Bài giảng Sản xuất giống và công nghệ hạt giống - Chương 8: Kỹ thuật sản xuất hạt giống ở cây giao phấn

 Nguyªn t¾c bè trÝ thêi vô ®Ó trç cê phun r©u vµo lóc thêi 
tiÕt thuËn lîi, kh«ng cã mưa, giã nhÑ, nhiÖt ®é 20 - 27oC. 
• Thêi vô gieo bè mÑ c¨n cø vµo thêi gian sinh trưëng 
®¶m b¶o cho bè mÑ trç trïng nhau (mÑ cã thÓ trç trưíc 
v× nhuþ ng« cã søc sèng dµi h¬n phÊn) . 
• Ph¶i ®¸nh dÊu hµng bè mÑ khi trång vµ vÏ s¬ ®å ruéng 
lai ®Ó ®¶m b¶o ch¾c ch¾n. 
• §¸nh dÊu râ ®Ó nhËn biÕt dÔ dµng ë thêi gian khö ®ùc 
vµ thô phÊn. 
10 
55 
56 
c. Phư¬ng ph¸p ®iÒu chØnh bè mÑ 
• Bè mÑ cã thêi gian sinh trưëng như nhau cã thÓ trång 
cïng mét thêi vô như vËy trç cê tung phÊn hoµn toµn lµ 
trïng khíp. 
• Khi bè trç cê sím h¬n so víi mÑ cã thÓ bãn ph©n cho 
hµng bè ®Ó lµm chËm l¹i qu¸ tr×nh tung phÊn. 
• §èt löa còng cã thÓ tr× hoµn trç cê tung phÊn cña bè 
mÑ. 
• Nªn gieo dßng bè thµnh 2 ®ît, mçi ®ît c¸ch nhau 7 
ngµy sÏ ®¶m b¶o ch¾c chắn h¬n. 
57 
d. Tû lÖ hµng bè mÑ 
 Trong s¶n xuÊt h¹t lai tû lÖ hµng bè mÑ lµ 2 : 4 hoÆc 2: 6 
 Tû lÖ 2: 6 thưêng ®ưîc ¸p dông trong lai kÐp. 
 Ph¶i ®¸nh dÊu hµng bè mÑ khi trång vµ vÏ s¬ ®å ruéng 
lai. 
58 
e. Ch¨m sãc 
 Ph©n bãn, trõ cá vµ tíi nưíc như s¶n xuÊt h¹t lai 
gi÷a c¸c gièng. 
 Tuy hiªn ph©n bãn cÇn thÝch hîp ®Ó chi phÝ s¶n xuÊt 
h¹t lai kh«ng qu¸ cao. 
 f. Khö lÉn 
Ph¶i lo¹i bá toµn bé c©y kh¸c d¹ng ra khái ruéng 
s¶n xuÊt trưíc khi tung phÊn. 
C¸n bé kü thuËt khö lÉn lµ nh÷ng ngưêi cã kinh 
nghiÖm vµ hiÓu biÕt c¸c dßng trong tæ hîp lai. 
Đi däc theo hµng nhæ bá hoÆc c¾t bá c©y kh¸c 
d¹ng, c©y s©u bÖnh. 
59 
g. Khö ®ùc 
• Cờ trªn c¸c c©y hµng mÑ ph¶i ®ưîc rót hoÆc c¾t bá 
trưíc khi tung phÊn. 
• Tiªu chuÈn kh«ng qu¸ 1% c©y mÑ trç cê trªn hµng mÑ 
khi ®· 5% c©y mÑ phun r©u. 
• Kh¶ n¨ng tung phÊn cña ng« khi cê nhó 2,5 cm vµ bao 
phÊn thß ra khái vá hoa (vá trÊu). 
• Lưu ý kh«ng c¾t hoÆc rót 2 l¸ cuèi cïng v× cã thÓ gi¶m 
n¨ng suÊt. 
• C¾t cê thưêng xuyªn 2-6 lÇn tuú thuéc vµo dßng mÑ trç 
cê tËp trung hay kh«ng tËp trung, vµ thêi gian phun r©u. 
