Bài giảng Vitamin tan trong dầu

VITAMIN TAN TRONG DẦU
VITAMIN A 
Vitamin A laø teân chung cuûa moät soá chaát coù caáu truùc
hoaù hoïc vaø hoaït tính töông töï nhau.
CH2OH
1
2
3
4
5 15
14
13
1210
9
8
7
17
116
16 18 19
vitamin A1 vitamin A2
tretinoïn isotretinoïn
ñoàng phaân 13-cis cuûa acid retinoïc trans
CH2OH
1
2
3
4
5 15
14
13
1210
9
8
7
17
116
16 18 19
141
2
3
4
5 13
1210
9
8
7
17
116
16 18 19
3
COOH
1
2
3
4
5 15
14
13
1210
9
8
7
17
116
16 18 19 COOH
COOC2H5
1
13
1210
9
8
7 11
18 191918
117
8
9
10 12
13
14
1
H3CO
COOH
H3CO
* retinol
retinol coù trong caù nöôùc maën 3-dehydroretinol coù trong caù nöôùc lôï
hoaït tính khoaûng 1/3 vitamin A1* acid retinoic
* caùc retinoid thôm hay arotinoid
LIEÂN QUAN CAÁU TRUÙC - TAÙC DUÏNG
Nhaân β - ionon: laø phaàn caàn thieát ñeå coù taùc duïng.
Nhoùm metyl ôû nhaân β-ionon: neáu thay baèng H 
(khoâng coù nhoùm metyl) thì hoaït tính giaûm roõ reät.
19
18
117
8
9
10 12
13
14
15
CH2OH16 17
6 1
23
4
5
20
* Maïch nhaùnh
- Soá nguyeân töû C: phaûi coù ít nhaát laø 9ø, gaén vaøo vò trí
1 cuûa nhaân β - ionon . 
ÔÛû vò trí 9 vaø 13 mang nhoùm - CH3 .
- Caùc lieân keát ñoâi lieân hôïp cuûa maïch nhaùnh cuõng
lieân hôïp vôùi lieân keát ñoâi cuûa nhaân. 
. Chuyeån dòch caùc lieân keát ñoâi (vaãn coøn lieân
hôïp): maát hoaït tính.
. Boû caùc lieân keát ñoâi : maát hoaït tính.
. Chuyeån lieân keát ñoâi thaønh lieân keát ba : maát
hoaït tính.
- Nhoùm alcol baäc I: khi oxy hoùa ñeán - COOH thì
phaân töû vaãn giöõ ñöôïc hoaït tính.
19
18
117
8
9
10 12
13
14
15
CH2OH16 17
6 1
23
4
5
20
VITAMIN D
Sterol goàm
Nhaân cyclopentanopheùnatren
+ Coù 17 carbon chia thaønh 4 voøng A, B, C, D 
+ Nhaân coù theå baõo hoøa hoaëc mang noái ñoâi ôû
5-6 vaø 7-8, 
+ Nhoùm - OH gaén ôû vò trí 3;
+ 2 nhoùm - CH3 gaén ôû vò trí 10 vaø 13.
16
15
4
3
6
2
HO 5
7
17
14
13
12
11
10
91
R
A
C D
8
18
19
B HO
3
5
7
17
14
13
12
11
10
91
R
A
C D
8
18
19
Ñeå sterol trôû thaønh provitamin thì nhaân B caàn coù
heä thoáng lieân keát ñoâi lieân hôïp ôû 5-6, 7-8.
Provitamin D (sterol) vitamin D
Caùc vitamin D khoâng coøn caáu truùc sterol nöõa do 
- voøng B môû
- theâm lieân keát ñoâi ôû 10-19 neân trôû thaønh heä thoáng
3 lieân keát ñoâi lieân hôïp (trien) ôû 5-6, 7-8, 10-19.
- Maïch nhaùnh ôû vò trí carbon 17 laø khaùc nhau.
16
15
4
3
6
2
HO 5
7
17
14
13
12
11
10
91
R
A
C D
8
18
19
B HO
3
5
7
17
14
13
12
11
10
91
R
A
C D
8
18
19
Taùc duïng cuûa vitamin D2 , D3 phuï thuoäc vaøo caáu truùc steroid
LIEÂN QUAN CAÁU TRUÙC - TAÙC DUÏNG
- Voøng B phaûi môû.
