Kinh tế thông tin trong hoạt động thông tin - thư viện xu hướng trong thời đại kỹ thuật số

Nghiïn cûáu - Trao àöíi
26 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014
niïåm naây àïìu àûúåc duâng vúái möåt nöåi haâm
ngûä nghôa tûúng àûúng nhau, àïìu khùèng
àõnh thöng tin, tri thûác, CNTT&TT àoáng
vai troâ laâ àöång lûåc phaát triïín cuãa kinh tïë
toaân cêìu.
Kinh tïë thöng tin laâ nïìn kinh tïë lêëy cöng
nghïå cao laâm lûåc lûúång saãn xuêët, lêëy
CNTT&TT laâm nïìn taãng phaát triïín. Khi
kiïën thûác, hay noái röång hún laâ sûå hiïíu biïët,
trúã thaânh nguyïn liïåu àêìu vaâo vaâ laâ nguöìn
göëc giaá trõ cuãa nïìn kinh tïë thò àoá laâ nïìn
kinh tïë thöng tin. Thöng tin luác naây trúã
thaânh tñn hiïåu àiïìu chónh caác ngaânh kinh
tïë. Nhû vêåy, kinh tïë thöng tin laâ nïìn kinh
tïë àïì cêåp àïën caác hoaåt àöång taåo ra thöng
tin, quaãn lyá vaâ phên phöëi thöng tin. Nïìn
kinh tïë thöng tin laâ nïìn kinh tïë dûåa chuã yïëu
vaâo thöng tin àïí phaát triïín xaä höåi vaâ noá coá
thïí àûúåc coi laâ giai àoaån àêìu cuãa nïìn kinh
tïë tri thûác.
2. Nhûäng thaânh phêìn cú baãn cêëu
thaânh nïìn kinh tïë thöng tin
Theo nöåi haâm khaái niïåm vaâ phên tñch
nïu trïn, nhûäng hoaåt àöång naâo trong nïìn
kinh tïë gùæn vúái thöng tin, maâ cuå thïí laâ taåo
ra, thu thêåp, lûu trûä, phöí biïën caác thöng tin
coá giaá trõ gia tùng thò àoá laâ nhûäng thaânh
phêìn cuãa nïìn kinh tïë thöng tin. Thïë kyã XX,
ngûúâi ta àaä khùèng àõnh rùçng ngoaâi vêåt chêët,
nùng lûúång thò thöng tin vaâ baãn sùæc vùn
hoáa dên töåc laâ yïëu töë àùåc biïåt quyïët àõnh
àïën sûå töìn taåi vaâ phaát triïín cuãa möîi quöëc
gia. Caá nhên con ngûúâi vaâ xaä höåi loaâi
ngûúâi duâ laâ thúâi kyâ naâo cuäng sûã duång
thöng tin àïí àaãm baão duy trò vaâ phaát triïín
sûå töìn taåi, phaát triïín vaâ hoaân thiïån caác nhu
cêìu cuãa mònh vaâ xaä höåi. Àöìng thúâi, cuäng laâ
cöng cuå cú baãn nhêët àïí baão lûu, phaát triïín
nhûäng thaânh tûåu maâ loaâi ngûúâi àaä àaåt àûúåc
qua caác thúâi kyâ.
