Giáo án Lịch sử Lớp 10 - Các nước đế quốc Anh, Pháp, Đức, Mỹ và sự bành trướng thuộc địa

CÁC NƯỚC ĐẾ QUỐC ANH, PHÁP, ĐỨC, MỸ 
VÀ SỰ BÀNH TRƯỚNG THUỘC ĐỊA 
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC 
 Sau khi học xong bài học yêu cầu HS cần nắm được: 
1. Kiến thức 
 - Nắm được những nét khái quát về tình hình kinh tế, chính trị của các 
nước Anh, Pháp, Đức, Mỹ hồi cuối thế kỷ XIX – đầu thế kỷ XX; những nét 
chung và đặc điểm riêng. 
 - Hiểu được đây là thời kỳ các nước đế quốc đẩy mạnh việc xâm lược 
thuộc địa, phân chia lại thị trường thế giới làm cho mâu thuẫn giữa các đế 
quốc với đế quốc và giữa đế quốc với thuộc địa ngày càng sâu sắc. 
2. Tư tưởng, tình cảm, thái độ 
 Giúp HS nâng cao nhận thức về bản chất của chủ nghĩa đế quốc, ý 
thức cảnh giác cách mạng; đấu tranh chống các thế lực gây chiến, bảo vệ hoà 
bình. 
3. Kỹ năng 
 Rèn luyện kỹ năng phân tích sự kiện Lịch sử để thấy được từng đặc 
điểm riêng của chủ nghĩa đế quốc. 
II. THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY - HỌC 
- Bảng thống kê biểu thị sự thay đổi về sản lượng công nghiệp của các 
nước Anh, Pháp, Mỹ, Đức. 
- Sơ đồ thay đổi vị trí kinh tế các nước đế quốc cuối thế kỷ XIX đầu 
thế kỷ XX. 
- Lược đồ các nước đế quốc đầu thế kỷ XX. 
III. TIếN TRÌNH Tổ CHứC DạY - HọC 
1. Kiểm tra bài cũ 
 Câu hỏi 1: Nêu những thành tựu về khoa học kỹ thuật cuối thế kỷ XIX 
đầu thế kỷ XX? 
 Câu hỏi 2: Sự ra đời và những đặc điểm cơ bản của chủ nghĩa Tư bản 
ở giai đoạn đế quốc chủ nghĩa? 
2. Dẫn dắt vào bài mới 
 Cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX, là thời kỳ phát triển mạnh mẽ của 
các nước Tư bản tiên tiến, đánh dấu bước chuyển từ giai đoạn tự do cạnh 
tranh sang giai đoạn độc quyền. Cùng với đó là chính sách mở rộng xâm 
lược thuộc địa để có thêm thị trường và vơ vét nguyên liệu đưa về chính 
quốc. Sự tranh chấp thuộc địa đã làm cho mâu thuẫn giữa các nước đế quốc 
trở nên sâu sắc. Tình hình kinh tế, chính trị và chính sách đối ngoại các nước 
Anh, Pháp, Đức, Mỹ như thế nào, chúng ta cùng tìm hiểu nội dung bài học 
hôm nay để trả lời câu hỏi nêu trên. 
3. Tổ chức các hoạt động trên lớp 
 Các hoạt động của thầy và trò 
Những kiến thức HS cần nắm 
vững 
 Tiết 1: 
A. ANH VÀ PHÁP CUỐI THẾ KỶ XIX ĐẦU THẾ KỶ XX 
Hoạt động 1: Cả lớp và cá nhân 
 - Trước hết, Gv trình bày và phân tich: Đầu 
thập niên 70 của thế kỷ XIX, nền công nghiệp 
Anh vẫn đứng đầu thế giới. Sản lượng than 
của Anh gấp 3 lần Mỹ và Đức; sản lượng 
gang gấp 4 lần Mỹ và gần 5 lần Đức. Về xuất 
khẩu kim loại sản lượng của 3 nước Pháp, 
Đức Mỹ gộp lại không bằng Anh. 
