Bài giảng Điều dưỡng hồi sức cấp cứu - Các kỹ thuật khai thông đường thở

1 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
MỤC TIÊU 
1. Trình bày được các kỹ thuật khai thông đường thờ. 
2. Trình bày được các kỹ thuật bảo vệ đường thở 
BÀI GiẢNG ĐiỀU DƯỠNG HỒI SỨC CẤP CỨU - ĐÀO TẠO CỬ NHÂN ĐiỀU DƯỠNG – GiẢNG VIÊN: THẠC SĨ BS NGUYỄN PHÚC HỌC – PHÓ TRƯỞNG KHOA Y / ĐẠI HỌC DUY TÂN (DTU) 
CÁC KỸ THUẬT KHAI THÔNG ĐƯỜNG THỞ 
2 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
1. Đại cương 
Tắc nghẽn đường thở và suy hô hấp là một trong những nguyên nhân 
tử vong hàng đầu. Tắc nghẽn đường thở do nhiều nguyên nhân và 
mỗi với nguyên nhân thì các bước xử l{ sẽ khác nhau. 
Việc khai thông đường thở là tối cần thiết, tất cả các biện pháp cấp 
cứu khác sẽ trở thành vô ích nếu đường thở tắc nghẽn, làm cơ thể 
không được cung cấp oxy. 
Các thủ thuật khai thông đường thở có thể rất đơn giản như thay đổi 
tư thế đầu bệnh nhân (kỹ thuật ngửa đầu nâng cằm, ấn giữ hàm). Sau 
đó tiến hành thông khí miệng – miệng, miệng – mask hoặc bóng 
ambu. Cuối cùng là các biện pháp bảo vệ đường thở như canun họng 
miệng, đặt nội khí quản hoặc mở khí quản. 
3 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
1. Kỹ thuật khai thông đường thở 
2.1.Kỹ thuật điều chỉnh tư thế bênh nhân 
Thường áp dụng với Tụt lưỡi – hay gặp khi bệnh nhân trong tình 
trạng hôn mê không còn phản xạ đáp ứng, ngưng tuần hoàn, hội 
chứng ngưng thở khi ngủ... làm thay đổi tư thế để thông đường thở 
‒ Nhanh chóng phát hiện chấn thương cổ hoặc mặt nếu có chấn 
thương cột sống cổ - để cổ bệnh nhân ở tư thế ngửa trung gian. 
‒ Đặt bệnh nhân tư thế nằm nghiêng trái, ngửa cổ nếu không có tổn 
thương đốt sống cổ. 
‒ Nếu bệnh nhân đang nằm nghiêng hoặc sấp thì dùng kỹ thuật “”lật 
khúc gỗ”” (lật đồng thời cả đầy – thân – chân cùng lúc) để đưa bênh 
nhân về tư thế nằm ngửa’’ 
‒ Mở đường thở bằng một trong hai cách: ngửa đầu/nhấc cằm nếu 
không nghi ngờ có chấn thương cột sống cổ - hoắc ấn giữ hàm nếu 
nghi ngờ có chấn thương cột sống cổ 
 Mục đích: tránh nôn sặc vào phổi (những bệnh nhân tụt lưỡi thường có 
hôn mê đi kèm), thư thế ngửa cổ giúp cho làm tăng thể tích khoang hầu 
họng tăng thông thoáng cho khí vào phổi. 
4 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
2.2. Xử trí tắc nghẽn đường thở 
2.2.1 Tắc nghẽn một phần (Hội chứng xâm nhập. tắc khu trú): 
Trao đổi khí có thể gần bình thường, bệnh nhân vẫn tỉnh táo và ho được, 
động viên bệnh nhân tự làm sạch đường thở bằng cách ho. Nếu vẫn còn 
tắc nghẽn, trao đổi khí xấu đi, ho không hiệu quả, khó thở tăng lên, tím, 
cần can thiệp gấp. 