Trong lõch sûã phaát triïín cuãa kyä thuêåt
truyïìn tin, chuáng ta coá thïí sú lûúåc nhûäng
möëc coá yá nghôa quan troång nhû:
- 4000 nùm trûúác cöng nguyïn, xuêët hiïån
vùn tûå tûúång hònh úã khu vûåc Têy AÁ [3];
- 2000 nùm trûúác cöng nguyïn, xuêët
hiïån vùn tûå chûä caái úã khu vûåc Syri [3];
- Thïë kyã XV, xuêët hiïån maáy in chûä rúâi
do Gutenberg (Àûác) saáng chïë [3];
- Nùm 1946 laâ möëc lõch sûã àaánh dêëu möåt
bûúác tiïën àùåc biïåt quan troång trong lõch sûã
cuãa hoaåt àöång thöng tin vúái sûå ra àúâi cuãa
chiïëc maáy tñnh hiïån àaåi àêìu tiïn coá tïn
ENIAC. Hún 20 nùm sau àoá, thaáng 12 nùm
1969, xuêët hiïån maång maáy tñnh àêìu tiïn coá
tïn laâ ARPANET (tiïìn thên cuãa Internet)
àaä laâm biïën àöíi sêu röång trïn moåi lônh vûåc,
moåi thaânh viïn trong xaä höåi khöng phên
biïåt hoå laâ ai, quöëc gia naâo,... [7].
Gùæn kïët giûäa quaá trònh xuêët hiïån khaái
niïåm kinh tïë thöng tin vaâ sú lûúåc lõch sûã
cuãa kyä thuêåt truyïìn tin nïu trïn, chuáng ta
dïî nhêån thêëy rùçng: CNTT&TT (chuã yïëu laâ
viïîn thöng hiïån àaåi) laâ vêën àïì then chöët
cuãa nïìn kinh tïë thöng tin, tuy nhiïn àoá vêîn
chó laâ phûúng tiïån, laâ cöng cuå thiïët yïëu àïí
thiïët lêåp möi trûúâng vaâ quaá trònh truyïìn tin,
möåt yïëu töë khaác khöng keám phêìn quan
troång laâ hoaåt àöång taåo ra nöåi dung, phaát
triïín nöåi dung thöng tin.
Qua phên tñch trïn, chuáng ta coá thïí khaái
quaát caác thaânh phêìn cuãa nïìn kinh tïë thöng
tin göìm ba lônh vûåc chuã àaåo sau:
- Cöng nghiïåp phêìn cûáng: saãn xuêët caác
thiïët bõ maáy moác vêåt lyá nhû maáy tñnh, ghi
êm, ghi hònh,...
- Cöng nghiïåp phêìn mïìm: caác ngaânh
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014 27
dõch vuå xûã lyá thöng tin trong caác lônh vûåc
phaáp lyá, ngên haâng, baão hiïím, lêåp trònh
maáy tñnh, xûã lyá dûä liïåu. 
- Cöng nghiïåp nöåi dung: saãn xuêët vaâ baán
thöng tin dûúái daång haâng hoáa hoùåc dõch vuå,
coá thïí laâ saãn phêím hûäu hònh, vö hònh (tû
vêën trong caác lônh vûåc).
3. Vai troâ cuãa ngaânh cöng nghiïåp
cöng nghïå thöng tin àöëi vúái nïìn kinh tïë
Viïåt Nam
3.1. Cöng nghiïåp cöng nghïå thöng tin
laâ möåt böå phêån tùng trûúãng nhanh cuãa
nïìn kinh tïë
CNTT vaâ viïîn thöng àaä vaâ àang taác
àöång ngaây caâng sêu sùæc àïën cú cêëu nïìn
kinh tïë, tûâ caác saãn phêím cöng nghïå àïën caác
quaá trònh hoaåt àöång cuãa caác lônh vûåc 
khaác nhau cuãa nïìn kinh tïë, saãn phêím cuãa
CNTT àaä vaâ àang mang laåi giaá trõ kinh tïë
cao – giaá trõ nùçm trong cú cêëu haâm lûúång
chêët xaám, àöìng thúâi CNTT laâ cöng cuå hûäu
hiïåu àûúåc ûáng duång trong caác lônh vûåc
khaác cuãa nïìn kinh tïë.
Trong nhûäng nùm gêìn àêy, cöng nghiïåp
CNTT àaåt töëc àöå tùng trûúãng rêët nhanh,
àöìng thúâi chiïëm tyã lïå lúán trong nïìn kinh tïë.
