Mô hình biên mục tập trung ở Việt Nam

Nghiïn cûáu - Trao àöíi
14 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2014
Àùåt vêën àïì
Trong xu thïë toaân cêìu hoáa vaâ àêíy maånh
höåi nhêåp quöëc tïë, viïåc tùng cûúâng chuêín hoáa
trong xûã lyá taâi liïåu theo hûúáng sûã duång caác
tiïu chuêín quöëc tïë vaâ chuêín nghiïåp vuå coá
tñnh quöëc tïë cao laâ möåt hûúáng ài àuáng vaâ
mang tñnh têët yïëu. Tûâ nhûäng nghiïn cûáu
bûúác àêìu vïì thûåc tiïîn cöng taác biïn muåc úã
Viïåt Nam vaâ qua tham khaão kinh nghiïåm
cuãa möåt söë nûúác phaát triïín, chuáng töi nhêån
thêëy phûúng aán töëi ûu àïí thûåc hiïån viïåc
chuêín hoáa trong xûã lyá taâi liïåu úã nûúác ta laâ:
thûåc hiïån biïn muåc têåp trung (BMTT) taåi
möåt trung têm biïn muåc têåp trung, àêíy maånh
viïåc húåp taác chia seã trong biïn muåc, tùng
cûúâng biïn muåc sao cheáp trong caác thû viïån.
Baâi viïët naây lyá giaãi cho suy nghô noái trïn cuãa
chuáng töi.
1. Mö hònh Trung têm Biïn muåc Têåp
trung:
Trung têm Biïn muåc Têåp trung
(TTBMTT), àûúåc thaânh lêåp vúái tû caách laâ
möåt àún võ trûåc thuöåc Thû viïån Quöëc gia
Viïåt Nam (TVQGVN), thûåc hiïån biïn muåc
trûúác vaâ sau xuêët baãn àöëi vúái taâi liïåu xuêët
baãn trong nûúác vaâ biïn muåc saách nhêåp tûâ
nûúác ngoaâi vïì TVQGVN qua caác nguöìn:
mua, trao àöíi, biïëu tùång vaâ theo yïu cêìu.
Trung têm cho pheáp caác thû viïån truy cêåp vaâ
chia seã biïíu ghi. Trung têm thûåc hiïån biïn
muåc theo khöí mêîu MARC, chuêín hoáa caác
dûä liïåu do caác thû viïån thaânh viïn àoáng goáp
vaâ xêy dûång muåc luåc liïn húåp. Ngoaâi viïåc sûã
duång caác dûä liïåu do Trung têm xûã lyá, caác thû
viïån thaânh viïn sûã duång dõch vuå BMTT coá
thïí chia seã caác biïíu ghi cuãa thû viïån mònh àïí
goáp phêìn xêy dûång möåt muåc luåc liïn húåp
chung cuãa caã nûúác. 
Trung têm thûåc hiïån biïn muåc vúái caác taâi
liïåu: xuêët baãn phêím nhêån àûúåc theo quy
àõnh cuãa Luêåt Xuêët baãn, nguöìn böí sung, quaâ
biïëu tùång cuãa nûúác ngoaâi. Trung têm laâ àêìu
möëi trong viïåc sûã duång caác dõch vuå cung cêëp
vaâ trao àöíi biïíu ghi vúái caác thû viïån vaâ töí
MÖ HÒNH BIÏN MUÅC TÊÅP TRUNG ÚÃ VIÏÅT NAM
ThS Vuä Dûúng Thuáy Ngaâ
Böå Vùn hoáa, Thïí thao vaâ Du lõch
Toám tùæt: Àïì xuêët möåt mö hònh biïn muåc têåp trung: Trung têm Biïn muåc Têåp trung.
Nïu roä caác ûu àiïím cuãa viïåc biïn muåc theo mö hònh naây. Giúái thiïåu chûác nùng nhiïåm vuå,
cú cêëu töí chûác, nöåi dung vaâ cú chïë hoaåt àöång cuãa Trung têm Biïn muåc Têåp trung.
