Phê bình lý Luận văn học Anh - My - Lê Huy Bắc (Phần 2)

 àún giaãn: caã tû tûúãng, caã 
haânh àöång, caã khoaái caãm, vaâ ngay caã caái chïët. 
Töi luön tin rùçng con ngûúâi khi bùæt àêìu cuöåc söëng bïn trong 
nghiïm tuác hún thò cuäng seä bùæt àêìu söëng úã bïn ngoaâi àún giaãn hún. 
Vaâo caái thïë kyã ngöng cuöìng vaâ thûâa mûáa naây, töi muöën chó cho 
moåi ngûúâi thêëy caác nhu cêìu thûåc sûå cuãa chuáng ta thûåc laâ ñt oãi. 
Töi muöën coá khaã nùng quyá troång caái töi khöng coá hún laâ coá 
caái maâ töi khöng thïí quyá troång. 
Lï Huy Bùæc (tuyïín dõch) 96 
Töi kinh ngaåc khi thêëy nhiïìu thúâi khùæc quyá giaá àaä bõ tiïu phñ 
cho viïåc dung tuáng vö böí caác thoái xêëu caá nhên, cho nhûäng troâ àuâa 
nhaåt nheäo, cho nhûäng cêu chuyïån têìm phaâo, cho nhûäng cuöåc vui vö 
ñch vaâ àaáng ngúâ. Múã röång phaåm vi caác möëi quan têm cuãa mònh maâ 
khöng ài sêu vaâo chuáng - thïë nghôa laâ àaánh cùæp chñnh mònh. 
Cêìn phaãi haânh àöång. Ngùæm nhòn thuå àöång - àoá laâ traång thaái 
tinh thêìn nguy hiïím. Khöng nïn tiïu töën cuöåc àúâi cho nhûäng mú 
ûúác tröëng röîng. 
Nhûäng ngûúâi thñch caá cûúåc vaâ nhûäng con baåc thûúâng chïët 
trong ngheâo tuáng. Nhûng ngay caã khi coá ai gùåp may höìi treã, kïët 
cuåc cuöëi cuâng vêîn thûúâng laâ rêët thaãm thûúng. Nhûäng ngûúâi àoá àaä 
boã qua sûå cêìn thiïët phaãi lao àöång kiïn trò, àaä xem nheå kinh 
nghiïåm chung àûúåc moåi ngûúâi chêëp nhêån. Cöng viïåc mêët ài hûáng 
thuá vaâ cuöåc söëng suåp àöí khi ngöìi chúâ möåt cú höåi töët àeåp khöng bao 
giúâ àïën. 
Ngûúâi àúâi bao giúâ cuäng ài tòm nhûäng con àûúâng ngùæn àïën 
haånh phuác. Khöng coá nhûäng con àûúâng nhû thïë. 
Con ngûúâi trúã nïn khön ngoan hún khi yá thûác àûúåc rùçng 
mong muöën möåt àiïìu gò vaâ àaåt àûúåc àiïìu àoá - àêëy laâ hai viïåc khaác 
nhau. Möåt àùåc àiïím tiïu biïíu cuãa caác nhaâ vùn lúán laâ thaái àöå hïët 
sûác nghiïm tuác àöëi vúái cöng viïåc. Cuöåc söëng cuãa hoå thûúâng khoá 
khùn vaâ thiïëu niïìm vui, nhûng hoå khöng bao giúâ ngöìi khöng. Duâ 
hoå laâm gò ài nûäa: tön giaáo, chñnh trõ, giaáo duåc hay chó àún giaãn laâ 
kiïëm miïëng ùn, hoå àïìu laâm viïåc hïët mònh. 
Vïì sûå cö àún 
Àöi khi töi ngöìi viïët suöët ngaây chó vò hoaân toaân möåt mònh. 
Nhûng nhûäng con ngûúâi duäng caãm thûúâng duâng sûå cö àún 
bêët àùæc dô àoá laâm lúåi cho mònh, àïí hoaân thaânh möåt cöng viïåc quan 
troång nhêët. Chñnh khi möåt mònh laåi naãy ra khaát voång hoaân thiïån. 
