Đẩy mạnh hợp tác giữa các thư viện đại học ở Việt Nam – Giải pháp nâng cao chất lượng dịch vụ thư viện

Đẩy mạnh hợp tác giữa các 
thư viện đại học ở Việt Nam – 
Giải pháp nâng cao chất 
lượng dịch vụ thư viện 
Ý tưởng về việc hợp tác và liên kết giữa các thư viện thông qua việc xây dựng các liên 
hiệp thư viện không mới. Ý tưởng này được hình thành từ những năm 1930 và đặc 
biệt phát triển trong những năm gần đây ở nhiều nước trên thế giới. Theo khảo sát của 
Hội Thư viện Mỹ, năm 2007 (ALA) nước này có khoảng 200 liên hiệp thư viện [8] 
đang hoạt động dưới hình thức liên kết giữa các thư viện thành viên với nhau. Tuy 
nhiên, việc hợp tác giữa các thư viện ở Việt Nam hiện nay mới chỉ ở những bước khởi 
đầu. Bài viết này phân tích thực trạng liên kết hoạt động của các thư viện đại học ở 
Việt Nam, sự cần thiết đẩy mạnh hoạt động liên kết giữa các thư viện, cơ hội và thách 
thức với các thư viện đại học hiện nay và các mục tiêu đạt được thông qua việc tăng 
cường hợp tác giữa các thư viện đại học. 
Theo Ủy ban Truyền thông Liên bang Mỹ “Liên hiệp thư viện là hiệp hội hợp tác trên 
phạm vi quốc gia, khu vực, hoặc địa phương giữa các thư viện nhằm mục đích liên kết 
một cách có hệ thống và hiệu quả nguồn lực thông tin của các thư viện chuyên ngành, 
thư viện đại học, thư viện trường học, thư viện công cộng và các trung tâm thông tin 
để cải tiến dịch vụ cho khách hàng của các thư viện đó” [7]. 
Thuật ngữ liên hiệp thư viện mà tác giả sử dụng trong bài viết này có thể được hiểu 
như: mạng lưới thư viện, hệ thống thư viện, liên hiệp thư viện, hoặc tổ hợp thư viện. 
Liên hiệp thư viện cũng được định nghĩa như là một nhóm có từ hai thư viện trở lên 
thỏa thuận hợp tác với nhau để thực hiện những nhu cầu tương tự, thường là chia sẻ 
nguồn lực thông tin. 
Sự cần thiết hợp tác giữa các thư viện 
Những thay đổi về kinh tế và xã hội gần đây đã, đang góp phần hình thành “xã hội 
thông tin”. Trong xã hội đó thông tin được xem như “hàng hóa” và nó đem lại sức 
mạnh, tạo thế cạnh tranh giữa các quốc gia cũng như giữa các cá nhân. Khoảng cách 
giữa người giàu thông tin “information rich” và người nghèo thông tin “information 
poor” ngày càng lớn. Để thu hẹp được khoảng cách trên, thư viện đóng vai trò vô cùng 
quan trọng vì thư viện là nơi cung cấp một số dịch vụ thông tin đáng tin cậy. Và chính 
sự hợp tác giữa các thư viện là một trong những con đường để các thư viện tăng 
cường nguồn lực và cải thiện chất lượng dịch vụ của mình. 
Hơn nữa, thế kỉ 21 xuất hiện sự bùng nổ thông tin khi mà internet được sử dụng như 
một phương tiện mới để lưu trữ và phân phối thông tin. Thách thức lớn đối với người 
làm nghề thông tin và các trung tâm thông tin thư viện là giám sát, quản lý lượng 
thông tin khổng lồ hàng ngày được tạo ra và phổ biến trên thế giới. Thực tế cho thấy 
không một thư viện nào một mình có thể quản lý được khối lượng thông tin khổng lồ 
trên thế giới và đáp ứng hữu hiệu nhu cầu tin đa dạng ngày càng tăng của các nhóm 
người dùng tin. Với lý do này khái niệm liên hiệp thư viện được phát triển. Liên hiệp 
thư viện được biết đến với mục đích chia sẻ nguồn lực thông tin ở nhiều mức độ và 
trên nhiều phạm vi khác nhau. 
