Giáo trình Bệnh cây đại cương - Vũ Triệu Mân (Phần 2)

 mäc t¹i c¸c vïng trång dõa vµ 
cµ phª kh«ng ph¶i lµ nguån bÖnh ®Ó l©y nhiÔm Phytomonas sang dõa hoÆc cµ phª. MÆt 
kh¸c khi dõa bÞ hÐo cã thÓ cã mét sè gièng chèng bÖnh hoÆc triÖu chøng kh«ng râ do 
Phytomonas trypanosomes, ®ã cã thÓ lµ nguån bÖnh tồn tại cña Phytomonas trªn mét sè 
gièng dõa. 
BiÖn ph¸p phßng trõ Protozoa cã l«ng roi g©y bÖnh trªn c©y trång tr¸nh dïng c©y 
gièng v−¬n −¬m bÞ bÖnh vµ trång c©y gièng s¹ch bÖnh. Cã thÓ thùc hiÖn phßng trõ c«n 
trïng m«i giíi truyÒn bÖnh hoÆc sö dông loµi c«n trïng cã Ých ®Ó diÖt m«i giíi. 
 Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 153
Ch−¬ng XII 
Thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh 
I. Kh¸i niÖm chung vÒ thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh 
Cã mét sè Ýt lo¹i thùc vËt th−îng ®¼ng cïng sèng ký sinh trªn c©y trång g©y ra 
nh÷ng ¶nh h−ëng xÊu ®Õn ®êi sèng cña c©y vµ cã t¸c h¹i nhÊt ®Þnh trong s¶n xuÊt. 
Thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh lµ nh÷ng thùc vËt kh«ng cã kh¶ n¨ng tù m×nh tæng hîp 
ra nh÷ng vËt chÊt h÷u c¬, ®? hoµn toµn mÊt diÖp lôc tè hoÆc tho¸i ho¸ ®i nªn ph¶i sèng 
b¸m trªn nh÷ng c©y trång kh¸c. Kho¶ng 1700 lo¹i thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh ®Òu lµ 
lo¹i bÝ hoa song tö diÖp thuéc 20 hä kh¸c nhau nh−ng quan träng nhÊt lµ hä tÇm göi 
Loranthaceae, hä t¬ hång Cuscutaceae, hä liÖt ®ang Orobanchaceae, Santalaceae vµ 
Balanophoraceae. PhÇn lín nh÷ng hä nµy ®Òu phæ biÕn ë nh÷ng vïng nhiÖt ®íi, mét sè Ýt ë 
vïng «n ®íi. C¨n cø vµo møc ®é vµ h×nh thøc ký sinh cã thÓ chia c¸c lo¹i thùc vËt th−îng 
®¼ng ký sinh lµm hai nhãm: ký sinh kh«ng hoµn toµn vµ ký sinh hoµn toµn. 
* Nhãm ký sinh kh«ng hoµn toµn 
Lµ nhãm c©y ký sinh cã l¸ xanh, cã diÖp lôc tè, cã thÓ tiÕn hµnh quang hîp nh−ng 
ph¶i sèng ¨n b¸m trªn c¸c c©y kh¸c ®Ó hót lÊy c¸c chÊt kho¸ng chñ yÕu lµ muèi v« c¬ vµ 
n−íc. §ã lµ nh÷ng loµi trong hä Loranthaceae vµ Santalacea. VÒ mÆt quan hÖ ký sinh th× 
sau khi x©m nhËp vµo bé phËn c©y ký chñ, c¸c vßi hót ®−îc h×nh thµnh vµ c¸c hÖ thèng 
m¹ch dÉn cña chóng ®−îc nèi liÒn th«ng suèt víi hÖ thèng m¹ch dÉn cña c©y ký chñ, do 
vËy mµ chóng cã thÓ trùc tiÕp hót n−íc vµ c¸c muèi v« c¬ ë trong c©y ký chñ ®Ó sèng. V× 
vËy, nh÷ng lo¹i ký sinh kh«ng hoµn toµn kh«ng cã “rÔ” mäc ë ®Êt mµ l¹i mäc ë trªn c¸c 
c¬ quan cña c©y trång. 