Trong caãnh cö àún têm höìn troâ chuyïån vúái chñnh mònh, vaâ thûúâng 
laâ nùng lûúång cuãa noá coá hiïåu lûåc. Vò thïë nïëu con ngûúâi mong àûúåc 
haånh phuác, hùæn cêìn phaãi daânh nhiïìu thúâi gian hún cho mònh. 
Nhûng sûå cö àún mang lúåi hay gêy haåi, àiïìu àoá tuây thuöåc 
nhiïìu vaâo khñ chêët, sûå giaáo duåc vaâ nhûäng phêím chêët caá nhên cuãa 
con ngûúâi. Nïëu traái tim trong saåch cuãa nhûäng ngûúâi quaãng àaåi 
Phï bònh lyá luêån vùn hoåc Anh - Myä 
trong cö àún caâng trúã nïn trong saåch hún, thò traái tim cöåc cùçn cuãa 
nhûäng keã heåp hoâi caâng cöåc cùçn hún khi lêm caãnh cö àún. Búãi vò duâ 
cö àún coá thïí tiïëp thïm tinh thêìn cho nhûäng têm höìn maånh, noá laåi 
laâ cûåc hònh àöëi vúái nhûäng têm höìn yïëu. 
Nhûng nhaâ vùn khöng nïn chaåy tröën thïë gian khi hùæn khöng 
viïët. 
Töi bao giúâ cuäng quan têm trûúác hïët àïën nhûäng con ngûúâi 
söëng, nhûäng ngûúâi àaân öng vaâ àaân baâ, chûá khöng phaãi àïën caác tû 
tûúãng. Àiïån aãnh, truyïìn hònh vaâ sên khêëu khiïën töi buöìn chaán. Vaâ 
duâ cho nhûäng ngûúâi kïí chuyïån coá taâi laåi thûúâng laâ nhûäng nhaâ vùn 
töìi, töi vêîn thñch troâ chuyïån vúái möåt ai àoá hay lùæng nghe möåt ai àoá 
hún. 
Khi anh coân coá khaã nùng ban phaát nhiïìu, baån beâ anh seä rêët 
àöng. Khi anh cêìn möåt thûá gò àêëy, söë baån beâ seä giaãm dêìn; nhûng 
nhûäng ngûúâi coân laåi seä laâ nhûäng ngûúâi baån chên chñnh. 
Vïì tònh yïu 
Tònh yïu - taåo hoáa duy nhêët cuãa con ngûúâi vaâ thïë giúái. Tònh 
yïu - àoá laâ baãn nùng öm truâm toaân thïí. Noá laâm cho nhûäng ngûúâi 
yïu nhau trúã nïn thöng thaái, khiïën àêìu oác hoå sùæc saão hún vaâ tònh 
caãm hoå tûúi múái hún, gêy niïìm phêën chêën. Tònh yïu söëng àöång vaâ 
bïìn chùåt khi dêng hiïën. Sûá mïånh cuãa noá laâ chia seã moåi thûá noá coá, 
chia seã caã chñnh tònh yïu. Tònh yïu ngêìm àõnh sûå hoâa húåp tûúng 
quan. Hiïíu ngûúâi khaác - àêëy laâ haånh phuác gêìn nhû to lúán nhêët, 
coân àûúåc ngûúâi khaác hiïíu - coá thïí, àoá laâ moán quaâ tònh yïu thñch 
thuá nhêët vaâ mang laåi sûå thoãa maän lúán nhêët. Tònh yïu àûa cho maâ 
khöng toan tñnh nhêån caái gò àöíi laåi. Tònh yïu bïìn bó vaâ thaánh thiïån 
ngay caã trong caãnh giïët choác, lûâa döëi vaâ ö nhuåc. Noá khöng chêëp 
nhêån caã thúâi gian, caã khöng gian, caã nhûäng hoaân caãnh bïn ngoaâi 
chia lòa àöi lûáa tònh nhên. Tònh yïu ban tùång niïìm vui, mang laåi 
hoâa thuêån thay vò chia reä vaâ bêët hoâa, noá khöng xeát àoaán theo veã 
ngoaâi. Tònh yïu - muåc àñch töëi cao cuãa töìn taåi, hiïån thên cuãa tònh 
baác aái, baãn chêët cuãa nhûäng nguyïn tùæc àaåo àûác cao caã, nïìn taãng 
cuãa sûå cöång àöìng. Tònh yïu ài tòm caái töët úã khùæp núi, trong moåi 
caãnh huöëng vaâ noá tòm thêëy caái töët êëy. Tònh yïu tûâ möåt caái nhòn 
phaát hiïån cho mònh cêëu taåo cuãa vuä truå vaâ tñnh caách cuãa con ngûúâi. 