2.2.2 Tắc nghẽn hoàn toàn (Khó thở thanh quản...): 
Bệnh nhân không thể ho, thở, nói, hôm mê và cần phải cấp cứu ngay; 
nếu các cố gắng điều chỉnh tư thế bênh nhân thất bại và thấy có dị vật ở 
miệng, hầu - cần phải lấy dị vật ra khỏi đường thở bằng các nghiệm 
pháp: 
Nghiệm pháp Heim lich 
- Cơ chế: tạo một luồng khí từ trong phổi ra ngoài kèm theo tống dị vật 
ra khỏi đường thở, tương tự như ho. 
- Cách tiến hành: 
- Nếu bệnh nhân đang ngồi hoặc đứng: đứng sau bệnh nhân và dùng 
cánh tay ôm eo bệnh nhân, một bàn tay nắm lại, ngón cái ở trên đường 
giữa, đặt lên bụng hơi trên rốn, dưới mũi ức. Bàn tay kia ôm lên bàn tay 
đã nắm và dùng động tác giật (để ép) lên trên và ra sau một cách thật 
nhanh và dứt khoát lặp lại động tác tới khi giải phóng được tắc nghẽn 
hoặc tri giác bệnh nhâ n xấu đi. 
5 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
- Khi bệnh nhân suy sụp hoặc hôn mê : đặt bệnh nhân nằm ngửa, mặt 
ngửa lên trên, nếu nôn để đầu bệnh nhân nghiêng một bên và lau 
miệng. Người cấp cứu quz gối ở hai bên hông bệnh nhân, đặt một cùi 
bàn tay lên bụng ở giữa rốn và mũi ức, bàn tay kia úp lên trên, đưa 
người ra phía trước ép nhanh lên phía trên, làm lại nếu cần. ( Chú {: khi 
chỉ một người cấp cứu và phải ép tim, hô hấp nhân tạo thì quz gối ở một 
bên cạnh hông bệnh nhân để dễ di chuyển và dùng tay ép như trên, nếu 
có 2 người một người hô hấp nhân tạo và ép tim, một người làm nghiệm 
pháp, nếu chỉ có một mình nạn nhân tự ép bụng bằng cách ấn nắm tay 
lên bụng hoặc ép bụng vào các bề mặt chắc như bồn rửa, lưng ghế, mặt 
bàn, v.v) 
Sau mỗi đợt ép bụng : dùng 2 đến 3 ngón tay để móc khoang miệng 
kiểm tra. Sau khi lấy được dị vật hô hấp lại cho bệnh nhân, nếu có kết 
quả đánh giá hô hấp, tuần hoàn và thực hiện các can thiệp thích hợp. 
Nếu không thể hô hấp được cho bệnh nhân lập lại quá trình : ép bụng, 
kiểm tra đường thở và hô hấp nhân tạo, nhắc lại tới khi giải phóng được 
đường thở và hô hấp nhân tạo được. 
6 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
Nghiệm pháp vỗ lưng và ép bụng: 
Vì nghiệm pháp Heimlich có thể dễ dàng gây chấn thương bụng khi dùng 
cho trẻ nhỏ, kết hợp vỗ lưng và ép ngực ở các đối tượng này để loại trừ 
dị vật. Chỉ động tác vỗ lưng đã có thể tống được dị vật, nếu không có 
hiệu quả thì nối tiếp bằng ép ngực, sau đó kiểm tra đường thở. Thực 
hiện 
a. Đặt trẻ nhỏ nằm trên tay tư thế sấp dọc theo trục của tay và đầu trẻ 
ở thấp. 
b. Dùng phần phẳng của bàn tay vỗ nhẹ và nhanh 5 cái lên vùng giữa 
hai xương bả vai. 
c. Nếu vỗ lưng không đẩy được dị vật ra, lật trẻ nằm ngửa và ép ngực 5 
cái. Vị trí và cách ép như với ép tim nhưng với nhịp độ chậm hơn. 
d. Làm sạch đường thở giữa các lần vỗ lưng – ép ngực, quan sát 
khoang miệng dùng tay lấy bất cứ dị vật nào nếu nhìn thấy, không dùng 
ngón tay đưa sâu để lấy dị vật. 
