Index - Công cụ tra cứu trực tiếp của sách

Index - công cụ tra cứu trực tiếp 
của sách 
Cách đây hơn 3 năm, thầy dạy chữ Hán Nôm của chúng tôi có ra bài tập viết và bình 
câu: “Thư trung hữu ngọc”, tức là “Trong sách có ngọc”. Thực vậy, những bậc vĩ nhân 
hay những người thành đạt nhất đều nói rằng một trong những yếu tố có vai trò quan 
trọng trong việc phát triển và định hướng tư duy của họ là việc đọc sách. 
Trong thập niên đầu của thế kỷ XXI cho thấy sự biến đổi nhanh trên nhiều lĩnh vực, 
có khá nhiều phương tiện, công nghệ hỗ trợ con người trong nghiên cứu, học tập và 
giải trí nên việc đọc sách, đến thư viện không còn là lựa chọn đầu tiên và duy nhất. 
Tại Việt Nam gần đây đã có nhiều hội nghị, hội thảo bàn về văn hóa đọc và phát triển 
văn hóa đọc của người Việt. Nguyên nhân của nó có thể là do văn hóa nghe nhìn 
dường như lấn lướt văn hóa đọc, thời gian con người dành cho việc đọc sách cũng ít 
hơn trước. Số lượng sách, các dạng xuất bản phẩm không ở dạng giấy được xuất bản, 
phát hành ngày một nhiều, điều này dẫn đến không ít độc giả tỏ ra lúng túng trong 
việc lựa chọn cách tiếp cận, loại hình xuất bản phẩm cho việc đọc của mình. 
Vì vậy việc các cán bộ làm công tác biên tập trong nhà xuất bản hay các cán bộ làm 
công tác thư viện cần có những định hướng mới trong xuất bản, hay giới thiệu cho bạn 
đọc của mình cách tiếp cận một cuốn sách, cách đọc, cách khai thác, cách tra cứu như 
thế nào để thấy được “Ngọc trong sách”. Đó chính là cách duy nhất để lôi cuốn bạn 
đọc, tạo mối quan hệ gắn bó giữa bạn đọc với thư viện, giữa bạn đọc với tài liệu sách. 
Một nhà văn khi ẩp ủ tác phẩm – đứa con tinh thần của mình, chắc hẳn sẽ có nhiều lời 
hay, ý đẹp, nghĩa từ sâu xa chứa đựng tâm tư, xúc cảm muốn được truyền đến bạn đọc 
của mình. Với nhiều phong cách khác nhau, các nhà văn muốn bạn đọc của mình tiếp 
cận với những từ, những câu “đắt nhất” đó một cách tự nhiên hoặc bất ngờ, vào thời 
điểm cao trào hay trầm lắng. Thơ xưa có câu: Trèo lên cây bưởi hái hoa/ Bước xuống 
vườn cà hái nụ tầm xuân/Nụ tầm xuân nở ra xanh biếc/Em đã có chồng anh tiếc lắm 
thay. Ở đây, chúng ta thấy rằng hai câu thơ đầu là một hoạt động hết sức bình thường 
với việchái hoa bưởi hay việc hái nụ tầm xuân. Thậm chí đến câu thứ ba, người đọc 
vẫn chưa thấy cao trào hay ngụ ý của tác giả. Nhưng cho đến câu thơ thứ tư, người 
đọc dường như hẫng hụt với câu “Em đã có chồng anh tiếc lắm thay”. Thực tế, các 
hoạt động ở 4 câu thơ, thậm chí là màu xanh biếc của hoa tầm xuân (mặc dù hoa tầm 
xuân chỉ có màu hồng nhạt) cũng chưa thể hiện cụ thể sự nhấn mạnh của tác giả, 
ý “đắt nhất” của tác giả ở đây được chốt lại cuối cùng là “Em có chồng anh tiếc lắm 
thay”. 
Đối với một nhà nghiên cứu, trong công trình nghiên cứu khoa học của mình thường 
sử dụng nhiều thuật ngữ chuyên môn, thuật ngữ khoa học, cách tiếp cận mới được thể 
hiện. Và đó cũng chính là những ý tưởng, tư tưởng, tính mới trong nghiên cứu được 
tác giả mong muốn thể hiện, chia sẻ với giới chuyên môn, với người đọc tham khảo và 
với người học. Vậy làm sao để bạn đọc sớm phát hiện ra những ý “đắt nhất” đó? Cách 
thức nào để bạn đọc kiểm soát nội dung cuốn sách, hệ thống các vấn đề, các nội dung 
trùng lặp nhau để thuận tiện cho việc đối chiếu, so sánh và suy ngẫm về một vấn đề? 