Coân tön giaáo - àoá laâ tònh yïu trong hoaåt àöång. 
Lï Huy Bùæc (tuyïín dõch) 98 
Vïì hiïån taåi vaâ tûúng lai 
Ngaây höm nay - àoá khöng phaãi doâng suöëi lùång lúâ cuãa lõch sûã, 
maâ laâ ngoån soáng triïìu àang xö maånh vïì phña trûúác. Nhûäng thúâi vô 
àaåi khöng phaãi úã trong quaá khûá, nhûäng thúâi vô àaåi - àoá laâ thúâi hiïån 
nay cuãa chuáng ta, nhûäng thúâi vô àaåi hún nûäa - úã tûúng lai. 
Caác khaã nùng ngaây caâng phaát triïín cuãa caác phûúng tiïån giao 
thöng vaâ sûå dû thûâa cuãa caãi haâng nùm sinh ra nhûäng doâng thaác 
khaách du lõch ài khùæp àoá àêy trïn haânh tinh. Möîi ngûúâi coá thïí ài 
bêët kyâ núi naâo muöën, vaâ rêët coá thïí hoå seä trúã vïì thaânh con ngûúâi 
àaáng kñnh hún, coá caái nhòn cúãi múã hún vaâ ñt aác caãm hún àöëi vúái caác 
àöìng loaåi cuãa mònh, cuäng nhû hiïíu ra möåt chên lyá laâ sûå sung tuác 
riïng cuãa hoå gùæn liïìn vúái têët caã giöëng loaâi maâ hoå thuöåc vïì. Mùåc duâ 
nhõp àêåp coân yïëu, nhûng traái tim nhên loaåi àaä bùæt àêìu àêåp hoâa 
cuâng nhau nhû möåt toaân thïí. 
Ngên Xuyïn dõch theo baãn tiïëng Nga 
àùng trong taåp chñ “Inostrannaya Literatura” söë 2/2000 (nguyïn baãn tiïëng 
Anh A Man's Credo àùng trïn taåp chñ “Playboy” söë 1/1963). 
Phï bònh lyá luêån vùn hoåc Anh - Myä 
PHOÃNG VÊËN TONI MORRISON 
Elsie B. Washington 
Toni Morrison sinh ngaây 18 - 2 - 1931 taåi Lorain, Ohio. Nùm 
1953 baâ töët nghiïåp Àaåi hoåc Howard. Hai nùm sau, baâ nhêån bùçng 
thaåc sô taåi Àaåi hoåc Cornell. Morrison daåy Àaåi hoåc Howard tûâ 1957, 
laâm biïn têåp saách vaâ bùæt àêìu saáng taác. Tiïíu thuyïët àêìu tiïn cuãa baâ 
Mùæt biïëc (The Bluest Eye) xuêët baãn 1970. Cuöën naây hiïån vêîn àang 
nùçm trong danh saách best-seller 2000 úã Myä. Sau àoá, baâ lêìn lûúåt 
cho ra mùæt caác tiïíu thuyïët: Sula (1973), Baâi ca cuãa Solomon (Song 
of Solomon, 1977), Tar Baby (1981), Ngûúâi yïu dêëu (Beloved, 
1987). Cuöën naây àoaåt giaãi thûúãng lúán laâ Pulitzer, Giaãi saách Robert 
F. Kennedy vaâ Giaãi saách Melcher. Nùm 1992, tiïíu thuyïët Jazz ra 
àúâi vaâ gêìn àêy laâ Thiïn àûúâng (Paradise, 1998). Nùm 1993 Toni 
Morrison àoaåt Nobel vùn chûúng. Baâ àûúåc xem laâ möåt trong nhûäng 
cêy àaåi thuå vùn chûúng cuöëi thïë kyã XX àêìu thïë kyã XXI vaâ laâ gûúng 
mùåt tiïu biïíu cho khuynh hûúáng saáng taác hêåu hiïån àaåi cuãa Myä 
Toni Morrison laâ phuå nûä Myä da àen àêìu tiïn nhêån giaãi 