Töíng doanh thu cöng nghiïåp CNTT 
nùm 2011 àaåt 13,7 tyã USD, tùng ngoaån
muåc 79% so vúái nùm 2010 [2]. Nguyïn
nhên chuã yïëu laâ do sûå tùng trûúãng cao cuãa
lônh vûåc cöng nghiïåp phêìn cûáng, àiïån tûã
vúái doanh thu chiïëm túái 82% töíng doanh
thu cuãa ngaânh cöng nghiïåp CNTT. Cöng
nghiïåp phêìn mïìm vaâ cöng nghiïåp nöåi dung
söë cuäng tùng trûúãng nhûng töëc àöå chêåm
hún. Nùm 2011, töíng söë lao àöång trong
lônh vûåc naây trïn 300.000 ngûúâi, 
tùng trûúãng hún 50.000 lao àöång so vúái
nùm 2010 [2].
Theo biïíu àöì thïí hiïån söë liïåu thöëng kï
cuãa Saách trùæng CNTT cuãa Viïåt Nam 
nùm 2012 dûúái àêy, chuáng ta seä thêëy möåt
caách toaân diïån vaâ trûåc quan hún vïì töëc àöå
tùng trûúãng cöng nghiïåp CNTT [2].
Biïíu àöì tùng trûúãng cöng nghiïåp CNTT cuãa Viïåt Nam
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
28 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014
3.2. Cöng nghiïåp cöng nghïå thöng tin
laâ ngaânh àöång lûåc thuác àêíy sûå àöíi múái vaâ
saãn xuêët cuãa caác ngaânh cöng nghiïåp
khaác
Ngoaâi àoáng goáp cuãa nhûäng lônh vûåc
trûåc tiïëp cuãa mònh, nïìn cöng nghiïåp
CNTT coân taác àöång àïën hêìu hïët caác lônh
vûåc khaác cuãa nïìn kinh tïë. Trong thêåp niïn
àêìu cuãa thïë kyã XXI, chuáng ta àaä chûáng
kiïën sûå taác àöång cuãa CNTT àïën caác lônh
vûåc khaác nhau cuãa kinh tïë Viïåt Nam noái
riïng vaâ kinh tïë thïë giúái noái chung. Caác
ûáng duång cuãa CNTT àaä taåo ra nhûäng cöng
cuå phuåc vuå cho caác ngaânh cöng nghiïåp
muäi nhoån khaác. Vïì phûúng diïån naây, chuáng
ta dïî daâng nhêån thêëy sûå coá mùåt 100% cuãa
chiïëc maáy tñnh trong caác dêy chuyïìn cuãa
caác ngaânh cöng nghiïåp. Saãn phêím trûåc
tiïëp cuãa CNTT (phöí biïën nhêët laâ chiïëc
maáy tñnh - computer) àaä dêìn thay thïë cho
con ngûúâi trong nhûäng dêy chuyïìn saãn
xuêët cöng nghiïåp hiïån àaåi, trong caác hïå
thöëng tñnh toaán vúái khöëi lûúång dûä liïåu
khöíng löì cêìn àûúåc xûã lyá trong thúâi gian
ngùæn vúái tñnh chñnh xaác tuyïåt àöëi. Hïå quaã
cuãa nïìn cöng nghiïåp CNTT àaä laâm xuêët
hiïån thïm nhûäng ngaânh cöng nghiïåp múái
nhû: chïë taåo robot, cú khñ chñnh xaác,
Trong caác doanh nghiïåp, viïåc ûáng duång
CNTT trong hoaåt àöång cuãa mònh àang
chuyïín sang chiïìu sêu. Hêìu hïët caác doanh
nghiïåp àaä tiïën haânh ûáng duång CNTT trong
quaá trònh quaãn lyá vaâ quaá trònh taåo ra saãn
phêím. Saách trùæng CNTT Viïåt Nam nùm
2012 cuäng cung cêëp thöng tin vïì ûáng duång
CNTT úã doanh nghiïåp:
- 92% doanh nghiïåp coá kïët nöëi Internet,
trong àoá 10% doanh nghiïåp coá lùæp àùåt hïå
thöëng maång khöng dêy nöåi böå (Wi-fi) vaâ
52% doanh nghiïåp coá hïå thöëng maång maáy
tñnh nöåi böå daång LAN, WAN hoùåc
Intranet;
- 92% doanh nghiïåp àaä vaâ àang sûã duång
thû àiïån tûã thûúâng xuyïn trong caác taác vuå