* Nhãm ký sinh hoµn toµn 
Lµ c¸c lo¹i c©y ký sinh kh«ng cã l¸ xanh hoÆc l¸ ®? bÞ tho¸i ho¸ hoµn toµn thµnh 
d¹ng vÈy èc kh«ng tiÕn hµnh quang hîp ®−îc, do ®ã hoµn toµn ph¶i lÊy c¸c chÊt h÷u c¬, 
v« c¬ vµ n−íc cña c©y ký chñ ®Ó sèng. C¸c bã m¹ch gç vµ m¹ch libe cña chóng ®−îc nèi 
th«ng víi c¸c bã m¹ch gç vµ m¹ch libe cña c¸c c©y ký chñ, hoÆc th«ng qua c¸c vßi hót 
®©m ra ch»ng chÞt nh− rÔ gi¶ c¾m s©u vµo trong c¸c bã m¹ch dÉn cña c©y ký chñ, nhê vËy 
cã thÓ hót ®−îc ®Çy ®ñ sè l−îng n−íc vµ muèi v« c¬ còng nh− c¸c chÊt h÷u c¬ trong m¹ch 
gç vµ m¹ch libe cña c©y ký chñ. §ã lµ tr−êng hîp ký sinh cña c¸c loµi trong hä 
Cuscutaceae. 
Nh÷ng loµi thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh còng cã mét ph¹m vi ký chñ kh¸c nhau. Cã 
lo¹i ph¹m vi ký chñ rÊt hÑp nh− c¸c loµi t¬ hång h¹i c¶i b¾p, nh−ng còng cã loµi cã ph¹m 
vi ký chñ rÊt réng, phÇn lín lµ c¸c loµi trong hä Loranthaceae. 
 Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 154
Cã lo¹i thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh chØ chuyªn ký sinh ë bé phËn rÔ c©y trång nh− 
hä orobanchaceae, Scrophilariaceae. Cã lo¹i chØ ký sinh trªn c¸c bé phËn th©n cµnh cña 
c©y ký chñ nh− c¸c loµi t¬ hång (Cuscutaceae) vµ tÇm göi. Tuy nhiªn, còng cã lo¹i võa cã 
thÓ ký sinh ë rÔ, võa cã thÓ ë th©n cµnh nh− Santalaceae. 
C©y trång khi bÞ ký sinh th× Ýt cã nh÷ng biÕn ®æi lín vÒ mÆt h×nh th¸i, nÕu cã th× chØ 
ë vÞ trÝ mµ c©y ký sinh tiÕp gi¸p b¸m chÆt vµ c©y ký chñ cã hiÖn t−îng thay ®æi næi u s−ng 
nh−ng vÒ mÆt sinh tr−ëng th× bÞ øc chÕ m¹nh biÓu hiÖn ra ngoµi: c©y lín chËm, yÕu ít, l¸ 
bÞ kh« rông, qu¶ rông hoÆc ë trªn c¸c cµnh bÞ ký sinh kh«ng cã qu¶, mét sè ®o¹n th©n 
cµnh hoÆc toµn c©y dÇn dÇn bÞ kh« óa chÕt. 
II. T¸c ®éng g©y h¹i cña thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh víi c©y 
trång 
T¸c ®éng cã h¹i c¬ b¶n cña thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh ®èi víi c©y ký chñ kh«ng 
ph¶i lµ t¸c ®éng cña c¸c ®éc tè, còng kh«ng ph¶i lµ nã ®? chiÕm ®o¹t hÕt tÊt c¶ nh÷ng vËt 
chÊt dinh d−ìng cña c©y ký chñ, mµ chñ yÕu lµ phÇn lín n−íc trong c©y bÞ chiÕm ®o¹t lµm 
cho c¸c chøc n¨ng sinh lý vµ t¸c dông ®ång ho¸ cña c©y trång bÞ ph¸ ho¹i. 