Năm 2009 cuộc khủng hoảng kinh tế toàn cầu đã ảnh hưởng đến mọi lĩnh vực trong 
đó có lĩnh vực thông tin - thư viện. Ngân sách cấp cho nhiều thư viện và trung tâm 
thông tin bị cắt giảm hoặc không tăng trong khi đó chi phí cho việc bổ sung tài liệu và 
mua sắm trang thiết bị của các thư viện không ngừng tăng. Vì vậy hợp tác là cơ hội để 
các thư viện chia sẻ gánh nặng tài chính. 
Đặc biệt trong bối cảnh hiện nay chất lượng giáo dục đại học ở Việt Nam khá thấp so 
với khu vực và các nước trên thế giới. Khả năng nghiên cứu, khai thác, đánh giá và sử 
dụng thông tin của sinh viên chưa cao trong khi đó nguồn lực thông tin của hầu hết 
các thư viện đại học thiếu về số lượng và kém về chất lượng. Với những lý do trên 
việc đẩy mạnh hợp tác giữa các thư viện đại học ở nước ta hiện nay là hết sức cần 
thiết. 
Thực trạng hoạt động của các liên hiệp thư viện đại học ở Việt Nam 
Đứng trước thực trạng trên, trong những năm gần đây ở Việt Nam đã hình thành một 
số tổ hợp thư viện như: “Liên hiệp thư viện đại học”, “Liên hiệp thư viện đồng bằng 
sông Hồng”, Mạng cộng đồng thư viện trực tuyến - Online Library Community 
Network (OLICON). Năm 1986, Liên hiệp Thư viện Đại học khu vực phía Bắc và 
phía Nam được thành lập. Tuy nhiên hoạt động của các Liên hiệp này mới chỉ thực sự 
được củng cố và phát triển từ cuối những năm 90 của thế kỉ 20 [5]. 
Cho đến nay Liên hiệp Thư viện Đại học khu vực phía Bắc và phía Nam đã tổ chức 
được một số hoạt động như: bồi dưỡng, tập huấn cho cán bộ các thư viện thành viên; 
tổ chức các hội nghị, hội thảo chuyên đề, các hoạt động nghiệp vụ như thăm quan, học 
tập kinh nghiệm, khảo sát một số thư viện trong và ngoài nước. Cụ thể hai Liên hiệp 
thư viện đã tổ chức được nhiều buổi tập huấn cho cán bộ của các thư viện thành viên 
về sử dụng Khung phân loại DDC; Biên mục MARC 21; Hướng dẫn xây dựng và 
quản lý bộ sưu tập tài liệu số với phần mềm Greenstone. 
Hơn nữa, năm 2009 Mạng cộng đồng thư viện trực tuyến - Online Library Community 
Network (OLICON) được thành lập bởi một tập thể bao gồm Thư viện Đại học Khoa 
học Tự nhiên TP. Hồ Chí Minh, Liên chi hội Thư viện Đại học Khoa học phía Nam, 
Công ty IES và một số chuyên gia thư viện có tâm huyết. Theo đó các thư viện thành 
viên sẽ đóng góp tài nguyên thông tin sẵn có của mình và kinh phí để duy trì hoạt 
động của mạng cộng đồng. Đến nay OLICON đã nhận được hồ sơ đăng ký của hơn 20 
trường đại học, cao đẳng. OLICON cung cấp một số dịch vụ như: dịch vụ cung cấp 
nội dung số, dịch vụ xử lý ấn phẩm và tài nguyên số, dịch vụ cung cấp biểu ghi, dịch 
vụ đào tạo tập huấn [6]. 
Qua đó chúng ta thấy rằng hoạt động chủ yếu của các Liên hiệp Thư viện Đại học mới 
chỉ liên kết ở mức đào tạo, chia sẻ kinh nghiệm trong khi đó Mạng Cộng đồng Thư 
viện Trực tuyến đang ở giai đoạn khởi động. 
Cơ hội và thách thức đối với các thư viện đại học ở Việt Nam hiện nay 
Cơ hội 
Các thư viện ngày càng nhận được sự quan tâm của Nhà nước. Cụ thể, Nhà nước đã 
ban hành Chiến lược phát triển ngành thư viện đến 2020 và chính sách đầu tư cho phát 
triển thư viện đang được coi trọng. Từ đầu những năm 2000, hơn 20 thư viện đại học 
trong cả nước được đầu tư lớn với kinh phí tăng dần từ 500.000 đô la Mỹ, 750.000 và 
hơn 3 triệu đô. Ngoài ra một số thư viện đã sử dụng nguồn vốn ngân sách rất lớn (Đại 
học Bách khoa Hà Nội 200 tỷ đồng). Đặc biệt, tổ chức Atlantic Philanthrophie (Mỹ) 
đã tài trợ cho 4 trung tâm học liệu lớn với tổng chi phí từ 5 đến 10 triệu đô la Mỹ cho 
một trung tâm [5]. 
Cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin ở Việt Nam có những bước phát triển đáng kể. 
Nhiều thư viện đã được đầu tư phần mềm quản trị thư viện và kết nối mạng internet. 
Song song với việc phát triển cơ sở hạ tầng và vốn tài liệu, một số chuẩn quốc tế về 
lĩnh vực thư viện như DDC, MARC 21, AACR2 cũng được biên dịch và áp dụng ở 
Việt Nam. Nhiều cán bộ được đào tạo ở nước ngoài như Mỹ, Úc và New Zealand. 
Thách thức 
Bên cạnh những cơ hội thì các thư viện ở Việt Nam hiện nay gặp phải một số thách 
thức như: 
Sự đầu tư về cơ sở hạ tầng và chất lượng cán bộ ở các thư viện không đồng đều. Theo 
Tiến sỹ Nguyễn Huy Chương, năm 2006 mới chỉ có khoảng 30 trong số 230 thư viện 
đại học được đầu tư mà chủ yếu tập trung vào xây dựng. Về cán bộ, mới chỉ 30% 
trong tổng số cán bộ thư viện đại học được đào tạo chính quy về ngành thư viện [5]. 
Các thư viện ở Việt Nam nói chung và thư viện đại học nói riêng nhìn chung chưa có 
truyền thống phối hợp, đặc biệt trong lĩnh vực chia sẻ nguồn lực thông tin và các biểu 
ghi thư mục, chưa có dịch vụ mượn liên thư viện. Trong công tác biên mục, thay vì cơ 
chế biên mục tại nguồn hay biên mục tập trung tại các thư viện trung tâm như ở nhiều 
nước trên thế giới thì nhiều thư viện ở Việt Nam vẫn biên mục lặp đi lặp lại với nhiều 
tài liệu cùng tên ở các thư viện khác nhau. Làm như vậy vừa thiếu tính thống nhất đối 
với việc tạo ra các điểm tiếp cận thông tin trong các biểu ghi vừa lãng phí nguồn nhân 
lực. Đây cũng là công việc hoàn toàn có thể khắc phục được bằng cách chia sẻ dữ liệu 
thư mục hoặc tiến hành biên mục tập trung. 
Cán bộ thư viện phải đối mặt với ngày càng nhiều thông tin ở dạng số. Các nhà xuất 
bản trên thế giới có xu hướng thay đổi hình thức xuất bản truyền thống sang hình thức 
xuất bản điện tử. Nhiều tạp chí khoa học chỉ được bán ở dạng tài liệu điện tử thông 
qua truy cập cơ sở dữ liệu trực tuyến. Nếu trước đây các thư viện thường mua tài liệu 
truyền thống và lưu giữ trong kho của mình thì ngày nay họ mua quyền truy cập các 
cơ sở dữ liệu trực tuyến thông qua các nhà cung cấp như Emerald, ScienceDirect, 
ProQuest, Web of Science, Tuy nhiên, các cán bộ thư viện Việt Nam chưa có kinh 
nghiệm trong việc đàm phán để mua chúng và các nguồn tài liệu này lại khá đắt so với 
khả năng của các thư viện đại học ở Việt Nam. 
Yêu cầu đầu tư ban đầu lớn để mua giấy phép quyền truy cập tài liệu điện tử, công 
nghệ thông tin và truyền thông (phần cứng và phần mềm). 
Để đối phó với những thách thức trên các thư viện đại học cần đẩy mạnh hơn nữa sự 
hợp tác và chia sẻ với nhau thông qua các Liên hiệp Thư viện Đại học của mình để đạt 
được nhiều mục tiêu hơn nữa. 
Mục tiêu đạt được thông qua đẩy mạnh hoạt động của các liên hiệp thư viện đại 
học 
Hoạt động của các liên hiệp thư viện đại học được đẩy mạnh sẽ đem lại nhiều lợi ích 
cho cả phía thư viện lẫn người sử dụng. 
Đối với thư viện 
Các thư viện đại học có thể chia sẻ nguồn lực thông tin bao gồm cả nguồn tài liệu 
truyền thống và nguồn tài liệu điện tử nhờ đó tiết kiệm nguồn kinh phí bổ sung, không 
gian lưu trữ tài liệu truyền thống, và máy chủ để lưu trữ thông tin điện tử. 