Việc làm này chỉ có tác giả và các cán bộ là chuyên gia trong công tác biên tập đúng 
nghĩa của nhà xuất bản mới có thể thực hiện được. Đó chính là tạo “Index” cho tài liệu 
sách, đặc biệt là sách tham khảo và nghiên cứu chuyên ngành. 
Nhiều chuyên gia, bạn đọc đã chia sẻ kỹ thuật hoặc cách đọc một cuốn sách như [4]: 
- Đọc bằng mắt, không đọc bằng miệng 
- Tránh đọc nhảy trở lại quá nhiều 
- Chuyển động mắt theo chiều thẳng đứng khi đọc 
- Đọc với tốc độ biến đổi 
- Cố gắng hiểu nghĩa cả đoạn văn, không để ý đến từ, câu 
- Tập đọc nhanh, thâu tóm nhanh cái chủ yếu, vấn đề cơ bản trong sách 
Quả thực là rất khó khi thực hiện cùng một lúc các kỹ thuật như trên để đạt được hiệu 
quả trong quá trình đọc. Thậm chí, nếu có chăng thì nắm được đoạn này, lại mất đoạn 
khác Tuy nhiên, với việc tạo “Index” cho tài liệu sách sẽ giúp người đọc lựa chọn 
phạm vi nội dung, định hướng việc đọc sách và kiểm soát việc đọc sách của chính 
mình. 
Chắc hẳn chúng ta ít nhiều đã từng đọc một cuốn sách của nước ngoài, đặc biệt là 
(sách của các nước phát triển) và chúng ta cũng đã xem lướt lời nói đầu, mục lục, tài 
liệu tham khảo trước khi đọc sách. Về cơ bản, sách của nước ngoài cũng giống như 
sách được xuất bản trong nước. Tuy nhiên, điểm khác biệt giữa sách tham khảo, sách 
nghiên cứu của nước ngoài với sách tham khảo, nghiên cứu trong nước là 
phần “Index” ở phía sau danh mục tài liệu tham khảo của sách nước ngoài. Đây là một 
trong những tiêu chí quan trọng khi xuất bản sách tham khảo, nghiên cứu ở các nước 
phát triển. Tuy nhiên, “Index”lại được xem là hiện tượng hiếm gặp trong sách của các 
nhà xuất bản tại Việt Nam. 
Vậy, có điểm gì hay trong “Index” của sách nước ngoài? Điểm khác biệt là các tác giả 
và người biên tập của nhà xuất bản nước ngoài đã dày công chỉ ra, đánh dấu những 
thuật ngữ, từ chuyên môn, các từ khóa hay còn được hiểu là những từ, ý, câu “đắt 
nhất” của công trình nghiên cứu khoa học. Họ chỉ ra cho người đọc sách thấy được 
thuật ngữ mà người đọc quan tâm, muốn tìm hiểu, muốn làm rõ được xuất hiện ở 
những trang nào và xuất hiện cùng với cụm từ nào liên quan Khi đọc một cuốn sách 
nghiên cứu về bất cứ lĩnh vực nào, sử dụng “Index”, người đọc sẽ dễ dàng kiểm soát 
được trong toàn bộ nội dung tài liệu, những trang, đoạn có xuất hiện cụm từ mà họ 
quan tâm và những thông tin liên quan đến việc giải nghĩa, làm rõ cụm từ đó hay việc 
kết nối giữa từ đó với các cụm từ khác như thế nào. Ví dụ, trong cuốn “Strategic 
management and information systems” [7], thuật ngữ quan tâm là “Strategic”, và thuật 
ngữ này được thể hiện trong “Index” phía sau danh mục tài liệu tham khảo như sau: 
Strategic 
analysis 29-33, 42, 46 
business unit (SBU) 7-8, 55-56, 70, 151, 156-8, 184, 185 
change 34 
 choice 8, 26, 29, 40, 57, 61, 65, 168, 299 contribution 228, 234, 241, 242, 
247 
 desirability 66 
 directions60, 194, 201 feasibility 66 
 fit 58, 65, 340 
Thứ nhất, thuật ngữ Strategic analysis được nhắc đến và giải thích ở trang 29 đến 
trang 33 của cuốn sách. Sau đó, thuật ngữ này được nhắc lại ở trang 42 và 46 với việc 
kết hợp với các thuật ngữ khác, mở rộng hơn nội dung cho thuật ngữ Strategic 
analysis. 
Tiếp đến là Strategic business unit viết tắt là (SBU) được nhắc đến lần đầu ở trang 7 
và trang 8. Sau đó là trang 55 và trang 56, trang 70, trang 151, trang 156 đến trang 
158, tiếp tục xuất hiện ở trang 184 và trang 185. 