Mét sè lo¹i thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh chñ yÕu ph¸ ho¹i trªn c¸c c©y n«ng l©m 
nghiÖp, c©y ¨n qu¶ th−êng thÊy ë n−íc ta lµ nh÷ng lo¹i thuéc hä Loranthaceae vµ 
Cuscutaceae. C¸c lo¹i c©y tÇm göi nh− : Loranthus chinensis D.C, Loranthus parasiticus 
(Linn) Merr, Loranthus sampsoni Hance th−êng sèng ký sinh trªn th©n, cµnh c¸c c©y chÌ, 
®µo, mÝt, chanh, b−ëi vµ c¸c c©y gç rõng. §ã lµ nh÷ng lo¹i cã l¸ xanh, d¹ng h×nh c©y bôi 
nhá, cã hoa qu¶ vµ h¹t. H¹t chÝn r¬i v?i do giã, chim chãc mµ lan truyÒn ®i xa, b¸m trªn 
th©n, cµnh c©y gÆp ®iÒu kiÖn tèt, Èm −ít sÏ n¶y mÇm ®©m rÔ tiÕt ra dÞch nhên ph©n gi¶i m« 
biÓu b× c©y, mäc ra c¸c vßi hót (rÔ gi¶) x©m nhËp vµo tÇng vá c©y råi ®©m nh¸nh t¹o thµnh 
mét chïm “rÔ gi¶” lan réng trong líp vá c©y, vÒ sau l¹i tiÕp tôc ®©m ra nh÷ng vßi hót míi 
chäc qua tÇng m« sinh tr−ëng vµo tíi m¹ch gç. Tõ ®ã trë ®i nh÷ng vßi hót nµy ph©n ho¸ 
thµnh nh÷ng m¹ch dÉn nèi th«ng víi m¹ch dÉn cña c©y ký chñ do ®ã mµ hót ®−îc c¸c vËt 
chÊt v« c¬ vµ n−íc do c©y ký chñ hót tõ ®Êt vµ c©y tÇm göi còng lín dÇn lªn tõ mÇm thµnh 
th©n l¸ xanh tèt. 
Nh÷ng lo¹i thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh hoµn toµn th−êng gÆp trªn c¸c lo¹i c©y c¶i 
b¾p, c©y cóc tÇn, v¶i, nh?n, c©y chÌ lµ nh÷ng lo¹i t¬ hång Cuscuta vµ Cassytha. §ã lµ 
nh÷ng lo¹i c©y kh«ng cã l¸ xanh, kh«ng cã rÔ, chØ cã th©n nhá lµ lo¹i th©n d©y leo, mÇu 
h¬i vµng hoÆc hång nh¹t, cã qu¶ vµ h¹t. H¹t qua mét thêi gian tÜnh cã thÓ n¶y mÇm ë 
trong ®Êt mäc ra mét ®o¹n mÇm mµ ®©m xuèng ®Êt b¸m chÆt trªn c¸c h¹t ®Êt, cßn ®o¹n 
®Çu phÝa trªn v−¬n lªn ra xung quanh ®Ó t×m b¸m vµo c©y ký chñ. Khi ®? gÆp c©y ký chñ 
vµ leo quÊn xung quanh th©n thi lËp tøc mäc ra c¸c vßi hót (d¹ng rÔ cäc) xuyªn vµo trong 
m« th©n c©y, chäc th«ng tíi c¸c bã m¹ch dÉn cña c©y ký chñ ®Ó b¾t ®Çu hót c¸c chÊt dinh 
d−ìng vµ n−íc. Lóc nµy ®o¹n d©y phÝa d−íi cña t¬ hång co teo l¹i, t¸ch l×a khái mÆt ®Êt vµ 
tõ ®ã ta chØ cßn thÊy nh÷ng th©n d©y t¬ hång leo quÊn ch»ng chÞt l¬ löng ë trªn c©y ký 
 Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 155
chñ. D©y t¬ hång ph¸t triÓn rÊt nhanh, cã thÓ bß leo tõ c©y nµy sang c©y kh¸c. Do ®ã cã 
thÓ thÊy tõng chßm lín c©y bÞ t¬ hång ph¸ ho¹i, lµm cho c©y trång sinh tr−ëng yÕu, kh« 
vµng, ®ång thêi d−íi t¸c ®éng cña chóng cã thÓ lµm thµnh c¸c u s−ng trªn chç bÞ h¹i. 
