Bài giảng Ngôn ngữ học - Chương II: Lập luận, hội thoại

CHƯƠNG IILẬP LUẬN, HỘI THOẠIII. HỘI THOẠI2. 3. 3. Phép lịch sựTrong cuộc thoạiHướngĐích Thơng tinQuan hệ liên cá nhânĐúng, khoa họcBị va chạmCuộc thoại khơng thành cơngTrục quyền uyTrục bằng hữuII. HỘI THOẠI2. 3. 3. Phép lịch sựBị va chạmThiếu lễ phépThiếu lễ độThiếu nhã nhặnThiếu lịch sự Trong tiếng Anh, từ polite, politeness cĩ nghĩa bao trùm cho các từ tiếng Việt: lễ phép, lễ độ, nhã nhặn, lịch sự.II. HỘI THOẠI 2. 3. 3. 1. Định nghĩa Khái niệm lịch sự bao trùm tất cả các phương tiện của diễn ngơn bị chi phối bởi các quy tắc cĩ chức năng giữ gìn tính chất hài hịa của quan hệ liên cá nhân. (C.K.Orecchioni) 2. 3. 3. Phép lịch sựII. HỘI THOẠI 2. 3. 3. 2. Các loại lịch sự 2. 3. 3. Phép lịch sự 2. 3. 3. 1. Định nghĩa Các loại lịch sựLịch sự chiến lượcLịch sự quy ướcCĩ tính quy ước, bắt buộcKhơng cĩ tính quy ước, bắt buộcDuy trì quan hệ liên cá nhânGiữ tính lễ phépLỊCH SỰ QUY ƯỚCQUAN HỆ NGANGQUAN HỆ DỌCXét trênXét trênQuan hệ dọcHọc sinh đứng dậy khi giáo viên vào lớp. Gọi người lớn tuổi bằng anh, chị, ơng, bà, cơ, chú, bác, v.v. Người ở vị thế xã hội thấp, kính trọng người ở vị thế xã hội cao. Bằng phương tiện lời nĩi: từ xưng hơ (con, em, cháu); sự ngắt lời hay xen lời; cách tổ chức lượt lời (ai nĩi trước ai nĩi sau) Bằng phương tiện phi lời nĩi: quần áo, nĩn mũ, giày dép, tư thế, cách nhìn, giọng nĩi, điệu bộQUAN HỆ NGANGAnh thân với tơi thì tơi thân với anh, anh sơ với tơi thì tơi sơ với anh. Bằng phương tiện phi lời nĩi: khoảng cách; động tác; cái nhìnQUAN HỆ NGANGBằng phương tiện lời nĩi: mình - ấy; cậu – tớ; mày – tao; anh – em; con – bốLỊCH SỰ CHIẾN LƯỢCKhơng cĩ quan hệ vị thế và quan hệ thân - sơLiên quan đến sự sử dụng các hành động ở lời và những đề tài được đưa vào cuộc thoạiII. HỘI THOẠI 2. 3. 3. 2. Các loại lịch sự 2. 3. 3. Phép lịch sự 2. 3. 3. 1. Định nghĩa 2. 3. 3. 3. Thể diện THỂ DIỆN Thể diện nên hiểu là cảm giác về giá trị cá nhân của mỗi người, nĩ là hình ảnh về ta, về chính mình. Cái hình ảnh này cĩ thể bị tổn hại, được giữ gìn hay được đề cao trong tương tác. (J.Thomas)THỂ DIỆNTHỂ DIỆN ÂM TÍNHTHỂ DIỆN DƯƠNG TÍNHNhu cầu được tự do hành động, khơng bị can thiệp của mọi người. THỂ DIỆN ÂM TÍNHThuộc lãnh địa cá nhân, tài sản, tri thức... BÊN TRONGTHỂ DIỆN DƯƠNG TÍNHBÊN NGỒI Tổng thể những hình ảnh tự đánh giá cao về mình mà mỗi cá nhân trong xã hội tự xây dựng nên và cố gắng áp đặt cho người chung quanh, buộc họ phải chấp nhận, tơn trọng.II. HỘI THOẠI 2. 3. 3. 2. Các loại lịch sự 2. 3. 3. Phép lịch sự 2. 3. 3. 1. Định nghĩa 2. 3. 3. 3. Thể diện 2. 3. 3. 4. Hành động ở lời đe dọa thể diện và hành động tơn vinh thể diện HÀNH ĐỘNG Ở LỜIĐE DỌA THỂ DIỆNTƠN VINH THỂ DIỆNĐE DỌA THỂ DIỆNÂm tính của người nhận: các hành động điều khiển như sai khiến, ngăn cấm, khuyên bảo, v.v.