Tûâ khoáa: Biïn muåc têåp trung; Mö hònh biïn muåc têåp trung; Trung têm Biïn muåc Têåp
trung.
Model for centralized cataloguing in Vietnam
Summary: Forwards a model for centralized cataloguing: Centralized cataloguing
centre; makes clear advantages of cataloguing according to this model; presents its 
function, tasks, organisational structure, content and mechanism for activity of this Centre 
Keywords: Centralized cataloguing; Model for centralized cataloguing; Centralized
cataloguing centre
chûác thûåc hiïån BMTT úã nûúác ngoaâi. 
Tûúng taác giûäa TTBMTT vaâ nhaâ xuêët
baãn, thû viïån, caác töí chûác, thû viïån úã nûúác
ngoaâi vaâ ngûúâi duâng tin àûúåc thïí hiïån nhû
sau: 
Caác nhaâ xuêët baãn: coá traách nhiïåm gûãi caác
dûä liïåu vïì taâi liïåu àïën TTBMTT. Trung têm
coá traách nhiïåm xûã lyá vaâ gûãi kïët quaã biïn
muåc trûúác khi xuêët baãn cho caác nhaâ xuêët baãn
sau möåt khoaãng thúâi gian theo quy àõnh.
Caác thû viïån: sûã duång caác kïët quaã xûã lyá
sau khi taâi liïåu àûúåc xuêët baãn. Caác thû viïån
trong caã nûúác coá thïí sûã duång trûåc tiïëp kïët
quaã xûã lyá cuãa TTBMTT vúái tû caách khaách
haâng àöåc lêåp vaâ giaán tiïëp thöng qua caác thû
viïån àêìu möëi. Tuây theo phñ àoáng goáp, caác
thû viïån coá thïí sûã duång úã caác mûác àöå khaác
nhau: biïn muåc cú baãn, biïn muåc coá keâm
theo baãn toám tùæt, biïn muåc coá keâm theo
phêìn dõch tïn taâi liïåu àöëi vúái taâi liïåu tiïëng
ngûúác ngoaâi, tiïëng dên töåc. Caác thû viïån coá
àoáng goáp biïíu ghi theo thoãa thuêån húåp taác
seä àûúåc nhêån sûå höî trúå vïì kinh phñ vaâ vïì
nghiïåp vuå tûâ Trung têm.
Ngûúâi duâng tin trong vaâ ngoaâi nûúác coá
thïí sûã duång kïët quaã BMTT úã nhûäng mûác àöå
khaác nhau theo quy àõnh cuãa Trung têm àöëi
vúái tûâng àöëi tûúång vaâ mûác phñ àoáng goáp àïí
sûã duång. Trung têm coá thïí cho pheáp ngûúâi
duâng tin tra cûáu miïîn phñ àöëi vúái caác taâi liïåu
thöng thûúâng, thöng tin thû muåc vaâ thu phñ
àöëi vúái caác taâi liïåu àùåc biïåt, khi sûã duång toám
tùæt nöåi dung taâi liïåu, hoùåc tïn dõch cuãa taâi
liïåu ngoaåi vùn bùçng tiïëng Viïåt,
OCLC vaâ caác thû viïån úã nûúác ngoaâi coá
thïí húåp taác vúái Trung têm trong viïåc trao
àöíi biïíu ghi vaâ sûã duång caác saãn phêím biïn
muåc cuãa nhau.
