Bài giảng Cơ thể động vật - Chương 5: Hệ tuần hoàn - Nguyễn Hữu Trí

124/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí1
Chương 5
Hệ tuần hồn
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí2
Chương 5. HỆ TUẦN HỒN
• 5.1. Sự tiến hĩa của hệ tuần hồn
• 5.2. Các loại hệ tuần hồn
• 5.3. Hệ tuần hồn ở người
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí3
Nhà vô địch lặn Hải cẩu bắc cực (Mirounga
angustirostris) nó nổi lên bề mặt biển trung
bình chỉ khoảng 6 phút mỗi tiếng.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí4
Sự tiến hóa của hệ tuần hoàn
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí5
Sự tiến hóa của hệ tuần hoàn
• Hệ tuần hoàn phát triển từ đơn giản đến phức tạp,
– Từ hệ tuần hoàn hở đến hệ tuần hoàn kín
– Từ hệ tuần hoàn đơn máu về tim một lần, đến hệ tuần hoàn
kép, máu về tim hai lần.
– Từ tim 2 ngăn ở cá, 3 ngăn ở lưỡng cư, 4 ngăn chưa hoàn
chỉnh ở bò sát, đến cấu tạo bốn ngăn hoàn chỉnh: 2 tâm thất,
2 tâm nhĩ ở chim và thú.
• Hệ tuần hoàn ở những động vật bậc cao đặc biệt ở người
là hoàn chỉnh nhất
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí6
Sự tiến hóa của hệ tuần hoàn
Ở động vật đơn bào: sự hấp thu chất dinh
dưỡng và thải chất bã được thực hiện qua
bề mặt cơ thể.
Ở xoang tràng và giun dẹp thấp hệ mạch
chưa hình thành các chất dinh dưỡng và
dịch cơ thể được vận chuyển trong các
nhánh của hệ tiêu hóa một cách thụ động
nhờ chuyển động của cơ thể.
224/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí7
Sự tiến hóa của hệ tuần hoàn
• Ở giun đốt đã hính thành hệ mạch kín, nhưng sự vận
chuyển máu vẫn nhờ vào các chuyển động của cơ thể
và ruột, do vậy máu chảy không đều. Ở phần đầu xuất
hiện nhiều chỗ phồng lên của hệ mạch, hoạt động như
tim gọi là tim sinh lý.
• Ở chân đốt có đoạn mạch hở. Lưng có các chỗ phồng,
giữ vai trò của tim.
• Ở thân mềm đã xuất hiện tim, phân biệt giữa động mạch
và tĩnh mạch.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí8
Hệ tuần hoàn hở ở arthropods và mollusks, máu được bơm bởi
một tim hình ống và trực tiếp đi đến các vùng khác nhau của
cơ thể thông qua những mạch thông với các mô.
Sự tiến hóa của hệ tuần hoàn
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí9
Hệ tuần hoàn kín ở giun đất là một ví dụ minh họa, máu chỉ
chảy trong mạch máu, nó được tách biệt với dịch mô, và nó
được bơm bởi một hay nhiều tim.
Sự tiến hóa của hệ tuần hoàn
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí10
Sự tiến hóa của hệ tuần hoàn
• Ở cá tim chỉ có hai ngăn gồm tâm thất và tâm nhĩ với
một vòng tuần hoàn duy nhất. Ở cá hệ tuần hoàn đơn
giản, chỉ có một vòng hệ tuần hoàn này máu chỉ chảy
về tim một lần.
Tim 2 ngăn ở cá
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí11
Sự tiến hóa của hệ tuần hoàn
• Ở lưỡng thê với sự di chuyển lên cạn, phổi
xuất hiện và hình thành hệ tuần hoàn tim-
phổi và vòng tuần hoàn tim –cơ thể. Tim
có 3 ngăn: hai tâm nhĩ và một tâm thất,
giữa tâm nhĩ và tâm thất có vách ngăn
chưa hoàn chỉnh nên máu bị pha trộn ở
tâm thất.