Th«ng thưêng ph¶i khö ®ùc hµng ngµy. 60 
11 
61 62 
Khö ®ùc hµng mÑ khi cê ph©n ho¸ bíc 2-3 ®Ó ®¶m b¶o an toµn 
63 
h. Thu ho¹ch, t¸ch h¹t vµ ph©n lo¹i 
 Thu ho¹ch hµng bè trưíc ®Ó lµm h¹t thư¬ng phÈm. 
 VÖ sinh lo¹i bá tÊt c¶ b¾p h¹t r¬i rông råi míi thu ho¹ch 
gièng (hµng mÑ) 
 Kh«ng nªn ®Ó hµng mÑ qu¸ dµi trªn ruéng 
 Thu khi chÝn ®é Èm h¹t 30% lµ thÝch hîp. 
 Khi ®é Èm 25% hoÆc thÊp h¬n cã thÓ t¸ch h¹t b»ng 
m¸y. 
 Ph©n lo¹i vµ lo¹i bá h¹t kh¸c d¹ng trưíc khi ph¬i kh«. 
 64 
i. Lµm kh« 
 Lµm kh« b»ng m¸y hoÆc ph¬i ®¶m b¶o ®é Èm gi¶m ®Õn 11-
12% 
 Thêi gian sÊy phô thuéc m¸y vµ ®é Èm h¹t nhưng kh«ng nªn 
qu¸ chËm h¹t dÔ bÞ mèc. 
k. Lµm s¹ch, ph©n lo¹i vµ xö lý nÊm bÖnh 
 Sau khi t¸ch, h¹t ®ưîc lµm s¹ch b»ng qu¹t ®Ó s¹ch hÕt mµy 
vµ t¹p lÉn kh¸c. 
 Ph©n lo¹i theo kÝch thưíc h¹t vµ xö lý thuèc trõ nÊm. 
 Thuèc trõ nÊm cã hiÖu qu¶ ®ang ®ưîc sö dông lµ Captan. 
 Sau khi xö lý nÊm ®ãng bao, g¾n nh·n ®Ó b¶o qu¶n vµ kinh 
doanh h¹t gièng. 
65 
2. S¶n xuÊt h¹t khoai t©y ưu thÕ lai F1 
2.1. Nguồn gốc, đặc điểm 
• Khoai tây có nguồn gốc từ Peru và Bolivia 
• Khảo cổ học chỉ ra rằng khoai tây đã được sử dụng ít 
nhất 8.000 năm. 
• Khoai tây (Solanum tuberosum L.) là cây thân thảo nhiều 
năm nhưng được trồng như cây hàng năm. 
• Khoai tây là cây ưa mát thích hợp nhiệt độ 10-20oC, mẫn 
cảm với sương muối. 
• Bộ phận thu hoạch là củ do rễ phìng ra 
 66 
• Hoa khoai tây hoa chùm nở theo trật tự ra hoa 
• Giao phấn nhờ côn trùng là cơ bản, nhưng tự thụ phấn 
vẫn thường xảy ra. 
• Lai tạo để tạo giống chống chịu và chất lượng. Tuy nhiên 
nhiều giống khoai tây bất dục hạt phấn nên việc tạo 
giống và sản xuất hạt khó khăn. 
12 
67 68 
69 70 
2.2. Yêu cầu ngoại cảnh 
• Khoai tây cũng như cây có củ khác, yêu cầu loại đất tơi xốp 
như đất thịt nhẹ, cát pha phù hợp với khoai tây 
• Đất tốt và thuận lợi tưới tiêu phù hợp với sản xuất hạt 
• Khoai tây thích nghi với phạm vi pH rộng từ 5,5 đến 7,5 
• Giống khoai tây có thời gian sinh trưởng khác nhau có thể 
biến động từ 90 đến 120 ngày 
• Hình thành củ sớm ở nhiệt độ thấp, nhiệt độ tối ưu hình thành 
củ 11oC và chậm lại trên 14oC, một số giống dừng hình thành 
củ ở 17oC. 