- Nhoùm - OH ôû vò trí 3 phaûi coù vò trí β (phía treân
maët phaúng) vaø töï do.
- Phaûi coù nhoùm metylen -CH2 ôû vò trí 10.
- Heäõ trien lieân hôïp 5-6, 7-8, 10-19.
16
15
4
3
6
2
HO 5
7
17
14
13
12
11
10
91
R
A
C D
8
18
19
B
VITAMIN E
benzen dihydro pyran chroman
O
1 2
34
5
6
7
8
R3
R2
R1
HO
1'
2'
3'
4'
5'
6'
7'
8'
9'
10'
11'
12'
13'
* * *
8
7
6
5 4
3
2
1
OO
+
R1 C5 R2 C7 R3 C8 TEÂN HÔÏP CHAÁT
H H H tocol
CH3 CH3 CH3 α - tocopherol (trimetyl-5,7,8 
tocol ), vitamin E
CH3 H CH3 β - tocopherol (dimetyl-5,8 tocol)
CH3 CH3 H γ - tocopherol (dimetyl-5,7 tocol)
CH3 H H δ - tocopherol (metyl-5 tocol)
O
1 2
34
5
6
7
8
R3
R2
R1
HO
1'
2'
3'
4'
5'
6'
7'
8'
9'
10'
11'
12'
13'
* * *
LIEÂN QUAN CAÁU TRUÙC - TAÙC DUÏNG
NHAÂN CHROMAN
-Thay oxy (O) baèng löu huyønh (S) ôû nhaân pyran taïo
thaønh thiotocopherol laø chaát khoâng coù hoaït tính
vitamin cuõng khoâng laø chaát khaùng vitamin.
- Nhoùm - OH ôû vò trí 6 laø khoâng theå thieáu ñöôïc. 
OH coù theå ôû daïng töï do hoaëc ñöôïc este hoùa, 
este acetat coù hoaït tính cao hôn gaáp 3 laàn
tocopherol.
8
7
6
5
O
HO
***
13'
12'
11'
10'
9'
8'
7'
6'
5'
4'
3'
2'
1'
R1
R2
R3
4 3
2
1
- Caùc nhoùm metyl caàn thieát cho hoaït tính vitamin; 
soá nhoùm metyl caøng nhieàu thì hoaït tính caøng cao:
. 3 nhoùm gaén ôû vò trí 5, 7, 8 coù hoaït tính maïnh nhaát
(daïng α)
. 2 nhoùm gaén ôû vò trí 5, 7 hoaëc 5, 8 hoaït tính vaãn coøn
(daïng β vaø γ)
. 1 nhoùm gaén ôû vò trí 5 thì khoâng coøn hoaït tính
(daïng δ)
- Thay nhaân chroman baèng nhaân cumarin hay 
thiochroman thì taùc duïng khoâng ñaùng keå.
8
7
6
5
O
HO
***
13'
12'
11'
10'
9'
8'
7'
6'
5'
4'
3'
2'
1'
R1
R2
R3
4 3
2
1
DAÂY NHAÙNH
- Soá nguyeân töû carbon
. töø 5 - 9 carbon: khoâng coù hoaït tính.
. 13 carbon: hoaït tính maïnh nhaát.
. 17 carbon: hoaït tính giaûm ñi 10 laàn.
. theâm 1 hay 2 nhoùm isopren: khoâng coøn taùc duïng
- Daây khoâng phaân nhaùnh, chæ goàm toaøn nhoùm - CH2 -
vaø taän cuøng baèng nhoùm - CH3: khoâng coù hoaït tính.
- Thay daây nhaùnh baèng voøng hoaëc baèng nhoùm -CH3
thì phaân töû khoâng coù hoaït tính.