• Ở bò sát sống trên cạn, hô hấp bằng phổi,
tim có 4 ngăn, 2 tâm thất, 2 tâm nhĩ trong
tâm thất vách ngăn vẫn chưa hoàn chỉnh
nên màu vẫn còn bị pha ở trong tâm thất.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí12
Tim và hệ tuần hoàn của lưỡng cư
324/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí13
Sự tiến hóa của hệ tuần hoàn
• Ở chim và động vật có vú
– Tim có 4 ngăn riêng biệt, hai tâm nhĩ và hai tâm thất
– Hai vòng tuần hoàn hoàn chỉnh và riêng biệt
– Máu tĩnh mạch ở tâm nhĩ và tâm thất phải, máu động
mạch ở tâm nhĩ và tâm thất trái
• Ở chim, cung động mạch chủ vòng qua phải, còn
ở thú cung động mạch chủ vòng qua trái. So với
lưỡng cư, bò sát thì hệ tuần hoàn của chim và thú
mất tính đối xứng.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí14
Hệ tuần hoàn kép
(Máu đi qua tim 2 lần)
Động mạch phổi
Tĩnh mạch phổi
Cơ quan trung gian 
vận chuyển vật chất ra – vào 
giữa tế bào và các cơ quan khác
M.mạch
Các mô
cơ quan
M.mạch
Tĩnh mạch chủ
Động mạch chủ
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí15
Cấu tạo của hệ tuần hoàn
• Ở người, hệ tuần hoàn có cấu tạo
hoàn chỉnh bao gồm:
– Tim
– Động mạch
– Tĩnh mạch
– Hệ thống mao mạch
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí16
Tâm nhĩ
phải
Tâm thất
phải
Tâm 
thất trái
Tâm nhĩ
Mặt trước Mặt sau
Tâm 
thất trái
Tâm 
thất phải
Tâm nhĩ 
phải
Tâm 
nhĩ trái
•Tim có 4 ngăn, 2 ngăn trên là tâm nhĩ, 2 ngăn dưới là tâm thất
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí17
Tĩnh mạch
Động mạch
Tim
Mao mạch
Tim bơm
13.640 lít máu/ngày
Trung bình 1 phút
5 lit máu qua tim
Tính tự động
150.000km mạch
70 lần co bóp
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí18
Đỉnh
Tim nằm trong lồng
ngực, lệch về phía
trái và được bao bọc
bởi bao tim bằng mô
liên kết.
Tim có cấu tạo
không đều
Từ gốc đến mỏm, tim
dài 12 cm.
424/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí19
Tim hoạt động như một máy bơm
Tim chia 2 nửa:
Nửa phải nhận máu từ cơ thể về và đưa lên phổi
trao đổi khí.
Nửa trái chứa máu dinh dưỡng và đưa máu đi
nuôi cơ thể.
Nhĩ
phải
Nhĩ
trái
Thất
phải
Thất
trái
Van tim
Giữa 4 ngăn có van phân cách
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí20
Van ba lá
Động 
mạch
phổi
Van 
hai lá
Cung động 
mạch chủ
Tâm nhĩ phải
thông với tâm thất
phải bởi van 3 lá,
tạo thành nữa
phải của tim chứa
máu tĩnh mạch.
Tâm nhĩ trái thông
với tâm thất trái
bởi van 2 lá, tạo
thành nữa trái
của tim chứa
máu động mạch.
Nữa trái tim to hơn nữa phải, chiếm 2/3 tim. Giữa hai
tâm nhĩ là vách ngăn liên nhĩ, giữa hai tâm thất là
vách ngăn liên thất.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí21
Cấu tạo trong của tim
• Thành tim gồm ba lớp:
– Lớp ngoài cùng là màng liên kết mỏng
– Giữa là lớp cơ tim rất phát triển
– Trong là lớp nội mô
• Cơ tim có nguồn gốc từ cơ trơn, nhưng
lại có khả năng co rút nhanh và mạnh
như cơ vân
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí22
Cấu tạo van tim
• Van tim: cấu tạo bằng mô liên kết, không có
mạch máu.
• Một đầu cố định vào mấu lồi cơ từ thành
trong của tâm thất bởi các sợi gân. Đầu tự
do thì hướng xuống buồng trái và phải
• Ngoài hai lá (trái) và ba lá (phải) chính, còn
có thêm các lá phụ.
• Ở lỗ thông với động mạch phổi, động mạch
chủ cũng có cấu tạo van, đó là các van bán
nguyệt hay van tổ chim để giữ cho máu không
chảy ngược lại tâm thất.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí23
Tiếng tim
• Trong chu kỳ tim do sự đĩng mở các van và sự
hoạt động của cơ tim (nhất là cơ tâm thất) làm
xuất hiện các âm thanh (tiếng tim):
– Tiếng tim thứ nhất (tiếng tâm thu) xuất hiện ở đầu thì
tâm thu do sự co cơ tâm thất và đĩng các valve 2 lá và
3 lá gây ra. Tiếng tâm thu mạnh, đục, trầm kéo dài
khoảng 0,08-0,12 giây
– Tiếng tim thứ hai (tiếng tâm trương) xuất hiện ở đầu thì
tâm trương do sự đĩng các valve tổ chim ở gốc các
động mạch chủ và động mạch phổi gây ra. Tiếng tâm
thu nhẹ thanh gọn và kéo dài khoảng 0,05-0,08 giây.