Âm tính của người thực hiện: tặng, hứa, cho, v.v.Dương tính của người thực hiện: thú nhận, xin lỗi, tự trách, v.v.Dương tính của người nhận: phê phán, chê, từ chối, chửi mắng, cự, chế giễu, v.v.TƠN VINH THỂ DIỆN Các hành động ở lời tơn vinh thể diện là những hành động mà khi thể hiện thể diện âm tính hay dương tính của người tiếp nhận hay người thực hiện được đề cao.SAITơn vinh thể diện của người sai Đe dọa thể diện âm tính, dương tính của người nhậnDe dọa thể diện âm tính, dương tính của người saiQuá mứcKHENTơn vinh thể diện dương tính của người khenTơn vinh thể diện của người được khenNỊNHQUÁ MỨC Đe dọa thể diện dương tính của người thực hiện và người tiếp nhậnMẮNGĐe dọa thể diện của người mắngĐe dọa thể diện của người bị mắngThể diện của người bị mắng và người mắng khơng bị đe dọaYêuXINThể diện dương tính của người xin bị đe dọaThể diện âm tính của người được xin bị đe dọaThể diện dương tính của người được xin được tơn vinh Hai vợ chồng mới cưới nhau, đang ngồi ở bàn ăn tại nhà riêng. Người bạn của chồng đến nhà chơi. Ngồi uống trà một lát, người ấy cắc cớ hỏi: -Tơi hỏi thật, từ ngày lập gia đình đến nay, ngày nào là ngày hạnh phúc nhất của ơng? Người chồng nhìn vợ và từ tốn trả lời: - Ngày bà xã tơi bị viêm họng. Xem xong bản báo cáo của một cơ thư kí mới được tuyển dụng, vị giám đốc nhận xét: - Bản báo cáo của cơ cĩ 3 phần. Phần mở đầu và kết luận cơ viết rất đúng. Riêng phần giữa thì phải viết lại hồn tồn. Mới làm việc mà được giám đốc khen ngợi, mặt mày cơ gái hớn hở, nhưng vẫn bồn chồn hỏi: - Xin giám đốc vui lịng cho biết, đúng từ đoạn nào và phải sửa chữa từ đâu ạ? - Vị giám đốc tủm tỉm cười: - Phần mở đầu đúng ở câu: “Kính thưa các đồng chí” và phần kết luận đúng ở câu: “Kính chào các đồng chí” Trong phịng trọ mấy sinh viên mở nhạc ầm ĩ làm ơng bà chủ khơng ngủ được. Ơng chủ quát: - Này mấy thằng quỷ, cĩ tắt ngay những âm thanh khủng khiếp đĩ khơng? Một lần khác sinh viên cũng mở nhạc to như thế vào ban đêm nhưng bà chủ ơn tồn nĩi: - Các cậu tắt nhạc đi được khơng bởi vì đêm đã khuya rồi và mọi người cần phải đi ngủ.Tơn trọng thể diện biểu hiện ở những điểm sau: - Nên tránh khơng đụng chạm đến mặt yếu của người đối thoại. Nếu buộc lịng phải nĩi thì chọn cách nĩi sao cho người đối thoại ít bị xúc phạm nhất. - Ngay khi người đối thoại với mình đưa ra một yêu cầu, một lời đề nghị, một lời xin cực kì vơ lí cũng khơng nên bác bỏ “thẳng thừng”. - Khi hội thoại, cả hai phía nên tránh những hành vi ngơn ngữ xúc phạm đến thể diện của nhau như vạch tội, chửi bới - Khơng xâm phạm lãnh địa hội thoại của người khác, khơng trả lời thay, nĩi hớt, cướp lời, giành phần nĩi của người khác - Nguyên tắc tơn trọng thể diện của người hội thoại địi hỏi chúng ta phải tơn trọng thể diện của người khác cũng như giữ gìn thể diện của mình. Bởi thế để tơn trọng thể diện của nhau, người Việt đã sử dụng các biện pháp tu từ như: nĩi giảm, nĩi tránh, gián tiếp, v.v.