Nobel. úã baâ, ta coá thïí noái àïën sûå kïët húåp nhuêìn nhuyïîn giûäa hai 
nïìn vùn hoáa Phi - Myä trong nöî lûåc hûúáng àïën nhûäng giaãi phoáng àïí 
mang laåi quyïìn lúåi cho ngûúâi da àen, phuå nûä vaâ nhûäng lao àöång 
ngheâo. Baãn thên baâ àûúåc thûâa hûúãng truyïìn thöëng töët àeåp, duäng 
caãm, àêìy nghõ lûåc vaâ xaã thên vò ngûúâi khaác cuãa gia àònh. Baâ luön 
tûå haâo vïì haânh àöång àêìy quyïët àoaán cuãa baâ nöåi, möåt phuå nûä da 
àen söëng àêìu thïë kyã, àaä can àaãm tûâ boã maãnh àêët mònh àang söëng, 
trong luác tuái chó voãn veån coá 30 àöla àïí àûa baãy àûáa con àïën söëng úã 
vuâng khaác nhùçm traánh naån baåo lûåc tònh duåc cuãa ngûúâi da trùæng 
àöëi vúái ngûúâi da àen. Baâ cuäng luön biïët ún sûå hy sinh bïìn bó cuãa baâ 
meå, ngûúâi phaãi nhêån laâm “nhûäng cöng viïåc heân keám” àïí kiïëm tiïìn 
nuöi baâ ùn hoåc... 
Lï Huy Bùæc (tuyïín dõch) 100 
Baâi phoãng vêën dûúái àêy do Elsie B. Washington thûåc hiïån in 
trïn taåp chñ Essence, söë thaáng 10 - 1987, xoay quanh cuöåc àúâi, 
quan niïåm saáng taác vaâ kiïåt taác Ngûúâi yïu dêëu. 
Nïëu àûúåc yïu cêìu viïët möåt cuöën saách thu nhoã cuãa Ngûúâi yïu 
dêëu thò baâ seä viïët nhû thïë naâo? 
Thêåt cûåc kò khoá àïí töi diïîn àaåt theo möåt caách àún giaãn naâo 
àoá. Nïëu töi coá thïí diïîn àaåt trong voâng 100 tûâ hay ñt hún thò coá leä 
töi àaä khöng viïët àûúåc noá, töi nghô àiïìu quan troång àöëi vúái cuöën 
saách laâ úã caái tiïën trònh maâ nhúâ noá, chuáng ta coá thïí xêy dûång vaâ 
giaãi thñch cuöåc söëng àïí coá thïí hoaåt àöång trong noá. Töi àang cöë 
khaám phaá ra caách möåt con ngûúâi - úã goác àöå caá thïí hoùåc möåt nhoám 
nhoã caá thïí - hêëp thuå vaâ chöëi boã thöng tin vúái tû caách caá nhên vïì 
möåt vêën àïì gò àoá maâ hoå hoaân toaân khöng thïí tiïu hoáa hay hêëp thuå. 
Möåt àiïìu maâ chûa tûâng coá trong lõch sûã thïë giúái, trong liïn quan 
àïën àöå daâi thúâi gian, tûå nhiïn vaâ àùåc biïåt trong sûå huãy hoaåi cuãa 
noá. Nïëu Hitler thùæng trong cuöåc chiïën vûâa qua vaâ thaânh lêåp àûúåc 
àïë chïë Quöëc xaä 1000 nùm, thò àïën luác naâo àoá hùæn seä ngûâng viïåc 
giïët ngûúâi, nhûäng ngûúâi hùæn khöng muöën söëng cuâng, búãi hùæn seä 
cêìn möåt söë nhên lûåc àïí lao àöång khöng cöng. Vaâ 200 nùm àêìu tiïn 
cuãa àïë chïë Àûác Quöëc xaä êëy hùèn seä y hïåt nhû nhûäng gò àaä tûâng xaãy 
ra trïn xûá súã naây àöëi vúái ngûúâi da àen. Hùèn laâ noá seä giöëng nhû thïë. 