2. Ûu thïë cuãa mö hònh
Mö hònh biïn muåc têåp trung coá nhûäng ûu
àiïím sau:
- Mö hònh BMTT taåo ra sûå thöëng nhêët
cao vïì biïn muåc giuáp cho caác thû viïån coá
àûúåc caác dûä liïåu thû muåc chuêín phuåc vuå cho
ngûúâi sûã duång möåt caách coá hiïåu quaã;
- TTBMTT thuöåc TVQGVN, núi thûåc
hiïån biïn muåc xuêët baãn phêím vaâ núi nhêån
xuêët baãn phêím lûu chiïíu, nïn nhêån àûúåc àêìy
àuã vaâ nhanh nhêët caác taâi liïåu xuêët baãn trong
nûúác, haån chïë tònh traång boã soát àêìu saách
hoùåc khöng àaãm baão thúâi gian. Vai troâ cuãa
TVQGVN seä tûâng bûúác àûúåc thïí hiïån theo
àuáng chûác nùng, nhiïåm vuå àaä àûúåc trao;
- Ngûúâi duâng tin coá cú höåi tiïëp cêån taâi
liïåu hoå cêìn àang lûu haânh taåi caác thû viïån
möåt caách nhanh choáng vúái nhiïìu àiïím truy
cêåp. Vúái sûå tñch húåp caác biïíu ghi cuãa nhiïìu
thû viïån khaác nhau, Trung têm seä taåo ra muåc
luåc liïn húåp, cho pheáp ngûúâi duâng tin trong
caã nûúác tiïëp cêån túái têët caã caác nguöìn tin úã
caác thû viïån khaác nhau. Caác thû viïån 
cuäng nhúâ àoá coá thïí phuåc vuå àöng àaão cöång
àöìng, tùng thïm sûác maånh cuãa dõch vuå
thöng tin - thû viïån;
- Cú súã vêåt chêët, cöng cuå vaâ trònh àöå nhên
viïn cuãa TTBMTT àaãm baão thûåc hiïån biïn
muåc chuyïn nghiïåp vaâ chuêín xaác;
- Trung têm coá thïí trúã thaânh möåt thaânh
viïn sûã duång kïët quaã biïn muåc cuãa OCLC
vaâ trúã thaânh àiïím cung cêëp caác dûä liïåu biïn
muåc chuêín cho caác cú quan vaâ töí chûác trong
vaâ ngoaâi nûúác theo yïu cêìu;
- Mö hònh BMTT àûúåc xêy dûång trong
möëi quan hïå tûúng taác vúái töí chûác OCLC,
thû viïån nûúác ngoaâi, caác nhaâ xuêët baãn cuãa
Viïåt Nam, caác thû viïån trong nûúác vaâ ngûúâi
duâng tin trong vaâ ngoaâi nûúác.
Mö hònh BMTT àûúåc trònh baây trong
Hònh 1.
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2014 15
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
16 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2014
Qua nghiïn cûáu bûúác àêìu, chuáng töi xin
àïì xuêët mö hònh vïì TTBMTT nhû sau.
3. Chûác nùng vaâ cú cêëu töí chûác cuãa
Trung têm Biïn muåc Têåp trung
3.1. Chûác nùng vaâ nhiïåm vuå 
- Trung têm laâ àêìu möëi biïn muåc caác xuêët
baãn phêím taâi liïåu thû viïån lûu haânh trong
laänh thöí Viïåt Nam;
- Trung têm laâ núi thûåc hiïån xûã lyá taâi liïåu
theo caác chuêín nghiïåp vuå vaâ cung cêëp biïíu
ghi cho caác thû viïån àùng kyá sûã duång dõch
vuå;
- Trung têm quaãn lyá thöng tin vïì taâi liïåu
xuêët baãn trong nûúác vaâ taâi liïåu nhêåp tûâ nûúác
ngoaâi; 
- Cung cêëp vaâ duy trò khaã nùng truyïìn
thöng cho hoaåt àöång cuãa caác dõch vuå trung
têm vaâ quaãng baá muåc luåc liïn húåp cho ngûúâi
duâng tin;
- Hûúáng dêîn sûã duång BMTT vaâ caác quy
àõnh chung vïì caác chuêín trong xûã lyá taâi liïåu