hùçng ngaây;
-17% doanh nghiïåp coá website song
mûác àöå tham gia cuãa doanh nghiïåp vaâo
caác loaåi hònh thûúng maåi àiïån tûã vêîn coân
deâ dùåt, trung bònh coá khoaãng 6% doanh
nghiïåp tham gia caác saân giao dõch thûúng
maåi àiïån tûã vaâ chó khoaãng 4% doanh
nghiïåp tiïën haânh hoaåt àöång mua haâng hoáa
qua maång Internet;
- 62% doanh nghiïåp àaä tham gia thuã tuåc
haãi quan àiïån tûã, 91% doanh nghiïåp coá sûã
duång phêìn mïìm kï khai thuïë cuãa cú quan
thuïë, trong àoá khoaãng 55% doanh nghiïåp
traã lúâi àaä biïët vïì dõch vuå chûä kyá söë phuåc
vuå kï khai thuïë qua maång.
Nhêån thûác roä vai troâ cuãa CNTT àöëi vúái
moåi mùåt trong àúâi söëng xaä höåi, Àaãng vaâ
Nhaâ nûúác àaä coá nhûäng vùn baãn chó àaåo vaâ
vaåch ra tûâng bûúác cho viïåc ûáng duång
CNTT vaâ viïîn thöng trong caác hoaåt àöång
xaä höåi, cuå thïí:
- Quyá I nùm 1997, Chñnh phuã ban haânh
Nghõ àõnh söë 21/1997/NÀ-CP vïì viïåc kïët
nöëi maång toaân cêìu Internet.
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014 29
- Ngaây 23/8/2001, Chñnh phuã ban haânh
Nghõ àõnh söë 55/2001/NÀ-CP vïì quaãn lyá,
cung cêëp khai thaác vaâ sûã duång Internet.
- Ngaây 29/6/2006, Quöëc höåi khoáa XI
thöng qua Luêåt cöng nghïå thöng tin.
Ngoaâi ra, ngaây 15/01/2013, Böå Thöng
tin vaâ Truyïìn thöng töí chûác Höåi nghõ trûåc
tuyïën, triïín khai Nghõ quyïët Trung ûúng 4
(khoáa XI) vïì phaát triïín haå têìng thöng tin
vúái nöåi dung: Phaát triïín CNTT, vai troâ cuãa
cöng nghiïåp CNTT vaâ àõnh hûúáng phaát
triïín àïën nùm 2020; Haå têìng cho phaát
triïín cöng nghiïåp phêìn mïìm vaâ dõch vuå
CNTT. Taåi Höåi nghõ, Phoá Thuã tûúáng
Chñnh phuã Hoaâng Trung Haãi möåt lêìn nûäa
nhêën maånh nhûäng nöåi dung khùèng àõnh vai
troâ phaát triïín CNTT: “Phaãi coi cöng nghïå
thöng tin laâ möåt trong nhûäng àöång lûåc
quan troång nhêët àïí phaát triïín bïìn vûäng
àêët nûúác, àêíy maånh àêìu tû phaát triïín
nguöìn nhên lûåc cöng nghïå thöng tin. Cêìn
phaãi àõnh hûúáng nghïì cho hoåc sinh tûâ
trûúâng phöí thöng, xêy dûång caác chûúng
trònh àaâo taåo theo chuêín kyä nùng nhên lûåc
cho phuâ húåp vúái chuêín quöëc tïë. Phaãi xêy
dûång nïìn cöng nghïå thöng tin vûäng maånh,
àaáp ûáng nhu cêìu trong nûúác vaâ thõ trûúâng
quöëc tïë, àêíy maånh höî trúå cho cöång àöìng
doanh nghiïåp, xêy dûång caác doanh nghiïåp
chuã lûåc vïì cöng nghïå thöng tin ngang têìm
vúái khu vûåc vaâ thïë giúái, àêíy maånh xêy
dûång caác khu cöng nghiïåp cöng nghïå
thöng tin têåp trung, khu cöng viïn phêìn
mïìm àïí thu huát maånh meä caác nhaâ àêìu tû,
trong àoá coá nhûäng quöëc gia haâng àêìu vïì
cöng nghïå thöng tin nhû: Myä, Nhêåt Baãn,
ÊËn Àöå, Àöìng thúâi, àêíy maånh àêìu tû ûáng
duång cöng nghïå thöng tin, xêy dûång chñnh
phuã, chñnh quyïìn àiïån tûã vûäng maånh úã caác
àõa phûúng”.
