Bài giảng Kinh tế vi mô - Chương 3: Lý thuyết về hành vi tiêu dùng

5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 1 
Chương 3: LÝ THUYẾT VỀ HÀNH VI 
TIÊU DÙNG 
Các cá nhân có 3 vai trò kinh tế cơ bản: 
Mỗi cá nhân là một người tiêu dùng 
Mỗi cá nhân là một người cung ứng yếu tố đầu vào cho sản 
xuất 
Mỗi cá nhân tham gia vào các quyết định chính trị 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 2 
I. HỮU DỤNG 
Hữu dụng dùng để chỉ sự thoả mãn của con người 
sau khi tiêu thụ 1 loại HH nào đó 
Một số giả thuyết: 
Tính chỉnh thể (người tiêu dùng có thể so sánh, xếp 
hạng các hàng hoá theo sự ưa thích của bản thân) 
Tính bắt cầu 
Tính thích nhiều hơn ít 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 3 
I.1. TỔNG HỮU DỤNG (U) 
Tổng hữu dụng là tổng mức thỏa mãn khi ta tiêu 
thụ một số lượng sản phẩm nhất định trong mỗi 
đơn vị thời gian 
Tổng hữu dụng đạt được sẽ phụ thuộc vào số 
lượng sản phẩm được sử dụng 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 4 
I.1. TỔNG HỮU DỤNG (U) 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 5 
I.1. TỔNG HỮU DỤNG (U) 
Hàm hữu dụng biểu diễn mối liên hệ giữa số lượng 
hàng hóa, dịch vụ được tiêu dùngvà mức hữu dụng 
mà một cá nhân đạt được từ việc tiêu dùng số 
lượng hàng hóa, dịch vụ đó 
Hàm hữu dụng thường được viết như sau: 
 U = U(X) 
Nếu một cá nhân tiêu dùng một tập hợp hai hay 
nhiều hàng hóa: X, Y, Z, ... thì hàm tổng hữu dụng 
có dạng: 
U = U(X,Y,Z,) 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 6 
I.2. HỮU DỤNG BIÊN (MU) 
Hữu dụng biên là phần thay đổi trong tổng số hữu 
dụng do sử dụng thêm hay bớt một đơn vị sản 
phẩm hay hàng hóa nào đó. Hữu dụng biên được 
ký hiệu là MU 
Nếu hàm hữu dụng là một hàm số rời rạc ta có thể 
tính hữu dụng biên theo công thức sau: 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 7 
I.2. HỮU DỤNG BIÊN (MU) 
Hữu dụng biên có xu hướng giảm dần khi số lượng 
hàng hóa, dịch vụ được tiêu thụ tăng lên 
Khi U = U(X,Y,Z,) thì: 
MUX = dU/dX, MUY = dU/dY, MUZ = dU/dZ, 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 8 
II. ĐƯỜNG BÀNG QUAN VỀ HỮU DỤNG 
I.1. ĐƯỜNG BÀNG QUAN VỀ HỮU DỤNG 
Đường bàng quan (về hữu dụng) là đường tập hợp 
các phối hợp khác nhau về mặt số lượng của hai 
hay nhiều loại hàng hóa, dịch vụ tạo ra một mức 
hữu dụng như nhau cho người tiêu dùng 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 9 
I.1. ĐƯỜNG BÀNG QUAN VỀ HỮU DỤNG 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 10 
I.1. ĐƯỜNG BÀNG QUAN VỀ HỮU DỤNG 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 11 
I.1. ĐƯỜNG BÀNG QUAN VỀ HỮU DỤNG 
Các đường bàng quan này có các đặc trưng như 
sau: 
Theo định nghĩa của đường bàng quan thì tất cả 
những phối hợp trên cùng một đường cong mang lại 
một mức hữu dụng như nhau 
Tất cả những phối hợp nằm trên đường bàng quan 
phía trên (phía dưới) đem lại hữu dụng cao hơn (thấp 
hơn) 
Đường bàng quan thường dốc xuống về hướng bên 
phải và lồi về phía gốc tọa độ 
 Những đường bàng quan không bao giờ cắt nhau 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 12 
I.1. ĐƯỜNG BÀNG QUAN VỀ HỮU DỤNG 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 13 
II.2. TỶ LỆ THAY THẾ BIÊN (MRS ) 
Tỷ lệ thay thế biên của hàng hóa Y cho hàng hóa 
X là số lượng hàng hóa Y mà cá nhân phải bớt đi 
để tăng thêm một đơn vị hàng hóa X mà không 
làm thay đổi hữu dụng. 
