Bài giảng Xây dựng kế hoạch M&E: Biến số, chỉ số và công cụ thu thập số liệu

Xây dựng kế hoạch M&E: BiẾN SỐ, CHỈ SỐ & CÔNG CỤ THU THẬP SỐ LiỆUTS. Đỗ Mai Hoa Trường Đại học YTCCMỤC TIÊUXác định được logic triển khai các CTrình/dự án/can thiệp Xác định được các biến số, chỉ số đo lườngXây dựng được kế hoạch thu thập thông tin (phương pháp, đối tượng, & công cụ) LỊCH TRÌNH M&EHiểu & mô tả logic TKhai CTrình/DÁnXác định mục tiêu/câu hỏi và phạm vi M&EXây dựng các biến số, chỉ số M&EXDựng kế hoạch thu thập thông tin5. Thu thập thông tin6. Phân tích, tổng hợp, phiên giải số liệu7. Viết báo cáo, trình bày & sử dụng kết quả M&ELập kế hoạch Thực hiệnSử dụng kết quảThế nào là chỉ số? Chỉ số là đại lượng dùng để đo lường một sự vật hoặc một hiện tượng và giúp ta so sánh KQuả mong đợi với KQuả thực tế Trong các dự án/chương trình y tế, chỉ số thường liên quan đến các dịch vụ hoặc hoạt độngChỉ số đo lường cả haiKết quả: đo lường kết quả & tác động của dự án lên một cá nhân, quần thể, cơ quan, tổ chức, hệ thống nào đó Quá trình: đo lường hoạt động hoặc quá trình được thực hiện để tạo ra kết quảCác công việc cần thiết có được thực hiện ko?Các hoạt động thược thực hiện có cầnCác dịch vụ có được cung cấp đúng thời điểm không?Dịch vụ có sẵn có ko? Hoạt động được thực hiện có hiệu quả không?..Câu hỏiLàm thế nào để xây dựng các chỉ số M&E?Phương pháp xây dựng chØ sè M&EL­u ý khi chän chØ sè ®¸nh gi¸: B¸m s¸t môc tiªu M&EChØ chän c¸c chØ sè quan trängPh­¬ng ph¸p chän chØ sè ®¸nh gi¸: Dựa vào logic của DA/CT	 => chỉ số M&E  Kế hoạch thu thập thông tin (ph­¬ng ph¸p, nguån thu thËp sè liÖu & công cụ)Xác định/định nghĩa chỉ sốĐánh giá cái gì?Ai/cái gì là đối tượng của đánh giá?Mẫu số là gì?Tử số là gì?Tử số: số BNhân tuân thủ ĐTrị ARVMẫu số: số BN đang ĐTrị ARV tại PKNT XSố BN AIDS đến khám tại PKNT X trong 12 tháng qua Ví dụ về định nghĩa chỉ sốChỉ số: Tỉ lệ bệnh nhân tuân thủ điều trị thuốc ARV tại PKNT XLàm thế nào để xác định được nhóm đối tượng đánh giá?Địa điểm: tất cả hay chỉ một số nơi?Giới tính: Nam? nữ? Hay cả haiTuổi: có giới hạn nào không?Điều kiện khác: (VDụ: BN AIDS đủ tiêu chuẩn điều trị ARV tại PKNT X?)Tình trạng sức khoẻ bệnh nhân?XÁC ĐỊNH MỤC TIÊU CHƯƠNG TRÌNH CSố tác độngCSố kết quảCSố Đầu vàoTĐộng/MĐíchKQuả/MTiêu Đầu ra Hoạt động Đầu vàoĐầu vàoKết quả CSố Đầu ra/QTrình????Khung Logic Các chỉ sốĐẦU VÀOY tá & KTV XNTài trợ từ chính phủ, QGia & các TChức vv.HOẠT ĐỘNG Đào tạo y tá và KTV XN về VCTĐẦU RA Y tá và KTV XN được đào tạo về VCTKẾT QUẢ Chất lượng VCT TÁC ĐỘNG Tỷ lệ lây truyền HIV giảm CSố quá trình/đầu ra: # y tá và KTV XN đã HThành ĐTạo về VCT/KHoạchCSố tác động: Tỷ lệ hiện nhiễm HIVCSố kết quả: % sử dụng bao cao su trong nhóm mại dâm% khách hàng được tư vấn trước và sau khi làm XNCSố đầu vào: # y tá và KTV XN tham gia vào chương trình/KHoạchKhung logic của chương trình VCTTỷ lệ lây truyền HIV giảm Tỷ lệ mới nhiễm HIV giảmTỷ lệ tử vong và thương tật do HIV giảmReferral system forprevention andTx servicesHệ thống chuyển tuyến cho các dịch vụ dự phòng & tư vấnQui trình Tư vấnHỌAT ĐỘNG Tư vấn sau xét nghiệm cho tất cả những người đã làm XN Cung cấp các dịch vụ PMTCT cho các phụ nữ có thai HIV+Chuyển tuyến các dịch vụ cho các KH có HIV+Đào tạo y tá và KTV XN về VCTTu vấn trước XN Xét nghiệm HIVĐẦU RAKH được tư vấn để làm XN Y tá và KTV XN được đào tạo KH được làm XN KH nhận kết quả được tư vấn sau XN Phụ nữ có thai có HIV+ được nhận dịch vụ PLTMCKH HIV+ chuyển tới các Trung