Nghiên cứu phân tâm học - Vũ Đình Lưu

i
chuộc tội bằng tính mạng mình. Vì tội nguyên thủy là tội xúc
phạm đến Trời-Cha, cho nên tội lỗi xa xưa nhất của nhân loại
chỉ có thể là tội giết cha, người cha nguyên thủy của bày ô hợp
nguyên thủy, hình ảnh người cha ấy còn lại trong trí nhớ và
sau này trở thành một ông thần [2] . 
Hẳn là người bàn cổ cũng như chúng ta, khó lòng hình dung ra
cái chết của mình, cái chết đối với họ cũng không thực như đối
với ta. Nhưng có trường hợp mà những niềm tin trái ngược
nhau về cái chết phải gặp nhau và xung đột nhau, đó là một
trường hợp rất ý nghĩa và có nhiều hậu quả. Trường hợp đó
xảy ra khi người bàn cổ trông thấy vợ con hay bạn hữu thân
yêu của họ chết, tình yêu cũng có từ lâu đời như khuynh
hướng giết người. Trong lúc đau đớn hẳn là họ phải tự nhủ
rằng cái chết không tha ai, rồi họ cũng chết như người khác,
điều ấy làm cho họ phẫn nộ: những người thân yêu ấy chẳng
phải là một phần cái tôi của họ mà họ yêu mến ư? Mặt khác,
cái chết của người thân hiện ra như một việc rất tự nhiên, bởi
vì người thân phần nào là một phần cái tôi của họ, nhưng phần
khác lại xa lạ với họ. Luật lưỡng ứng ngày nay còn chi phối
thái độ của chúng ta đối với những người chúng ta yêu hơn cả,
trong thời kỳ nguyên thủy luật lưỡng ứng hẳn là tác động
không giới hạn như ngày nay. Chính vì thế mà người thân của
họ chết đồng thời cũng là người xa lạ và kẻ thù, họ còn có thái
độ căm thù đối với người chết (coi Vật tổ và cấm kỵ). 
Theo triết gia thì vẻ huyền bí của cái chết bắt nguồn gốc bàn
cổ phải suy nghĩ, phải lấy đó làm khởi điểm cho triết luận. Về
điểm này thì có lẽ triết gia đặt vấn đề theo quan điểm của triết
gia mà không kể đến những nguyên nhân khác của đời sống
bàn cổ. Tôi thiết nghĩ nên bớt tầm quan trọng của quan niệm
nấy, nên sửa chữa đi mà nói rằng người bàn cổ chỉ cảm thấy
mình đắc thắng khi đứng trước xác chết của địch thủ, họ chẳng
bận tâm bới óc tìm bí mật đời sống và sự chết. Cái làm cho họ
phải nghĩ ngợi không phải là vẻ huyền bí của cái chết nói
chung mà chính là xung đột tâm tình khi họ chứng kiến một
người chết vừa thân yêu vừa đáng ghét và xa lạ. Tâm lý bắt
nguồn từ xung đột tâm tình ấy. Con người không thể không
nghĩ đến cái chết khi họ đã phải đau đớn vì mất một người
thân; nhưng đồng thời họ cũng không muốn chấp nhận sự thật
vì họ không thể đặt mình vào chỗ người chết. Bởi vậy họ phải
tìm cách thỏa hiệp: họ chấp nhận rằng rồi cũng đến lượt họ
chết, nhưng họ không chịu cho là họ mất hẳn tăm tích (nhưng
kẻ thù của họ chết mất tăm tích là một việc tự nhiên). Trước
thi hài người yêu, họ tưởng tượng ra có thần, họ thấy mình
đắc tội vì cảm thấy thỏa mãn trong lúc tang tóc, thế là những
ông thần đầu tiên ấy biến thành lũ quỷ ác phải nghi kỵ. Sau
khi chết, thây tan rã, do đó mà quan niệm con người phân ra
hồn và xác. Sự tưởng nhớ người chết còn lại trong tâm trí mãi
về sau, do đó mà có sự tin tưởng rằng có nhiều kiếp khác, do
đó mà người ta nghĩ rằng sau khi chết còn sống kiếp khác. 