71 
2.3. Nh©n gièng khoai t©y 
• Cñ gièng vµ h¹t khoai t©y chÊt lưîng tèt vµ s¹ch bÖnh 
lµ c¬ së chÝnh ®Ó më réng diÖn tÝch trång khoai t©y 
• Kü thuËt nu«i cÊy m« vµ nh©n nhanh cñ gièng ®· phæ 
biÕn réng r·i. 
• Sö dông khoai t©y h¹t (True Potato Seed-TPS) trong s¶n 
xuÊt lµm gi¶m chi phÝ vµ t¨ng lîi nhuËn cña ngưêi 
trång khoai t©y. 
• Chư¬ng tr×nh s¶n xuÊt TPS b¾t ®Çu tõ n¨m 1981, viÖc 
kh¶o s¸t ®¸nh gi¸ c¸c gia ®×nh TPS cho thÊy mét sè gia 
®×nh ®· cã biÓu hiÖn UTL cao. 
72 
13 
73 74 
75 
• ë ViÖt Nam diÖn tÝch trång khoai t©y hiÖn nay kho¶ng 
40.000 ha (§ång b»ng s«ng Hång 98% vµ §µ L¹t 450-500 
ha), n¨ng suÊt trung b×nh 8 - 9 tÊn. 
• Nghiªn cøu s¶n xuÊt h¹t khoai t©y ®· ®ưîc thùc hiÖn tõ 
n¨m 1978 t¹i ViÖn C©y lư¬ng thùc vµ c©y thùc phÈm (Vò 
Tuyªn Hoµng vµ céng sù,1988). 
• Ngoµi ra Trung t©m c©y cã cñ cña ViÖn KHKT ViÖt Nam 
vµ Trưêng §¹i häc N«ng nghiÖp Hµ Néi còng ®· cã 
nh÷ng nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò nµy. 
76 
2.4. Kü thuËt s¶n xuÊt h¹t giống khoai t©y ưu thÕ lai 
• Yªu cÇu ngo¹i c¶nh: ¸nh s¸ng yªu cÇu 6-10 giê s¸ng 
trong ngµy, tuÇn thø 3 yªu cÇu chiÕu s¸ng 15 giê/ngµy 
• ChuÈn bÞ ®Êt: Chän ®Êt tèt, bãn ph©n ®Çy ®ñ theo yªu 
cÇu cña gièng 
• Tû lÖ bè mÑ phï hîp 1: 4 
• MËt ®é: luèng réng 1,5 m cao 15 - 20cm, trång hµng x 
hµng = 45 cm, c©y c¸ch c©y 20 -25 cm. 
77 78 
 Phư¬ng ph¸p lÊy phÊn vµ thô phÊn 
• Khi hoa bè në ng¾t bao phÊn vµo buæi chiÒu. tr¶i nªn 
nÒn kh« vµ ph¼ng ®Ó b¶o qu¶n. 
• Bao phÊn kh« ®ưîc r©y ®Ó lÊy phÊn. 
• Khi hoa në tiÕn hµnh thô phÊn. 
• Khi trång hµng mÑ nªn trång so le ®Ó ®i l¹i thô phÊn dÔ 
dµng. Khi thô phÊn yªu cÇu kü thuËt khÐo lÐo. 
• PhÊn thõa cã thÕ tr÷ l¹i ë 4 oC trong 7 ®Õn 10 ngµy. 
• Thô phÊn tiÕn hµnh tõ 10 ®Õn 12 giê vµ lÆp l¹i lóc 2 - 4 
giê. 