cho caác thû viïån thaânh viïn; 
- Hûúáng dêîn sûã duång muåc luåc liïn húåp
cho ngûúâi duâng tin; 
- Quaãn lyá CSDL cuãa trung têm vaâ muåc
luåc liïn húåp;
- Cung cêëp höî trúå chuyïn mön cho caác
thû viïån thaânh viïn;
- Töí chûác àaâo taåo vaâ trúå giuáp chuyïn mön
cho caác thû viïån vaâ ngûúâi sûã duång khaác cuãa
Trung têm;
- Giuáp caác thû viïån chuyïín àöíi vaâ taãi dûä
liïåu tûâ caác hïå thöëng khaác; Thiïët lêåp sûå phuâ
húåp vïì trònh àöå nhên viïn thû viïån cho
BMTT;
- Töí chûác caác lúáp têåp huêën, trao àöíi kinh
nghiïåm, nghiïåp vuå biïn muåc cho nhên viïn
thû viïån cöët caán thuöåc hïå thöëng maâ Trung
têm àaãm nhêån;
- Trung têm phaát hiïån sai soát, hiïåu àñnh
kïët quaã xûã lyá taâi liïåu do caác thû viïån thaânh
viïn tiïën haânh;
- Trung têm coá trang thöng tin àiïån tûã
giuáp ngûúâi sûã duång tiïëp cêån dïî daâng vaâ tiïån
lúåi. Hònh thûác cung cêëp dõch vuå qua maång
àûúåc thûåc hiïån thöng qua hïå thöëng naây àïí
Trung têm taåo nguöìn thu chi traã cho caác
hoaåt àöång cuãa mònh.
3.2. Cú cêëu töí chûác 
- TTBMTT àùåt taåi TVQGVN, do
TVQGVN chuã trò vúái sûå tham gia cuãa caác
chuyïn gia àïën tûâ Thû viïån KH&CN Quöëc
gia, Thû viïån Khoa hoåc Xaä höåi, Trung têm
TT-TV Àaåi hoåc Quöëc gia Haâ Nöåi, Trung
têm TT-TV Àaåi hoåc Quöëc gia Tp. Höì Chñ
Minh, Viïån TT-TV Y hoåc Trung ûúng, Nhaâ
Xuêët baãn Giaáo duåc, v.v. Trung têm coá chûác
nùng thûåc hiïån BMTT cho caác thû viïån
trong caã nûúác.
- Böå khung haânh chñnh cuãa Trung têm
goån nheå bao göìm nhûäng nhên viïn coá kinh
nghiïåm, uyïn thêm trong nghïì biïn muåc vaâ
xûã lyá taâi liïåu, àûúåc àaâo taåo chuêín vïì thû
viïån vaâ cöng nghïå thöng tin, dûúái sûå laänh
àaåo cuãa ban àiïìu haânh Trung têm.
- Böå Vùn hoáa, Thïí thao vaâ Du lõch
(VHTTDL) cûã möåt caán böå coá trònh àöå vaâ
kinh nghiïåm vïì xûã lyá vaâ biïn muåc taâi liïåu àïí
höî trúå Trung têm vïì caác vùn baãn phaáp quy
cuäng nhû haânh lang phaáp lyá giuáp Trung têm
hoaåt àöång àuáng theo àõnh hûúáng phaát triïín
cuãa ngaânh.
- Ban laänh àaåo cuãa Trung têm do
TVQGVN àïì xuêët vaâ àûúåc Böå VHTTDL
chuêín y.
- Cú cêëu töí chûác cuãa Trung têm göìm Ban
giam àöëc vaâ ba phoâng chûác nùng: Phoâng
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2014 17
tiïëp nhêån taâi liïåu; Phoâng xûã lyá taâi liïåu vaâ
Phoâng Marketing.
Phoâng tiïëp nhêån taâi liïåu göìm hai böå phêån:
Tiïëp nhêån taâi liïåu xuêët baãn trong nûúác vaâ
Tiïëp nhêån taâi liïåu xuêët baãn úã nûúác ngoaâi.
Phoâng Xûã lyá taâi liïåu göìm ba böå phêån: Xûã
lyá taâi liïåu xuêët baãn trong nûúác, xûã lyá taâi liïåu
xuêët baãn úã nûúác ngoaâi vaâ Biïn têåp. Böå phêån
biïn têåp thûåc hiïån hai nhiïåm vuå: hiïåu àñnh
kïët quaã xûã lyá vaâ taåo lêåp tïåp kiïím soaát dûä liïåu
chuêín.