tâm ARV, hỗ trợ và chăm sóc KẾT QUẢChất lượng VCT tăngTiếp cận với VCT tăngNhận biết về tình trạng nhiễm HIV tăngKiến thức và tiếp cận với các nguồn dự phòng và tiếp cận dịch vụ tăng Tiếp cận tới các dịch vụ chăm sóc, hỗ trợ, điều trị tăngHành vi nguy cơ giảmChăm sóc và điều trị HIV tăngNhững người có hành vi nguy cơ cao không được xét nghiệm, tư vấn và sử dụng các dịch vụ HIV/AIDSTÁC ĐỘNGĐẦU VÀOY tá và KTV xét nghiệmTài trợ từ chính phủ, quốc gia và các tổ chứcBộ XN HIVLưu ýCần xác định rõ mẫu số và tử số của chỉ sốKhông nên sử dụng tỉ lệ % với số lượng nhỏ => nên dùng số thôCác đặc điểm của chỉ số tốtĐặc thù: các chỉ số phải đo lường những gì định đo lườngChính xác: Phản ánh đúng những gì thực sự xảy ra trong thực tếTin cậy: kết quả của các đo lường lặp lại của cùng một hạng mục phải giống nhauRõ ràng: Được định nghĩa rõ ràngĐo lường được: Có thể thu thập và tính toán được trong giới hạn nguồn lực cho phépĐúng thời hạn: Có được những số đo trong những khoảng thời gian phù hợp với mục tiêu và các hoạt động của chương trình 16Chỉ số & Biến sốThông thường ta có thể dễ dàng xác định được những giá trị khác nhau của các chỉ số.Tuy nhiên, một số chỉ số đôi khi không dễ dàng đo lường được => cần một hoặc nhiều biến số để đo lường chỉ số 17Biến sốBiến số là gì?Một Biến số là một đặc điểm của một người, một vật hoặc một hiện tượng có thể nhận những giá trị khác nhau. Các giá trị này có thể ở dưới dạng số (ví dụ: tuổi, thu nhập) hoặc các đặc tính (ví dụ: giới tính, học vấn).Các loại biến số chính: Biến liên tục : tuổiBiến phân loại: giới tínhBiến thứ tự: trình độ học vấn 18Biến sốCác đặc điểm được diễn đạt dưới dạng các biếnCác đặc điểmCác biếnThời gian chờ đợi lâuThời gian chờ đợiKhông có thuốcSẵn có thuốcThiếu giám sátSố lần giám sátLịch trình M&E Hiểu & mô tả logic CTrình/DÁn Xác địnhMTiêu va phạm vi M&E Xây dựng các biến số/chỉ số M&E XDựng KH thu thập thông tin Thu thập thông tin Phân tích, tổng hợp, phiên giải số liệu Viết báo cáo, trình bày & sử dụng kết quả M&E3145672PPháp nghiên cứu chính Phương pháp định lượng: chọn mẫu có tính đại diện, phỏng vấn sử dụng bộ câu hỏi thiết kế sẵn, nhập số liệu, phân tích.Phương pháp định tính: quan sát; phỏng vấn sâu; thảo luận nhómPhương pháp đánh giá nhanhThông tin/ Số liệuCó 2 dạng:Số liệu sơ cấp (primary data): cần thu thập mới qua điều tra; phỏng vấn; thảo luận nhómCó thể tốn kém và mất thời gian hơnTính chính xác: khá cao nếu thực hiện thu thập đúng phương phápSố liệu thứ cấp (secondary data): có sẵnCó sẵn, mất ít thời gian thu thập và chi phí thấpTính chính xác: cần phải xem xét cụ thểCây kỹ thuật thường được sử dụng để thu thập số liệuThu thập số liệuSố liệu thứ cấpSố liệu sẽ thu thập-Các điều tra cơ bảnCác nghiên cứu khácBáo cáo của đơn vị/tổ chức...Quan sátPhỏng vấnBộ câu hỏi tự điềnTham giaKhông tham giaCấu trúcKhông cấu trúcThu thập cá nhânThu thập tập thể23Thu thập thông tin sẵn cóCó một khối lượng lớn các thông tin do người khác thu thập. Ưu điểm của việc sử dụng số liệu sẵn có là ít tốn kém. Gặp phải khó khăn trong việc tiếp cận tới các sổ sách ghi chép hay báo cáo cần thiết. Có thể xây dựng mẫu thu thập thông tin để đảm bảo thu thập đủ thông tin cần thiết24Quan sátLựa chọn, xem xét và ghi chép một cách có hệ thống về các hành vi và đặc tính của cơ thể sống, vật thể hay hiện tượng.Quan sát có tham gia: Người quan sát tham dự vào trong bối cảnh quan sát.Quan sát không tham gia: Quan sát viên quan sát tình huống một cách công