* Đánh giá hiệu quả: 
- Sau mỗi động tác làm sạch đường thở, xác định theo dị vật đã được 
tống ra chưa và đường thở đã được giải phóng chưa, nếu chưa được lặp 
lại trình tự các động tác thích hợp tới khi thành công. 
- Loại trừ dị vật thành công khi thấy : (1) thấy chắc chắn dị vật được tống 
ra (2) Bệnh nhân thở rõ và nói được (3) Bệnh nhân tỉnh hơn (4) màu da 
bệnh nhân trở về bình thường. 
7 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
3.Các kỹ thuật bảo vệ đường thở 
3.1 Đặt Canun hầu 
Canun miệng hầu: 
Guedel và Berman với kích cỡ khác nhau, chọn cỡ thích hợp bằng 
cách đặt đầu ngoài của canun ở ngang góc miệng bệnh nhân, nếu 
đầu trong canun tới góc hàm là phù hợp, canun đặt đúng khi đầu 
trong nằm ở góc lưỡi và trên nắp thanh môn, mép ở đầu ngoài của 
canun ở bên ngoài cung răng. 
Guedel airway & Berman airway 
Kỹ thuật đặt (có hai cách): 
‒ Nhấc hàm để làm tách lưỡi ra khỏi thành sau họng, xoay canun 
180o trước khi đặt, khi đầu canun chạm hàm ếch cứng thì xoay trở 
lại 180o làm cho bề cong của canun xếp theo khoang miệng. 
‒ Dùng đè lưỡi để ấn lưỡi, canun được trượt trên lưỡi theo độ cong 
của vòm miệng. 
‒ Chú { : nếu đặt canun sai vị trí làm đẩy lưỡi ra sau gây tắc nghẽn 
thêm 
‒ Chống chỉ định : Bệnh nhân tỉnh hoặc bán mê (có thể gây khạc, 
nôn, co thắt thanh quản), chấn thương khoang miệng, chấn 
thương xương hàm dưới hoặc phần hộp sọ thuộc xương hàm trên, 
tổn thương choán chỗ hoặc dị vật ở miệng họng. 
8 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
Canun mũi hầu : 
‒ Giống Canun miệng họng ở chỗ tách lưỡi ra khỏi thành sau họng 
nhưng khác là canun này được đặt qua mũi tạo một con đường từ lỗ 
mũi ngoài đến gốc lưỡi . 
‒ Chỉ định khi không đặt được canun miệng hầu, chống chỉ định khi có 
chấn thương hoặc tổn thương choán chỗ, dị vật ở vùng mũi, trẻ nhỏ 
(do lỗ mũi nhỏ). 
‒ Có nhiều cỡ khác nhau nhưng quan trọng là chiều dài của canun. 
Chiều dài thích hợp tương xứng với khoảng cách từ dái tai tới chân 
cánh mũi. 
‒ Cách đặt : Ngửa nhẹ đầu về phía sau, bôi trơn canun, đưa canun 
thẳng góc với bình diện của mặt bệnh nhân, từ từ tiến canun qua cửa 
mũi, đảm bảo mặt vát của canun hướng về phía vách mũi, nếu thấy 
đưa vào khó có thể xoay nhẹ, nếu vẫn khó rất có thể do vẹo vách mũi 
thì đặt lỗ mũi bên kia hoặc dùng canun cỡ nhỏ hơn. Đặt xong có thể 
kiểm tra vị trí bằng cách dùng đè lưỡi để nhìn. không cần cố định 
canun thêm. 