Đời sống kiếp sau mới đầu chỉ là một sự nối dài của đời sống
đã bị cái chết làm cho đứt đoạn: đời sống kiếp sau chỉ có cái
bóng, không có nội dung, người ta không quan tâm đến lắm.
Chúng ta thử nhớ lại câu trả lời của linh hồn Achille cho
Ulysse: "Hỡi Akhileus, lúc còn sống chúng ta tôn sùng ngươi
như một ông Trời, bao giờ ngươi chỉ huy những người chết;
ngươi đã chết như thế đó, nhưng chớ phàn nàn làm gì – Nói
thế và Akhileus trả lời: Xin đừng nói đến cái chết, hỡi
Odysseus hào hùng! Thà rằng tôi là người nông phu, làm
mướn cho một người nghèo còn hơn là chỉ huy những người
chết mất tăm mất tích". (Odyssée XI. V. 484-491, bản dịch
của Leconte de Lisle). 
Chúng ta cũng nên nhớ lại một đoạn thơ mãnh liệt và cay độc
của Heine:
Người dân ngu tầm thường nhất 
Sống ở Stuckert trên bờ sông Neckar 
Lòng sung sướng hơn tôi 
Người anh hùng đã chết 
Ông hoàng của đêm tối dưới âm phủ.
Mãi sau này các tôn giáo mới có ý kiến trình bày cuộc sống ở
thế giới bên kia là cao quý toàn thiện và cho rằng cuộc sống
trần gian giới hạn bởi cái chết chỉ là sửa soạn cho cuộc sống tốt
đẹp kiếp sau. Từ đó đến quan niệm có tiền kiếp chỉ có một
bước và người ta đã tiến lên bước ấy: người ta cho rằng loài
người đã sống nhiều kiếp trước khi sống kiếp trần gian, người
ta sáng chế ra luân hồi và sự thể hiện nhiều lần, chỉ có mục
đích là cho cái chết không còn giá trị gì nữa, chỉ có mục đích
không cho cái chết đóng vai trò đối lập với sự sống, tiêu hủy
sự sống. Chúng ta thấy rõ: sự chối bỏ cái chết mà trên kia
chúng tôi đã trình bày là một trong những ước lệ của đời sống
xã hội, sự chối bỏ ấy có nguồn gốc xa xôi lắm. 
Con người đối diện với xác chết của người thân yêu không
những đã nghĩ ra những thuyết về linh hồn, sự tin tưởng bất
tử, mà còn có cảm tưởng phạm tội cảm tưởng ấy bắt rễ chắc,
đó là những kỷ cương luân lý thứ nhất. Điểm quan trọng nhất
của cương thường xuất hiện trong lương tâm mới bừng tỉnh là:
không được giết người. Điều ấy diễn tả phản ứng chống lại sự
thù ghét mà người ta cảm thấy xen lẫn vào sự buồn thương đối
với người thân yêu đã chết, dần dần người ta cũng phản ứng
như thế đối với những người xa lạ và cả với những kẻ thù đáng
ghét. 
Ở thời đại chúng ta người ta không bận tâm đến cương thường.
Khi sự xung đột dã man trong cuộc chiến tranh chấm dứt, có
kẻ thắng người thua, người chiến sĩ thắng trận trở về gia đình
với vợ con, không hề nhớ đến sự rối loạn họ gây ra, không còn
nhớ đến kẻ thù họ giết chết. Những bộ lạc man di ngày nay
còn sống sót hẳn gần với người bàn cổ (hay ít ra họ có thái độ
như thế nếu họ không chịu ảnh hưởng của người văn minh), họ
có tâm trạng khác hẳn. Người man di, dù là người Úc châu,
người Boschiman hay tổ dân Terre de Feu, đều không phải là
kẻ sát nhân không biết hối cải; khi họ chiến thắng trở về họ
không được vào làng bằng những tục lệ ăn năn rất phiền phức
và khó nhọc. Họ bị cấm không được vào làng vì có tục mê tín,
họ sợ hồn những người bị giết trở về báo thù. Nhưng hồn kẻ bị
giết không phải là cái gì khác mối lo của họ, sự hối hận của họ
vì họ đã phạm tội sát nhân. Trong sự mê tín ấy có một điểm tế
nhị của lương tâm mà những người văn minh chúng ta không
có (Vật tổ và cấm kỵ). 
Những tâm hồn tin đạo tìm cách thuyết phục rằng chúng ta
không biết đến cái gì xấu xa tầm thường, họ tìm cách căn cứ
vào sự nghiên cứu cấm giết người có từ lâu đời để rút ra những
kết luận bênh vực khuynh hướng nhân luân thiên bẩm của
chúng ta. Khốn thay, lý lẽ ấy lại có thể đem ra chứng minh cái
gì ngược lại và có thể chứng minh mạnh mẽ hơn. Người ta lại
dùng đến sự nghiêm cấm khẩn thiết và gắt gao như thế thì tất
nhiên xung động giết người phải mạnh mẽ lắm. Còn như ước
vọng cao đẹp của linh hồn thì người ta chẳng cần gì phải ra
lệnh cấm đoán [3] . Ấy chính vì cách đặt vấn đề cấm đoán:
"Không được giết người" mà chúng ta biết chắc rằng chúng ta
là con cháu một thế hệ giết người tiền sử, thế hệ ấy kéo dài rất
lâu và cũng như chúng ta có cái mê say giết người từ trong
máu. Tìm cách chối cãi sức mạnh và tầm quan trọng của
khuynh hướng nhân luân là một sở đắc của lịch sử nhân loại và
là gia tài truyền thống của nhân loại ngày nay, nhưng tiếc thay
mức độ thay đổi, không có gì là vững chắc. 
Bây giờ chúng ta thử tìm hiểu tiềm thức của tâm thần chúng
ta. Công việc chỉ có thể làm được nhờ phương pháp phân tâm
học, phương pháp duy nhất cho chúng ta phương tiện lặn
xuống đáy sâu tâm thần. Tiềm thức có thái độ nào đối với cái
chết? Đúng như người bàn cổ vậy. Về phương diện này thì
cũng như nhiều phương diện khác, người bàn cổ vẫn nguyên
vẹn sống sót trong tiềm thức chúng ta. Cũng như người bàn
cổ, tiềm thức của chúng ta không tin rằng nó có thể chết được,
nó cho rằng nó bất diệt. Cái mà ta gọi là tiềm thức, nghĩa là
những lớp sâu xa của linh hồn, lớp gồm những bản năng nói
chung, không biết sự phủ nhận, không biết cái "không", những
cái trái ngược nhau dung hòa với nhau và phối hợp với nhau;
bởi vậy đối với tiềm thức không có cái chết mà chúng ta gán
cho một nội dung tiêu cực (không, phủ nhận). Như vậy sự tin
tưởng cái chết không có điểm tựa nào trong bản năng, có lẽ
chúng ta phải tìm ở đây sự giải thích bí mật của tính anh hùng.
Người muốn giải thích duy lý tính anh hùng sẽ cho rằng người
anh hùng theo đuổi những giá trị trừu tượng và phổ quát quý
giá hơn cả đời sống. Nhưng theo ý tôi thì thường thường người
anh hùng hành động theo bản năng và bồng bột, họ không biết
đến giá trị quý giá ấy và họ xông pha nguy hiểm chẳng cần nghĩ
xem hậu quả sẽ như thế nào. Hoặc là đó chỉ là cái cớ để đánh
tan sự ngập ngừng nghi ngại ngăn cản cái bồng bột hào hùng
của tiềm thức. Trái lại sự lo sợ trước cái chết chỉ là một hiện
tượng thứ yếu và là hậu quả của cảm tưởng phạm tội; chúng ta
chịu sự kiềm tỏa của nó nhiều hơn chúng ta tưởng. 
Chúng ta có thể giết hại kẻ thù mà không chút hối hận cũng
như người bàn cổ, và chúng ta coi cái chết của kẻ thù là phi
thường. 
Tuy nhiên, ta khác với người bàn cổ về một điểm, thực tại cho
biết rằng điểm ấy quyết định. Tiềm thức của chúng ta chỉ nghĩ
đến cái chết, mong muốn kẻ thù chết mà không đem ra thực
hiện. Chúng ta sẽ lầm lớn nếu chúng ta cho rằng thực tại tâm
thần đó không đáng là bao so với thực tại có thật. Thực tại tâm
thần đó cũng quan trọng lắm và có nhiều hậu quả. Trong tiềm
thức của chúng ta, hàng ngày, hàng giờ, chúng ta giết bỏ tất cả
những người xúc phạm đến ta, làm thương tổn đến ta. Chúng
ta hay nói với giọng đùa cợt: "Trời đánh thánh vật nó!", nói
như vậy để che lấp sự bực mình. Nhưng điều chúng ta không
nói thẳng ra chính là câu: "Chết đi cho rảnh!", ta rủa họ như
thế, tiềm thức của ta cho đó là cái gì có thực chứ không phải
chuyện nói rỡn, tiềm thức có những cách cục mà lương tâm
của chúng ta chối bỏ không chịu nhận. Tiềm thức của chúng ta
muốn giết người cả vì những chi tiết nhỏ nhặt, nó cũng như
luật Dracon của cổ Hy Lạp, chỉ biết có một tội chết chứ không
biết áp dụng tội nào nhẹ hơn, làm như vậy có lý lắm chứ, vì
mọi sự xúc phạm đến chúa tể trong thế giới của chúng ta, thực
ra là đáng khép vào tội khi quân. 
Chính vì thế mà xét những thèm muốn và khát vọng tiềm thức
của chúng ta, thì chúng ta chỉ là một lũ sát nhân. Cũng may mà
những khát vọng và thị dục đó đối với chúng tôi không có sức
mạnh như đối với người bàn cổ [4] ; nếu không thì nhân loại đã
sụp đổ từ lâu vì người ta không còn kiêng nể gì ai, người ta sẽ
thủ tiêu hết, bất chấp là thánh hiền hay người nhân đức hay
vợ con. 
Những khẳng định của phân tâm học không được người
thường tin tưởng lắm. Người ta gạt bỏ đi vào cho là vu khống,
lương tâm người ta có những lý lẽ và bằng chứng chắc chắn để
bênh vực quan niệm về "thiện tâm" người ta cố ý không nói
đến những dấu hiệu nhỏ mà tiềm thức vẫn thường dùng để bộc
lộ sự có mặt của nó ra ngoài ý thức. Bởi vậy chúng tôi thiết
tưởng nhắc lại điều sau dây cũng không phải là vô ích: nhiều
nhà tư tưởng hẳn là không chịu được ảnh hưởng phân tâm học,
họ phàn nàn rằng chúng ta rất dễ xóa bỏ trong tâm trí của tất
cả cái gì có thể ngăn cản đường tiến của chúng ta. Không kể gì
đến sự nghiêm cấm giết người. Tôi chỉ xin kể ra đây một thí dụ
ai cũng biết. 
Trong cuốn truyện Le Père Goriot, Balzac viện dẫn một đoạn
văn của Rousseau. Rousseau hỏi độc giả sẽ làm gì nếu họ có
thể chỉ ước một điều là giết được ngay một vị quan đại thần ở
Bắc Kinh rất kín đáo không ai biết được, mà lại được hưởng
những lợi lộc to tát. Chúng ta có thể đoán được họ không coi
tính mạng của ông quan Tầu đáng là bao nhiêu. Giết ông quan
trở thành một thành ngữ chỉ xu hướng kín đáo mà con người
nay cũng vẫn có. 
Ngoài ra chúng ta còn biết nhiều câu khôi hài, nhiều truyện
tiếu lâm bỉ ổi nói đến khuynh hướng ấy, thí dụ truyện một
người chống tuyên bố: "Khi nào một trong hai chúng mình
chết, tôi sẽ đến Paris". Khôi hài độc địa như thế, người ta chỉ
làm được khi người ta dùng khôi hài để diễn tả một sự thật mà
người ta chối cãi, nếu nói trắng ra không úp mở thì người ta
không dám làm. Quả vậy, người ta hiểu quá rằng nói một cách
nửa nạc nửa mỡ thì nói cái gì cũng được cả, cả những sự thật
không nên nói. 
Cũng như người bàn cổ, trong tiềm thức chúng ta có trường
hợp mà hai thái độ đối lập nhau về cái chết gặp gỡ nhau và
xung đột nhau, một thái độ cho cái chết là tiêu hủy sự sống,
còn thái độ kia cho cái chết là không có thực. Trường hợp của
chúng ta cũng không khác gì trường hợp của người bàn cổ: cái
chết hay sự nguy hiểm xảy đến cho một người thân yêu, vợ
chồng, cha mẹ, anh chị em, con cái hay bạn hữu. Một đằng,
người thân yêu thuộc vào thế giới mật thiết thâm sâu của
chúng ta, họ là một phần của cái tôi; nhưng đằng khác họ cũng
là người lạ, là kẻ thù, ít ra một phần nào. Ngoại trừ một vài
trường hợp đặc biệt, còn thì những thái độ yêu đương nồng
nàn và êm dịu nhất cũng vẫn điểm thêm một chút ghen ghét có
thể hàm ý thầm kín của tiềm thức mong cho người tình chết.
Nhưng lần này thì cuộc xung đột có nguồn gốc lưỡng ứng ấy
không làm xuất hiện thuyết luân hồi hay nguyên tắc đạo đức,
nhưng nó đưa đến bệnh suy nhược thần kinh, mở đường cho
sự quan sát rộng rãi và có thể tìm hiểu cả đời sống tâm thần
bình thường. 
Bác sĩ phân tâm học biết rằng họ hay thấy triệu chứng người
bệnh bộc lộ sự bận tâm của họ đến người thân yêu của họ, bác
sĩ cũng hay thấy những lời tự trách vô cớ của người bệnh nhân
dịp có thân nhân qua đời. Nghiên cứu những triệu chứng ấy,
thầy thuốc không còn nghi ngờ gì nữa: trong tiềm thức, con
người thầm mong cho người thân của họ chết. 
Thế nhân thường ghê tởm những tâm tình bỉ ổi như vậy, sự
ghê tởm ấy cũng đủ lý lẽ chính đáng để họ cho lời nói của phân
tâm học là vô lý, là khó tin. Theo tôi nghĩ thì làm như vậy rất
đáng tiếc. Tôi không muốn hạ thấp ái tình, vả chăng thực tại sẽ
cải chính lời nói của tôi. Hẳn là lý trí và tình cảm của chúng ta
không chịu chấp nhận sự ràng buộc chặt chẽ ái tình vào với
căm thù, nhưng trẻ tạo không hơn chúng ta nhiều, trẻ tạo biết
lợi dụng sự phối hợp yêu và ghét để giữ cho tình yêu có màu
tươi và khỏi bị lung lạc bởi sự ghét bỏ. Người ta có thể nói
rằng những tâm tình đẹp đẽ nảy nở trong tình yêu của chúng
ta là hậu quả của sự phản ứng lại những xung động thù ghét mà
chúng ta cảm thấy trong thâm tâm của chúng ta. 
Tóm lại: Tiềm thức của chúng ta và người bàn cổ có những nét
chung, như không thể hình dung ra được cái chết của mình,
mong cho người lạ và kẻ thù chết, thái độ lưỡng ứng đối với
người thân yêu. Đem so sánh thái độ nguyên thủy trước cái
chết và thái độ mà chúng ta phải có theo ước lệ của đời sống
văn minh, chúng ta sẽ thấy khác nhau một trời một vực! 
Rất dễ tìm xem chiến tranh có ảnh hưởng gì đến tình trạng ấy.
Lớp phù sa của văn minh phủ lên trên sẽ bị cuốn đi để trơ ra
con người nguyên thủy của chúng ta. Chiến tranh làm cho
chúng ta phải có một thái độ anh hùng mới, một người anh
hùng không cho rằng mình lại có thể chết được; chiến tranh
làm cho người ngoại bang xuất hiện ra những kẻ thù mà chúng
ta phải tiêu diệt hay mong mỏi cho chết; nhưng chúng ta phải
giữ bình tĩnh và can đảm trước cái chết của những người thân
yêu. Tuy nhiên chúng ta không thể trừ bỏ được chiến tranh.
Cạnh tranh sẽ còn mãi nếu còn tồn tại những sự chênh lệch
phũ phàng giữa mức sống của các dân tộc, nếu các dân tộc còn
căm thù nhau sâu xa. Trong hoàn cảnh ấy câu hỏi đặt ra sẽ như
sau: đã không tránh được chiến tranh thì tốt hơn hết, nên thích
ứng với tình trạng có hơn không? Chúng ta nên chấp nhận rằng
thái độ trước cái chết mà đời sống văn minh tạo ra cho chúng
ta đã vượt chúng ta về phương diện tâm lý, như vậy thì có nên
gạt bỏ thái độ ấy đi mà trở lại với sự thật chăng? Hay hơn cả,
có phải là nên trả lại cho cái chết chỗ đứng của họ trong đời
sống cũng như trong tư tưởng của chúng ta, và nên chú trọng
hơn đến thái độ tiềm thức của chúng ta đối với cái chết, thái độ
mà chúng ta vẫn cố sức đè nén xuống? Làm như thế không
phải là một sự tiến bộ, trái lại là một sự thoái lui, ít ra về một
vài phương diện, nhưng chúng ta có cái lợi là thành thực đối
với mình và làm cho đời sống có thể chịu đựng được. Làm cho
đời sống có thể chấp nhận được là bổn phận đầu tiên của con
người. Ảo tưởng không có giá trị gì khi ảo tưởng chống đối lại
bổn phận ấy. 
Xin nhắc lại câu ngạn ngữ cổ: Si vis pacem para bellum. Nếu
muốn hòa bình thì phải sẵn sàng để chiến tranh. 
Có lẽ đã đến lúc phải sửa lại câu ấy như sau: Si vis vitam,
para mortem. Nếu muốn chịu đựng được cuộc sống thì phải
sẵn sàng để nhận cái chết. 
Danh từ dùng trong bản dịch
Ấn tượng Impression
Ám thị Suggestion
Bảo thức năng Mnème mnémique
Bản năng Instinct
Bản năng sống Instinct de vie
Bản năng chết Instinct de mort
Bản năng dục tính Instinct sexuel
Bản năng bảo tồn
Instinct de
conservation
Bản năng phá hoại
Instict de
destruction
Bầy ô hợp nguyên thủy Horde primitive
Biểu thị Représentation
Cảm giác Sentation
Cảm ứng Induction
Di chuyển: hiện tượng xảy
ra lúc tâm phân nghiệm, con
bệnh di chuyển tâm tính bị dồn
nén, lấy ông thầy làm đối tượng
Transfert
Dục tính Sexuel, sexualité
Hiểu theo nghĩa rộng, năng
chính yếu của sự sống
một bản
Đứng dừng Fixation
Dừng lại ở một giai đoạn
phát triển thời thơ ấu. 
Đồng tính ái Homosexuel
Đồng nhất hóa 
Người ta có thể đồng nhất hóa
mình với một hình ảnh, một
người, một đồ vật, một con vật,
một tình trạng, v.v.
Identification
Đối tượng Objet
Đổi chỗ Déplacement
Đám đông 
Hiểu theo nghĩa rất rộng từ một
đám người tụ họp ngẫu nhiên
đến những tổ chức lớn như giáo
hội và quân đội.
Foule
Eros. Chỉ bản năng chính
yếu chỉ huy sự sống
Eros
Hành hạ (khuynh hướng) 
Nghĩa hẹp: thiên lệch dục tính
Nghĩa rộng: hành hạ để thỏa
mãn bản năng gây gổ. Đối lập
với khuynh hướng hành hạ là
khuynh hướng tự hành hạ,
masochisme
Sadisme
Giao cảm Sympathic
Giai đoạn tiền sinh dục, giai
đoạn
Phase prégénitale
sinh dục: chỉ những giai
đoạn phát
Phase génitale
triển của bản năng dục tính. 
Hình thái học Morphologie
Hệ thống phát sinh Excitation
Libido. Tinh lực đại diện
cho sức sống, phát hiện chính
yếu là dục tính
Libido
Lưỡng tính hợp thể Amphimixie
Lưỡng ứng tính Ambivalence
Lưỡng ứng tâm tính
Ambivalence
affective
Lưỡng dục tính Bisexualité
Lo sợ, sợ hãi, kinh sợ
Angoisse, peur,
frayeur
Idéal du moi, sur-
Lý tưởng tôi, siêu ngã moi
Mặc cảm Complexe
Năng động Dynamique
Ngoại phôi điệp Ectoderme
Nhắc lại (khuynh hướng)
Tendance à la
répétition
Nhị nguyên, đối tính Dualisme
Nhập nội Introjection
Nguyên tắc giữ nguyên tình
trạng
Principle de
constance
Nguyên tắc thực tại Principle de réalité
Nguyên tắc khoái lạc Principle de plaisir
Nguyên sinh động vật Protozoaire
Ngoại thương Traumatisme
Phôi thai học Embryologie
Phóng rọi Projection
Quần cư (bản năng) Instinct grégaire
Rẽ ngang, rẽ hướng Dériver, dérivation
Sự thật âm thầm Réalité, psychique
Suy nhược thần kinh (bệnh) Névrose
Suy nhược thần kinh sợ sệt
(bệnh) Phobie névrotique
Suy nhược thần kinh di
chuyển (bệnh)
Névrose de
transfert
Suy nhược thần kinh ám ảnh
(bệnh)
Névrose
d’obsession
Siêu ngã Ueberich, sur-moi
Tâm thần sinh lý học Psychophysiologie
Tâm thần Psychique
Tâm thần biến thái (bệnh) Psychose
Thần kinh tâm thần (bệnh) Psychonévrose
Tiến trình Procesus
Trạng thái État
Tâm từ (biểu thị)
Représentation
verbale
Tinh lực Énergie
Tinh lực không liên kết Énergie non liée
Linh lực liên kết Énergie liée
Tiền ý thức Préconscient
Trích trùng Infusoire
Tâm lý siêu hình Métapsychologie
Thích xác Topique
Tôi lý tưởng 
Tôi (ngã) Moi idéal
Moi, ICCII
Ưu uất (bệnh) Mélancolie
U uất (bệnh) Hypochondrie
Vật tổ Totem
Vô thức Ca, ES
Xung động Impulsion
Ý thức Conscient
[1]Tác giả viết trong thời Đệ nhất Thế chiến.
[2]Xin coi chương cuối Vật tổ và cấm kỵ.
[3]Coi sự chứng minh hùng hồn của Frazer trong Vật tổ và cấm
kỵ.
[4]Xin coi Vật tổ và cấm kỵ, chương nói về sức mạnh vô song
của ý chí.
Nguồn: Nghiên cứu phân tâm học của Freud do Vũ Đình
Lưu dịch. An Tiêm xuất bản lần thứ nhất, Sài Gòn 1969. Bản
điện tử do talawas thực hiện.