Nghịch dấu với độ dốc của 
đường bàng quan tại một điểm 
nào đó chính là tỷ lệ thay thế 
biên giữa hai sản phẩm Y và X 
tại điểm đó. 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 14 
Quy luật thay thế biên giảm dần 
Để giữ mức hữu dụng không đổi, người tiêu dùng 
cần phải hy sinh một khối lượng giảm dần của một 
hàng hóa để sau đó đạt được sự gia tăng một khối 
lượng tương ứng của mặt hàng khác. 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 15 
II.3. TÍNH CHẤT LỒI CỦA ĐƯỜNG 
BÀNG QUAN VÀ CÂN BẰNG TIÊU DÙNG 
0 
X 
Y 
Y1 
Y* 
Y2 
X1 X2 X
* 
U1 
Hình 3.5. TÍNH CHẤT LỒI CỦA ĐƯỜNG BÀNG QUAN 
MIÊU TẢ QUY LUẬT TỈ LỆ THAY THẾ BIÊN GIẢM DẦN 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 16 
II.3. TÍNH CHẤT LỒI CỦA ĐƯỜNG 
BÀNG QUAN VÀ CÂN BẰNG TIÊU DÙNG 
0 
X 
Y 
Y1 
(Y1 + Y2)/2 
Y2 
X1 X2 
U1 
(X1 + X2)/2 
Hình 3.6. CÂN ĐỐI TRONG TIÊU DÙNG 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 17 
II.4. MỐI QUAN HỆ GIỮA HỮU DỤNG BIÊN 
VÀ TỶ LỆ THAY THẾ BIÊN 
Vì vậy, tỷ lệ thay thế biên của X cho Y bằng với tỉ 
số của hữu dụng biên của X và Y. 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 18 
Thí dụ 
Giả sử một cá nhân nào đó có phương trình hữu 
dụng như sau: 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 19 
Nhận xét 
Tại điểm (X,Y) = (5,20): MRS = 100/25 = 4. 
Đường bàng quan tại điểm này là rất dốc và cá 
nhân này ngay tại điểm này sẵn sàng thay thế 4 
đvsp Y cho một đvsp X. 
Tại điểm (X,Y) = (20,5): MRS = 100/400 = 1/4. 
Tại điểm này đường bàng quan trở nên phẳng hơn 
và cá nhân này chỉ sẵn sàng thay thế 0,25 (1/4) 
đvsp Y cho 1 đvsp X. 
 Vậy, khi số lượng hàng hóa X mà cá nhân tiêu 
dùng tăng dần, tỷ lệ thay thế biên của nó giảm dần. 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 20 
III. CÁC HÀM HỮU DỤNG THÔNG DỤNG 
III.1. HÀM HỮU DỤNG COBB-DOUGLAS 
U(X,Y) = XɑYβ → dU/dX = ɑXɑ-1Yβ; 
dU/dY = βXɑYβ-1 
Vì vậy: MRS = MUX/MUY = ɑY/βX
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 21 
III.2. HÀM HỮU DỤNG ĐỐI VỚI HÀNG 
HOÁ THAY THẾ HOÀN TOÀN 
U(X,Y) = ɑX + βY 
Y = U/β - ɑx/β 
X 
Y 
U0 
U1 
0 
Hình 3.8. ĐƯỜNG BÀNG QUAN THAY THẾ HOÀN TOÀN 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 22 
III.3. HÀM HỮU DỤNG ĐỐI VỚI 
HÀNG HOÁ BỔ SUNG HOÀN TOÀN 
U(X,Y) = min(ɑX,βY) 
X 
Y 
U2 
U1 
U0 
Hình 3.9. ĐƯỜNG BÀNG QUAN ĐỐI VỚI HH BỔ SUNG HOÀN TOÀN 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 23 
III.4. HÀM HỮU DỤNG CÓ HỆ SỐ CO GIÃN 
THAY THẾ CỐ ĐỊNH (CES) 
U(X,Y) = Xδ/δ + Y
δ
/δ Khi δ ≠ 0, và 
U(X,Y) = lnX + lnY khi δ = 0. 
U2 
U1 
U0 
X 
Y 
Hình 3.10. ĐƯỜNG BÀNG QUAN HÀM SỐ HỮU DỤNG CES 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 24 
III.5. HÀM HỮU DỤNG ĐỐI VỚI 
HÀNG HOÁ BÙ TRỪ 
U(X,Y) = ɑX + βY, trong đó ɑ là hằng số dương, β 
là một hằng số âm. 