C¸c lo¹i thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh mÆc dï so víi c¸c lo¹i bÖnh truyÒn nhiÔm 
kh¸c th× Ýt phæ biÕn vµ Ýt t¸c h¹i h¬n nh−ng trong mét chõng mùc nµo ®ã còng cã thÓ g©y 
ra nh÷ng thiÖt h¹i nhÊt ®Þnh. VËy tuú theo tr−êng hîp cô thÓ mµ ph¶i tiÕn hµnh c¸c biÖn 
ph¸p trõ diÖt. CÇn c¾t bá nh÷ng c©y tÇm göi trªn th©n cµnh. §èi víi nh÷ng chç bÞ t¬ hång 
ph¸ ho¹i cÇn gì bá ®i, thu s¹ch ®em ®èt kh«ng ®Ó sãt l¹i nh÷ng mÈu th©n. CÇn cµy ®Êt s©u 
®Ó vïi lÊp c¸c h¹t t¬ hång xuèng líp ®Êt s©u lµm cho mÊt søc n¶y mÇm. Trong nh÷ng 
tr−êng hîp cÇn thiÕt nªn dïng c¸c lo¹i ho¸ chÊt ®Ó trõ phun Acsenit natri 30 kg/ha hoµ 
trong 500 - 750 lÝt n−íc, phun dung dÞch 4% Dinitrophenolat amon, phun dung dÞch 
Pentachlorephenolat natri 30 kg/ha hoµ trong 600 - 1000 lÝt n−íc, hoÆc dïng mét vµi lo¹i 
thuèc trõ cá kh¸c. 
 Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 156
Phô lôc (thuèc b¶o vÖ thùc vËt) 
Tªn ho¹t chÊt vµ tªn th−¬ng m¹i mét sè thuèc cã t¸c dông trõ c«n trïng chÝch hót 
(RÖp, rÇy, bä phÊn, bä trÜ, vv...) m«i giíi truyÒn bÖnh virus h¹i c©y trång: 
Acephate (TTM: Anitox 50SC; Binhmor 40EC; Lancer 4G, 40EC; Monster 40EC, 
75WP; orthene 97Pellet; Viaphate 40EC, 75BHN). 
Acetamiprid (TTM: Domosphi 20EC; Mopride 20WP; Mospilan 3EC, 20SP; 
Otoxess 200SP). 
Acrinathrin (TTM: Rufast 3 EC). 
Alpha-cypermethrin (TTM: Alphacide 50EC; 100EC; Bestox 5 EC; Fastac 5EC; 
Fastocide 5 EC; Motox 205EC, 5EC, 10EC; Vifast 5ND, 10SC;). 
Amitraz (TTM: Mitac 20 EC). 
Beta-cyfluthrin ( TTM: Buldock 025 EC). 
Buprofezin (TTM: Aklaut 10 WP, Aperlaur 10 WP; Apolo 10WP, 25 WP; Applaud 
10WP, 25 SC; Butal 10 WP; Butyl 10 WP, 40WDG, 400 SC; Difluent 10WP, 25 WP; 
Encofezin 10 WP, 25 WP; Map-Judo 25 WP; Profezin 10 WP; Ranadi 10 WP; Viappla 10 
WP): Carbaryl ( TTM: Sevin 43 FW, 85 S; Sebaryl 85 BHN). 
Carbosulfan (TTM: Carbosan 25 EC; mashal 200 SC). 
Chlorpyrifos ethyl (TTM: Chlorban 20 EC, 48 EC; Virofos 20EC). 
Deltamethrin (TTM: Decis 2.5 EC). 
Diafenthiuron (TTM: Pegasus 500SC). 
Diazinon (TTM: Agrozinon 60EC; Basudin 10 G, 50 EC; Diaphos 10 G, 50 EC; 
Diazol 10 G, 60 EC; Kayazinon 40 EC, 50 EC, 60 EC; Vibasu 40 ND, 50ND). 
Dimethoate (TTM: Arriphos 40 E C; Bi-58 40EC; Bian 40 EC, 50EC; Binh -58 40 
EC; Bini 58 40 EC; Bitox 40 EC, 50 EC; §imecie 40 EC; Dimenat 40 EC; Dithoate 40 
EC; Fezmet 40 EC; Forgon 40 EC, 50 EC; Nugor 40 EC; Pyxoate 44 EC; Tigithion 40 
EC, 50 EC; Vidithoate 40 ND; Watox400EC). 
Esfenvalerat (TTM: Alphago 5EC; Sumisana 5EC). 
Etofenprox (TTM: Trebon 10EC, 20 WP, 30 EC). 
Fenobucarb (TTM: Anba 50 EC; Bascide 50 EC; Bassan 50 EC; Bassatigi 50ND; 
Dibacide 50 EC; Excel Basa 50ND; Forcin 50 EC; Hopkill 50 ND; Hoppecin 50 EC; Nibas 
50 ND;Pasha 50 ND; Super kill 50 EC; Tapsa 50 EC; Triray 50 EC; Vibasa 50 ND; 
Vitagro 50EC). 
