Bài giảng Khoa học môi trường - Chương 2: Các thành phần cơ bản của môi trường - Lê Quốc Tuấn

CÁC THÀNH PHẦN CƠ 
BẢN CỦA MÔI TRƯỜNG
TS. Lê Quốc Tuấn
Khoa Môi trường và Tài nguyên
Đại học Nông Lâm TP. HCM
Chương 2
THAÏÏCH QUYEÅÅN (Đất)
Sự hình thành và cấu trúc của
Trái đất
„ Trái đất là một trong 9 hành tinh của Thái
dương hệ, là hành tinh duy nhất có sự sống.
„ Vật chất mà con người sử dụng đều lấy từ Trái
đất
„ Được hình thành cách đây khoảng 4.6 tỉ năm
Thaùùi Döông Heää
S a
o T
h u
û û y
S a
o K
i m
T r
a ù ù i
Ñ a
á á t
S a
o H
o û û a
S a
o M
o ä ä c
S a
o T
h o
å å
H a
û û i V
ö ô
n g
T i
n h
T h
i e â nâ
V ö
ô n
g T
i n h
S a
o D
i e â mâ
V ö
ô n
g
Ghi chuùù: Sao Kim (Sao hoâmâ hay Sao mai)
Caááu taïïo cuûûa traùùi ñaáát
Khí quyeån
Lôùp voû
Quyeån manti
Loûi
ngoaøi
Loûi ngoaøi KL 
noùng chaûy
Loûi trong KL 
ñaäm ñaëc
Kích thöôùùc caùùc lôùùp cuûûa traùùi Ñaáát
Voû traùi ñaát
-Luïc ñòa 35 km
-Ñaïi döông 6 km
Manti 2900 km
Loûi ngoaøi 2000 km
Loûi trong 1370 km
Ñaù ñaëc
Granite (luïc ñòa)
Basalt (ñaïi döông)
Saét loûng
Saét ñaëc
Söïï taïïo thaøønh ñaùù, khoaùùng
chaáát, caááu truùùc ñòa taààng
Söïï hình thaøønh voûû traùùi Ñaáát
Ñaù löûa
Hình thaønh
lôùp voû traùi
Ñaát
Nöôùc maët
Söï thay ñoåi
moâi tröôøng
Magma
Söïï phong hoùùa
„ Söïï phong hoùùa lieânâ quan ñeáán nöôùùc, gioùù, ñoùùng
baêngê vaøø tan chaûûy.
„ Ñaùù beânâ döôùùi lôùùp maëët troàài leânâ treânâ tieááp xuùùc vôùùi
khoângâ khí coùù oxygen, carbon dioxide vaøø nöôùùc
vôùùi voââ soáá caùùc chaáát hoøøa tan taïïo neânâ dung dòch
acid
„ Tuøøy thuoääc vaøøo thaøønh phaààn hoùùa hoïïc, khoaùùng
chaáát coùù theåå bò hoøøa tan hoaëëc oxi hoùùa, hydrate 
hoùùa, thuûûy phaânâ 
Söïï chuyeåån hoùùa caùùc daïïng thoåå nhöôõngõ
ÑAÙ ONG
CAÙTSEÙT
Söïï phong hoùùa
„ Sinh vaäät cuõngõ ñoùùng vai troøø quan troïïng trong
quaùù trình phong hoùùa.
„ Baèèng caùùch di chuyeåån trong ñaáát, chuùùng laøøm
cho khoângâ khí nöôùùc thaáám vaøøo ñaáát, söïï phaânâ
huûûy caùùc chaáát höõuõ cô taïïo ra acid vaøø CO2
„ Hoaïït ñoääng cuûûa sinh vaäät ñoùùng vai troøø raáát lôùùn
trong vieääc hình thaøønh ñaáát
„ Ngoaøøi phong hoùùa vaäät lyùù, hoùùa hoïïc, con ngöôøøi
laøøm gia taêngê quaùù trình phong hoùùa ñaáát
Söïï phong hoùùa
„ Söïï phong hoùùa laøø quaùù trình töïï nhieânâ maøø qua ñoùù
ñaùù ñöôïïc tuaààn hoaøøn, ñaáát vaøø caûûnh quan ñöôïïc taïïo
ra.