8
7
6
5
O
HO
***
13'
12'
11'
10'
9'
8'
7'
6'
5'
4'
3'
2'
1'
R1
R2
R3
4 3
2
1
HOÙA TÍNH
daïng oxy hoùa daïng khöû
Vitamin E laø chaát che chôû cho caùc chaát deã bò
oxy hoùa khaùc, noù bò oxy hoùa theo phaûn öùng
OH
R
CH3CH3
R
OH
O
O
HO
OH
DIEÃN TIEÁN
TÖÏ OXY HOÙA MAØNG TEÁ BAØO
BÖÙC XAÏ GAÂY RA GOÁC TÖÏ DO
KHÔÛI ÑAÀU
LAN TRUYEÀN
KEÁT THUÙC
Goác töï do
NAÊNG LÖÔÏNG AÙNH SAÙNG
Goác töï do
Maøng teá baøo
Chuoãi
phaûn
öùùng
goác
Goác töï do
Maøng teá baøo
Vitamin E Vitamin E trung hoøa goác töï do
KHÔÛI ÑAÀU
LAN TRUYEÀN
KEÁT THUÙC
TAÙI TAÏO 
VITAMIN E
VITAMIN K
naphtalen naphtoquinon-1,4 
2- metylnaphtoquinon–1 (vit K)
Caùc vitamin K coù caáu truùc quinon
metyl-2-naphtoquinon-1,4.
8
7
6
5
4 3
2
1
R
CH3
O
OO
O
A B
VITAMIN THIEÂN NHIEÂN
- Vitamin K2: nguoàn goác ñoäng vaät farnoquinon: 
R laø daây farnesyl C30: 6 ñôn vò isopren
- Vitamin K1: nguoàn goác thöïc vaät phytomenadion
hay α phylloquinon: 
R laø daây phylyl C20 : 4 ñôn vò isopren,
1'
3 2
' 4' 6' 8' 10' 12' 14' 16'
3
1'
 2' 4' 6' 8' 10' 12' 14' 16' 18' 20' 22' 24'
VITAMIN TOÅNG HÔÏP
menadion daïng bisulfit daïng oxim
tan trong daàu tan trong nöôùc tan trong nöôùc
- Menadiol (vitamin K4) vaø caùc este
menadion menadiol (vitamin K4) este cuûa menadiol
- Menadion (vitamin K3) vaø caùc daãn chaát hoøa tan, R = - H
2
COONH4CH2ON
SO3Na
O
CH3
O
O
CH3CH3
O
O
O
O
CH3 CH3
OH
OH
CH3
OR
OR
khöû
oxy hoùa
R TEÂN QUOÁC TEÙ TEÂN BIEÄT DÖÔÏC
Menadiol phosphat SYNKAVIT
Menadiol acetat KAPILON
Menadiol metasulfobenzoat K THROMBYL
P
O
ONa
OH
COCH3
C SO3Na : 
O
R* R = NH2 : vitamin K6
* R = OH : vitamin K5
4
3
2
1
NH2
CH3
LIEÂN QUAN CAÁU TRUÙC - TAÙC DUÏNG
BA
1
2
34
5
6
7
8
O
O
CH3
R
NHAÂN MENADION
- Neáu coù 3 voøng: antraquinon khoâng coù taùc duïng.
- Nhaân A khoâng ñöôïc theá baát cöù nhoùm naøo (- OH, 
- CH3, - Cl, -Br)
Nhaân B 
+ oxy phaûi phaân cöïc ñeå taïo hoã bieán ceto-enol
C
R
H
R
C
OH
C
O
C
daïng ceton daïng enol
+ neáu thay theá oxy baèng löu huyønh hay nitô
hoaëc voøng 5 caïnh: khoâng coù hoaït tính.
+ vò trí 2
- phaûi coù nhoùm -CH3 thì môùi coù hoaït tính, 
- neáu thay baèng -H, -Cl, hoaëc daây coù ít nhaát
6 carbon thì coù hoaït tính khaùng vitamin K.
BA
1
2
34
5
6
7
8
O
O
CH3
R
DAÂY NHAÙNH ÔÛ VÒ TRÍ 3
- Vitamin K3 khoâng coù daây nhaùnh vaãn coù taùc duïng.
BA
1
2
34
5
6
7
8
O
O
CH3
R
- Daây nhaùnh daøi laøm cho vitamin tan trong daàu.
- Daây nhaùnh phaûi ñuû daøi, ít nhaát laø 8 carbon, geùranyl
(C10H17) vaø farneùsyl (C15H25) coù hoaït tính baèng vôùi
caùc vitamin K thieân nhieân. 
Nhöng khi ñeán C30H44 thì hoaït tính keùm vitamin K1.
- Daây nhaùnh baõo hoøa vaø khoâng gaén nhoùm metyl laøm
cho hoaït tính keùm daây phytyl. 