• Nhờ tín hiệu âm cĩ thể chuyển thành tín hiệu điện
(điện tâm đồ)
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí24
•Khi tâm thất co (tâm thu), các van giữa tâm thất và tâm nhĩ đóng
lại: van hai lá và van ba lá
Các van dẫn ra ngoài tim được mở: Van động mạch phổi và
cung động mạch chủ
Tâm thu
524/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí25
Khi tâm thất giãn ra (tâm trương), các van giữa tâm
thất tâm nhĩ được mở: Van hai lá và van ba lá.
Các van ra khỏi tim được đóng lại: van động mạch
phổi và van cung động mạch chủ
Tâm trương
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí26
Hệ dẫn truyền của tim
• Tim có một hệ dẫn truyền gồm các hạch (nút)và
các bó sợi. Hệ thống này còn gọi là hệ thống tự
động của tim.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí27
Hạch xoang nhĩ 
(SA) node
Hạch nhĩ thất
(AV) node
Bó His
Các sợi 
Purkinje
Hạch 
Keith-Flack
Hạch 
Aschoff-Tawara
Hệ dẫn truyền của tim
Nhờ hệ thống các hạch nút
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí28
• Tim hoạt động như một cái bơm vừa hút vừa đẩy.
– Chu kỳ hoạt động của tim bắt đầu từ tâm nhĩ phải. Tâm nhĩ
phải co trước tâm nhĩ trái khoảng 0,01 – 0,03 giây.
– Cả hai tâm nhĩ co trong khoảng 1/10 giây, rồi giãn ra trong
7/10 giây.
– Khi tâm nhĩ ngừng co, hai tâm thất co đồng thời trong 3/10
giây và sau đó là giãn trong 5/10 giây.
Như vậy một chu kỳ hoạt động của tim là 8/10
giây, trong đó pha tim co (pha tâm thu) là 4/10
giây và pha tim giãn (tâm trương) là 4/10 giây.
Chức năng của tim
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí29
Tâm nhĩ co. Van bán nguyệt đóng, van nhĩ thất mở. 2
tâm nhĩ co đẩy máu xuống tâm thất
Cả 2 tâm thất co. Van nhĩ thất đóng,
Van bán nguyệt mở. Máu vào các động mạch
Tâm thất
và tâm nhĩ
giãn.
Van nhĩ
thất mở.
Van bán
nguyệt đóng
0,3 giây
0,1 giây 0,4 giây
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí30
Sự vận chuyển của máu chủ yếu do áp
lực co bóp của tâm thất trái tạo nên
Huyết áp là hiệu số của lực đẩy và tất cả lực
cản của hệ mạch
Lượng máu tới não (~13%) luôn được giữ 
ổn định hơn so với các mô khác
HUYẾT ÁP (BLOOD PRESSURE-BP)
624/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí31
- Trọng lượng máu
- Lực ma sát
Ma sát nội mô
Ma sát thành mạch
- Lực keo dính
Lực đẩy của tim
phải thắng được:
Hai nguồn lớn:
- Lực đẩy của tim
(tâm thất)
- Lực co bóp
của mạch
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí32
Huyết áp tối đa 
khoảng từ 100-120 mmHg 
(trên 150 mmHg là tăng huyết áp)
Huyết áp tối thiểu
khoảng 50-70 mmHg
(trên 90 mmHg là tăng huyết áp)
Hiệu số huyết áp trung bình 30-60
Dưới 30 và trên 60: có biến chứng mạch
Huyết áp còn phụ thuộc sinh lý, bệnh lý
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí33
Các phương pháp mới
kiểm tra
huyết áp
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí34
Hệ mạch
64% máu14% máu
22% máu
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí35
Động mạch (Arterial)
• Động mạch là hệ thống dẫn máu từ tim đi
đến các cơ quan trong cơ thể.
• Tiết diện của động mạch càng gần tim
càng lớn, càng xa tim động mạch càng
phân nhánh nhiều và hẹp dần
• Chiều máu chảy trong động mạch là
phân ly
• Động mạch càng gần tim càng lớn gọi là
động mạch đàn hồi
• Động mạch nhỏ ở xa tim, lớp cơ trơn phát
triển mạnh để co bóp nên gọi là động
mạch cơ
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí36
Hệ động mạch của cơ thể
724/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí37
Tĩnh mạch (Vena)
• Tĩnh mạch là hệ thống dẫn máu từ
mô và cơ quan về tim.
• Thành tĩnh mạch có cấu tạo tương tự
thành động mạch nhưng mỏng hơn.