Fenpropathrin (TTM: Daniton 10 EC). 
 Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 157
Fenthion ( TTM: Lebaycide 50 EC, 500 EC; Sunthion 50 EC). 
Fenvalerat (TTM: Dibatox 10 EC, 20 EC; Encofenva 20 EC, Fantasy 20 EC; 
Pyvalerate 20 EC; Sagomycin 10 EC, 10 ME, 20 EC; Sanvalerate 200 EC; Sumicidin 10 EC; 
Sudin 20 EC). 
Imidacloprid (TTM: Admire 050 EC; Admitox 050 EC; Amico 10 EC; Armada 
50EC; Gaucho 70 WS, 020FS, 600FS; Confidor 100SL, 700 WG; Conphai 10 WP, 15 WP, 
000S; Just 050 EC; Miretox 10 WP; Midan 10 WP; Sahara 25 WP; Sectox 10 WP; 
Yamida 10 WP). 
Soprocarb (TTM: Capcin 20 EC, 25 WP; Mipcide 20 EC, 50 WP; Tigicarb 20 EC, 
25 WP; Vimipc 20 ND, 25 BTN). 
Methidathion (TTM: Supracide 40 EC; Supathion 40 EC). 
Nereistoxin (TTM: Binhdan 10 H, 18 SL, 95 WP; Dibadan 18 SL, 95 WP; Vithadan 
18 SL, 95 WP). 
Phenthoate (TTM: Elsan 50 EC; Nice 50 EC; Rothoate 50 EC). 
Phosalone (TTM: Pyxolone 35 EC; Saliphos 35 EC). 
Pirimicarb (TTM: Ahoado 50 WP). 
Profenofos (TTM: Binhfos 50 EC; Selecron 500 EC). 
Pyridaphenthion (TTM: Ofunack 40 EC). 
Silafluofen (TTM: Silatop 7 EW, 20 EW). 
Thiamethoxam (TTM: Actara 25 WG). 
Triazophos (TTM: Hostathion 20 EC, 40 EC). 
Ghi chó: TTM: Tªn th−¬ng m¹i cña thuèc. 
 Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 158
Tµi liÖu tham kh¶o 
* Tµi liÖu trong n−íc 
1. Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, 2005. Danh môc thuèc B¶o vÖ thùc vËt 
®−îc phÐp sö dông, h¹n chÕ sö dông vµ bÞ cÊm sö dông ë ViÖt Nam n¨m 2005. 
2. Vò TriÖu M©n, Lª L−¬ng TÒ (chñ biªn), 1998 (t¸i b¶n 2001). BÖnh c©y N«ng 
nghiÖp. NXB N«ng nghiÖp. 
3. Lª L−¬ng TÒ, Vò TriÖu M©n, 1999. BÖnh vi khuÈn vµ virus h¹i c©y trång. NXB 
Gi¸o dôc. 
4. Vò TriÖu M©n, 2003. ChÈn ®o¸n nhanh bÖnh h¹i thùc vËt. NXB N«ng nghiÖp. 
5. NguyÔn TrÇn O¸nh, NguyÔn V¨n Viªn, 1996. “Gi¸o tr×nh Hãa b¶o vÖ thùc vËt”, 
Tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I. 
6. Lª V¨n Th−îng, 1982. Nghiªn cøu mét sè biÖn ph¸p t¨ng n¨ng suÊt døa trªn ®Êt 
®åi vµ ®Êt phÌn. LuËn ¸n PTS N«ng nghiÖp, 1982. 
7. Lª Tr−êng, NguyÔn TrÇn O¸nh, §µo Träng ¸nh, 2005. “Tõ ®iÓn sö dông thuèc b¶o 
vÖ thùc vËt ë ViÖt Nam". 
8. Vò H÷u Yªm, Lª V¨n H¸ch, L−u Hång Nga, NguyÔn ThÞ S¸p, NguyÔn TiÕn Dòng, 
1980. ¶nh h−ëng cña magiª trong ®Êt vµ trong c©y ®Õn bÖnh hÐo l¸ døa trong vô rÐt 
vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc. B¸o c¸o Khoa häc Kü thuËt N«ng nghiÖp - Tr−êng §HNN 
I. NXB N«ng nghiÖp, 1980, trang 52-59. 
9. Vò H÷u Yªm, 1982. ChÕ ®é ph©n bãn cho døa trªn vïng ®Êt ®åi phï sa cæ b¹c 
mÇu. LuËn ¸n PTS n«ng nghiÖp, 1982. 
