Hội chứng tăng áp lực trong sọ - Lê Điều Nhi

 1 
HOÄI CHÖÙNG TAÊNG AÙP LÖÏC TRONG SOÏ 
TS. BS. Leà Ñieàn Nhi 
ÑHYK. Phaïm Ngoïc Thaïch 
Sinh lyù beänh: 
AÙp löïc trong soï bình thöôøng ôû vò trí naèm ngöûa laø 10-15mmHg, ño ôû vò trí ngang 
möïc loã Monro. Taêng aùp löïc trong soï lieân heä tröïc tieáp vôùi caùc thaønh phaàn chöùa trong 
soï. Thaønh phaàn trong soï goàm coù: 
- Naõo: teá baøo thaàn kinh chieám theå tích 500-700ml, moâ thaàn kinh ñeäm 700-
900ml. 
- Dòch naõo tuûy: 100-150ml. 
- Maùu: 100-150ml. 
- Khoang ngoaïi baøo: 100-150ml (200ml). 
Taêng aùp löïc trong soï coù theå do: 
- Taêng theå tích caùc thaønh phaàn bình thöôøng trong soï. Coù theå do: 
 Naõo: 
o Phuø naõo. 
o Taêng aùp löïc trong soï laønh tính. 
 Dòch naõo tuûy: 
o Traøn dòch naõo thaát. 
 Theå tích maùu: 
o Giaõn maïch maùu naõo do öu thaùn . (Chuù thích: thaùn laø CO2)
- Moät thöông toån choaùn choã: u naõo, abscess naõo, maùu tuï trong soï. 
LÖU LÖÔÏNG MAÙU NAÕO: 
Trong khoaûng sinh lyù bình thöôøng cuûa huyeát aùp, naõo duy trì moät löu löôïng maùu naõo 
khoâng ñoåi, goïi laø söï töï ñieàu chænh. Sau khi bò caùc thöông toån naõo naëng (Ví du:ï xuaát 
huyeát döôùi nheän) khaû naêng töï ñieàu chænh bò toån thöông vaø aùp löïc töôùi maùu naõo tuøy 
thuoäc vaøo aùp löïc ñoäng maïch trung bình. Löu löôïng maùu naõo bình thöôøng ñoä 
800ml/phuùt (20% cung löôïng tim). 
AÙp löïc töôùi maùu naõo phuï thuoäc vaøo aùp löïc ñoäng maïch toaøn thaân trung bình vaø aùp 
löïc trong soï. 
 2 
Vì vaäy, ñeå duy trì aùp löïc töôùi maùu naõo trong tröôøng hôïp taêng aùp löïc trong soï, thì 
huyeát aùp toaøn thaân phaûi taêng. 
TUÏT NAÕO: 
Ba loaïi tuït naõo chính laø: 
1. Tuït naõo qua leàu tieåu naõo. 
2. Tuït naõo qua loã chaåm. 
3. Tuït naõo döôùi lieàm naõo. 
Tuït naõo qua leàu tieåu naõo: 
Laøm xeâ dòch naõo, hoài moùc 
cuûa thuøy thaùi döông loït qua loã 
cuûa leàu tieåu naõo gaây cheøn eùp 
thaàn kinh III vaø naõo giöõa, ban 
ñaàu gaây giaõn ñoàng töû cuøng 
beân vaø cheøn eùp boù thaùp ôû neàn 
cuoáng naõo (Crus cerebri) gaây 
lieät ½ ngöôøi ñoái beân. Tuy vaäy, 
thaân naõo bò xeâ dòch ra beân coù 
theå laøm neàn cuoáng naõo ñoái 
beân cuõng bò cheøn eùp vaøo bôø 
saéc chaéc cuûa leàu tieåu naõo gaây 
ra lieät ½ ngöôøi cuøng beân toån thöông. Töông töï, ñoäng maïch naõo sau coù theå bò xoaén 
vaën, laøm thieáu maùu naõo ñöa ñeán muø nöûa beân (hemianopia). Cheøn eùp thaân naõo vaø 
heä thoáng löôùi kích hoaït laøm traïng thaùi trí giaùc xaáu ñi ñöa ñeán hoân meâ, taêng huyeát 
aùp vaø nhòp tim chaäm (ñaùp öùng Cushing) vaø suy hoâ haáp, thöôøng bieåu hieän qua nhòp 
thôû Cheyne-Stokes. 