Phoâng Marketing göìm hai böå phêån:
Nghiïn cûáu thõ trûúâng vaâ Phöí biïën dõch vuå.
Böå phêån Nghiïn cûáu thõ trûúâng thûåc hiïån caác
nhiïåm vuå: nghiïn cûáu nhu cêìu, tiïëp thõ saãn
phêím BMTT àïën caác thû viïån vaâ têåp huêën,
àaâo taåo ngûúâi sûã duång. Böå phêån Phöí biïën
dõch vuå thiïët kïë caác hònh thûác phöí biïën kïët
quaã BMTT àïën ngûúâi sûã duång àêìu cuöëi laâ
ngûúâi duâng tin, giuáp hoå coá thïí truy cêåp caác
taâi liïåu coá trong caác thû viïån trong caã nûúác.
Mö hònh cú cêëu töí chûác cuãa Trung têm
àûúåc trònh baây trong Hònh 2.
3.3. Nöåi dung hoaåt àöång cuãa Trung têm
Nhûäng nöåi dung hoaåt àöång cú baãn cuãa
Trung têm coá thïí bao göìm:
- Viïåc BMTT àûúåc thûåc hiïån theo hai
nhoám: taâi liïåu xuêët baãn trong nûúác vaâ taâi liïåu
xuêët baãn úã nûúác ngoaâi. Nhû vêåy, ngoaâi viïåc
chñnh laâ biïn muåc taâi liïåu, Trung têm coân coá
hai hoaåt àöång liïn quan mêåt thiïët àïën hoaåt
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
18 THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2014
Hònh 2. Sú àöì Cú cêëu töí chûác Trung têm Biïn muåc têåp trung
àöång chñnh laâ: (i) Cêåp nhêåt caác taâi liïåu múái
xuêët baãn trong nûúác àûa vaâo biïn muåc, cuäng
nhû ghi nhêån caác taâi liïåu tûâ nûúác ngoaâi nhêåp
vaâo trong nûúác thöng qua nhiïìu con àûúâng
khaác nhau (ii) Quaãng baá dõch vuå thû viïån àïí
coá nguöìn thu cho Trung têm hoaåt àöång.
- Àöëi vúái taâi liïåu àûúåc xuêët baãn trong
nûúác bùçng tiïëng Viïåt vaâ caác ngön ngûä khaác,
thûåc hiïån theo chu trònh: TTBMTT laâ àêìu
möëi têåp húåp caác xuêët baãn phêím múái xuêët
baãn hoùåc múái nhêåp tûâ nûúác ngoaâi. Tûâ àoá,
TTBMTT phên nhiïåm vuå xûã lyá biïn muåc taâi
liïåu cho caác thû viïån thaânh viïn theo
nguyïn tùæc: 
+ Taâi liïåu àûúåc phên theo nhoám: khoa
hoåc tûå nhiïn kyä thuêåt, khoa hoåc xaä höåi, vùn
hoåc nghïå thuêåt, saách giaáo khoa, giaáo
trònh,
+ Àöëi vúái taâi liïåu xuêët baãn úã nûúác ngoaâi,
nïn ruát ngùæn thúâi gian biïn muåc bùçng caách
sao cheáp caác kïët quaã xûã lyá cuãa Thû viïån
Quöëc höåi Hoa Kyâ hoùåc OCLC, böí sung
thïm caác dûä liïåu cêìn thiïët, dõch nhan àïì, tiïu
àïì chuã àïì vaâ toám tùæt (nïëu coá). 
4. Cú chïë hoaåt àöång
Trong 5 nùm àêìu, Nhaâ nûúác cêëp kinh phñ
cho Trung têm hoaåt àöång vaâ triïín khai cöng
taác chuêín bõ. Bûúác àêìu, Trung têm àûúåc thaânh
lêåp vaâ hoaåt àöång theo möåt dûå aán. Thúâi gian
tiïëp theo, Trung têm hoaåt àöång theo cú chïë
haåch toaán kinh tïë cuãa àún võ sûå nghiïåp coá thu.