Để thực hiện công việc soạn thuật ngữ in trong “Index”, các tác giả mất khá nhiều thời 
gian và công sức lựa chọn, phân tích, tổng hợp, tránh trùng lặp và đặc biệt là sự 
nghiêm túc khi lựa chọn sử dụng, giới thiệu các nội dung khoa học trong sách đến 
người đọc. Nhưng khi hoàn tất, người đọc sẽ có được một công cụ tra cứu hữu ích 
trong tay, giúp họ kiểm soát kiến thức, thông tin trong sách một cách có hệ thống. Đây 
có thể được coi là xương sống của cuốn sách, là công cụ tra cứu, tìm kiếm sách, thậm 
chí có thể cho là “Google” của cuốn sách. Tuy phải đầu tư nhiều công sức, thời gian 
cho việc làm “Index”,nhưng kết quả và giá trị mà “Index” mang lại là rất lớn. Đó 
chính là việc người đọc được sử dụng một công cụ tra cứu hỗ trợ người đọc việc đọc 
nhanh, hiểu nhanh, nắm vững nội dung chính yếu của sách trong thời gian ngắn nhất 
mà đôi khi không phải đọc hết cả cuốn sách. Điều này gián tiếp nâng cao giá trị gia 
tăng của sách đối với người đọc, người nghiên cứu bởi vì trong một xã hội tràn ngập 
các thông tin như hiện nay, việc dành thời gian đọc sách, lựa chọn sách đối với người 
đọc là không nhiều. Người đọc cần tự trang bị kỹ năng đọc nhanh, đọc nhiều và hiệu 
quả nhất. Chính vì vậy “Index” sẽ là công cụ tra cứu trực tiếp trong tài liệu sách giúp 
người đọc thỏa mãn nhu cầu đọc, nhu cầu thông tin của mình một cách hiệu quả nhất. 
Trong những năm gần đây, mặc dù số lượng sách được xuất bản tại Việt Nam là rất 
lớn (tính đến cuối năm 2009 đã có 20.601 đầu sách/01 năm với 196.325.141 bản 
sách/01 năm [8]) và các nhà xuất bản đã dành nhiều quan tâm, cố gắng nhất định để 
thiết lập “Index”, tuy nhiên số lượng còn rất khiêm tốn. Nhiều cuốn sách bán chạy của 
nước ngoài được dịch và xuất bản trong nước cũng bị lược bỏ đi phần “Index”, mặc 
dù sách gốc có in phần “Index”rất cẩn thận và đầy đủ. Qua tiếp xúc với sinh viên của 
một số trường đại học và cao đẳng trên địa bàn Hà Nội, phần lớn sinh viên không biết 
sách nước ngoài có phần “Index” này, do vậy họ không biết và không hình thành thói 
quen tra nội dung thông qua thuật ngữ tại “Index”. Nhiều nhà xuất bản và công ty liên 
kết xuất bản cũng đã để ý đến việc thực hiện làm “Index” cho sách, nhưng vì nhiều lý 
do và điều kiện chưa cho phép nên lâu nay họ đã không thực hiện. 
Cho đến cuối năm 2008 và đầu 2009, khi Công ty Cổ phần Văn hóa Giáo dục Long 
Minh liên kết với Nhà xuất bản Kim Đồng cho ra đời bộ sách Cờ Vua gồm 9 tập sách 
với những thiết kế ban đầu có phần “Index” đánh dấu cho việc nhận thức tầm quan 
trọng của “Index” đối với một cuốn sách cũng như việc làm “Index” là việc tôn trọng 
người đọc sách của các công ty liên kết xuất bản. Trích phần “Index” của cuốn “Cờ 
Vua - Những bài học đầu tiên”tập 1 [3] như sau: 
Cánh Hậu, 12, 47 
Cánh Vua, 12 
Dãy xích Tốt, 92 
Đường giới tuyến, 12 
Gambit, 70, 109 
Khai cuộc, 34, 109 
Lực lượng, 25, 48 
Thuật ngữ Cánh Hậu được xuất hiện lần đầu ở trang 12 và trang 47. Tại trang 12, 
thuật ngữ Cánh Hậu được giải thích rõ ràng cho người chơi hiểu. Đến trang 47, thuật 
ngữ Cánh Hậu được xuất hiện với một thế cờ cụ thể. 