10. Vò H÷u Yªm, Lª L−¬ng TÒ, 1987. Vai trß cña Bo trong th©m canh døa. Th«ng tin 
Khoa häc kü thuËt tr−êng §HNN 1 sè 1/1987, trang 1-12. 
Tµi liÖu ngoµi n−íc 
11. CDS Tomlin., 2000, The Pesticide Manual, Published by British Crop Protection 
Council. 
12. Brow J.F and H.J.Ogle, 1997, Plant pathogens and plant disease, APPS Edited by 
Australia plant pathology society. 
13. George N. Agrios, 1997, Plant pathology, Fourth edition, Academic Press. 
14. Hooper D.J, 1986, Extraction of free living stages from soil laboratory methods for 
work with plant and soil nematodes London, pp 5-30. 
15. Mathews Ref, 1991, Plant Virology, Third edition, Academic Press, INC Sandiago. 
Newyor, Boston, London, Sydney, Tokyo, Toronto. 
 Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 159
16. Mehan V.K, S.B Liao, Y.J Tan, A.C Hayward, 1994, Bacterial wilt of groundnut, 
No 35, ICRISAT, India, 23p. 
17. H. David Thurston, 1998, Tropical plant disease, Second edition, APS Press. 
18. A.Hadidi, P.K Khetarpal and H. Koganezawa, 1998, Plant virus disease control, 
APS Press. 
19. Miguel Ulloa and Richard T. Hanlin, 2000, Illustrated dictionary of mycrologys, 
APS Press. 
20. N.W Shaad, J.B Jones and W. Chun, 2001, Plant pathogenic Bacteria, Third edition, 
APS Press. 
21. Rajendra Prasad- James F. Power, 1997, Soil fertility management for sustainable 
agriculture- CRC Press-Lewis Publishers, 1997. 
22. Achim Dobermann and Thomas Fairhurt, 2000, Rice nutrient disorders and 
nutrient management, IRRI. 
22. Nyle C. Brady & Ray R. Weil., 2002, Nature and properties of soils, The 13th 
edition., Prentice Hall, 2002. 
 Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 160
Môc lôc 
Ch−¬ng I. Kh¸i niÖm chung vÒ bÖnh c©y 1 
I. BÖnh c©y vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp 1 
1.1. LÞch sö khoa häc bÖnh c©y 3 
1.2. Nh÷ng thiÖt h¹i kinh tÕ do bÖnh c©y 5 
1.3. §èi t−îng nghiªn cøu cña khoa häc bÖnh c©y 6 
1.4. Nh÷ng biÕn ®æi cña c©y sau khi bÞ bÖnh 7 
1.5. §Þnh nghÜa bÖnh c©y 8 
1.6. C¸c triÖu chøng do bÖnh c©y g©y nªn 9 
II. §Æc tÝnh cña ký chñ vµ ký sinh g©y bÖnh c©y 9 
2.1. Sù t¸c ®éng cña vi sinh vËt g©y bÖnh vµo c©y 11 
2.2. Ph©n chia tÝnh ký sinh 11 
2.3. Qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ cña tÝnh ký sinh 12 
2.4. Kh¶ n¨ng g©y bÖnh cña vi sinh vËt g©y bÖnh c©y 13 
2.5. Ph¹m vi g©y bÖnh cña vi sinh vËt g©y bÖnh c©y 14 
2.6. Nh÷ng kh¸i niÖm vÒ ký chñ 14 
III. ChÈn ®o¸n bÖnh c©y 13 
3.1. Môc ®Ých 15 