Cung cấp cơ hội cho cán bộ thư viện thành viên phát triển kĩ năng mới thông qua các 
chương trình đào tạo; hội thảo, hội nghị; tham quan, khảo sát. 
Chia sẻ các biểu ghi thư mục, điều này giúp các thư viện không phải phân loại và biên 
mục lại các tài liệu mà thư viện thành viên có, tạo điều kiện xây dựng mục lục liên 
hợp (điều này đặc biệt có ý nghĩa đối với các thư viện ở Việt Nam). 
Cải thiện chất lượng và đa dạng hóa các dịch vụ thông tin thư viện nhờ việc chia sẻ tài 
nguyên thông tin, cơ sở hạ tầng và kinh nghiệm quản lý dịch vụ. Ngoài ra các thư viện 
còn có cơ hội để phát triển và đẩy mạnh việc sử dụng các chuẩn nghiệp vụ trong các 
hoạt động của mình. 
Đối với người sử dụng 
Chia sẻ nguồn tài nguyên thông tin cho phép người sử dụng truy cập tới số lượng các 
nguồn tin nhiều hơn ở mức chi phí thấp hơn. 
Người sử dụng dễ dàng truy cập đến bộ sưu tập của các thư viện thành viên nhờ mục 
lục liên hợp. Mục lục này được xây dựng trên cơ sở cổng thông tin và nó tích hợp dịch 
vụ thư viện - thông tin của các thư viện thành viên. 
Ngoài ra người sử dụng có cơ hội để sử dụng dịch vụ thư viện chất lượng hơn như: 
Dịch vụ phổ biến thông tin chọn lọc, dịch vụ tra cứu tin, dịch vụ tham khảo. 
Kết luận 
Qua phân tích trên, chúng ta thấy rằng đẩy mạnh hoạt động hợp tác giữa các thư viện 
đại học ở Việt Nam hiện nay là nhu cầu tất yếu, là con đường hợp lý giúp các thư viện 
đại học vượt qua những thách thức và đón những cơ hội để phát triển các dịch vụ của 
mình. Đẩy mạnh hợp tác giữa các thư viện sẽ mang lại hiệu quả kinh tế thông qua việc 
chia sẻ nguồn lực thông tin, cải thiện chất lượng dịch vụ thông tin - thư viện, tạo điều 
kiện cho người sử dụng tiếp cận tối đa các nguồn tin và mục tiêu cuối cùng là góp 
phần nâng cao chất lượng giáo dục đại học hiện nay. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Colin Darch. Academic library consortia in contemporary South Africa, Library 
Consortium Management, 1999. – Vol.1/2. – pp.23 - 32. 
2. Hazel Woodward. Acquiring E-Books for academic libraries, Liber quaterly, 
2007. – Vol.17(3/4) 
3. Lê Ngọc Oánh. Vai trò, chức năng của Hội Thư viện Việt Nam trong phát triển sự 
nghiệp thư viện, Hội nghị quốc tế về thư viện – TP. Hồ Chí Minh, ngày 28-30/8/2006. 
4. Luis M. Anglada. Working together, learning together: the consortium of academic 
libraries of Catalonia, Information technology and libraries, 1999. -18(3). - pp. 139-
144. 
5. Nguyễn Huy Chương. Đề xuất đổi mới thư viện đại học Việt Nam đáp ứng yêu cầu 
hội nhập quốc tế, Kỷ yếu Hội nghị quốc tế “ Thư viện Việt Nam hội nhập và phát 
triển”, 2006. 
6. Nguyễn Minh Hiệp. Những dịch vụ của mạng cộng đồng thư viện. 
7. Ann Okerson. Consortium Building for Libraries. 
www.library.yale.edu/~okerson/eIFL-Laos- Cambodia1.ppt 
8. Ann Okerson. Consortia, Libraries, and Managing in the Downturn. 
www.stpi.org.tw/fdb/tr/2009/11/01-Ann.ppt 
 vien/47-cong-tac-vien/192-nhng-dch-v-
ca-mng-cng- ng-th-vin.html 
9. Rick Burke. Library consortia and the future of academic libraries. 
h t t p : / / w w w . n e a l - schuman.com/academic/Burke2010.pdf 
_____________________ 
Đức Lương - Khánh Linh 
Nguồn: Tạp chí Thư viện Việt Nam số 5(31) – 2011 (tr.22- 25)