9 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
3.2 Mặt nạ thanh quản (Laryngeal Mask Airway – LMA) 
‒ Mask thanh quản cổ điển do bác sỹ Archie Brain phát minh 1981 
và đưa vào sử dụng từ năm 1988, từ đó đến nay MTQ đã được cải 
tiến nhiều lần và có nhiều loại MTQ khác nhau trên cơ sở MTQ cổ 
điển 
‒ Vì sự tiện lợi và tính chất kiểm soát đường thở dễ dàng hơn nhiều 
so với ống NKQ nên MTQ đã được chính thức đưa vào phác đồ 
kiểm soát đường thở khó, đặc biệt là trong tình huống “không đặt 
NKQ được, Không thông khí được” (No Intubate, No ventilate) 
10 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
3.2.1 Lựa chọn bệnh nhân & cỡ ống 
‒ cLMA thích hợp với hầu hết các phẫu thuật nhỏ, ngắn, vùng can 
thiệp “ngoại vi” ở những bệnh nhân khỏe mạnh. Với những người 
có kinh nghiệm thì việc sử dụng cLMA có thể mở rộng. cLMA 
không thích hợp với các bệnh nhân béo phì, bệnh nhân có nguy cơ 
trào ngược cao . 
‒ CỠ LMA 
+ Cân nặng Cỡ 
+ <5kg 1 
+ 5-10kg 1.5 
+ 10 - 20kg 2 
+ 20 - 30kg 2.5 
+ 30 - 50kg 2 - 4 
+ Người lớn nữ 3 - 4 
+ Người lớn nam 4 - 5 5 
3.2.1 Chỉ định và chống chỉ định 
‒ Chỉ định 
+ Thay thế mask hở trong gây mê thông thường và cấp cứu 
+ Thay thế nội khí quản trong phẫu thuật có chuẩn bị khi xét thấy 
đặt NKQ không cần thiết 
+ Đường thở khó tiên lượng trước hay bất ngờ 
‒ Chống chỉ định 
+ Vì nguy cơ trào ngược và hít sặc không nên dùng cLMA trong 
trường hợp sau 
+ Bệnh nhân không nhịn hoặc không xác định chắc chắn 
11 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
3.2.3 Kỹ thuật đặt 
‒ Phải đảm bảo độ mê: đặt cLMA đòi hỏi độ mê sâu hơn đặt canyl 
Guedel nhưng thấp hơn đặt NKQ. Độ mê sâu quyết định đến thành 
công của việc đặt cLMA vì những cử động trong khi đặt sẽ làm khó 
khăn thao tác đặt, gây ra chấn thương hầu họng, gây ra phản xạ có 
hại (đặc biệt là phản xạ co thắt thanh quản) sai lạc vị trí của ống 
‒ Đặt LMA có thể không dùng thuốc giãn cơ. Điều kiện đủ để đặt LMA 
là 
+ Bệnh nhân ngủ 
+ Dấu hiệu trễ hàm và không còn phản ứng khi kéo góc hàm 
‒ Propofol là thuốc thích hợp nhất cho việc đặt LMA vì ức chế rất tốt 
phản xạ hầu họng. Các thuốc mê khác cũng có thể sử dụng với độ sâu 
cần thiết. Thuốc mê bốc hơi cũng thích hợp với việc sử dụng LMA cho 
trẻ em như Halothane, Servorane. Sử dụng thuốc nacotics có tác 
dụng nhanh (fentanyl 1-2mcg/kg I.V) trước khi đặt là cần thiết để làm 
giảm phản xạ có hại khi đặt LMA. Cũng có thể sử dụng thuốc tê dạng 
phun niêm mạc 
‒ Tư thế bệnh nhân: Nằm ngửa giống như tư thế đặt đèn soi thanh 
quản, có thể dễ dàng hơn nếu một người trợ giúp kéo hàm dưới 
xuống. 