 - Tiếp đó GV nêu câu hỏi: Cuối thập niên 
 Nước Anh 
 Các hoạt động của thầy và trò 
Những kiến thức HS cần nắm 
vững 
70 tình hình kinh tế Anh ra sao? 
 - HS đọc SGK trả lời câu hỏi. 
 - GV nhận xét và chốt ý: Từ cuối thập niên 
70, Anh mất dần địa vị độc quyền công 
nghiệp, do vậy mất luôn cả vai trò lũng đoạn 
thị trường thế giới, bị Mỹ và Đức vượt qua. 
 - GV giới thiệu “bảng thống kê biểu thị sự 
thay đổi về sản lượng công nghiệp của các 
nước Anh, Pháp, Đức, Mỹ” trong SGK. 
 GV hỏi”: Nguyên nhân của sự giảm sút 
đó? 
 - HS đọc SGK tự trả lời câu hỏi. 
 - GV nhận xét và trình bày: Nguyên nhân 
là: 
 + Máy móc thiết bị xuất hiện sớm nên đã 
cũ và lạc hậu, việc hiện đại hoá rất tốn kém. 
 + Một sớ lớn tư bản chạy sang thuộc địa, 
vì ở đây lợi nhuận Tư bản đẻ ra nhiều hơn 
* Tình hình kinh tế: 
- Từ cuối thập niên 70, Anh mất dần 
địa vị độc quyền công nghiệp, do vậy 
mất luôn cả vai trò lũng đoạn thị 
trường thế giới, bị Mỹ và Đức vượt 
qua. 
 Các hoạt động của thầy và trò 
Những kiến thức HS cần nắm 
vững 
chính quốc. Mặt khác, cướp đoạt thuộc địa có 
lợi nhiều hơn so với đầu tư cải tạo công 
nghiệp. 
 - GV nhấn mạnh: Tuy vai trò bá chủ thế 
giới về công nghiệp bị giảm sút, song Anh 
vẫn chiếm ưu thế về tài chính, xuất cảng tư 
bản, thương mại, hải quân và thuộc địa. 
- Tuy vậy, Anh vẫn chiếm ưu thế về 
tài chính, xuất cảng tư bản, thương 
mại, hải quân và thuộc địa. 
Hoạt động 2: Nhóm 
 - GV chia lớp thành các nhóm và nêu câu 
hỏi: Quá trình tập trung sản xuất trong công 
nghiệp diễn ra như thế nào? 
 - HS làm việc theo nhóm đọc SGK cử đại 
diện trả lời câu hỏi. 
 - GV nhận xét và chốt ý: Đây là thời kỳ 
quá trình tập trung tư bản diễn ra mạnh mẽ, 
nhiều tổ chức độc quyền ra đời chi phối toàn 
bộ đời sống kinh tế nước Anh, 5 ngân hàng ở 
khu Xi-ti Luân Đôn nắm 70% số tư bản cả 
- Công nghiệp: Quá trình tập trung 
tư bản diễn ra mạnh mẽ, nhiều tổ 
chức độc quyền ra đời chi phối toàn 
bộ đời sống kinh tế nước Anh. 
 Các hoạt động của thầy và trò 
Những kiến thức HS cần nắm 
vững 
nước. 
 - GV giới thiệu cho HS biết: Nông nghiệp 
nước Anh lâm vào tình trạng khủng hoảng 
trầm trọng. Nguyên nhân là do tư sản Anh 
không đầu tư vào sản xuất nông nghiệp mà 
chủ yếu vào buôn bán lương thực và giá 
lương thực châu Âu và Mỹ rất rẽ. 
- Nông nghiệp: Nước Anh lâm vào 
tình trạng khủng hoảng trầm trọng. 
Anh phải nhập khẩu lương thực. 