4. Taác àöång cuãa cöng nghiïåp cöng
nghïå thöng tin àöëi vúái hoaåt àöång thöng
tin - thû viïån
Khoa hoåc thû viïån ra àúâi àöåc lêåp vaâo
thïë kyã XIX vúái nhûäng nguyïn tùæc vïì
phûúng phaáp töí chûác thöng tin, tû liïåu.
Nhûäng nguyïn tùæc àoá àaä àùåt ra cho lônh
vûåc CNTT (xuêët hiïån vaâo nûãa àêìu thïë 
kyã XX) nhiïåm vuå tòm nhûäng phûúng phaáp
vaâ phûúng tiïån töëi ûu nhêët àïí giaãi quyïët
quaá trònh thöng tin hiïåu quaã.
Ngay tûâ nhûäng nùm 1960, ngûúâi ta àaä
tiïën haânh ûáng duång CNTT vaâo dêy chuyïìn
hoaåt àöång thû viïån úã nhûäng mûác àöå sú
khai, chuã yïëu laâ viïåc quaãn lyá taâi liïåu,
thöng tin.
Nhûäng nùm 1980, khi sûå phaát triïín cuãa
CNTT coá kïët húåp chùåt cheä vúái sûå phaát
triïín cuãa maång lûúái viïîn thöng, ngûúâi ta
àaä aáp duång kïët húåp caã hai lônh vûåc vaâo
hoaåt àöång TT-TV. Minh chûáng cho nhêån
àõnh naây, àoá laâ sûå xuêët hiïån cuãa nhûäng
“thû viïån àiïån tûã” àêìu tiïn àûúåc thiïët lêåp
trïn nïìn web 1.0 nhû: Perseus, Project
Gutenberg vaâ ibiblio.
Nùm 1993, cöng nghïå world wide web
vaâ siïu dûä liïåu (metadata) àûúåc triïín khai,
sau àoá laâ sûå xuêët hiïån cuãa cöng nghïå 
web 2.0 (cöng nghïå web cho pheáp tûúng
taác khöng nhêët thiïët phaãi trong thúâi gian
thûåc) àaä taåo ra möåt möi trûúâng múái, laâ
àiïìu kiïån cho hoaåt àöång TT-TV phaát triïín
nhanh choáng vaâ maånh meä nhû trong giai
àoaån hiïån nay, xuêët hiïån ngaây caâng nhiïìu
caác dõch vuå TT-TV múái àaáp ûáng yïu cêìu
thöng tin ngaây caâng cao cuãa moåi thaânh
viïn trong xaä höåi, thu heåp khoaãng caách
khöng gian vaâ thúâi gian giûäa ngûúâi duâng
vaâ dõch vuå thöng tin.