Tuït naõo qua loã chaåm: 
Taêng aùp löïc trong soï ôû hoá sau laøm tuït haïnh nhaân tieåu naõo vaøo loã chaåm vaø cheøn eùp 
haønh tuûy. Neáu dieãn tieán chaäm daàn daàn thì beänh nhaân coù theå phaùt trieån daáu tö theá 
baát thöôøng ôû gaùy. Treû bò u naõo hoá sau coù theå coù daáu hieäu öôõn gaùy. Cöùng coå laø do 
kích thích maøng cöùng quanh loã chaåm. Cheøn eùp haønh tuûy coù theå gaây ra suy hoâ haáp 
nhanh, gaây ngöng thôû hoaëc baát thöôøng nhòp thôû vaø taàn soá thôû (ví duï nhòp thôû 
Cheyne-Stokes). Caùc ñieàu naøy coù theå xaûy ra maø khoâng coù roái loaïn ñaùng keå naøo veà 
tình traïng tri giaùc. Tuït haïnh nhaân tieåu naõo gaây cheøn eùp coù theå laøm yeáu lieät chi ñoät 
ngoät vaø roái loaïn caûm giaùc. 
Taêng aùp löïc trong soï daàn daàn veà sau gaây thoaùt vò thaân naõo vaøo loã chaåm, laøm raùch 
caùc ñoäng maïch xuyeân töôùi maùu cho thaân naõo vaø gaây chaûy maùu trong (Duret 
hadmorrhage). Caùc caáu truùc trong soï tuït xuoáng döôùi vôùi taêng aùp löïc trong soï gaây 
Hình: tuït naõo: moät khoái choaùn choã treân lieàu tieåu naõo coù theå 
di leäch caùc naõo thaát beân vôùi: (3) Tuït naõo döôùi lieàm naõo: hoài 
vieàn tuït xuoáng döôùi lieàm naõo; (1) Tuït naõo qua lieàu tieåu 
naõo: Hoài moùc tuït qua loã cuûa leàu tieåu naõo; (2) Thaân naõo bò 
tuït xuoáng döôùi; (6) Tuït naõo qua loã chaåm: taêng aùp löïc trong 
soï hoá sau laøm tuït haïnh nhaân tieåu naõo vaøo loã chaåm. 
Chuù thích: Trong hình cuûa thaày chæ coù (1), (2), (3), (6) hình 
 naøy laáy treân maïng neân hôi khaùc.
 3 
toån thöông keùo caêng cuoáng tuyeán yeân, ñöa ñeán ñaùi thaùo nhaït. Vôùi thoaùt vò naõo daàn 
daàn vaø söï phaù huûy cuûa thaân naõo, ñoàng töû thay ñoåi töø giaõn vaø coá ñònh sang kích 
thöôùc trung bình vaø khoâng phaûn xaï vôùi aùnh saùng. Hieän töôïng naøy ñöa daàn ñeán cheát 
naõo. 
TRIEÄU CHÖÙNG LAÂM SAØNG CUÛA TAÊNG AÙP LÖÏC TRONG SOÏ: 
Caùc trieäu chöùng chính: nhöùc ñaàu, buoàn noân, oùi möûa, nguû gaø, phuø gai thò. 
- Nhöùc ñaàu: nhöùc ñaàu trong taêng aùp löïc trong soï thöôøng gia taêng vaøo luùc thöùc 
daïy, buoåi saùng sôùm, giaûm sau khi oùi. AÙp löïc trong soï khi nguû coù leõ do giaõn 
maïch maùu vì öù ñoïng CO2. Nguyeân nhaân nhöùc ñaàu trong taêng aùp löïc trong soï 
do keùo caêng caùc maïch maùu nhaïy caûm vôùi ñau vaø cheøn eùp maøng cöùng nhaïy 
caûm vôùi ñau ôû ñaùy soï. 
- Buoàn noân vaø noân: thöôøng naëng veà buoåi saùng sôùm. 
- Tình traïng nguû gaø: laø daáu hieäu laâm saøng qua troïng, laø ñieàm baùo cuûa dieãn 
tieán xaáu raát nhanh veà thaàn kinh, ñöøng bao giôø boû qua moät caùch ñôn giaûn, cho 
laø beänh nhaân buoàn nguû. 