Hoạt động 3: Cả lớp và cá nhân 
 - GV trình bày và phân tích: Anh là nước 
theo thể chế chính trị quân chủ lập hiến với 
việc thực hiện chế độ Hai Đảng (Đảng Tự do 
và Đảng Bảo thủ) thay nhau cầm quyền. Sự 
khác biệt giữa hai Đảng là không đáng kể, 
chủ yếu về biện pháp cụ thể song đều thống 
nhất với nhau trong việc bảo vệ lợi ích của 
giai cấp tư sản, đàn áp phong trào quần chúng 
và đẩy mạnh xâm lược thuộc địa. 
 - GV nêu câu hỏi: Cho biết chính sách đối 
* Tình hình chính trị: 
- Anh là nước theo thể chế chính trị 
quân chủ lập hiện với việc thực hiện 
chế độ hai Đảng (Đảng tự do và 
Đảng Bảo thủ) thay nhau cầm quyền, 
song đều bảo vệ quyền lợi của giai 
cấp tư sản. 
 Các hoạt động của thầy và trò 
Những kiến thức HS cần nắm 
vững 
ngoại của Anh? 
 - HS dựa vào SGK trả lời câu hỏi. 
 - GV nhận xét và chốt ý: Đây là thời kỳ 
giai cấp tư sản Anh tăng cường mở rộng hệ 
thống thuộc địa đặc biệt ở Châu Á và Châu 
Phi. GV kết hợp khai thác lược đồ để HS 
nhận biết được hệ thống thuộc địa rộng lớn 
của đế quốc Anh đầu thế kỷ XX trải dài từ 
Bắc Mỹ, châu Phi, Châu Á đến châu Đại 
Dương. 
 - GV nhấn mạnh: Chủ nghĩa đế quốc Anh 
tồn tại và phát triển dựa trên sự bóc lột một 
hệ thống thuộc địa rộng lớn (chiếm ¼ lãnh 
thổ và ¼ dân số thế giới) do vậy được mệnh 
danh là chủ nghĩa đế quốc thực dân "Mặt trời 
không bao giờ lặn" trên đất nước Anh, Lênin 
nhận xét: "Nước Anh không chỉ là quê hương 
của hệ thống công xưởng ủa chủ nghĩa tư 
- Đây là thời kỳ giai cấp tư sản Anh 
tăng cường mở rộng hệ thống thuộc 
địa đặc biệt là ở Châu Á và châu Phi. 
- Đặc điểm đế quốc Anh: là chủ 
nghĩa đế quốc thực dân. 
 Các hoạt động của thầy và trò 
Những kiến thức HS cần nắm 
vững 
bản, mà còn là thuỷ tổ của chủ nghĩa đế quốc 
hiện đại". 
 Chủ nghĩa thực dân Anh đã trở thành đặc 
trưng riêng của chủ nghĩa đế quốc Anh. Việc 
xuất khẩu tư bản của Anh mang những quy 
mô to lớn. Nước Anh là một cường quốc 
thuộc địa chính. 
Hoạt động 4: Cả lớp, cá nhân 
 - GV: trước 1870, công nghiệp Pháp đứng 
hàng thứ hai thế giới, cuối thập niên 70 trở đi 
công nghiệp Pháp bắt đầu chậm lại. 
 - GV nêu câu hỏi: Nguyên nhân tại sao 
công nghiệp Pháp phát triển chậm lại? 
 - HS dựa vào SGK tự trả lời câu hỏi. 
 - GV nhận xét và chốt ý: 
 + Pháp thất bại trong cuộc chiến tranh 
Pháp – Phổ, do đó phải bồi thường chiến 
tranh. 
 Nước Pháp 
 Tình hình kinh tế 
- Cuối thập niên 70 trở đi công 
nghiệp Pháp bắt đầu phát triển chậm 
lại. 