14 
79 
• Nu«i cÊy m« ®Ó nhËn ®ưîc c©y s¹ch bÖnh vµ nh©n 
nhanh sè lưîng 
• Nh©n nhanh sau nu«i cÊy m« cã thÓ thùc hiÖn như sau: 
 + Nh©n nhanh t¹o cñ nhá trong nhµ mµn 
 + S¶n xuÊt cñ bè mÑ tõ nu«i cÊy m« trªn ®ång ruéng 
 + Sö dông trùc tiÕp c©y nu«i cÊy m« 
80 
Ruộng sản xuất hạt lai 
Trồng vật liệu cho vụ sau 
Sản xuất hạt lai Củ bố mẹ Củ bố mẹ 
Trồng cây vào ruộng lai Trồng cây ra ruộng 
Nhân cây trong nhà màn 
Huấn luyện cây 
Cây nuôi cấy mô 
Sơ đồ sản xuất hạt TPS theo S.Sen Chaudhuri và S.Bhaskaras, 1995 
81 
3. Kü thuËt s¶n xuÊt h¹t gièng b¾p c¶i 
3.1. Nguồn gốc, đặc điểm 
• Họ thập tự (Cruciferae) bao gồm trên 350 chi và chi 
Brassica bao gồm một số loài như: 
• Bắp cải (Brassica oleracea L. var. capitata), 
• Sup lơ (Brassica oleracea L. var. capitata), 
• Su hào (Brassica oleracea L. var. capitata), 
• Cải xanh (Brassica oleracea L. var. capitata), 
• Cải bẹ (Brassica oleracea L. var. capitata), 
• Cải củ ( Raphanus sativus L.). 
82 
83 84 
• Bắp cải có nguồn gốc ở vùng biển Địa Trung Hải 
• Nền văn minh La Mã cổ đại và Hy Lạp đầu tiên đã nhận 
biết được giá trị của cây bắp cải. 
• Cây bắp cải dễ trồng và bảo quản trở thành cây rau phổ 
biến trên thế giới. 
• Giai đoạn đầu cây bắp cải được trồng với mục tiêu làm 
thuốc như nước vắt để chữa khản giọng, lá bắp cải đắp 
chữa vết loét nhanh lên da non. 
• Thời kỳ La Mã và Hy Lạp cổ đại bắp cải đã được trồng 
mở rộng ở châu Âu. Ngày nay bắp cải được trồng phổ 
biến trên thế giới trong đó có Việt Nam. 
15 
85 
• Cây con bắp cải thường là trục mầm đỏ, hai lá mầm và 
rễ cọc có các rễ con xung quanh. 
• Ba lá đầu tiên có cuống, nhưng những lá sau cuống 
không hoàn toàn và đính trực tiếp vào thân và cuộn 
thành bắp theo các hình khác nhau như tròn, oval hoặc 
oval dài. 
• Hạt cải bắp nhỏ và tròn, đường kính 2-3 mm, khối lượng 
1000 hạt khoảng 3,6 g, phôi lớn và rất ít nội nhũ. 
• Giống bắp cải thụ phấn tự do: Các giống bắp cải ở nước 
ta hiện nay CB26, CB1, Bắc Hà, Lạng Sơn, Hà Nội và 
những giống nhập từ Trung Quốc, Nhật Bản. 
86 
87 
3.2. Yêu cầu ngoại cảnh 
• Bắp cải (Brassica oleracea) là cây hai năm, năm đầu tạo 
ra bắp sinh trưởng sinh dưỡng và năm tiếp theo ra hoa 
kết hạt sinh trưởng sinh thực. 
• Bắp cải được coi là cây xứ lạnh nhiệt độ sinh trưởng, 
phát triển tốt nhất từ 10 đến 25oC 
• Bắp cải là cây không phản ứng ánh sáng, nhưng mô 
phân sinh đỉnh sinh trưởng cần nhiệt độ thấp 4-7oC 
trong 4-6 tuần xuân hoá để phân hoá hoa. 
• Để cuống hoa phát triển thường phải dùng dao khía đầu, 
bóc lá cuốn nhưng không gây tổn thương ngồng hoa. 
88 
• Cuống hoa có thể dài 1-2 m, bông hoa bắp cải thuộc loại 
hoa chùm, 4 cánh, màu vàng. 
• Quá trình nở hoa bắt đầu từ dưới lên đỉnh của hoa chùm. 
• Bắp cải là cây giao phấn nhờ côn trùng và khi sản xuất 
hạt ưu thế lai thường trồng hàng bố mẹ theo tỷ lệ hàng là 
2:2. 
• Sau khi thụ phấn quả kéo dài và khô gọi là kiểu quả nang 
cải. 
• Bắp cải yêu cầu đất tốt, lượng mùn cao và pH từ 6-6,5 
89 
3.3. Kỹ thuật trồng 
a. Thời vụ 
 Thời vụ gieo bắp cải vào cuối tháng 7 đầu tháng 8 trồng 
vào đầu tháng 9, thu hoạch vào tháng 12. 