• Trong tĩnh mạch có cấu tạo van tổ
chim hay van bán nguyệt. Đầu tự do
của các van hướng về phía tim, có
tác dụng ngăn cản dòng máu chảy
ngược lại.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí38
Hệ tĩnh mạch của cơ thể
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí39
Valve tĩnh mạch
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí40
Mao mạch (Capillaria)
• Mao mạch nối giữa động
mạch và tĩnh mạch,đó là
mạng lưới mao mạch nhỏ có
đường kính khoảng 7,5 mm
và dài khoảng 3mm. Ở người
trường thành có khỏng 4 tỉ
mao mạch. Tiết diện mao
mạch xấp xỉ bằng đường
kính hồng cầu.
• Thành mao mạch rất mỏng
giúp cho quá trình khuếch tán
diễn ra dễ dàng.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí41
Về từ phần
trên cơ thể
Đi nuôi phần trên cơ thể
Đến phổi trái
Từ phổi trái về
Đến phổi
phải
Từ phổi 
phải về
Về từ phần dưới cơ thể
Đi nuôi phần dưới cơ thể
Vòng tuần hoàn
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí42
Bơm máu đi nuôi cơ thể
•Máu trong động mạch
chủ đến các mô trong
cơ thể, phân phối oxy
và các chất dinh dưỡng
cho các mạng mao
mạch, máu đỏ thẩm với
lượng oxy thấp, di
chuyển trong các tĩnh
mạch nhỏ, tiếp tục vào
các tĩnh mạch lớn hơn
và cuối cùng đến tĩnh
mạch chủ dưới và tĩnh
mạch chủ trên.
Động mạch chủ
Vòng tuần hoàn
824/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí43
Dẫn máu từ phần trên
của cơ thể về tâm nhĩ phải
Tĩnh mạch chủ trên
Tĩnh mạch chủ trên mang máu từ đầu cổ tay về tim
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí44
Dẫn máu từ phần dưới của cơ thể về
tâm nhĩ phải
Tĩnh mạch
chủ dưới
Tĩnh mạch chủ
dưới mang máu
từ chân và các
phần cơ thể
dưới.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí45
Nhận máu từ cơ thể về tim
Tâm nhĩ phải
Hai tĩnh mạch chủ chảy vào tâm nhĩ phải của tim.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí46
Nhận máu từ tâm nhĩ phải và
bơm máu vào động mạch phổi
Tâm thất phải
Thành cơ của
tâm nhĩ co lại ,
máu sẽ dồn từ
tâm nhĩ xuống
tâm thất phải.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí47
Bơm máu từ tim lên phổi
Động mạch phổi
Khi tâm thất phải co, sẽ
đẩy máu có ít oxy vào
động mạch phổi đến
phổi.
Ở phổi động mạch phổi
phân nhánh thành các
tiểu động mạch và cuối
cùng máu đi vào mao
mạch phổi, tại đây CO2
được loại ra và O2 được
thu nhận.
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí48
Dẫn máu giàu oxy từ phổi về tâm nhĩ trái
Tĩnh mạch phổi
Máu mới thu
nhận O2 này sẽ
theo tĩnh mạch
phổi về tâm nhĩ
trái của tim.
924/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí49
Nhận máu giàu oxy từ phổi về
Tâm nhĩ trái
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí50
Nhận máu từ tâm nhĩ trái và bơm máu
vào động mạch chủ
Khi tâm nhĩ trái co sẽ
đẩy máu xuống tâm
thất trái, khi tâm thất
trái co, máu được bơm
vào động mạch chủ,
vòng tuần hoàn được
khép kín
Tâm thất trái
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí51
Mạch nuôi tim
Do 2 động mạch vành đảm trách
Không liên hệ tới các động mạch khác
Đường kính luôn thay đổi
do hoạt động co bóp của tim
Các mạch nhỏ luồn lách
sâu vào các mô cơ tim
2 trạng thái bệnh lý tắc nghẽn, xơ vữa
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí52
Cung cấp oxy, hormone và chất
dinh dưỡng cho các mô của tim
Động mạch vành
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí53
Dẫn CO2 và các chất thải
ra khỏi mô của tim
Tĩnh mạch tim
24/02/2016 11:17 SA Nguyễn Hữu Trí54
Vòng TH
phổi
lọc khí
CO2 và O2
Vòng TH lách 
lọc
các TB máu,
sản phẩm MD
Vòng TH 
thận
cân bằng 
nước
và khoáng
Vòng TH 
tiêu hóa
lọc, thu
nhận sản
phẩm dinh dưỡng
Vòng
TH tim