Khöng phaãi trong voâng nùm nùm, mûúâi nùm maâ phaãi 200 nùm 
hoùåc nhiïìu hún. 
Vêåy nïn haânh àöång trung têm cuãa Ngûúâi yïu dêëu luáng tuáng 
tònh thïë tiïën thoaái cûåc kyâ lûúäng nan, vò töi, vúái tû caách laâ möåt nhaâ 
vùn, qua àoá nhùçm khaám phaá nhûäng àiïìu töi muöën hiïíu vïì giai 
àoaån nö lïå êëy vaâ vïì nhûäng ngûúâi phuå nûä yïu nhûäng thûá laâ quan 
troång àöëi vúái hoå. 
Àiïìu gò àaä giuáp baâ hiïíu àûúåc nhûäng phuå nûä êëy? 
Nhûäng ngûúâi naây khöng thïí söëng maâ khöng coá giaá trõ. Hoå coá 
giaá nhûng laåi vö giaá trõ trong thïë giúái da trùæng, vêåy nïn hoå taåo ra 
giaá trõ riïng cho mònh vaâ hoå quyïët àõnh caái gò laâ giaá trõ. Viïåc êëy 
thûúâng coá tñnh àöå lûúång, nhûäng gò hoå àang laâm laâ luön vò ngûúâi 
khaác. Chùèng coá ai trong Ngûúâi yïu dêëu, chùèng coá ngûúâi da àen 
trûúãng thaânh naâo laåi söëng soát búãi thoái võ kyã, àïì cao mònh vaâ ñch kyã. 
Hoå söëng trong caãm hûáng cöång àöìng. Hoå khöng bao giúâ nghô mònh 
Phï bònh lyá luêån vùn hoåc Anh - Myä 
coá thïí söëng bïn ngoaâi möi trûúâng êëy. Chùèng coá cuöåc söëng naâo ngoaâi 
cuöåc söëng cöång àöìng vaâ dêîu sao thò hoå cuäng khöng muöën choån lûåa 
möåt löëi söëng khaác. Thúâi gian trong Ngûúâi yïu dêëu laâ nhûäng ngaây 
thaáng cuãa nhûäng ngûúâi da àen thûåc sûå yïu thñch sûå kïët àoaân vúái 
nhûäng ngûúâi da àen khaác. 
Dûúâng nhû chuáng ta àaä àaánh mêët ài àiïìu àoá. 
Chuáng ta chó xao laäng, thïë thöi. Ngûúâi da àen söëng gêìn khùæp 
thïë giúái vaâ coá têët caã caác kiïíu quan hïå nhûng möåt khi hoå nghô vïì 
viïåc thû giaän vaâ höåi heâ thò hoå luön nghô vïì nhau. Àêëy laâ dêëu tñch 
cuãa nhûäng ngaây khi chuáng ta nghô vïì viïåc mònh vêîn coân söëng vaâ 
khi chuáng ta nghô vïì nhau. 
Coá luác àêëy laâ khoaãng thúâi gian phûác taåp nhêët, coá luác thò laåi 
khöng. Bêy giúâ con ngûúâi lûåa choån nhên daång cuãa mònh. Bêy giúâ 
con ngûúâi choån mònh laâ da àen. Hoå quen àûúåc sinh ra laâ da àen. 
Àiïìu àoá chùèng coân àuáng chuát naâo nûäa. Baån coá thïí laâ da àen vïì 
huyïët thöëng hoùåc coá thïí choån lûåa àïí khöng laâ. Baån chó cêìn thay àöíi 
suy nghô, caách nhòn hay moåi thûá. Àêëy chó laâ àõnh kiïën maâ thöi. 
Trong taác phêím cuãa mònh, nhûäng gò töi muöën laâm laâ taái hiïån 
kïët quaã cuãa nhûäng kiïíu lûåa choån, lúåi ñch vaâ maåo hiïím naâo àoá. 