Taåi Viïåt Nam, caác thû viïån triïín khai
aáp duång CNTT trong hoaåt àöång cuãa
mònh bùæt àêìu maånh meä vaâo thúâi àiïím
nhûäng nùm 1990, chuã yïëu laâ xêy dûång
caác cú súã dûä liïåu (CSDL) thû muåc vïì taâi
liïåu. Nùm 1997, tham gia maång toaân cêìu
Internet cöng nghïå quay söë (Dial up) töëc
àöå àûúâng truyïìn thêëp vò vêåy möåt söë thû
viïån coá àuã àiïìu kiïån àaä xêy dûång trang
web riïng vaâ phöí biïën caác CSDL thû
muåc taâi liïåu cuãa thû viïån trïn möi 
trûúâng maång toaân cêìu Internet. Nhûäng
nùm 2000, cöng nghïå maång thuï bao bêët
àöëi xûáng ADSL àûúåc aáp duång, àoá laâ thúâi
àiïím phaát triïín maånh nhêët vïì caác dõch
vuå thöng tin cuãa caác thû viïån dûåa trïn
nïìn taãng web 2.0.
Vaâo nhûäng nùm cuöëi cuãa thêåp kyã vûâa
qua, chuáng ta nhêån thêëy sûå phaát triïín caã
trïn diïån röång vaâ chiïìu sêu vïì ûáng duång
CNTT vaâ viïîn thöng trong hoaåt àöång 
TT-TV taåi Viïåt Nam. Hêìu hïët caác thû viïån
àaä ûáng duång àïí xêy dûång nhûäng dõch vuå
TT-TV dûåa trïn nïìn web, phöí biïën trïn
maång toaân cêìu. Thúâi gian gêìn àêy, vúái sûå
aáp duång cöng nghïå truyïìn thöng qua maång
caáp quang àaä múã ra hûúáng múái cho sûå
phaát triïín cuãa nhûäng dõch vuå TT-TV gia
tùng cao, taåo àiïìu kiïån töëi àa cho ngûúâi sûã
duång – àêy chñnh laâ yïëu töë then chöët, laâ
cùn cûá àïí nhêån ra xu hûúáng phaát triïín cuãa
nïìn kinh tïë thöng tin noái chung vaâ kinh tïë
thöng tin trong hoaåt àöång TT-TV noái riïng
trong thúâi gian túái.
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
30 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 2/2014
1. Böå Thöng tin vaâ Truyïìn thöng. Cöng nghïå
thöng tin vaâ truyïìn thöng Viïåt Nam 2012, Haâ Nöåi:
NXB Thöng tin vaâ Truyïìn thöng, 2012
2. Nguyïîn Troång Àûúâng. Toaân caãnh cöng
nghïå thöng tin – truyïìn thöng : Hiïån traång cöng nghïå
thöng tin vaâ truyïìn thöng Viïåt Nam qua Saách trùæng
2012, Haâ Nöåi.
3. Lï Thanh Huyïìn (2006). Nhêåp mön khoa
hoåc thû viïån – thöng tin, Haâ Nöåi.
4. Nghõ quyïët söë 13-NQ/TW, ngaây
16/1/2012, Höåi nghõ lêìn thûá 4 Ban Chêëp haânh
Trung ûúng Àaãng khoáa XI vïì xêy dûång hïå thöëng
kïët cêëu haå têìng àöìng böå nhùçm àûa nûúác ta cú baãn
trúã thaânh nûúác cöng nghiïåp theo hûúáng hiïån àaåi
vaâo nùm 2020.
5. Nghõ Quyïët söë 15/NQ-TW, ngaây 1 thaáng 6
nùm 2012 vïì “Möåt söë vêën àïì vïì chñnh saách xaä höåi giai
àoaån 2012 – 2020”.
6. cpv.org.vn
7. 
8. 
Taâi liïåu tham khaão
(Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 14-10-2013; Ngaây phaãn biïån
àaánh giaá: 10-2-2014; Ngaây chêëp nhêån àùng: 5-3-2014).