- Nguyên nhân: 
+ Pháp thất bại trong cuộc chiến 
tranh Pháp – Phổ do đó phải bồi 
 Các hoạt động của thầy và trò 
Những kiến thức HS cần nắm 
vững 
 + Nghèo tài nguyên và nhiên liệu, đặc biệt 
là than đá. 
 + Giai cấp tư sản chỉ chú trọng đến xuất 
cảng tư bản sang những nước chậm phát triển 
để thu lợi nhuận cao chứ không hú trọng phát 
triển công nghiệp trong nước. 
 - GV kết luận: Hậu quả là cuối thế kỷ XIX 
sản xuất công nghiệp của Pháp tụt xuống 
hàng thứ tư sau Đức, Mỹ, Anh, kỹ thuật lạc 
hậu rõ rệt so với những nước công nghiệp trẻ. 
 - GV nêu câu hỏi: Bên cạnh những yếu 
kém đó công nghiệp Pháp có những tiến bộ 
gì? 
 - HS đọc SGK trả lời câu hỏi. 
 - GV trình bày và phân tích: Mặc dù có sự 
sút kém, song công nghiệp Pháp cũng có tiến 
bộ đáng kể. Hệ thống đường sắt lan rộng 
khắp nơi cả nước đã đẩy nhanh sự phát triển 
thường chiến tranh. 
+ Nghèo tài nguyên và nhiên liệu, 
đặc biệt là than đá. 
+ Giai cấp tư sản chỉ chú trọng đến 
xuất cảng tư bản sang những nước 
chậm phát triển để thu lợi nhuận cao 
chứ không hú trọng phát triển công 
nghiệp trong nước. 
 Các hoạt động của thầy và trò 
Những kiến thức HS cần nắm 
vững 
của ngành khai mỏ, luyện kim và thương 
nghiệp. Việc cơ khí hoá sản xuất được tăng 
cường. Từ năm 1852 – 1900 số xí nghiệp sử 
dụng máy móc tăng lên 9 lần, số động cơ 
chạy bằng hơi nước tăng lên 12 lần. 
 Nông nghiệp Pháp vẫn giữ vai trò quan 
trọng trong nền kinh tế Pháp vì phần đông 
dân cư sống bằng nghề nông. Tình trạng đất 
đai phân tán, manh mún không cho phép sử 
dụng máy móc và kỹ thuật canh tác mới. 
 - GV chốt ý: Những biểu hiện của tình 
hình nông nghiệp trên chứng tỏ sự thâm nhập 
của phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa 
trong nông nghiệp ở Pháp diễn ra chậm chạp. 
- Sự thâm nhập của phương thức sản 
xuất tư bản chủ nghĩa trong nông 
nghiệp ở Pháp diễn ra chậm chạp do 
đất đai bị chia nhỏ. 
Hoạt động 5: Cá nhân 
 - GV: Quá trình tập trung sản xuất hình 
thành các công ty độc quyền diễn ra như thế 
nào? 
 Các hoạt động của thầy và trò 
Những kiến thức HS cần nắm 
vững 
 - HS đọc SGK trả lời câu hỏi. 
 - GV nhận xét, bổ sung và chốt ý: đầu thế 
kỷ XX quá trình tập trung sản xuất cũng diễn 
ra trong lĩnh vực công nghiệp, dẫn đến việc 
hình thành các công ty độc quyền, từng bước 
chi phối nền kinh tế Pháp, đặc biệt trong lĩnh 
vực ngân hàng (GV nhấn mạnh ở Pháp quá 
trình diễn ra chậm hơn các nước khác). 
 - GV nâu câu hỏi: Đặc điểm nổi bật của tổ 
chức độc quyền ở Pháp? 
 - HS dựa vào SGK và vốn hiểu biết của 
mình trả lời câu hỏi. 
 - GV nhận xét và chốt ý. 
 + Sự tập trung ngân hàng đạt đến mức cao: 
5 ngân hàng lớn ở Pari nắm 2/3 tư bản của 
các ngân trong cả nước. 