„ Phong hoùùa taïïo neânâ vaøø thay ñoååi moâiâ tröôøøng, 
nhöng hoaïït ñoääng cuûûa con ngöôøøi laøøm gia taêngê
phong hoùùa treânâ vuøøng ñaáát deãã toåån thöông, laøøm
suy thoaùùi sinh caûûnh töïï nhieânâ vaøø laøøm giaûûm
naêngê xuaáát noângâ nghieääp
Söïï tieáán hoùùa cuûûa caùùc
daïïng ñòa hình
Caùùc daïïng ñòa hình
Qu
a
Q
u
a
ù
ù
t
r
t
r
ì
ì
n
h
n
h
h
h
ì
ì
n
h
n
h
t
h
a
t
h
a
ø
ø n
h
n
h
c
a
c
a
ù
ù c
c
d
a
d
a
ï
ï n
g
n
g
ñ
ñ
ò
a
ò
a
h
h
ì
ì
n
h
n
h
Qu
a
Q
u
a
ù
ù
t
r
t
r
ì
ì
n
h
n
h
h
h
ì
ì
n
h
n
h
t
h
a
t
h
a
ø
ø n
h
n
h
c
a
c
a
ù
ù c
c
d
a
d
a
ï
ï n
g
n
g
ñ
ñ
ò
a
ò
a
h
h
ì
ì
n
h
n
h
Caùùc nuùùi ñaùù voâiâ ñöôïïc hình
thaøønh qua quaùù trình kieáán
taïïo ñòa taààng
Vai troøø cuûûa caùùc Soângâ trong tieáán hoùùa ñòa hình
„ Soângâ cung caááp phöông tieään vaään chuyeåån chính, qua 
ñoùù caùùc haïït bò röõaõ troâiâ töøø ñaùù töøø cao nguyeânâ veàà ñoààng
baèèng vaøø ra bieåån.
„ Soângâ taïïo neânâ caûûnh quan baèèng caùùch vaään chuyeåån caùùc
chaáát dinh döôõngõ cho vuøøng laânâ caään soângâ
„ Soângâ vaään chuyeåån chaáát thaûûi töøø caùùc hoaïït ñoääng cuûûa con 
ngöôøøi
„ Soângâ taïïo neânâ nhöõngõ vuøøng sinh caûûnh vaøø söïï ña daïïng
sinh hoïïc khaùùc nhau doïïc theo doøøng chaûûy.
Vuøøng bôøø, cöûûa soângâ
vaøø Thuûûy trieààu
Caááu taïïo cöûûa soângâ
Moäät soáá daïïng cöûûa soângâ
Söïï phaùùt trieåån cuûûa ñòa maïïo ven bieåån
Söïï taïïo thaøønh vaùùch
ñaùù bôûûi soùùng bieåån
Naêngê löôïïng töøø maëët
trôøøi
Vai troøø naêngê löôïïng töøø aùùnh saùùng maëët trôøøi
„ Traùùi ñaáát nhaään 1/2 tæ
naêngê löôïïng ASMT 
phaùùt ra.
„ 34% phaûûn xaïï
„ 42% söôûûi aáám traùùi
ñaáát
„ 23% cho voøøng tuaààn
hoaøøn nöôùùc
„ 1% taïïo gioùù vaøø doøøng
chaûûy ñaïïi döông
„ 0.023% cho quang
hôïïp
Vai troøø naêngê löôïïng töøø aùùnh saùùng maëët trôøøi
„ Naêngê löôïïng ñieààu khieåån khí quyeåån, ñaïïi döông, 
sinh vaäät ñöôïïc cung caááp bôûûi maëët trôøøi.
„ Naêngê löôïïng maëët trôøøi caááp nhieäät ñeåå söôûûi aáám, 
löu chuyeåån caùùc khoáái khí, chuyeåån thaøønh ñieään
naêngê 
„ Naêngê löôïïng cung caááp cho traùùi ñaáát tuøøy thuoääc
vaøøo vó ñoää vaøø cao ñoää cuûûa moãiã vuøøng
Maïïng löôùùi böùùc xaïï maëët trôøøi treânâ maëët ñaáát
Böùùc xaïï maëët trôøøi
Haááp thu naêngê löôïïng
Haááp thu naêngê löôïïng ASMT
Quang hôïïp cuûûa thöïïc vaäät
Haááp thu naêngê löôïïng ASMT
Söûû duïïng naêngê löôïïng ASMT
Chuyeåån thaøønh ñieään naêngê Chuyeåån thaøønh nhieäät naêngê
THUÛÛY QUYEÅÅN
Nhöõngõ ñieààu caààn bieáát
„ Vai troøø cuûûa nöôùùc trong heää thoááng sinh thaùùi
„ Nöôùùc tích luõyõ ôûû ñaâuâ ?