- Phuø gai thò: daáu hieäu chaéc chaén cuûa taêng aùp löïc trong soï, do söï truyeàn aùp löïc 
trong soï bò taêng doïc theo bao döôùi nheän cuûa daây thaàn kinh thò giaùc. Ngöôøi coù 
kinh nghieäm thaáy ñöôïc tónh maïch voõng maïc maát nhòp ñaäp bình thöôøng vaø 
tónh maïch bò öù phuø. Khi aùp löïc trong soï taêng cao, soi ñaùy maét thaáy ñaàu thaàn 
kinh thò bò phuø, bôø gai thò bò môø, nhieàu hôn nöõa seõ coù nhöõng ñoám xuaát huyeát 
doïc theo maïch maùu vaø xuaát tieát dòch ôû voõng maïc. Taêng aùp löïc trong soï keùo 
daøi seõ daãn ñeán teo gai thò thöù phaùt. 
- Phaûn xaï Cushing: khi taêng aùp löïc trong soï, ñeå duy trì aùp löïc töôùi maùu naõo 
khoâng ñoåi, coù söï gia taêng huyeát aùp toaøn thaân ñeå buø laïi, keát hôïp vôùi maïch 
chaäm (nhòp tim chaäm). Cushing laø teân cuûa phaãu thuaät vieân thaàn kinh taøi gioûi, 
Harvey Cushing, ngöôøi ñaàu tieân ñaõ moâ taû phaûn xaï naøy. 
- Lieät daây thaàn kinh VI, daãn ñeán nhìn ñoâi coù theå xaûy ra trong taêng aùp löïc trong 
soï, do keùo caêng daây thaàn kinh VI bôûi söï xeâ dòch xuoáng phía döôùi cuûa thaân 
naõo. 
- ÔÛ treû con, taêng aùp löïc trong soï laøm thoùp tröôùc caêng phoàng. 
ÑO AÙP LÖÏC TRONG SOÏ: 
Chæ ñònh ño aùp löïc trong soï: 
- Chaán thöông soï naõo. 
- Sau phaãu thuaät trong soï naëng, ño aùp löïc trong soï ñeå theo doõi vaø xöû trí, ñaëc 
bieät sau phaãu thuaät ôû hoá soï sau ñeå theo doõi traøn dòch naõo thaát. 
- Ñeå chaån ñoaùn taêng aùp löïc noäi soï laønh tính. 
 4 
AÙp löïc noäi soï bình thöôøng coù ñöôøng cô baûn giöõa 10-15mmHg vôùi nhòp ñaäp nhoû do 
hoâ haáp vaø nhòp tim. Bieân ñoä bình thöôøng do thay ñoåi nhòp tim vaø hoâ haáp ñoä 3-
5mmHg. Khi taêng aùp löïc trong soï thì aùp löïc maïch seõ taêng, gaây ra soáng aùp löïc baát 
thöôøng: 
- “Soùng bình nguyeân”: Soùng “A” laø aùp löïc >50mmHg, keùo daøi ít nhaát 5 phuùt, 
thöôøng laø ñeán 20 phuùt, coù leõ do taêng löu löôïng maùu naõo vaø taêng theå tích maùu 
naõo. 
- Soùng “B”: ñoä cao nhoû hôn, keùo daøi khoaûng 1-2 phuùt. 
Ñaët duïng cuï ño aùp löïc trong soï: trong naõo thaát, trong nhu moâ naõo, döôùi maøng nheän, 
döôùi maøng cöùng, ngoaøi maøng cöùng. 
Bieán chöùng chính cuûa ñaët duïng cuï ño aùp löïc trong soï laø nhieãm truøng, tuøy theothoi27 
gian löu duïng cuï ño laâu ngaøy hay khoâng. 
XÖÛ TRÍ TAÊNG AÙP LÖÏC TRONG SOÏ: 
Ñieàu trò taêng aùp löïc trong soï tuøy thuoäc vaøo nguyeân nhaân: ví duï moå laáy khoái choaùn 
choã (u naõo), hoaëc ñaït shunt neáu bò traøn dòch naõo thaát. 
Trong tröôøng hôïp khaån, khi beänh nhaân hoân meâ vaø suy hoâ haáp, neáu caàn phaûi hoã trôï 
hoâ haáp vaø ñaët noäi khí quaûn. Trong khi chôø ñôïi ñieàu trò nguyeân nhaân gaây taêng aùp löïc 
trong soï, coù theå ñieàu trò taïm thôøi baèng caùch taêng thoâng khí (giuùp giaûm CO2 maùu 
ñoäng maïch vaø laøm giaûm bôùt giaõn maïch) vaø duøng thuoác lôïi tieåu (Mannitol hoaëc 
Furosemide). 