 + Khác với Anh tư bản chủ yếu đầu tư vào 
thuộc địa, còn ở Pháp tư bản phần lớn đưa 
- Đầu thế kỷ XX quá trình tập trung 
sản xuất cũng diễn ra trong lĩnh vực 
công nghiệp, dẫn đến việc hình thành 
các công ty độc quyền, từng bước chi 
phối nền kinh tế Pháp, đặc biệt trong 
lĩnh vực ngân hàng. 
 Các hoạt động của thầy và trò 
Những kiến thức HS cần nắm 
vững 
vốn ra nước ngoài, cho các nước chậm tiến 
vay với lãi suất lớn. 
 - GV cho HS đọc đoạn chữ nhỏ trong SGK 
để thấy được số vốn mà tư bản Pháp đầu tư ở 
nước ngoài nhiều như thế nào? 
 - GV nêu câu hỏi: Hãy nêu đặc điểm cơ 
bản của chủ nghĩa đế quốc Pháp? 
 - HS trả lời câu hỏi. 
 - GV kết luận: Chủ nghĩa đế quốc Pháp là 
chủ nghĩa đế quốc cho vay nặng lãi. 
- Đặc điểm : Tư bản Pháp phần lớn 
đưa vốn ra nước ngoài, cho các nước 
chậm tiến vay với lãi suất lớn. Chủ 
nghĩa đế quốc cho Pháp là chủ nghĩa 
đế quốc cho ay nặng lãi. 
Hoạt động 6: Cả lớp và cá nhân 
 - GV trình bày và phân tích: 
 + Sau cách mạng tháng 9 – 1870 nước 
Pháp thành lập nền cộng hoà thứ ba, song 
phái cộng hoà đã sớm chia thành hai nhóm: 
Ôn hoà vá Cấp tiến thay nhau cầm quyền. 
 Đặc điểm của nền cộng hoà là tình trạng 
thường xuyên khủng hoảng nội các. Trong 
Tình hình chính trị 
- Sau cách mạng tháng 9 – 1870, 
nước Pháp thành lập nền cộng hoà 
thứ ba, song phái cộng hoà đã sớm 
chia thành hai nhóm: Ôn hoà và Cấp 
tiến thay nhau cầm quyền. 
- Đặc điểm của nền cộng hoà là tình 
trạng thường xuyên khủng hoảng nội 
 Các hoạt động của thầy và trò 
Những kiến thức HS cần nắm 
vững 
vòng 40 năm (1875 – 1914) ở Pháp diễn ra 50 
lần thay đổi chính phủ. 
 - GV nêu câu hỏi: Nêu chính sách đối 
ngoại của Pháp? 
 - HS đọc SGK trả lời. 
 - GV nhận xét, chốt ý: 
 Pháp tăng cường chạy đua vũ trang để trả 
mối thù với Đức; tiến hành những cuộc chiến 
tranh xâm lược thuộc địa chủ yếu ở khu vực 
chậu Á và châu Phi. 
 - HS đọc đoạn chữ nhỏ trong SGK để thấy 
được chính sách xâm lược thuộc địa của 
Pháp, qua đó thấy được hệ thống thuộc địa 
của Pháp rất rộng lớn, chỉ sau Anh. 
các. 
- Pháo tăng cường chạy đua vũ trang 
để trả mối thù Đức; tiến hành những 
cuộc chiến tranh xâm lược thuộc địa, 
chủ yếu là ở khu vực châu Á và châu 
Phi. 
4. Sơ kết bài học 
- Yêu cầu HS trả lời các câu hỏi: Tình hình kinh tế, chính trị nổi bật 
của Anh và Pháp cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX? Nêu đặc điểm của chủ 
nghĩa đế quốc Anh và Pháp? 
5. Dặn dò, bài tập 
- Học bài cũ, trả lời câu hỏi trong SGK. 
- Nguyên nhân dẫn đến việc hình thành các đặc điểm của đế quốc Anh 
và Pháp?