„ Voøøng tuaààn hoaøøn cuûûa nöôùùc trong töïï nhieânâ
„ Soáá phaään cuûûa nöôùùc khi thaáám vaøøo ñaáát
„ Taïïi sao nöôùùc ngaààm di chuyeåån ñöôïïc trong ñaùù
döôùùi maëët ñaáát
„ Taùùc ñoääng cuûûa con ngöôøøi leânâ nöôùùc ngaààm: söïï
caïïn kieäät vaøø oââ nhieãmã
Giôùùi thieääu
„ Taïi sao traùi ñaát ñöôïc goïi laø haønh tinh xanh?
„ 97% nöôùc ñaïi döông – thuûy quyeån
„ Thuûy quyeån lieân keát vôùi 3 quyeån khaùc
„ Nöôùc toàn taïi ôû 3 daïng
„ Nöôùc = daïng loûng
„ Baêng ñaù = daïng raén
„ Hôi nöôùc = daïng khí
Thaøønh phaààn nöôùùc vaøø tæ leää
Caùùc thaøønh phaààn nöôùùc
Voøøng tuaààn hoaøøn cuûûa nöôùùc
„ Löïïc taùùc ñoääng vaøøo voøøng tuaààn hoaøøn nöôùùc laøø:
„ NAÊNG LÖÔÏNG MAËT TRÔØI
„ Troïïng löïïc laøøm cho nöôùùc di chuyeåån
„ Nöôùùc tuaààn hoaøøn giöõaõ :
„ Thuûûy quyeåån
„ Ñòa quyeåån
„ Khí quyeåån
„ Sinh quyeåån
Voøøng tuaààn hoaøøn cuûûa nöôùùc
Caùùc con ñöôøøng di chuyeåån cuûûa nöôùùc
„ Taáát caûû nöôùùc ñeáán töøø ñaïïi döông vaøø cuoáái cuøøng
trôûû laïïi ñaïïi döông laøø do:
„ Boáác hôn (Evapration)
„ Ngöng tuïï (Condensation)
„ Möa (Precipitation)
„ Thoaùùt hôi töøø hoaïït ñoääng cuûûa thöïïc vaäät
(Transpiration)
„ Chaûûy traøøn beàà maëët (Surface water runoff)
„ Doøøng chaûûy ngaààm (Groundwater flow)
Soáá phaään cuûûa nöôùùc möa treânâ maëët ñaáát
Phaânâ phoáái nöôùùc ngaààm
„ Vuøøng baûûo hoøøa
„ Taáát caûû caùùc loåå vaøø veáát nöùùt laááp ñaàày bôûûi nöôùùc
„ Möùùc nöôùùc ngaààm
„ Phaààn treânâ cuûûa vuøøng baûûo hoøøa
„ Vuøøng hieááu khí
„ Phaààn treânâ cuûûa taààng nöôùùc coùù nhieààu khí
Laøøm theáá naøøo ñeåå nöôùùc di chuyeåån
ñöôïïc döôùùi ñaáát
„ Söïï di chuyeåån cuûûa nöôùùc ngaààm phuïï thuoääc vaøøo
ñaùù:
„ Ñoää xoááp: khoaûûng troááng cuûûa caùùc loåå coùù khaûû naêngê giöõõ
nöôùùc
„ Đoää thaáám: coùù khaûû naêngê chuyeåån nöôùùc xuyeânâ qua caùùc
loåå
„ Taààng ngaääm nöôùùc (aquifer) laøø nôi löu giöõõ nöôùùc
ngaààm
Söïï caïïn kieäät nöôùùc ngaààm
„ Nöôùùc ngaààm noângâ bò huùùt heáát
„ Soângâ vaøø hoàà khoââ nhanh giöõaõ 2 laààn möa
„ Tuïït ñaáát
„ Söïï xaâmâ laáán nöôùùc maëën
Caùùc nguoààn gaâyâ oââ nhieãmã nöôùùc ngaààm
Taùùc ñoääng cuûûa con ngöôøøi leânâ nöôùùc ngaààm
1. Nöôùùc ôûû gieááng naøøo laøø saïïch nhaáát?
2. Taïïi sao gieááng D deãã bò oââ nhieãmã nhaáát
3. Vieääc bôm nöôùùc nhieààu ôûû gieááng A coùù aûûnh höôûûng ñeáán caùùc gieááng
khaùùc khoângâ ?
Moáái töông quan giöõaõ khí quyeåån vaøø thuûûy
quyeåån bieååu thò qua voøøng tuaààn hoaøøn carbon
G
iC
G
iC
== G
igaton
G
igaton
C
arbon
C
arbon
(1 
(1 gigaton
gigaton
= 10
= 10
99ton)
ton)
Moáái töông quan giöõaõ caùùc caááu thaøønh
moâiâ tröôøøng