 Sau trồng chuyển để sản xuất hạt và thu hoạch vào 
tháng 4-5 năm sau. 
 Như vậy sản xuất hạt giống bắp cải cần 2 vụ sau: 
– Vụ 1: Trồng và sản xuất giai đoạn sinh dưỡng 
– Vụ 2: Trồng sản xuất hạt giống 
90 
b. Chọn đất và khu vực sản xuất 
• Chọn khu vực sản xuất giống đất tốt thuận lợi tưới cho 
bắp cải trong vụ 1 (vụ đông) và tiêu trong vụ 2 (vụ xuân) 
sản xuất hạt. 
• Đất nặng, giàu mùn và độ pH từ 6 - 6,5 là tối ưu cho sinh 
trưởng phát triển của bắp cải sản xuất hạt. 
• Tránh những khu vực vụ trước có trồng cây họ thập tự 
như sup lơ, su hào, các loại cải để giảm lây truyền bệnh 
vào ruộng giống và cây lẫn vụ trước. 
16 
91 
c. Cách ly 
• Cải bắp là cây giao phấn tuy nhiên vụ 1 không cần cách 
ly vì cây chưa ra hoa. 
• Vụ 2 (Sản xuất hạt giống phải cách ly theo TCN-318-98) 
• Ruộng sản xuất hạt giống nguyên chủng 1500 m và 
1000 m với sản xuất hạt giống xác nhận. 
92 
d. Vườn ươm 
• Đất làm vườn ươm cần chọn nơi đất cao, thoát nước vì 
thời vụ gieo cây con ở Miền Bắc vẫn còn mưa. 
• Cày bừa kỹ, sạch cỏ dại và bón lót phân chuồng hoai 
mục 7-8 tấn/ha. 
• Lên luống 1,2-1,5 m thuận lợi cho chăm sóc. Làm dàn 
chống mưa năng cho bắp cải con trong vườn ươm. 
• Bắp cải có hạt nhỏ, diện tích vườn ươm không yêu cầu 
lớn cho nên có thể gieo trong nhà kính nhà lưới để 
thuận lợi chăm sóc cây con 
93 
• Gieo hạt vườn ươm bắp cải tương tự như sản xuất đại 
trà, xử lý hạt bằng nước nóng 50oC trong 15-20 phút 
hoặc hóa chất trước khi gieo để giảm nấm bệnh. 
• Gieo cây con sản xuất giống nên thưa hơn sản xuất để 
cây con khỏe. 
• Hạt bắp cải nhỏ, lượng hạt giống bắp cải trồng cho một 
ha trung bình 0,3 đến 0,6 kg, như vậy cần diện tích vườn 
ươm cần khoảng 300 m2. 
94 
e. Kỹ thuật trồng trong vụ 1 
 Làm đất 
• Trước khi trồng 10-15 ngày để đất thông thoáng, sạch cỏ dại thuận 
lợi cho ra ngôi cây con. 
• Lên luống rộng 1-1,2 m đủ trồng hai hàng, cao luống 15-20cm. 
• Rãnh luống rộng 25-30 cm thoát nước tốt đầu vụ. 
 Mật độ trồng 
• Ở vụ 1 mật độ trồng tùy giống và mùa vụ, sản xuất giống trồng vụ 
chính mật độ trồng khoảng 3 vạn cây/ha 
• Khoảng cách trồng hàng cách hàng 50 cm và cây cách cây 50 cm 
95 
 Phân bón 
• Lượng phân bón cho 1 ha: 20-25 tấn phân chuồng + 30- 40 kg P2O5 + 
70-80 kg N + 70-80 K2O/ha 
• Bón phân lót theo hốc trồng 100% phân chuồng + lân + 50% kali + 
30% đạm 
• Bón thúc 1 sau ra ngôi 10-15 ngày phân hữu cơ 
• Bón thúc 2 khi cây trải lá bàng 50% đạm 
• Bón thúc 3 khi cây bắt đầu cuốn 20% đạm + kali còn lại 
• Ngoài ra để chất lượng hạt giống tốt tùy theo đất cần bón thêm vi 
lượng như: S: 10-18 kg/ha; Mg: 5-10kg/ha; Bo: 0,5 kg hòa trong 5 lít 
nước để phun hoặc tưới. 