Ngûúâi yïu dêëu laâ möåt cêu chuyïån kyâ diïåu vïì nhûäng lûåa choån êëy. 
Baâ mêët àïën böën nùm àïí viïët cuöën saách êëy. Baâ viïët hùçng ngaây 
chúá? 
Töi viïët hùçng ngaây nïëu töi coá chyïån gò àoá àïí viïët. 
Gêìn àêy baâ coá phaát hiïån ra caác nhaâ vùn nûä da àen treã naâo 
khöng? 
Coá. Töi àaä tiïëp xuác vúái àöi ngûúâi, hoå thûåc sûå gioãi. 
Phong caách biïët bêy giúâ so vúái mûúâi lùm nùm trûúác coá gò 
khaác? Baâ coá thïí chó ra khuynh hûúáng saáng taác maâ caác nûä vùn sô da 
àen àang thïí hiïån? 
Coá nhûäng thao taác àoáng múã, giaãi thñch, cùæt xeán maâ caác nûä 
vùn sô êëy khöng cêìn phaãi tuên thuã. Àiïìu thuá võ úã hoå laâ taác phêím 
khöng diïîn thuyïët hö haâo, khöng möåt chuát tûå haâo vïì àûác tin. Hoå 
khöng coá bêët kyâ möåt àöång cú caá nhên xêëu naâo. Mûúâi lùm nùm 
trûúác, Paule Marsahll, Maya Angelou, Alice Walker vaâ Toni cade 
Lï Huy Bùæc (tuyïín dõch) 102 
Bambara àaä thûåc sûå viïët vaâ vêîn àang viïët. Àiïìu khiïën töi ngaåc 
nhiïn laâ trong toaân böå nhûäng phuå nûä da àen àang viïët thuöåc àùèng 
cêëp cao chùèng ai viïët giöëng ai. Chùèng ai coá thïí taåo ra àûúåc giúái haån 
cuãa àùèng cêëp. Àiïìu àoá coá thïí vò caác thïë hïå cûá tiïëp nöëi nhau trûúác 
luác ai àoá kõp thûåc hiïån àiïìu naây hoùåc giaã sûå tiïëp nöëi àaä diïîn ra khi 
viïåc êëy chûa thïí thûåc hiïån. Nhûng Jamaica Kincaid vaâ Toni cade 
Bambara thò khöng quaá khaác biïåt àïí khöng thïí xïëp àöìng haång. 
Baâ coá yá kiïën gò trûúác cuöåc tranh luêån vïì viïåc caånh tranh cuãa 
àöåi nguä nam nhaâ vùn da àen vaâ nûä nhaâ vùn da àen? Rêët nhiïìu 
ngûúâi àang noái rùçng búãi vò nûä nhaâ vùn da àen àang xuêët baãn nïn 
nhiïìu nhaâ xuêët baãn khöng coân chuá yá àïën nam nhaâ vùn da 
àen nûäa. 
Töi khöng biïët liïåu thûåc tïë coá àuáng thïë khöng. Caãm nhêån cuãa 
töi vïì nhûäng ngûúâi laâm cöng taác xuêët baãn laâ hoå chuá yá àïën àaân öng 
cuäng nhiïìu nhû àaân baâ. Töi khöng thêëy coá bêët kyâ sûå do dûå naâo 
trûúác viïåc xuêët baãn saách cuãa àaân öng. Thûåc tïë, töi nghô, nïëu baån 
tñnh söë lûúång nûä vùn sô da àen thò con söë chó khoaãng chûâng möåt 
trùm, khöng thïí laâ con söë ngaân. yá töi laâ àiïìu àoá quaã quaá ñt oãi. Nïëu 
coá mûúâi vùn sô nûä da àen xuêët baãn hai cuöën tiïíu thuyïët möîi nùm 
thò àiïìu àoá thêåt àaáng ngaåc nhiïn. Mêëy nùm trûúác, möåt phuå nûä da 
àen - June Jord xuêët baãn cuöën tuyïín choån caác baâi bònh luêån chñnh 
trõ àêìu tiïn. Cuöën saách thêåt hêëp dêîn. Nhûng loaåi saách nhû thïë 
rêët hiïëm. 