khai hay kín đáo, nhưng không tham dự vào tình huống quan sát.Hạn chế:Thay đổi hành vi của đối tượng quan sát Sai lệch do thành kiến người quan sát Sai lệch ngẫu nhiên giữa những người quan sátKhả năng quan sát không toàn diện về mức độ và thời gian25Phỏng vấn Phỏng vấn là một kỹ thuật thu thập số liệu thông qua hỏi trực tiếp đối tượng nghiên cứu. Định tính: PV sâu: Mức độ linh động cao: khi chưa biết rõ về vấn đề đang nghiên cứu, mẫu nghiên cứu nhỏĐịnh lượng: Hỏi theo bộ câu hỏi có cấu trúc: Mức độ linh động thấp: dự kiến được các khả năng trả lời, mẫu nghiên cứu lớn26Bộ câu hỏi tự điềnBộ câu hỏi điều tra được xây dựng để đối tượng được điều tra tự trả lời.Gửi các bộ câu hỏi qua đường bưu điện kèm đề nghị người trả lời gửi lại bộ câu hỏi đã được trả lời qua đường bưu điệnPhát tận tay các bộ câu hỏi cho người trả lời và thu lại sau đó.27Thảo luận nhóm trọng tâmThảo luận nhóm trọng tâm cho phép một nhóm 6 - 8 người thảo luận về một chủ đề cụ thể dưới sự dẫn dắt của một người hướng dẫn và một người chịu trách nhiệm ghi chép lại nội dung thảo luận28Các kỹ thuật thu thập số liệu khácNghiên cứu trường hợp Vẽ bản đồVí dụ phương pháp vẽ bản đồVí dụ phương pháp vẽ bản đồLựa chọn nguồn và kỹ thuật thu thập thông tinDựa vào câu hỏi đánh giá và các chỉ số đánh giá đã lựa chọn để xác định:Chúng ta cần biết/cần thu thập thông tin gì?Ai, nơi nào có thể cung cấp các số liệu này? Đối tượng này có đặc điểm gì đặc biệt? Cỡ mẫu bao nhiêu là đủ? Chúng ta cần sử dụng kỹ thuật nào để có thể thu thập được các thông tin cần thiết từ các nguồn nàyCần cân nhắc chi phí, thời gian và các nguồn lực khác có thể có để lựa chọn nguồn và kỹ thuật TTTT phù hợpNên phối hợp TTTT từ nhiều nguồn và bằng các PP khác nhau -> tăng giá trị của thông tinKỹ thuật thu thập số liệuCông cụ thu thập số liệuThu thập thông tin sẵn cóBảng kiểm, các mẫu tổng hợp số liệuQuan sátBảng kiểm, bút/giấy, đồng hồ, cân, kính hiển vi .v.v.,Phỏng vấn sâu hoặc phỏng vấn có cấu trúcHướng dẫn phỏng vấn sâu hoặc bộ câu hỏi (máy ghi âm, giấy, bút.)Thảo luận nhómHướng dẫn thảo luận nhóm, máy ghi âm, giấy, bút, bảng.Tự điền vào bộ câu hỏi Bộ câu hỏi tự điền, bút (hoặc trả lời bằng máy tính)Trả lời câu hỏi: chúng ta sẽ thu thập thông tin từ các đối tượng xác định bằng cái gì/phương tiện gì?Công cụ thu thập thông tinXây dựng bộ câu hỏiBước 1: Xây dựng nội dung - Lấy mục tiêu và các chỉ số đánh giá làm điểm xuất phát Bước 2: Hình thành các câu hỏi - Xây dựng một hay nhiều câu hỏi giúp cho việc cung cấp các thông tin cần thiết cho từng chỉ sốBước 3: Sắp xếp các câu hỏi theo trật tự hợp lý - Thiết kế lịch trình phỏng vấn hay bộ câu hỏi sao cho phù hợp với người cung cấp thông tinBước 4: Trình bày bộ câu hỏi - giới thiệu, chuyển câu, hướng dẫn trả lờiBước 5: Thử nghiệm bộ câu hỏi và chỉnh sửa (nếu cần)34Xây dựng bảng kiểm quan sátXác định tên của bảng kiểmPhân tích nội dung, kỹ thuật, công việc thành các mục, các hoạt động - thao tác cần quan sátSắp xếp các nội dung, kỹ thuật, thao tác cần quan sát theo 1 trình tự hợp lýXác định rõ thang đánh giá (có/không, đạt/không đạt, 1-5,...)KẾ HOẠCH THU THẬP THÔNG TIN Cái gì?CHỈ SỐỞ đâu?NGUỒN SỐ LIỆUNhư thế nào?PHƯƠNG PHÁP THU THẬP SỐ LIỆUBằng cái gì?CÔNG CỤ THU THẬP SỐ LIỆUKhi nào?THỜI GIAN THU THẬP SỐ LIỆUAi?NGƯỜI CHỊU TRÁCH NHIỆMBài tập nhómXây dựng logic triển khai dự án mà của nhómXây dựng các chỉ số/biến số M&E cần thiết cho dự án đó (nêu rõ định nghĩa của từng chỉ số)Xây dựng công cụ thu thập số liệu