96 
 Chăm sóc 
• Xới xáo làm cỏ: 
+ Xới phá váng ở giai đoạn cây con để đất thoáng tạo điều kiện 
cho bộ rễ phát triển. 
+ Xới xáo thực hiện 2-3 lần tùy theo mức độ cỏ dại và thời tiết 
cũng như loại đất 
• Tưới nước 
+ Tưới ngay sau khi ra ngôi và trong thời gian cây bén rễ nếu 
hạn cần tưới 1 tuần một lần đảm bảo tỷ lệ cây sống cao. 
+ Bắp cải sinh trưởng tối ưu khi duy trì độ ẩm đất trong suốt 
giai đoạn sinh trưởng của cây là 60% 
 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam
17 
97 
Khử lẫn 
• Khử lần tiến hành hai lần: 
 + Lần 1 khi cây trải lá bàng 
 + Lần 2 khi bắp đã cuốn chặt 
• Loại bỏ toàn bộ cây khác dạng, cây xấu, sâu bệnh và không 
cuốn khoặc cuốn không chặt. 
Thu hoạch 
• Chọn những cây khỏe thân mập đúng giống dùng dao sắc 
chặt vát trên đầu bắp. 
• Không được làm dập nát và ảnh hưởng đến thân, đỉnh sinh 
trưởng phân hóa mầm hoa ở vụ 2. 
• Nếu không thu hoạch lá có thể để nguyên bắp nhưng dùng 
dao sắc chích đỉnh bắp để ngồng hoa đâm ra dễ ràng. 
98 
f. Kỹ thuật trồng trong vụ 2 
• Chọn ruộng trồng vụ 2 yêu cầu cách ly nghiêm ngặt 
• Đất màu mỡ và đặc biệt thoát nước tốt. 
• Làm đất lên luống như vụ 1. 
• Bón phân lót trước khi trồng phân chuồng + lân và ka li 
với lượng 6-8 tấn phân chuồng + 40-50 kg P2O5 và 30kg 
K2O/ha. 
• Những gốc chọn được ở vụ 1 đem trồng vào ruộng sản 
xuất hạt. 
99 
• Khoảng cách trồng 50 x 40 cm. Các biện pháp chăm sóc 
giống như sản xuất ở vụ 1. 
• Vụ xuân cây bắt đầu ra hoa, để tăng tỷ lệ kết hạt khu vực 
sản xuất nên đặt một số tổ ong. 
• Mỗi cây chỉ nên để 3-4 ngồng hoa giúp cây hoa quả và 
hạt mẩy, còn lại cắt tỉa bớt những cành xấu, nhỏ và ra 
muộn. 
• Khử lẫn tiến hành trước khi cây ra hoa, loại bỏ toàn bộ 
cây khác dạng, cây bị bệnh, cây còi cọc và dị dạng. 
100 
g. Phòng trừ sâu bệnh 
• Bắp cải thường bị phá hoại bởi những loại sâu sau: 
- Sâu tơ (Plutella xylostella Linnaeus) 
- Sâu khoang (Spodoptera litura Fabricius) 
- Sâu xám (Agrotis ypsilon Hufnagel) 
- Rệp bắp cải (Breviconryne brassicae) 
- Rệp đào (Myzus percicae Sulzer) 
- Bọ nhảy (Phyllotera striolata Fabricius). 
101 
• Những bệnh hại là: 
- Bệnh đốm vòng do nấm (Alternaria brassicae) 
- Bệnh thối hạch do nấm (Sclerotinia sclerotiorum) 
- Bệnh sương mai do nấm (Peronospora parasitica) 
- Bệnh thối nhũn do vi khuẩn (Erwinia carotovora) 
- Bệnh héo vàng do nấm ( Fusarium spp) 
102 
h. Thu hoạch, tách hạt và bảo quản 
• Thu hoạch vào buổi sáng khi tan sương để giảm tách 
quả rơi mất hạt. 
• Sau đó bó treo làm khô, dưới có vật hứng hạt rơi 
(nilông hoặc mẹt), 
• Phơi khô như vậy 10-14 ngày thì đập tách hạt hoặc tách 
hạt bằng máy. 
• Nếu tách hạt bằng máy cần điều chỉnh tốc độ hợp lý để 
không làm dập vỡ hạt. 
 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/
18 
103 104 
• Tách hạt và vỏ quả để làm sạch hạt bằng quạt, sàng, xẩy 
để làm sạch lô hạt, sau đó có thể phân loại hạt để đóng 
gói và bảo quản. 
• Hạt bắp cải có thể giữ sức nảy mầm 4 - 6 năm 
• Bảo quản ở ẩm độ thấp <50% và độ ẩm hạt không vượt 
quá 6%. 
• Khi làm khô hạt giống ở nhiệt độ dưới 45oC 
• Hạt có ẩm độ thấp có thể làm khô dưới điều kiện nhiệt 
độ cao hơn. 
105 
4. Kỹ thuật sản xuất hạt giống bắp cải ưu thế lai F1 
4.1. Đặc thù sản xuất hạt lai của cây bắp cải 
• Cây bắp cải là cây giao phấn, mặc dù nó có cấu tạo hoa hoàn 
chỉnh nhưng không tự thụ phấn do di truyền của tính tự bất 
hợp. 
• Cây bắp cải cũng như cây khác trong họ thập tự tính tự bất 
hợp là kiểu tự bất hợp bào tử. 
• Hệ thống tự bất hợp bào tử được kiểm soát di truyền bởi 1 
locut có nhiều alen; các alen có thể biểu thị tính trội hay 
đồng trội (độc lập) ở hạt phấn và vòi nhụy. 
• Phản ứng bất hợp của hạt phấn (kiểu hình) do bố mẹ thể sinh 
ra hạt phấn xác định. 
106 
4.2. Duy trì dòng bố mẹ sử dụng tự bất hợp 
Có hai phương pháp phá vỡ tự bất hợp: 
• Phương pháp 1: 
- Thụ phấn sớm 3 ngày trước khi nở hoa vì phản ứng tự 
bất hợp chỉ xảy ra 2 ngày trước khi nở hoa. 
- Tìm các nụ đúng thời điểm để có thể tự phối liên tục 8 
giờ trong ngày để thực hiện tự phối. 
- Tuy nhiên thụ phấn nụ gắp khó khăn vì hoa của họ thập 
tự nhỏ và rất mềm. 
• Phương pháp 2: 
- Phá vỡ tự bất hợp bằng dung dịch muối loãng xử lý 
trên bề mặt đầu vòi nhụy rồi lau khô 
- Thụ phấn bằng bao phấn chín 
107 
 Thực hiện thụ phấn 
• Tìm nụ gần nở hoa trên cành hoa (nụ già nhất) 
• Dùng panh cắt các gai và cẩn thận mở nụ hoa cho đầu nhụy 
hoàn toàn lộ ra 
• Nhẹ nhàng gắp bỏ các bao phấn chưa chín ra khỏi hoa 
• Nhỏ dung dịch muối lên đầu nhụy, sử dụng một que nhỏ làm 
đều dung dịch trên đầu nhụy. 
• Chờ 15 phút cho dung dịch muối phá vỡ tính tự bất hợp sau 
đó làm khô đầu nhụy bằng giấy mềm hoặc giấy thấm. 
• Phải đảm bảo hoàn toàn không còn dung dịch muối trên đầu 
nhụy 
 108 
• Sử dụng panh khéo léo để đầu nhụy nhô ra (A và B). 
• Chải nhẹ bao phấn chín lên đầu nhụy sau khi đã xử lý loại bỏ tự bất 
hợp (C). 
• Có thể lấy bao phấn của hoa khác trên cùng cây đã chín để thực 
hiện thụ phấn nếu bao phấn hoa xử lý chưa chín (B) 
 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/
19 
109 
• Đánh dấu hoa thụ phấn 
• Khử bỏ các hoa và nụ không thụ phấn bằng tay 
• Chăm sóc cây để hoa thụ phấn nụ đậu quả kết hạt tốt 
• Thu hoạch hạt thụ phấn cho các bước sản xuất hạt 
giống tiếp theo. 