TAÊNG AÙP LÖÏC NOÄI SOÏ LAØNH TÍNH: 
Taêng aùp löïc noäi soï laønh tính, coøn ñöôïc goïi laø “giaû u naõo”, laø moät beänh lyù maø taêng 
aùp löïc noäi soï coù dieãn bieán töï giôùi haïn, thöôøng xaûy ra ôû phuï nöõ beùo phì. Tuy noùi laø 
laønh tính nhöng beänh cuõng coù theå gaây muø maét do phuø gai thò naëng. Cô cheá beänh 
sinh chöa bieát roõ. 
Nguyeân nhaân: 
Thöôøng gaëp ôû nhöõng phuï nöõ treû, beùo phì, ñang söû duïng thuoác traùnh thai hoaëc kinh 
nguyeät khoâng ñeàu. Moät soá caùc tröôøng hôïp tìm ñöôïc nguyeân nhaân nhö: 
- Thieåu naêng tuyeán caän giaùp. 
- Duøng quaù nhieàu sinh toá A (duøng trò muïn). 
- Thieáu maùu aùc tính. 
- Phaûn öùng vôùi thuoác: Tetracycline, Sulfamethoxazole, thuoác traùnh thai. 
- Do taéc xoang tónh maïch. 
Trieäu chöùng laâm saøng: 
Phaàn lôùn caùc beänh nhaân laø phuï nöõ maäp maïp, coù caùc trieäu chöùng: 
 5 
- Nhöùc ñaàu: naëng hôn veà buoåi saùng, gia taêng khi ho, raën, cuùi khom ngöôøi. 
- Roái loaïn nhìn: phuø gai thò, teo gai thò thöù phaùt, nhìn ñoâi do lieät thaàn kinh soï 
VI. 
- Moät bieán chöùng ít gaëp cuûa taêng aùp löïc noäi soï laønh tính laø roø dòch naõo tuûy ôû 
muõi töï phaùt, thöôøng phoái hôïp vôùi hoäi chöùng hoá yeân troáng. 
Chaån ñoaùn: 
CT scan vaø MRI naõo khoâng tìm thaáy nguyeân nhaân cuûa phuø gai thò giaùc vaø naõo thaát 
thöôøng nhoû hôn bình thöôøng. 
Chuïp DSA hoaëc chuïp tónh maïch MRI coù theå thöïc hieän ñeå loaïi tröø nguyeân nhaân taéc 
1 xoang tónh maïch naõo. 
Neáu CT scan vaø MRI ñeàu khoâng tìm thaáy khoái choaùn choã thì coù theå choïc doø coät 
soáng thaét löng laáy dòch naõo tuûy. Dòch naõo tuûy bình thöôøng. Neáu coù nghi ngôø veà 
chaån ñoaùn, ñoâi khi coù theå ño vaø theo doõi aùp löïc dòch naõo tuûy. 
Ñieàu trò: 
Thöôøng laø beänh töï giôùi haïn, coù theå ñaùp öùng vôùi ñieàu trò noäi khoa ñôn thuaàn: 
- Giaûm caân (beänh nhaân thöôøng maäp maïp). 
- Ngöng caùc loaïi thuoác coù theå gaây ra beänh naøy, ví duï thuoác traùnh thai ñöôøng 
uoáng, tetracycline. 
- Duøng thuoác lôïi tieåu. 
- Duøng thuoác acetazolamide (laøm giaûm söï saûn xuaát dòch naõo tuûy). 
Ño nhueä ñoä thò giaùc, thò tröôøng (ñaëc bieät laø kích thöôùc lôùn cuûa ñieåm muø) vaø chuïp 
aûnh ñaùy maét ñeå theo doõi dieãn tieán beänh. 
Neáu caùc phöông thöùc ñieàu trò treân khoâng hieäu quaû, coù theå ñieàu trò vôùi glycerol hoaëc 
steroids (tuy vaäy caù thuoác naøy coù theå laøm maäp). 
Caùc chæ ñònh ñieàu trò phaãu thuaät: 
- Tieáp tuïc bò phuø gai thò naëng duø ñaõ ñieàu trò noäi khoa nhö treân. 
- Khoâng nhìn thaáy (thò löïc giaûm nhieàu). 
- Nhöùc ñaàu döõ doäi duø coù duøng ñieàu trò noäi khoa. 
Caùc phöông phaùp phaãu thuaät: 
- Moå giaûi aùp bao thaàn kinh thò giaùc. 
- Moå ñaët shunt thaét löng-phuùc maïc.