- Khi vitamin K3 mang nhoùm - SO3Na laø Vikasol thì tan
ñöôïc trong nöôùc (cuõng coù taùc duïng caàm maùu) neân
coù theå pha dung dòch tieâm döôùi da.
Tính chaát hoùa hoïc:
phaûn öùng do caáu truùc quinon: oxy hoùa - khöû
- Phaûn öùng oxy hoùa
+ vitamin K3 bò oxy hoùa vaø ngöng tuï thaønh
dimer maát taùc duïng caàm maùu. 
Phaûn öùng xaûy ra do lieân keát ñoâi ôû giöõa 2 
nhoùm ceton raát linh ñoäng.
khoâng khí
aùnh saùng
O
O
 CH3
O
O
O
O
CH3
 H3C
+ vitamin K1
vitamin K1 oxyd cuûa vitamin K1
dioxan nöôùc
C20H39
O
 CH3
H2O2 Na2CO3
O
O
C20H39
 CH3
O
O
- Phaûn öùng khöû
2 nguyeân töû H coù theå khöû vitamin K3 (coù maøu) 
thaønh naphtohydroquinol khoâng maøu (vitamin K4).
Khi gaëp aåm thì chaát naøy laïi chuyeån laïi thaønh
quinon coù maøu.
O
O
 CH3 2H
O2
 CH3
OH
OH
KHAÙNG VITAMIN K
Phaàn trong khung laø caáu truùc caàn thieát cho hoaït tính:
- Hoaït tính vitamin K : khi R = - CH3.
- Hoaït tính khaùng vitamin K
Lieân quan caáu truùc-taùc ñoäng vitamin K, khaùng
vitamin K
O
R
OH
OH
R
OH
R
O
O
O
+ Caùc coumarin:
. R coàng keành: monocoumarin
. Coù theå caùc phaân töû “ñoâi”ù: dicoumarol
Lieân quan caáu truùc-taùc ñoäng vitamin K, khaùng
vitamin K
+ Caùc diandion khoâng coøn nguyeân töû oxy neân voøng
coøn 5 caïnh:
phenylindanedion (2-phenyl indan 1,3-dion).
O
R
OH
OH
R
OH
R
O
O
O
COUMARIN
Monocoumarin
X TEÂN QUOÁC TEÙ TEÂN BIEÄT DÖÔÏC
-H warfarin COUMAFEØNE,
COUMADINE (muoái Na)
-- NO2 aceùnocoumarol SINTROM
- I iodowarfarin DIOCOUMINE
- Cl coumachlore TOMORIN
O
OH
O
R
OH
1
2
3
O O
CH2COCH3
X
Dicoumarin R = hydroxy - 4 coumarin
R TEÂN QUOÁC TEÙ TEÂN BIEÄT DÖÔÏC
- H dicoumarol ANATHROMBASE (muoái Li)
- COOC2H5 biscoumacetat etyl TROMEXAN
- CH2OCH3 coumetarol DICOUMOXYL
- CH2CH2-S-CH3 thioxycoumarin THIOCOUMARTHIOPORAN
OO O O
OH OH
1
2
3 4
'3'
2'
1'
R
Caùc indan - dion
O
OHO
O
2
R
R1
R
R R1 TEÂN QUOÁC TEÁ TEÂN BIEÄT DÖÔÏC
- C6H5 - H phenindion PINDIONE
-C6H4Cl -H clorindion INDALITON
-C6H4Br -H bromidion FLUIDANE
-C6H4F -H fluphenindion PREÙVISCAN
-C6H4OCH3P -H anisindion UNIDONE
nhanh, ngaén Sau 18 - 24 giôø 48 giôø Monocoumarin
( ACENOCOUMAROL),
dicoumarin
( BISCOUMACETAT ETYL)
TAÙC ÑOÄNG XUAÁT HIEÄN KEÙO DAØI THUOÁC
trung gian Sau 36 - 48 giôø 3 - 4 ngaøy Dicoumarin
( THIOXYCOUMARIN, 
COUMETAROL) 
indandion
( PHENINDION,
BROMINDION, 
ANISINDION)
treã, keùo daøi Sau 48 - 72 giôø 6 - 10 ngaøy monocoumarin
(WARFARIN), 
dicoumarin
( DICOUMAROL), 
indan-dion
( PHENINDION)
Vò trí taùc ñoäng cuûa vitamin K vaø
khaùng vitamin K