Trung têm thûåc hiïån BMTT theo caác
chuêín nghiïåp vuå vaâ tiïu chuêín Viïåt Nam vïì
xûã lyá taâi liïåu theo quy àõnh cuãa Böå
VHTTDL vaâ theo yïu cêìu cuãa caác thû viïån. 
Trung têm seä thûåc hiïån viïåc giao quyïìn
cho caác thaânh viïn laâ nhûäng chuyïn gia biïn
muåc coá trònh àöå cao trong cú cêëu töí chûác
cuãa mònh thûåc hiïån nhiïåm vuå vaâ àûúåc hûúãng
lûúng phuå cêëp tuây vaâo söë lûúång vaâ chêët
lûúång saãn phêím qua thêím àõnh cuãa böå phêån
Biïn têåp cuãa Phoâng Xûã lyá taâi liïåu. Chïë àöå
“laâm nhiïìu hûúãng nhiïìu” seä àûúåc thûåc hiïån
vaâ mûác lûúng phuå cêëp khöng bõ êën àõnh
cûáng nhùæc maâ thay àöíi theo tûâng giai àoaån
dûåa vaâo kïët quaã xûã lyá vaâ nguöìn thu cuãa
Trung têm. 
Chïë àöå thûúãng phaåt vaâ lûúng àûúåc aáp
duång tuây thuöåc vaâo thaânh tñch vaâ mûác sai
phaåm chuyïn mön cuãa saãn phêím biïn muåc
maâ caác thaânh viïn nöåp cho Trung têm.
Àõnh kyâ ba thaáng möåt lêìn Trung têm seä töí
chûác hoåp àïí ruát kinh nghiïåm vaâ thûúâng
xuyïn nêng cao trònh àöå cho caác thaânh viïn
cuãa Trung têm. Kinh phñ cho hoaåt àöång naây
cuäng àûúåc lêëy tûâ nguöìn àêìu tû cuãa Nhaâ
nûúác, nguöìn thu cuãa Trung têm vaâ caác
nguöìn taâi trúå maâ Trung têm nhêån àûúåc.
Caác thû viïån sûã duång kïët quaã BMTT coá
thïí traã phñ theo húåp àöìng vuå viïåc vaâ traã phñ
hùçng nùm. Viïåc sûã duång kïët quaã BMTT coá
thïí aáp duång àöëi vúái tûâng thû viïån hoùåc möåt
nhoám, möåt liïn hiïåp thû viïån. Caác àún võ
àoáng goáp biïíu ghi cho Trung têm seä àûúåc
höî trúå möåt phêìn kinh phñ vaâ àûúåc hûúãng caác
quyïìn lúåi theo quy àõnh.
Caác nhaâ xuêët baãn phaãi traã möåt khoaãn phñ
cho biïn muåc trûúác xuêët baãn vaâ thöëng nhêët chó
ghi möåt kïët quaã xûã lyá biïn muåc trong êën phêím.
Nghiïn cûáu - Trao àöíi
THÖNG TIN vaâ TÛ LIÏÅU - 1/2014 19
1. Vuä Dûúng Thuáy Ngaâ (2011). Tùng cûúâng chuêín hoáa
trong hoaåt àöång thû viïån úã Viïåt Nam: Àïì taâi cêëp Böå, Haâ Nöåi
2. Vuä Dûúng Thuáy Ngaâ (2012). Nghiïn cûáu hoaân thiïån
viïåc chuêín hoáa trong xûã lyá taâi liïåu taåi caác thû viïån Viïåt Nam:
Luêån aán tiïën sô, Haâ Nöåi 
Taâi liïåu tham khaão
(Ngaây Toâa soaån nhêån àûúåc baâi: 10-9-2013; Ngaây phaãn biïån
àaánh giaá: 2-11-2013; Ngaây chêëp nhêån àùng: 12-12-2013).