Baån phaãi thûâa nhêån rùçng cöng nghiïåp xuêët baãn laâ möåt hûúáng 
kinh doanh vaâ hoå seä in ngay bêët kyâ loaåi saách naâo hoå thêëy coá thïí 
baán. Vaâo nhûäng nùm 1970, möåt cuöën saách viïët vïì àïì taâi xung àöåt, 
giaã duå nhû giûäa ngûúâi da àen vaâ ngûúâi da trùæng hùèn dïî àûúåc xuêët 
baãn. Nhûng möët êëy, cuäng nhû yá thûác hïå êëy àaä thay àöíi. Àiïìu àoá 
chûâng naâo laâm giaãm giaá cuãa nhûäng nhaâ vùn da àen vaâ àêëy laâ vêën 
àïì nghiïm tuác cêìn phaãi luêån baân. Nhûäng ngûúâi àûa ra lúâi phaân 
naân laâ àuáng. Vêën àïì töi àang vêëp phaãi laâ: Taåi sao cêìn phaãi coá baåo 
lûåc vaâ keã hung àöì trong taác phêím. Vaâ taåi sao keã cön àöì êëy cûá phaãi 
laâ töi? 
Vêën àïì maâ caác nam vùn sô da àen khúãi xûúáng laâ böå phêån cuãa 
möåt vêën àïì lúán hún, vêën àïì maâ ta khöng thïí baác boã. Vaâi phêìn hoå 
noái laâ thêåt. Nhûng chùèng phaãi taåi vò nûä vùn sô da àen àang laâm 
Phï bònh lyá luêån vùn hoåc Anh - Myä 
nhûäng àiïìu maâ leä ra hoå khöng nïn laâm hoùåc nhûäng àiïìu phaãn taác 
duång vaâ phaãn caách maång. 
Nhûäng yá kiïën khaác phï phaán viïåc khùæc hoåa chên dung àaân 
öng da àen cuãa nhaâ vùn nûä. 
Trûúác tiïn, ngûúâi ta khöng nïn baão nhaâ vùn phaãi viïët nhû 
thïë naâo. Búãi chùèng ai baão Roberta Flack caách haát, hay Miles Davis 
caách chúi. Töi nghô möåt trong nhûäng muåc tiïu cuãa toaân böå cöng 
viïåc saáng taåo laâ àûâng coá àùåt chuáng töi vaâo tònh thïë phaãi im lùång, 
chuáng töi coá thïí noái bêët cûá àiïìu gò. 
Baâ àaä kïët hön, ly dõ vaâ àaä coá hai con trai khön lúán. Laâm thïë 
naâo maâ baâ thu xïëp àûúåc thúâi gian àïí viïët, laâm biïn têåp vaâ möåt 
mònh nuöi daåy caác con? 
Töi khöng nghô mònh laâm moåi viïåc àïìu rêët hoaân haão. Töi nuöi 
con nhû bêët kyâ phuå nûä ài laâm viïåc naâo nuöi con. Ngûúâi phuå nûä naâo 
laâm cöng viïåc gia àònh cuäng biïët roä nhûäng gò töi laâm. Töi tiïët kiïåm 
tûâng phuát. Coá lêåp kïë hoaåch cho möåt söë cöng viïåc naâo àoá, nhûng 
thûúâng xuyïn sai kïë hoaåch, theo nhiïìu caách. Nhûng töi khöng ài 
nhiïìu. Töi khöng söëng cuöåc àúâi hoaåt àöång xaä höåi söi nöíi. Töi chùèng 
ài du hñ, töi khöng ài nghó, khöng ài trûúåt tuyïët. Töi khöng laâm bêët 
cûá viïåc gò coá tïn goåi laâ sûå tiïu khiïín cuãa cuöåc àúâi. Viïët laâ nhûäng gò 
töi laâm, vúái töi àêëy laâ têët caã nhûäng gò mònh cêìn - nghó ngúi úã àêëy, 
vui chúi úã àêëy, sûå nguy hiïím, haâo hûáng... têët caã àïìu úã trong taác 
phêím cuãa töi. 