Mạnh dạn trong việc thiết kế “Index” – “Công cụ tra cứu trực tiếp của sách”, Ban 
giám đốc Công ty Cổ phần Văn hóa Giáo dục Long Minh [10] đã bỏ ra rất nhiều công 
sức cùng tác giả bộ sách Cờ Vua, các cộng tác viên, đội ngũ biên tập của công ty, đội 
ngũ biên tập của Nhà xuất bản Kim Đồng trao đổi, lựa chọn và đi đến thống nhất nội 
dung phần “Index” đầu tiên cho cuốn sách được xuất bản đầu tay của công ty. Sau khi 
cuốn sách ra đời và phát hành, nhiều đối tác xuất bản trong và ngoài nước, các nhà 
chuyên môn, các kiện tướng quốc tế về cờ Vua đã đánh giá rất cao về chất lượng hình 
thức cũng như nội dung của cuốn sách, đặc biệt là phần “Index” cho bạn đọc. Đó 
chính là nguồn động viên lớn cho cán bộ công ty và niềm tin cho họ khi tiếp tục 
tạo“Index” cho các cuốn sách được xuất bản tiếp sau với nhiều mảng đề tài phong phú 
và hấp dẫn phục vụ người đọc sách Việt Nam và hội nhập với bạn bè quốc tế. 
Tóm lại, người đọc sách thông minh là người biết áp dụng các phương pháp và kỹ 
năng đọc khác nhau cho các loại sách nhằm thu được thông tin nhanh và hiểu thấu đáo 
các vấn đề nêu ra trong sách. Tuy nhiên với những công cụ hỗ trợ tra cứu trực tiếp 
như “Index” sẽ giúp người đọc nhanh chóng tìm được “ngọc trong sách”, đồng thời 
kiểm soát được việc đọc của mình cũng như thấy được giá trị nội dung của tài liệu 
sách. 
Để các nhà xuất bản tại Việt Nam sớm nghiên cứu và triển khai việc làm “Index” cho 
các cuốn sách, người cán bộ thư viện sẽ là người trực tiếp cung cấp thông tin, chia sẻ 
kinh nghiệm việc đọc sách và sử dụng “Index” thông qua các cuộc hội thảo, hội nghị 
với bạn đọc. Từ đó lấy ý kiến và đề xuất với các nhà biên tập sách, nhà nghiên cứu, 
chuyên gia trong lĩnh vực xuất bản và các nhà xuất bản để thay đổi nhận thức trong 
việc biên tập, biên dịch và xuất bản sách tham khảo, sách nghiên cứu trong và ngoài 
nước. Hơn nữa, để thành công trong việc in “Index” cho sách, đem lại quyền lợi cho 
người đọc, gia tăng giá trị, gia tăng trong việc sử dụng “Index”, việc đề xuất, khuyến 
nghị với lãnh đạo Cục xuất bản đưa nội dung “Index” đối với xuất bản phẩm là sách 
thành tiêu chí bắt buộc khi xuất bản sách tham khảo và sách nghiên cứu là điều nên 
làm sớm. Thiết kế “Index” cho sách sẽ là một trong số những yếu tố nâng tầm giá trị 
của mỗi cuốn sách Việt Nam, thúc đẩy ngành xuất bản Việt Nam tự tin trong hội 
nhập “văn hóa xuất bản” quốc tế. Đồng thời, khi việc làm này được thực hiện phổ biến 
và thành công, xuất bản phẩm và sách của Việt Nam chắc chắn sẽ tự tin hơn khi “bước 
ra biển lớn”, hòa nhập vào các gian hàng sách lớn tại các cuộc Hội chợ sách quốc tế 
được tổ chức định kỳ hàng năm trên thế giới. 
TÀI LIỆU THAM KHẢO 
1. Adrien Jean (1993). Nghệ thuật đọc sách báo, Nxb. Đà Nẵng, Đà Nẵng. 
2. Hoàng Xuân Việt (2005). Thuật đọc sách báo, Văn Nghệ, Tp. Hồ Chí Minh. 
3. Lương Trọng Minh (2008). Cờ Vua: Những bài học đầu tiên – T.1, Kim Đồng, Hà 
Nội. 
4. Mortimer J. Adler (1976). Đọc sách như một nghệ thuật, Lao động Xã hội, Hà Nội. 
5. Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam (2009). Luật xuất bản, Chính 
trị Quốc gia, Hà Nội. 
6. Tiêu Vệ (2004). Phương pháp đọc sách có hiệu quả cao, Đại học Sư phạm, Hà Nội. 
7. Wendy Robson (1997). Strategic manage- ment and information systems, Pearson 
Education, London. 
8. Bộ Thông tin và Truyền thông (2009). Số liệu xuất bản năm 
2009 
anphamnam2009.aspx 
9.  
10.Công ty Cổ phần Văn hóa Giáo dục Long Minh  
_____________________ 
ThS. Nguyễn Hữu Nghĩa - Phan Hồng Giang 
Khoa TT-TV, ĐH Văn hóa Hà Nội 
Nguồn: Tạp chí Thư viện Việt Nam số 3(29) – 2011 (tr.34-37)