định.
Kết qủa: những biến đổi xuất hiện do sự tác động lẫn 
nhau của các mặt trong một sự vật hoặc giữa các sự 
vật với nhau.
Tính khách quan, tính phổ biến, tính tất yếu.
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
6.3.2. Mối quan hệ biện chứng giữa nguyên 
nhân và kết qủa
Nguyên nhân sinh ra kết qủa, nguyên nhân luôn có 
trước, kết qủa xuất hiện sau.
Sau khi xuất hiện, kết qủa có ảnh hưởng ngược trở lại 
đối với nguyên nhân.
Kết qủa có thể trở thành nguyên nhân tiếp theo (chuỗi 
quan hệ nhân qủa).
Phân loại nguyên nhân: bên trong-bên ngoài, chủ yếu-
thứ yếu, khách quan-chủ quan.
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
6.3.3. Một số kết luận về mặt phương pháp luận
Mọi hiện tượng đều có nguyên nhân, có thể phát hiện 
hay chưa phát hiện được. Chỉ có thể tìm nguyên 
nhân trong chính hiện tượng.
Khi tìm nguyên nhân > tìm những yếu tố, những mối 
liên hệ trước khi hiện tượng xuất hiện. Kết qủa là dấu 
hiệu đặc trưng để tìm nguyên nhân.
Một nguyên nhân có thể sinh ra nhiều kết qủa, một kết 
qủa có thể từ nhiều nguyên nhân.
Tác động nguyên nhân > kết qủa biến đổi.
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
Chương 6
CÁC CẶP PHẠM TRÙ CƠ BẢN 
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT