Hiệu quả của những công trình thủy lợi được xây dựng ở Đồng bằng Bắc Bộ từ năm 1880 đến năm 1945

, tham nhông, bît x²n, biºn thõ ti·n g¤o dòng cho vi»c
2
x¥y düng c¡c cæng tr¼nh thõy lñi... Ch½nh v¼ vªy ch§t l÷ñng hi»u qu£ phöc
vö cõa c¡c cæng tr¼nh thõy lñi y¸u k²m... [1;26,46].
Nhúng y¸u k²m, tçn t¤i tr¶n ¥y ái häi ph£i ÷ñc gi£i quy¸t trong qu¡
tr¼nh x¥y düng ph¡t triºn h» thèng c¡c cæng tr¼nh thõy lñi ð ffiBBB trong
nhúng n«m 1883  1945.
2.1.2 Nhúng y¶u c¦u mîi èi vîi cæng t¡c thõy lñi trong nhúng
n«m 1883  1945
N«m 1883, thüc d¥n Ph¡p ¡nh chi¸m B­c ký l¦n thù 2, s­p °t bë m¡y
ch½nh quy·n cai trà theo c¡c Hi»p ÷îc 1883 v  1884 ¢ k½ k¸t vîi tri·u Nguy¹n.
Tø â vîi chùc n«ng cõa Nh  n÷îc thèng trà, thüc d¥n Ph¡p n­m quy·n
i·u h nh cæng t¡c thõy lñi ð c£ n÷îc, trong â câ thõy lñi ð ffiBBB. N«m
1897, vua ffiçng Kh¡nh cán ra ch¿ dö trao quy·n gi£i quy¸t v§n · thõy lñi
ð B­c ký cho thüc d¥n Ph¡p [4;6].
Tø khi n­m quy·n thèng trà b­t buëc ch½nh quy·n thüc d¥n Ph¡p ph£i
luæn quan t¥m gi£i quy¸t v§n · thõy lñi ð ffiBBB, bði v¼:
- Thõy lñi l  bi»n ph¡p h ng ¦u º duy tr¼, ph¡t triºn n·n kinh t¸ næng
nghi»p ð ffiBBB, nìi s£n xu§t ra nhi·u lóa g¤o phöc vö cho möc ½ch xu§t
kh©u l m gi u cõa thüc d¥n t÷ s£n Ph¡p.
- ffiBBB khæng ch¿ l  trung t¥m s£n xu§t næng nghi»p lîn m  câ nhi·u
thà tr§n, thà x¢, c¡c th nh phè lîn nh÷: H  Nëi, H£i Pháng, Nam ffiành -
nìi tªp trung ¦u n¢o h nh ch½nh, qu¥n sü v  nhúng trung t¥m kinh t¸
cæng nghi»p, thõ cæng nghi»p, th÷ìng m¤i cõa ch½nh quy·n thüc d¥n, t÷ s£n
ng÷íi Ph¡p v  ng÷íi n÷îc ngo i. Song i·u ki»n àa l½ tü nhi¶n, kh½ hªu,
thõy v«n cõa ffiBBB l¤i câ nhi·u khâ kh«n, di¹n bi¸n th§t th÷íng, phùc
t¤p. H ng n«m giæng b¢o, lô löt, h¤n h¡n, dàch b»nh th÷íng x£y ra. V¼ vªy,
ch½nh quy·n thüc d¥n Ph¡p ph£i x¥y düng cõng cè c¡c cæng tr¼nh thõy lñi
pháng chèng thi¶n tai, b£o v» t½nh m¤ng, t i s£n, quy·n lñi kinh t¸ cõa thüc
d¥n t÷ s£n Ph¡p.
- Thi¶n tai, àch håa l m cho íi sèng cõa nh¥n d¥n, nh§t l  næng d¥n,
âi ngh±o, cüc khê tri·n mi¶n. Phong tr o §u tranh c¡ch m¤ng chèng ¸
quèc, phong ki¸n cõa nh¥n d¥n ffiBBB ng y c ng m¤nh m³, quy¸t li»t. Ch½nh
quy·n thüc d¥n tê chùc x¥y düng c¡c cæng tr¼nh thõy lñi cán nh¬m xoa dàu
m¥u thu¨n giúa nh¥n d¥n ta vîi ¸ quèc phong ki¸n tay sai v  chèng l¤i
phong tr o c¡ch m¤ng d÷îi sü l¢nh ¤o cõa ffi£ng Cëng s£n ffiæng D÷ìng.
D. H²mery ¢ vi¸t: Phong tr o c¡ch m¤ng do ffi£ng cëng s£n ffiæng
D÷ìng l¢nh ¤o tø n«m 1930 trð i ph¡t triºn m¤nh m³ th¼ cæng cuëc thõy
3
lñi, do â ÷ñc ÷a ra º phöc vö cho líi k¶u gåi ng¦m Chèng cëng s£n
[3;277]...
Nhúng i·u ki»n ho n c£nh kinh t¸, ch½nh trà x¢ hëi v  thüc tr¤ng t¼nh
h¼nh thõy lñi ð ffiBBB nhúng n«m cuèi th¸ k¿ XIX, nûa ¦u th¸ k¿ XX ái
häi ph£i x¥y düng ph¡t triºn thõy lñi ð vòng çng b¬ng n y theo c¡c y¶u
c¦u mîi sau ¥y:
Thù nh§t, ph£i tê chùc th«m dá, kh£o s¡t v  x¥y düng ÷ñc mët quy
ho¤ch thõy lñi têng thº, thèng nh§t trong to n çng b¬ng Ch¥u thê.
Thù hai, ph£i c£i t¤o, ho n thi»n c¡c cæng tr¼nh ¢ câ; çng thíi x¥y
düng c¡c cæng tr¼nh mîi câ qui mæ lîn, ¦u mèi º thüc hi»n c¡c nhi»m
vö pháng chèng thi¶n tai, t÷îi ti¶u n÷îc phöc vö cho s£n xu§t næng nghi»p
ang °t ra.
Thù ba, trong khi v¨n sû döng c¡c cæng cö l m thõy lñi thæ sì truy·n
thèng (mai, cuèc, g¦u, guçng...) lñi döng thõy tri·u º t÷îi n÷îc, ph£i ¡p
döng nhúng bi»n ph¡p khoa håc k¾ thuªt thõy lñi, ti¶n ti¸n, hi»n ¤i; çng
thíi sû döng m¡y mâc (m¡y bìm, m¡y hót bòn, n¤o v²t sæng ngái...) trong
vi»c x¥y düng c¡c cæng tr¼nh thõy lñi v  trong vi»c t÷îi ti¶u n÷îc.
Thù t÷, c¦n ph£i câ nguçn t i ch½nh lîn º gi£i quy¸t nhúng y¶u c¦u tu
sûa, cõng cè c¡c cæng tr¼nh thõy lñi ¢ câ v  x¥y düng c¡c cæng tr¼nh thõy
lñi mîi. Còng vîi sü âng gâp cõa nh¥n d¥n, ch½nh quy·n thüc d¥n ph£i
¦u t÷ nguçn t i ch½nh c¦n thi¸t cho vi»c x¥y düng v  ph¡t triºn c¡c cæng
tr¼nh thõy lñi ð vòng çng b¬ng Ch¥u thê.
2.2 Nhúng cæng tr¼nh thõy lñi ÷ñc x¥y düng ð ffiBBB thíi
k¼ 1883 - 1945 v  hi»u qu£ cõa chóng
2.2.1 ffi¶ i·u
* Tø n«m 1884 ¸n n«m 1915 , trong váng 30 n«m khèi l÷ñng §t ­p
¶ to n B­c Bë ÷ñc kho£ng 12 tri»u m
3
§t, b¼nh qu¥n kho£ng 40 v¤n
m
3
/n«m. So vîi 1883 v· tr÷îc thíi gian n y ¢ mð rëng b· m°t ¶ l¶n 6m,
mð rëng ch¥n ¶ v  mð rëng 2 m¡i ¶ tho£i v· c£ v· ph½a sæng l¨n ph½a
çng. Cõng cè 2 con ¶ vòng lîn ð t£ ng¤n sæng Hçng º b£o v» ph¦n lîn
t¿nh H÷ng Y¶n.
X¥y ªp tr n ph¥n lô, chªm lô V¾nh Y¶n 18 cûa (1896  1899) nh¬m
chèng lô löt b£o v» th nh phè H  Nëi. X¥y cèng Vüc D¶ º ti¶u óng cho
Phóc Y¶n. Tø 1905  1907, ê b¶ tæng b£o v» ªp V¾nh Y¶n. X¥y düng ªp
tr n 8 èng xi phæng ð cûa sæng C  Lç (t£ ng¤n sæng Hçng). Nhúng n«m
4
1915  1919 v  1924  1926 ti¸p töc ­p ¶ sæng Hçng ÷ñc kho£ng 14 tri»u
m
3
§t.
Tø n«m 1926 ¸n n«m 1930, thüc hi»n Ch÷ìng tr¼nh ­p ¶ cõa Auphelle
ð B­c Bë vîi khèi l÷ñng §t ­p ÷ñc 24 tri»u m
3
.
Tø sau vö lô n°ng n«m 1918, to n bë h» thèng ¶ sæng Hçng ÷ñc cõng
cè. Cao tr¼nh th¥n ¶ ÷ñc n¥ng l¶n t÷ìng ùng vîi müc n÷îc 12,50m t¤i H 
Nëi; m°t ¶ rëng 6m, m¡i ph½a sæng câ ë tho£i 2/1 v  m¡i ph½a çng tho£i
3/1.
Trong suèt thíi gian 1883  1930, tr¶n h» thèng ¶, k±, cèng sæng Th¡i
B¼nh khæng câ mët ch÷ìng tr¼nh ­p, c£i t¤o n o ¡ng kº. H ng n«m tr¶n
h» thèng ¶ sæng Th¡i B¼nh theo vö lô ch¿ thüc hi»n c¡c cæng vi»c tæn cao,
§p tróc nhúng ché xung y¸u, ho°c bçi ­p nhúng ché ¶ bà vï.
Nh¼n chung so vîi thíi k¼ tø n«m 1883 v· tr÷îc, h» thèng ¶ i·u, cèng
ªp, k± ð ffiBBB ÷ñc tu bê, x¥y düng mîi nhi·u hìn tr÷îc. Cæng tr¼nh th¥n
¶ sæng Hçng ÷ñc n¥ng cao, m°t ¶, ch¥n ¶ ÷ñc mð rëng. Tuy nhi¶n ¶
v  c¡c cæng tr¼nh d÷îi ¶ ð ffiBBB ch÷a ¡p ùng ÷ñc y¶u c¦u chèng lô lîn.
N¤n vï ¶ tr¶n c¡c tuy¸n ¶ sæng Hçng, sæng Th¡i B¼nh v¨n x£y ra, nh§t l 
v o nhúng n«m 1883, 1904, 1905, 1911, 1913, 1915, 1917, 1918, 1924, 1926
g¥y nhi·u tên h¤i v  khê cüc cho nh¥n d¥n c¡c t¿nh ffiBBB [5].
* 1931  1937 , thüc hi»n Ch÷ìng tr¼nh ­p ¶ sæng Hçng cõa Auphelle,
ti¸p töc cõng cè, n¥ng cao, mð rëng m°t ¶, ch¥n ¶ sæng Hçng. Theo dü
ki¸n nhúng n«m n y ­p ¶ sæng Hçng ph£i  o ­p 80 tri»u m
3
§t. Nh÷ng
¸n n«m 1937, ch÷ìng tr¼nh cõng cè ¶ sæng Hçng ÷ñc coi nh÷ c«n b£n
ho n th nh, khèi l÷ñng §t ­p ¶ ÷ñc kho£ng 43 tri»u m
3
, ti¶u h¸t 16,5
tri»u çng; trong â câ ­p th¶m ÷ñc 40 km ¶ mîi, thay cho nhúng o¤n
¶ n¬m s¡t bí sæng bà xâi lð. Tø sau 1937, vi»c ­p ¶ sæng Hçng khæng câ
ch÷ìng tr¼nh g¼ lîn, chõ y¸u l  sûa ­p theo tøng vö lô h ng n«m.
Trong khi chó trång ­p ¶ sæng Hçng, h» thèng ¶ sæng Th¡i B¼nh, ¶
sæng ffiuèng, sæng Th÷ìng, sæng C¦u ch¿ ÷ñc tu sûa nhúng o¤n xung y¸u,
­p l¤i ché vï h ng n«m; kinh ph½ do c¡c t¿nh tü chi ph½.
N«m 1931, câ mët Ch÷ìng tr¼nh ­p ¶ sæng C¦u, sæng Th÷ìng, sæng
Kinh Th¦y, v  sæng Th¡i B¼nh cõa H¤t sæng ch½nh B­c ký ÷ñc khði th£o,
nh÷ng khæng ÷ñc duy»t y do kinh ph½ tèn k²m.
Vö lô n«m 1937, ¶ cõa sæng C¦u, Th÷ìng v  sæng Th¡i B¼nh vï nhi·u
o¤n. Ba t¿nh B­c Giang, B­c Ninh, H£i D÷ìng bà ngªp óng 126.000ha lóa,
thi»t h¤i r§t lîn. Sau â mët chõ tr÷ìng cõng cè to n bë h» thèng ¶ sæng
Th¡i B¼nh ÷ñc ÷a ra b n luªn. Ri¶ng vi»c tæn cao ¶ h» thèng sæng Th¡i
5
B¼nh cho b¬ng vîi ë cao cõa ¶ Sæng Hçng c¦n câ 400.000 º ­p 2,7 tri»u
m
3
§t. Chõ tr÷ìng n y ra íi muën v  thüc hi»n khæng tri»t º. V¼ vªy,
cho ¸n 1945, h» thèng ¶ sæng Th¡i B¼nh v¨n trong t¼nh tr¤ng y¸u k²m.
ffiªp ffi¡y, c¡ch c¦u Phòng (Sìn T¥y) 500m, l  mët cæng tr¼nh lîn quan
trång º ph¥n lô sæng Hçng sang sæng ffi¡y, thi cæng 3 n«m (6/1934  3/1937)
ho n th nh. ffiªp câ 7 cûa, méi cûa rëng 33,75m, câ 6 trö ng«n c¡ch, chi·u
rëng méi trö 6m. Lóc cûa ªp âng k½n ho n to n ¿nh cûa ð mùc n÷îc tr¶n
12,50m.
C¡c trªn lô 1940, 1941, 1942... ªp ffi¡y ang vªn h nh th¼ cûa ªp bà
vï, ho°c câ nhi·u sü cè. ffi¸n vö lô 1945, ªp ffi¡y bà vï ph£i ­p l§p t§t c£
c¡c cûa ªp [5;LTQG I].
Dåc theo bí biºn cõa c¡c t¿nh ffiBBB (Qu£ng Y¶n, H£i Pháng, Ki¸n An,
Th¡i B¼nh, Nam ffiành, Ninh B¼nh) m°c dò nh  n÷îc thüc d¥n khæng c§p
kinh ph½ nh÷ng trong nhúng n«m 1930  1937 c¡c t¿nh ¢ tü bä ti·n cõng cè
ph¡t triºn h» thèng ¶ biºn v  x¥y düng c¡c cæng tr¼nh d÷îi ¶ (ªp, cèng,
k±) vîi chi·u d i ¶ biºn l  697km.
ffi¸n n«m 1945, h» thèng ¶ biºn ð ffiBBB cán nhi·u y¸u k²m, nh÷ng gâp
ph¦n quan trång v o vi»c ng«n n÷îc m°n, b£o v» mi·n vòng duy¶n h£i v 
t¤o i·u ki»n thuªn lñi cho mët sè nìi câ thº khai hoang ð nhúng vòng b¢i
bçi ven biºn.
Nh¼n chung h» thèng ¶ sæng Hçng v  mët sè ¶ quan trång ð ffiBBB,
nhúng n«m 1931  1937, do câ vªn döng mët sè bi»n ph¡p k¾ thuªt mîi v 
câ chi ph½ mët sè t i ch½nh n¶n khæng bà vï. N¸u so vîi thíi k¼ tr÷îc n«m
1883, n¤n vï ¶ ð ffiBBB trong thíi k¼ n y gi£m r§t nhi·u. Hìn 45 n«m
(1900  1945) câ 18 n«m vï ¶ lîn ð ffiBBB.
Tuy vªy, ¶ ð ffiBBB v¨n cán nhi·u m°t y¸u k²m. V¼ vªy, vö lô 1945,
h¦u h¸t ¶ ð çng b¬ng Trung Du B­c Bë ·u bà vï, vîi hìn 150 ché, l m
ngªp löt 700.000 m¨u ruëng, thi»t h¤i r§t lîn. Ch½nh phõ C¡ch m¤ng do
chõ tàch Hç Ch½ Minh ùng ¦u, kàp thíi tê chùc ch¿ ¤o tu bê hìn 700km
¶ vï, ­p 240km ¶ mîi, chi ph½ h¸t hìn 38 tri»u çng v  h ng tr«m t§n
g¤o...
Vö lô n«m 1945, chùng tä ¶ ªp ð ffiBBB khæng chèng nêi n÷îc lô l¶n
¸n 12m ð H  Nëi. Ch÷ìng tr¼nh ­p ¶ 1931  1945 cõa ch½nh quy·n thüc
d¥n th§t b¤i [7;LTQG I].
6
2.2.2 C¡c cæng tr¼nh thõy næng
*Nhúng n«m 1883  1930
Theo t i li»u l÷u trú cõa Nha Cæng ch½nh B­c ký, nhúng n«m cuèi th¸
k¿ XIX ð ffiBBB khæng x¥y düng c¡c cæng tr¼nh thõy næng lîn. C¡c cæng
tr¼nh thõy næng ÷ñc c£i t¤o, x¥y düng theo k¸ ho¤ch cõa tøng t¿nh.
Tø nhúng n«m ¦u th¸ k¿ XX ¸n 1930, ch½nh quy·n thüc d¥n cho tê
chùc x¥y düng mët sè cæng tr¼nh thõy næng v  hi»u qu£ cõa c¡c cæng tr¼nh
â nh÷ sau:
- H» thèng thõy næng K²p (B­c Giang) l  cæng tr¼nh ÷ñc dü ki¸n x¥y
düng ¦u ti¶n ð ffiBBB, khði cæng 1902 ¸n 1980 ho n th nh. N«m 1914, h»
thèng K²p l¤i ÷ñc x¥y düng th¶m 14km k¶nh ch½nh v  k¶nh nh¡nh. Di»n
t½ch t÷îi n÷îc l  7.500ha, vîi sè vèn ¦u t÷ 675.000. Tr÷îc khi x¥y düng
h» thèng thõy næng K²p, vòng n y ch¿ c§y ÷ñc 350ha lóa, 800ha hoa m u.
Nhí câ cæng tr¼nh K²p, di»n t½ch gieo trçng t«ng l¶n 4.163ha lóa (1913). Lñi
½ch gia t«ng s£n l÷ñng lóa méi n«m ÷îc ÷ñc 19.000 t§n vîi 500.000, t÷ìng
÷ìng vîi 75% ti·n vèn x¥y düng ban ¦u. Tuy nhi¶n ph¦n lîn §t ai mð
mang º thu lñi ·u thuëc v· bån chõ çn i·n ng÷íi Ph¡p [6;1,23].
- H» thèng thõy næng Li¹u Sìn, sæng C¦u n¬m giúa khu vüc §t ai,
b¡n sìn àa cõa c¡c t¿nh B­c Giang, Th¡i Nguy¶n, Phó Thå, tr¶n sæng ffi¡y
÷ñc x¥y düng tø 1914 ¸n 1923 mîi ho n th nh, vîi sè vèn ¦u t÷ 1,2 tri»u
çng. Kh£ n«ng t÷îi cõa h» thèng thõy næng n y kho£ng 17.000ha, sè thâc
gia t«ng th¶m 20.000 t§n.
- H» thèng thõy næng sæng C¦u, nghi¶n cùu tø 1905, ¸n 1922 b­t ¦u
khði cæng v  ¸n 5/1929 th¼ ho n th nh. Cæng tr¼nh gçm nhi·u cèng, ªp
vîi 155km ÷íng k¶nh, t÷îi n÷îc cho 28.000ha, h¦u h¸t l  di»n t½ch çn
i·n cõa ng÷íi Ph¡p.
- H» thèng thõy næng Sìn T¥y ÷ñc khði cæng tø 1928 ¸n 1932 mîi
ho n thi»n. ffi¥y l  cæng tr¼nh thõy næng t÷îi ti¶u b¬ng m¡y bìm v  phöc
vö cho 10.000ha. V· t«ng di»n t½ch c¥y trçng, t«ng s£n l÷ñng v  n«ng su§t
lóa ð Sìn T¥y v  mët sè vòng ffiBBB tø 1883 ¸n 1930, ch÷a câ t i li»u n o
thèng k¶ ÷ñc ¦y õ.
Ngo i t i li»u l÷u trú cõa Nha Cæng ch½nh B­c ký chóng ta câ thº tham
kh£o th¶m sè li»u cõa mët sè cæng tr¼nh nghi¶n cùu ÷ìng thíi. Theo mët
b¡o c¡o cõa P. Bernard, têng s£n l÷ñng thâc ð ffiBBB n«m 1898 l  1,6 tri»u
t§n; n«m 1931 l  1.735.000 t§n.
Theo Yves Henry, n«m 1931, di»n t½ch c§y lóa cõa c¡c t¿nh ffiBBB gçm
7
B­c Ninh, H£i D÷ìng, H  ffiæng, H  Nam, H÷ng Y¶n, Ki¸n An, Nam ffiành,
Ninh B¼nh, Phóc Y¶n, Sìn T¥y, Th¡i B¼nh, V¾nh Y¶n l  501.161 m¨u, nh÷ng
di»n t½ch ruëng lóa bä hoang l  57.229 m¨u [9;108,109].
V· n«ng su§t lóa n«m 1931 cõa c¡c t¿nh tr¶n ¤t trung b¼nh tø 9,5 t¤/ha
ruëng lóa 1 vö v  tø 16,5 t¤/ha ¸n 22,5 t¤ / ha ruëng lóa hai vö [9;246,248].
Nh÷ vªy nh¼n chung di»n t½ch ruëng c§y lóa, têng s£n l÷ñng v  n«ng su§t
lóa b¼nh qu¥n h ng n«m ð ffiBBB tø 1883 ¸n 1930 ·u câ t«ng hìn thíi
k¼ tr÷îc n«m 1883. Tuy nhi¶n sü gia t«ng n y khæng ên ành, b§p b¶nh v 
cán r§t th§p.
*Nhúng n«m 1931  1945
T i li»u l÷u trú t¤i Phõ thèng sù B­c ký cho bi¸t: Tø 1931, ch½nh quy·n
thüc d¥n cho vay 22,870 tri»u çng º x¥y düng c£i t¤o mët sè cæng tr¼nh
thõy næng cõa ffiBBB, nh÷:
- M¤ng l÷îi thõy næng Sìn T¥y, ngo i ªp ffi¡y, n«m 1932, x¥y th¶m
tr¤m bìm Phó X¡ (thà x¢ Sìn T¥y). Ngo i nhi»m vö t÷îi ti¶u cho 10.000ha
ruëng §t th¼ m¤ng l÷îi n y cán ph£i cung c§p n÷îc sinh ho¤t cho thà x¢
Sìn T¥y v  khu qu¥n sü cõa thüc d¥n Ph¡p.
- C¡c ng«n thõy næng Nam - B­c Th¡i B¼nh khði cæng tø 1931 ¸n 1937
ho n th nh. Theo dü ki¸n thõy næng Nam, B­c Th¡i B¼nh ph£i t÷îi ti¶u
cho 113.000ha, tr¶n thüc t¸ khæng câ kh£ n«ng t÷îi ti¶u ÷ñc h¸t di»n t½ch
n y.
- Khu thõy næng An D÷ìng, Kim Th nh ven biºn H£i D÷ìng, Ki¸n An
dü ki¸n x¥y düng trong thíi gian 1933  1937, nh÷ng d i ¸n ¦u 1945,
nhi·u cæng tr¼nh bä dð, t¡c döng t÷îi ti¶u, ng«n m°n cõa khu thõy næng
n y r§t k²m.
- Ð húu ng¤n sæng Hçng, h» thèng thõy næng Nam ffiành B­c, Nam ffiành
ffiæng v  Ngæ ffiçng ÷ñc x¥y düng tø 6/1939. Nh÷ng t½nh ¸n n«m 1945,
nhúng khu thõy næng B­c v  ffiæng Nam ffiành câ nhi·u cæng tr¼nh khæng
ho n th nh. Khu thõy næng Ngæ ffiçng (Nam ffiành) ¢ c£i t¤o ¶ sæng ¶
biºn L¤c Thi»n, B¤ch Long, n¶n thüc hi»n t÷îi cho 3.000ha v  ng«n m°n
cho 2000ha ruëng lóa.
- H» thèng thõy næng sæng Nhu» (H  ffiæng  H  Nam) x¥y düng tø 1932
¸n 1940, ho n th nh dü ki¸n t÷îi cho 110.000ha. Nh÷ng cèng Phõ Lþ v 
mët sè tr¤m bìm khæng ÷ñc x¥y düng, n¶n ch¿ t÷îi ÷ñc 50.000ha.
Theo dü to¡n cõa c¡c nh  chuy¶n mæn th¼ n«ng lüc phöc vö v  hi»u qu£
cõa mët sè cæng tr¼nh thõy lñi ð ffiBBB 1931  1940, ð Sìn T¥y, B­c Giang,
8
Th¡i B¼nh, H  ffiæng, H  Nam s³ t÷îi ti¶u ÷ñc 226.000ha, chi ph½ 12,300
tri»u çng v  s³ t«ng th¶m ÷ñc 236.000 t§n thâc.
Song tr¶n thüc t¸ di»n t½ch canh t¡c ð B­c Bë l  1.440 tri»u ha, trong
â 290.000 ha mîi câ cæng tr¼nh thõy lñi. Nh÷ vªy, kho£ng 20,7% di»n t½ch
÷ñc t÷îi ti¶u, ng«n m°n. N¸u t½nh sè di»n t½ch canh t¡c cõa B­c Bë, Trung
Bë l  2,6 tri»u ha, th¼ mîi ch¿ câ 300.000ha (11,5%) ÷ñc t÷îi ti¶u, ng«n
m°n.
Trong têng sè di»n t½ch tr¶n ¥y, sè di»n t½ch trçng c§y hai vö tuy câ
÷ñc n¥ng l¶n, song di»n t½ch c§y mët vö v¨n chi¸m tff l» lîn v  di»n t½ch
ruëng bä hoang h ng n«m v¨n cán nhi·u.
Nhí thõy lñi ÷ñc c£i thi»n gâp ph¦n khai hoang t«ng di»n t½ch trçng
c§y. V· k¸t qu£ khai hoang phöc ho¡ ð ffiBBB 1883  1945 ch÷a th§y câ t i
li»u ghi ch²p ¦y õ, h» thèng. P.Gourou ¢ cho bi¸t t¼nh h¼nh khai hoang
ð mët sè t¿nh vòng duy¶n h£i ffiBBB tø 1931  1935 nh÷ sau:
Têng M¹ L¥m phõ Ngh¾a H÷ng (Nam ffiành) ­p con ¶ biºn d i 16km,
khai kh©n 8000 m¨u ruëng v  chia cho 5000 d¥n inh; th nh lªp 7 l ng mîi
v  2 l ng cô vîi 20.000 nh¥n kh©u.
Mët sè vòng khai §t bçi ven biºn, nh÷ huy»n Ti¶n L¢ng (Ki¸n An)
÷ñc 3000ha; H£i An (Kim Sìn) 180ha; Ti·n H£i (Th¡i B¼nh) 1150ha; B¤ch
Long, phõ Xu¥n Tr÷íng (Nam ffiành) 4000ha; Ninh B¼nh kho£ng 5000ha
[8;212,213]
Công theo Gourou n«ng su§t lóa h ng n«m ð nhi·u t¿nh ffiBBB trong
nhúng n«m 1933  1935, c£ vö chi¶m l¨n vö mòa, nh§t l  vòng câ cæng tr¼nh
thõy lñi t÷îi ti¶u n÷îc ¤t cao hìn thíi k¼ tr÷îc 1930 [8;402,404].
Theo dãi sè li»u l÷u trú cõa t¿nh Th¡i B¼nh trong nhúng n«m 1931 
1945, chóng ta th§y ÷ñc sü chuyºn bi¸n v· di»n t½ch, s£n l÷ñng v  n«ng
su§t lóa ð t¿nh n y nh÷ sau:
- Di»n t½ch trçng lóa tø 1931  1942 ¤t th§p nh§t 118.100ha (1932);
cao nh§t 183.000ha (1942), nh÷ng di»n t½ch ruëng bä hoang h ng n«m kh¡
nhi·u, nh÷ 1935 l  11.700ha; 1936 l  12.730ha...
- S£n l÷ñng lóa 1931  1942: cao nh§t 369.055 t§n (1933) v  th§p nh§t
203.554 t§n (1934).
- N«ng su§t lóa 1931  1942: cao nh§t 3320kg/ha (1939), th§p nh§t ¤t
1400kg/ha (1942).
Nh÷ vªy, theo c¡ch nâi cõa Aumiphin [6;137,149], c¡c cæng tr¼nh thõy
næng ¢ t«ng mët c¡ch câ thº træng th§y ÷ñc n«ng su§t ruëng lóa v  t¤o
9
ra mët có nh£y ngo¤n möc. V· n«ng su§t lóa Th¡i B¼nh v o n«m 1939
¤t ÷ñc 3320 kg/ha, tuy l  mët k¿ löc cõa Th¡i B¼nh v  ffiBBB tø 1945 v·
tr÷îc, nh÷ng con sè n y ch÷a ph£n ¡nh óng kh£ n«ng thüc t¸ çng §t ð
Th¡i B¼nh v  ffiBBB.
3 K¸t luªn
Tr¶n ¥y chóng tæi mîi tr¼nh b y v· c¡c cæng tr¼nh thõy lñi do Nh  n÷îc
thüc d¥n tê chùc c£i t¤o, x¥y düng. N¸u t½nh c£ c¡c cæng tr¼nh thõy lñi nëi
çng do ch½nh quy·n l ng x¢ v  nh¥n d¥n vòng çng b¬ng x¥y düng 1883
 1945, th¼ sè li»u v  khèi l÷ñng, ph½ tên cõa c¡c cæng tr¼nh thõy lñi ÷ìng
thíi cán lîn g§p nhi·u l¦n.
Do nhi·u nguy¶n nh¥n kh¡ch quan, chõ y¸u xu§t ph¡t tø lñi ½ch kinh t¸
x¢ hëi, ch½nh trà cõa thüc d¥n, t÷ b£n Ph¡p m  ch½nh quy·n thüc d¥n ¢
quan t¥m x¥y düng c¡c cæng tr¼nh thõy lñi ð ffiBBB.
Nhí câ c¡c cæng tr¼nh thõy lñi, i·u ki»n n÷îc ÷ñc c£i thi»n v  di»n
t½ch, s£n l÷ñng, n«ng su§t lóa vòng ffiBBB câ chuyºn bi¸n, t«ng l¶n rã r»t.
Tuy nhi¶n sü gia t«ng n y cán th§p v  khæng b·n vúng, th§t th÷íng.
Sü th§t b¤i, y¸u k²m cõa c¡c cæng tr¼nh thõy lñi 1883  1945 câ nhi·u
nguy¶n nh¥n, nh÷ng nguy¶n nh¥n chõ y¸u l  do tr¼nh ë tê chùc qu£n lþ v 
nhúng ch½nh s¡ch thõy lñi cõa Nh  n÷îc thüc d¥n chùa nhi·u m¥u thu¨n
v  y¸u k²m. Nguy¶n nh¥n ch½nh l  Nh  n÷îc thüc d¥n khæng ¦u t÷ vèn,
k¾ thuªt, m¡y mâc hi»n ¤i... theo y¶u c¦u thõy lñi ang °t ra, n¶n khæng
t¤o ra b÷îc chuyºn bi¸n c«n b£n cho thõy lñi ð ffiBBB º ¤t hi»u qu£ cao.
T¼nh h¼nh thõy lñi ð ffiBBB 1883  1945 nh÷ vªy câ thº b¡c bä nhúng þ
ki¸n cho r¬ng ch½nh quy·n thüc d¥n khæng quan t¥m v  khæng l m g¼ cho
thõy lñi ffiBBB; ho°c ng÷ñc l¤i, ¡nh gi¡ qu¡ cao vai trá cõa ch½nh quy·n
thüc d¥n, ca ngñi cæng ìn khai ho¡ cõa thüc d¥n Ph¡p èi vîi thõy lñi v 
næng nghi»p n÷îc ta v  ffiBBB.
Nhúng th nh tüu thõy lñi ffiBBB ÷ìng thíi thuëc v· vai trá to lîn cõa
nh¥n d¥n v  sü âng gâp thi¸t thüc cõa nhúng nh  thõy lñi, cæng nh¥n, k¾
s÷ thõy lñi, °c bi»t nhí câ sü âng gâp cõa khoa håc k¾ thuªt thõy lñi hi»n
¤i.
Ð ¥y chóng ta c¦n ph£i tæn trång v  ¡nh gi¡ óng vîi mët nhâm
ng÷íi kh¡c vîi nhúng nh  kinh doanh tr­ng trñn, nhúng quan chùc h÷
häng, nhúng thüc d¥n tham lam, t n b¤o, â l  nhúng k¾ s÷, nh¥n vi¶n
k¾ thuªt, cæng nh¥n ng÷íi …u hay ng÷íi Vi»t thuëc ng nh cæng ch½nh, thõy
10
lñi. Tuy ph£i l m vi»c phöc vö cho möc ½ch, quy·n lñi cõa thüc d¥n, nh÷ng
hå ¢ tøng h nh ngh· mët c¡ch l÷ìng thi»n ¢ gi nh cho thõy lñi ð ffiBBB
v  mët sè nìi kh¡c ð n÷îc ta vîi sü g­n bâ v¼ ham th½ch v  c£ t¼nh y¶u, tr½
thæng minh, kh£ n«ng måi sùc lüc cõa ho¤t ëng ngh· nghi»p cõa hå [11],
nh÷ C.Robequain ¢ nhªn ành.
Ch½nh hå ¢ câ vai trá quan trång trong vi»c truy·n b¡, vªn döng nhúng
ki¸n thùc khoa håc, k¾ thuªt thõy lñi, gâp ph¦n t½ch cüc l m cho thõy lñi ð
ffiBBB 1883  1945 câ ÷ñc k¸t qu£ v  ti¸n bë.
T€I LI›U THAM KHƒO
[1] Nguy¹n V«n Am, 2000. Thõy lñi Th¡i B¼nh 1883- 1945. Nxb ffi¤i håc
Quèc gia H  Nëi.
[2] ffié ffiùc Hòng, 1995. V§n · trà thõy ð çng b¬ng B­c Bë d÷îi thíi
Nguy¹n (Th¸ k¿ XIX), LA Ti¸n s¾. Vi»n Sû håc.
[3] Phan Kh¡nh (Chõ bi¶n), 1981. Sì th£o thõy lñi Vi»t Nam, tªp I. Nxb
Khoa håc X¢ hëi, H  Nëi.
[4] Quèc sû qu¡n tri·u Nguy¹n. ffi¤i Nam thüc löc ch½nh bi¶n, tªp 38,
1976. Nxb Khoa håc X¢ hëi, H  Nëi.
[5] T i li»u l÷u trú. Pháng thõy lñi. Trung t¥m l÷u trú Quèc gia I, H 
Nëi
[6] J.P.Aumiphin, 1994. Sü hi»n di»n t i ch½nh v  kinh t¸ cõa Ph¡p ð
ffiæng D÷ìng (1859  1939). Hëi KHLS Vi»t Nam XB, H  Nëi.
[7] 39- Crue de 1945. Hëp 55. Hç sì 36. Tªp 2. TTLTQG I. H  Nëi
[8] P. Gourou, 1936. Les Paysans du delta tonkinois. Paris.
[9] Y. Henry, 1932. ’conomie Agricole de L'Indochine. H  Nëi.
[10] Roune, 1914. L' irrigation des Plaines de Kep,Voi, Bao Loc Le Pins
et Phulangthuong. IDO, HN.HP.
[11] C. Robequain, 1939. L' ’volution ²conomique de L' Indochine. Hart-
man, Paris.
ABSTRACT
The effect of hydraulic projects in the Delta of Bac Bo from 1883 to 1945
11
This research is about effect, limitation, weakness of the hydraulic projects
built by the State of French Colonists in the Delta of Bac Bo, Viet Nam from
1883 to 1945.
The research objectively values the role of the State of French Colonists,
enginers, workers... on the hydraulic and agriculture economy in the period
of French domination.
12