Thïë coân nhu cêìu cuãa boån treã? Baâ coá thïí khöng cêìn ra ngoaâi 
nhûng baâ khöng thïí laâm nhû thïë nïëu muöën döî möåt àûáa treã àang 
khoác? 
Àuáng, khöng thïí. Töi phaãi chõu sûå chi phöëi. Töi khöng coá 
phoâng laâm viïåc riïng lêîn thúâi gian cöë àõnh àïí viïët maâ caác con 
khöng quêëy röëi vò nhûäng chuyïån vùåt vaänh búãi àöëi vúái chuáng, àêëy 
chùèng phaãi laâ chuyïån vùåt tyá naâo. Viïåc viïët khöng thïí chiïëm quyïìn 
ûu tiïn hún chuáng. Àêëy laâ lyá do taåi sao töi phaãi viïët vúái sûå cûúäng 
eáp, trong traång thaái bõ bao vêy vaâ nhiïìu chi phöëi. Töi khöng thïí 
tñnh toaán àïí thu xïëp khoaãng thúâi gian raãnh daânh cho viïåc viïët 
laách. Töi khöng thïí viïët theo caách caác nhaâ vùn khaác viïët, töi phaãi 
viïët theo caách möåt phuå nûä coá con. Àiïìu àoá coá nghôa con ngûúâi ta 
cêìn phaãi coá möåt sûác têåp trung phi thûúâng. Töi khöng bao giúâ baão 
Lï Huy Bùæc (tuyïín dõch) 104 
con “Àûâng quêëy rêìy, meå àang viïët”. Àiïìu àoá chùèng coá nghôa lyá gò 
àöëi vúái möåt àûáa treã. Nhûäng gò chuáng cêìn vaâ àoâi hoãi trong nhaâ laâ 
möåt ngûúâi meå. Chuáng khöng cêìn vaâ khöng thïí sûã duång möåt nhaâ 
vùn. 
Baâ rêët nhiïìu lêìn àïì cêåp àïën töí tiïn öng baâ trong taác phêím 
cuãa mònh. Taåi sao àiïìu êëy laåi rêët quan troång àïí lûu giûä trong àêìu? 
Coá lyá do di truyïìn. Laåi cuäng vò öng baâ töí tiïn laâ caái kho àïí 
baån lêëy thöng tin vïì mònh, thöng tin vùn hoáa. Noá baão vïå baån vaâ 
giaáo duåc baån. Truyïìn thöëng coá traách nhiïåm àöëi vúái chuáng ta vaâ 
ngûúåc laåi. Baån khöng thïí chó coá nhêån. Töí tiïn chuáng töi laâ möåt 
phêìn cuãa voâng troân êëy, möåt voâng troân röång hún, voâng troân hy voång. 
Vaâ nïëu baån phúát lúâ ài àiïìu àoá thò baån seä tûå àùåt mònh vaâo võ trñ 
nguy hiïím vïì mùåt tinh thêìn cuãa thoái tûå maän, chùèng coân ai àïí baån 
phuå thuöåc. 
Sùæp túái chuáng töi coá thïí tröng àúåi gò tûâ Toni Morrison? 
Töi àaä bùæt tay viïët cuöën tiïëp theo röìi sau àoá laâ cuöën tiïëp. 
Baâ tûâng noái “möåt cuöën tiïíu thuyïët nïn laâ möåt aáng vùn xuöi 
chñnh trõ àaáng tin cêåy vaâ möåt veã àeåp tuyïåt myä”. Töi nghô Ngûúâi yïu 
dêëu àaä thïí hiïån àûúåc àiïìu àoá. 
Caám ún. Tûâ “tiïíu thuyïët” (novel) coá nghôa laâ “múái” (new). Möåt 
cuöën tiïíu thuyïët cêìn phaãi àïì cêåp àïën nhûäng yá tûúãng quan troång, 
goåi chuáng laâ diïån maåo lõch sûã hay chñnh trõ thò cuäng thïë caã thöi. 
Nhûng coân coá möåt yïu cêìu nûäa, àêëy laâ nghïå thuêåt. Vaâ nghïå thuêåt 
êëy nïn laâ möåt àiïìu hêëp dêîn. Àêëy laâ nhûäng gò töi nghô. 
Lï huy bùæc dõch