3.2. C¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó chÈn ®o¸n bÖnh c©y 15 
3.3. Kh¸i qu¸t vÒ c¸c b−íc chÈn ®o¸n bÖnh c©y 15 
3.4. C¸c ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n bÖnh c©y 15 
Ch−¬ng II. Sinh th¸i bÖnh c©y 21 
2.1. D¹ng tån t¹i vµ vÞ trÝ tån t¹i cña nguån bÖnh 23 
2.2. Qu¸ tr×nh x©m nhiÔm cña vi sinh vËt g©y bÖnh c©y 25 
2.3. Chu kú x©m nhiÔm cña bÖnh 27 
2.4. C¸c ®iÒu kiÖn ph¸t sinh bÖnh c©y vµ dÞch bÖnh c©y 27 
2.5. BÖnh c©y vµ m«i tr−êng 29 
Ch−¬ng III. Ph−¬ng ph¸p phßng trõ bÖnh c©y 28 
3.1. Môc ®Ých 30 
 Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 161
3.2. Nh÷ng nguyªn t¾c x©y dùng biÖn ph¸p phßng trõ 30 
3.3. C¸c biÖn ph¸p phßng trõ bÖnh c©y 31 
Ch−¬ng IV. BÖnh do m«i tr−êng 48 
4.1. §Æc ®iÓm chung 50 
4.2. Nh÷ng bÖnh cã nguån gèc tõ ®Êt vµ ph©n bãn 50 
4.3. BÖnh do chÕ ®é n−íc 54 
4.4. BÖnh do ®iÒu kiÖn thêi tiÕt 55 
4.5. BÖnh do chÊt ®éc, khÝ ®éc g©y ra 56 
4.6. Sù liªn quan gi÷a bÖnh do m«i tr−êng vµ bÖnh truyÒn nhiÔm 56 
Ch−¬ng V. NÊm g©y bÖnh c©y 55 
5.1. §Æc ®iÓm chung cña nÊm 57 
5.2. H×nh th¸i vµ cÊu t¹o cña sîi nÊm 57 
5.3. BiÕn th¸i cña nÊm 58 
5.4. Dinh d−ìng ký sinh vµ trao ®æi chÊt cña nÊm 59 
5.5. Sinh s¶n cña nÊm 61 
5.6. Chu kú ph¸t triÓn cña nÊm 67 
5.7. X©m nhiÔm vµ truyÒn lan cña nÊm 69 
5.8. Ph©n lo¹i nÊm g©y bÖnh c©y 72 
Ch−¬ng VI. Vi khuÈn g©y bÖnh c©y 83 
I. LÞch sö nghiªn cøu vµ t¸c h¹i cña vi khuÈn h¹i c©y 85 
II. H×nh th¸i vµ cÊu t¹o cña vi khuÈn 85 
III. §Æc ®iÓm sinh s¶n cña vi khuÈn g©y bÖnh h¹i c©y 86 
IV. §Æc tÝnh sinh lý vµ sinh ho¸ vi khuÈn 86 
V. TÝnh biÕn dÞ di truyÒn vi khuÈn 91 
VI. Nguån gèc vµ tiÕn ho¸ cña tÝnh ký sinh vi khuÈn g©y bÖnh c©y 93 
VII. Ph©n lo¹i vi khuÈn g©y bÖnh c©y 94 
VIII. TriÖu chøng bÖnh vi khuÈn 97 
IX. §Æc ®iÓm x©m nhiÔm vµ truyÒn lan cña vi khuÈn 98 
1. TÝnh chuyªn ho¸ ký sinh 98 
2. §Æc ®iÓm x©m nhiÔm g©y bÖnh 98 
 Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 162
3. §Æc ®iÓm truyÒn lan cña vi khuÈn 99 
X. Nguån bÖnh vi khuÈn 
100 
XI. ChÈn ®o¸n bÖnh vi khuÈn 
101 
1. Ph−¬ng ph¸p chÈn ®o¸n dùa vµo triÖu chøng bÖnh 101 
2. Ph−¬ng ph¸p vi sinh 101 
3. Ph−¬ng ph¸p sinh ho¸ 102 
4. Ph−¬ng ph¸p huyÕt thanh 102 
XII. Phßng trõ tæng hîp bÖnh vi khuÈn 103 
1. Nguyªn t¾c ®Ó x©y dùng biÖn ph¸p phßng trõ bÖnh do vi khuÈn 103 
2. Mét sè biÖn ph¸p chñ yÕu th−êng ®−îc ¸p dông ®Ó phßng trõ bÖnh do vi khuÈn g©y ra 103 
Ch−¬ng VII. Virus g©y bÖnh c©y 103 
I. LÞch sö nghiªn cøu bÖnh virus h¹i thùc vËt 105 
II. Nh÷ng thiÖt h¹i cña bÖnh virus ë thùc vËt 105 