‒ Cách đặt: Một tay người đặt cố định đầu và cổ, tay kia cầm MTQ ở vị 
trí nối giữa cuff và ống LMA (giống như cầm bút chì). Luồn LMA theo 
chiều cong giải phẫu của vòm họng cho đến khi thấy có sức cản tức là 
đầu của phần cuff đã nằm đúng vị trí hạ họng dưới sụn nhẫn ngay 
đầu trên của thực quản. Bơm cuff và cố định 
12 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
‒ Những Test đơn giản kiểm tra vị trí đúng của LMA 
+ Cảm nhận sức cản khi đặt 
+ MLA trồi nhẹ khi bơm cuff 
+ Phần trước cổ phình lên một ít khi bơm cuff 
+ Vạch đen ở mặt sau ống cLMA nằm nguyên ở vị trí phía sau 6 
+ Không nhìn thấy cuff trong khoang miệng 
‒ Luợng khí bơm cuff thường được ghi trên cLMA tùy theo từng loại 
cỡ. 
‒ Chuyển động của cổ và đầu ít ảnh hưởng đến sự dịch chuyển của 
cLMA sau khi đã đặt và bơm cuff mặc dù có thể ảnh hưởng đến áp 
lực trong cuff và áp lực kín đường thở. 
‒ LMA thường đảm bảo đường thở và hiếm khi phải điều chỉnh. Tuy 
nhiên cũng có thể xảy ra hiện tượng dịch chuyển ống đặc biệt khi 
bệnh nhân tỉnh, khi thay đổi tư thế 
‒ Rút LMA khi bệnh nhân tỉnh và há miệng theo lệnh vì khi đó mới có 
phản xạ bảo vệ đường thở. Việc hút hầu họng hay đặt bệnh nhân 
nghiêng thường là không cần mà còn có thể gây ra biến chứng như 
tắc nghẽn đường thở hoặc co thắt. 
‒ LMA không bảo vệ được đường thở khỏi hiện tượng hít sặc khi có 
trào ngược từ dạ dày vì vậy không nên sử dụng cLMA trong các 
trường hợp có nguy cơ trào ngược và hít sặc cao. 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
13 
1. Vũ Văn Đính.(2010) Hồi sức cấp cứu toàn tập; NXB Y-Học 
2. Nguyễn Đạt Anh. Điều dưỡng hồi sức cấp cứu (dùng cho 
đào tạo cử nhân điều dưỡng) Mã số D.34.Z.04 (2011). Nhà 
xuất bản giáo dục Việt nam. 
3. H199 
(
2679/h199.exe) phần mềm H199. Nguyễn Phúc Học, giáo 
trình điện tử, tổng hợp > 1000 bệnh l{ nội, ngoại, sản, nhi, 
hồi sức cấp cứu & các chuyên khoa. 2007- 2015. 
4. Các giáo trình về bệnh học, dược hoc & bài giảng trên 
interrnet 
Tài liệu tham khảo chính 
B Ộ G I Á O D Ụ C – Đ À O T Ạ O 
 T R Ư Ờ N G Đ Ạ I H Ọ C D U Y T Â N - K H O A Y 
14 
CÂU HỎI LƯỢNG GIÁ 
Các dấu hiệu sau đây là biểu hiện khi một bệnh nhân bị tắc nghẽn đường 
thở hoàn toàn, loại trừ: 
‒ Không thể thở 
‒ Không thể nói 
‒ Không thể ho 
‒ Không thể nuốt  
Loại trừ dị vật đường thở thành công khi: 
‒ Thấy chắc chắn dị vật được tống ra 
‒ Bệnh nhân thở rõ và nói được  
‒ Bệnh nhân tỉnh hơn 
‒ Màu da bệnh nhân trở về bình thường 
Các kỹ thuật bảo vệ đường thở cho người bệnh là: 
‒ Đặt canun hầu 
‒ Mặt nạ thanh quản  
‒ Đặt nội khí quản 
‒ Mở khí quản