U0 
U1 
U2 
X 
Y 
Hình 3.11. ĐƯỜNG BÀNG QUAN ĐỐI VỚI HÀNG HOÁ BÙ TRỪ 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 25 
IV. ĐƯỜNG NGÂN SÁCH 
IV.1. KHÁI NIỆM 
Đường ngân sách hay đường giới hạn tiêu dùng là đường 
thể hiện các phối hợp khác nhau giữa hai hay nhiều sản 
phẩm mà người tiêu dùng có thể mua vào một thời điểm 
nhất định với mức giá và thu nhập bằng tiền (thu nhập khả 
dụng) nhất định của người tiêu dùng đó. 
 I = PXX + PYY 
26 
IV.2. ẢNH HƯỞNG CỦA THU NHẬP 
Nếu thu nhập của cá nhân tăng lên, cá nhân có thể 
mua được nhiều hàng hóa hơn tại các mức giá cho 
trước, đường ngân sách sẽ dịch chuyển sang phía 
phải. Ngược lại, khi thu nhập giảm, đường ngân 
sách sẽ dịch chuyển về phía trái do cá nhân mua 
được ít hàng hóa hơn. 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 27 
IV.3. ẢNH HƯỞNG CỦA GIÁ HÀNG HOÁ 
Hình 3.14. ẢNH HƯỞNG CỦA SỰ THAY ĐỔI GIÁ 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 28 
V. NGUYÊN TẮC TỐI ĐA HOÁ HỮU DỤNG 
Nguyên tắc: Để tối đa hóa hữu dụng, ứng với một số tiền nhất 
định nào đó, một cá nhân sẽ mua số lượng hàng hóa X và Y 
với tổng số tiền đó và tại đó nghịch dấu của tỷ lệ thay thế biên 
(MRS) bằng với độ dốc của đường ngân sách. 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 29 
V. NGUYÊN TẮC TỐI ĐA HOÁ HỮU DỤNG 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 30 
VI. ẢNH HƯỞNG CỦA THU NHẬP ĐẾN SỰ LỰA 
CHỌN CỦA NGƯỜI TIÊU DÙNG 
Hình 3.17 ẢNH HƯỞNG CỦA SỰ GIA 
TĂNG THU NHẬP Hình 3.18 THU NHẬP TĂNG CAO LÀM 
GIẢM CẦU ĐỐI VỚI HÀNG HOÁ THỨ CẤP 
Đường mở rộng thu nhập 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 31 
Đường Engel 
 Đường Engel biểu diễn mối quan hệ giữa lượng 
hàng hóa được tiêu dùng và thu nhập. Đường 
Engel có thể được xây dựng từ đường mở rộng thu 
nhập ứng với các mức thu nhập khác nhau 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 32 
VII. ẢNH HƯỞNG CỦA SỰ THAY CỦA GIÁ 
VII.1. HIỆU ỨNG THU NHẬP VÀ HIỆU ỨNG THAY THẾ 
Hiệu ứng thay thế: là lượng sản phẩm X giảm 
xuống (tăng lên) khi giá sản phẩm X tăng lên (hay 
giảm xuống) trong điều kiện mức thỏa mãn không 
đổi (hay thu nhập thực tế không đổi). 
Hiệu ứng thu nhập: Khi giá sản phẩm X tăng lên 
làm thay đổi lượng cầu sản phẩm X do sức mua 
giảm xuống (thu nhập thực tế giảm) và làm thay 
đổi mức thỏa mãn. 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 33 
VII.1. HIỆU ỨNG THU NHẬP VÀ HIỆU ỨNG THAY THẾ 
M 
I/Px1 
E 
x1 
Y1 
U1 
C 
N 
I/Px2 
U0 
F Y2 
X2 
M’ 
C’ 
G 
X’ 
Y’ 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 34 
VII.2. NGHỊCH LÝ GIFFEN 
Đối với sản phẩm thứ cấp có thể xảy ra trường hợp tác 
động thu nhập mạnh hơn lấn áp tác động thay thế, đường 
cầu sẽ dốc lên về bên phải: Khi giá tăng, lượng cầu sản 
phẩm sẽ tăng và ngược lại. Đây chính là nghịch lý Giffen. 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 35 
VIII. ĐƯỜNG CẦU CÁ NHÂN 
Mục tiêu của phần 
này là chứng tỏ tại 
sao đường cầu 
thường dốc xuống 
từ trái sang phải 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 36 
IX. ĐƯỜNG CẦU THỊ TRƯỜNG 
5/13/2015 3:37 PM nguyenvanvuan@gmail.com 37 
MỘT SỐ THUẬT NGỮ