2.1. Nh÷ng thiÖt h¹i chung cña bÖnh virus thùc vËt 105 
2.2. ThiÖt h¹i cña bÖnh virus ë ViÖt Nam. 106 
III. §Æc tÝnh chung cña virus h¹i thùc vËt 107 
IV. TriÖu chøng bÖnh virus h¹i thùc vËt 108 
V. H×nh th¸i vµ cÊu t¹o cña virus thùc vËt 110 
5.1. H×nh th¸i 110 
5.2. CÊu t¹o 111 
VI. Sù x©m nhiÔm vµ tæng hîp virus míi. 112 
6.1. Sù x©m nhiÔm cña virus 112 
6.2. Sù t¸i sinh virus 113 
6.3. Sù di chuyÓn cña virus trong tÕ bµo c©y. 114 
VII. Ph©n lo¹i virus thùc vËt 114 
VIII. Sù truyÒn bÖnh virus thùc vËt 117 
8.1. Sù truyÒn bÖnh virus kh«ng nhê m«i giíi. 117 
8.2. Sù truyÒn bÖnh virus b»ng m«i giíi 118 
IX. Phßng trõ bÖnh virus h¹i thùc vËt 121 
 Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 163
9.1. C¸c biÖn ph¸p phßng trõ bÖnh virus h¹i thùc vËt 121 
9.2. ChÈn ®o¸n vµ phßng trõ bÖnh virus h¹i thùc vËt 123 
Ch−¬ng VIII. Phytoplasma g©y bÖnh c©y 122 
I. LÞch sö nghiªn cøu 124 
II. TriÖu chøng vµ t¸c h¹i cña bÖnh 124 
III. Nguyªn nh©n g©y bÖnh 124 
IV. ChÈn ®o¸n vµ phßng trõ 125 
Ch−¬ng IX. Viroide g©y bÖnh c©y 124 
I. LÞch sö nghiªn cøu 126 
II. TriÖu chøng, t¸c h¹i 126 
III. Nguyªn nh©n g©y bÖnh 126 
IV. ChÈn ®o¸n vµ phßng trõ 127 
Ch−¬ng X. TuyÕn trïng thùc vËt 126 
I. §¹i c−¬ng vÒ tuyÕn trïng thùc vËt 126 
II. CÊu t¹o gi¶i phÉu tuyÕn trïng thùc vËt 127 
1. H×nh d¹ng tuyÕn trïng 129 
2. CÊu tróc c¬ thÓ tuyÕn trïng 130 
III. Tãm t¾t ph©n lo¹i c¸c bé tuyÕn trïng thùc vËt 130 
IV. Sinh th¸i häc tuyÕn trïng thùc vËt 131 
1. Sinh s¶n vµ ph¸t triÓn cña tuyÕn trïng thùc vËt 133 
2. ¶nh h−ëng cña c¸c yÕu tè m«i tr−êng ®èi víi tuyÕn trïng thùc vËt 133 
3. C¸c kiÓu x©m nhËp vµ ký sinh cña tuyÕn trïng ë thùc vËt 134 
V. C¸c nhãm tuyÕn trïng ký sinh g©y h¹i quan träng ë thùc vËt 133 
VII. C¬ së phßng trõ tuyÕn trïng 143 
1. Ng¨n ngõa 145 
2. Lu©n canh 146 
3. BiÖn ph¸p canh t¸c 146 
4. C¸c biÖn ph¸p vËt lý 146 
5. Chän gièng kh¸ng vµ gièng chèng chÞu bÖnh 146 
6. BiÖn ph¸p sinh häc 147 
 Trường ñại học Nông nghiệp 1 – Giáo trình Bệnh cây ñại cương --------------------------------------------------- 164
7. BiÖn ph¸p hãa häc 148 
Ch−¬ng XI. Protozoa g©y bÖnh c©y 148 
I. Sù ph¸t hiÖn vµ t¸c h¹i cña bÖnh 150 
II. §Æc ®iÓm chung cña Protozoa vµ ph©n lo¹i protozoa h¹i thùc vËt 150 
Ch−¬ng XII. Thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh 151 
I. Kh¸i niÖm chung vÒ thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh 153 
II. T¸c ®éng g©y h¹i cña thùc vËt th−îng ®¼ng ký sinh víi c©y trång 154 
Tµi liÖu tham kh¶o 158