 Inbreed A x Inbreed B 
 S1S1 S2S2 
 Hạt ưu thế lai S1S2 
110 
111 112 
• Tính tự bất hợp sử dụng trong sản xuất hạt giống ưu thế 
lai đối với bắp cải nói riêng và cây họ thập tự nói chung 
là bắt buộc vì các cây này không thể tiến hành khử đực 
bằng tay. 
• Chính vì thế chọn tạo dòng bố mẹ và duy trì dòng bố mẹ 
rất phức tạp. 
• Nguồn hạt bố mẹ cho sản xuất hạt ưu thế lai chủ yếu do 
tác giả và cơ quan có bản quyền cung cấp. 
113 
4.3. Trồng và chăm sóc 
• Xác định thời vụ gieo trồng để hai dòng bố mẹ nở hoa trùng 
khớp cũng như những cây khác 
• Căn cứ vào thời gian sinh trưởng của bố mẹ. 
• Một số trường hợp khi bố mẹ nở hoa không trùng nhau phải 
bấm ngọn, nếu một trong hai bố mẹ ra hoa sớm hơn dòng 
khác. 
• Cây con bắp cải được trồng trong vườm ươn hay nhà kính 
khoảng 30- 45 ngày trồng ra ruộng sản xuất. 
• Kỹ thuật vườn ươm tương tự như kỹ thuật vườn ươm sản 
xuất hạt giống bắp cải thụ phấn tự do. 
114 
• Kỹ thuật trồng ngoài ruộng sản xuất vụ 1 như kỹ thuật 
sản xuất hạt giống thụ phấn tự do. Ở vụ 1 có thể trồng 
bố mẹ trên những ruộng riêng. 
• Mật độ khoảng cách trồng thường là 60 x 40 cm khoảng 
3 đến 3,5 vạn cây/ha. 
• Sản xuất hạt lai tốn công và phải làm dàn đở để hoa 
thuận lợi cho quá trình phun thuốc BVTV và cắt hoa 
bằng tay. 
• Để đảm bảo điều này có thể đặt ong ra ruộng khi 5% hoa 
nở. 
 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/
20 
115 
• Bón phân cho ruộng sản xuất hạt giống cần bón cân 
đối và cần lượng phân hữu cơ lớn 15-20 tấn phân 
chuồng hoai mục trên ha, tỷ lệ P2O5 và K2O là 
100:150 kg/ha 
• Lượng đạm phù hợp cho sinh trưởng của giống 
nhưng không nên bón quá nhiều làm bắp, thân lá 
mềm dễ bị sâu bệnh phá hoại, dễ đổ, kéo dài sinh 
trưởng. 
116 
• Phòng trừ sâu bệnh và cỏ dại cho ruộng sản xuất hạt 
giống bắp cải được áp dụng như ruộng sản xuất. 
• Các bệnh chủ yếu và thối nhũn, thối hạch, đốm vòng và 
sâu hại nguy hiểm là sâu xám thời kỳ cây con, sâu tơ, 
rệp. 
• Tưới nước: Bắp cải có nhu cầu nước rất cao , do bề mặt 
lá rộng mất nước lớn trong quá trình bốc hơi. 
• Mức nước trong đất duy trì ở mức 60% trong suốt quá 
trình sinh trưởng phát triển của cây. 
117 
4.4. Thu hoạch, tách hạt và làm khô: 
 Thu hoạch tương tự như sản xuất giống thụ phấn tự do. 
Tuy nhiên cần một số lưu ý sau: 
- Hạt trên hàng bố và hàng mẹ thu hoạch riêng. 
- Trong một số trường hợp khi cả 2 bố mẹ khả năng tự 
thụ là rất thấp hoặc không có khả năng tự thụ thì hạt có 
thể được thu cùng thời gian. 
 Lớp Học Phần VNUA ( Khoa Nông Học ) - Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam
 https://sites.google.com/site/lophocphank57vnua/