Những năng lực cần thiết của một thủ thư nhìn từ góc độ nhà tuyển dụng

NHỮNG NĂNG LỰC CẦN THIẾT CỦA MỘT THỦ THƯ 
NHÌN TỪ GÓC ĐỘ NHÀ TUYỂN DỤNG 
ThS. Hoàng Thị Thu Hương 
Giám đốc Thư viện 
Trường Đại học FPT 
Cũng như bao ngành nghề khác trong bối cảnh nền khủng hoảng kinh tế, nhiều người 
đã không chọn ngành thư viện để theo đuổi, tỷ lệ sinh viên thi đầu vào ở các trường đại 
học đã giảm về số lượng và những người tâm huyết với nghề đặt ra một câu hỏi: Liệu 
ngành thư viện sẽ đi về đâu? Có lẽ đây là câu hỏi lớn chung cho nhiều ngành, đặc biệt 
ngành giáo dục ở mọi lĩnh vực. Nhưng lời khen rất hiếm hoi, toàn xã hội hầu như dồn hết 
sức để xem đâu là những bất cập, đâu là những điều cần thay đổi, cải tiến nền giáo dục 
nước nhà... Giáo sư Hoàng Tụy, trong một bài viết đã nếu ba vấn đề của đại học Việt 
Nam hiện nay: Cải thiện chất lượng đầu vào, thay đổi phương thức đào tạo và tháo gỡ rào 
cản nghiên cứu khoa học [1, 491]. 
Xét từ góc độ nhà tuyển dụng thủ thư, chúng tôi nhận thấy các sinh viên tốt nghiệp 
ngành thông tin - thư viện hiện nay cũng như sinh viên tốt nghiệp nhiều ngành khác đã 
không đáp ứng được yêu cầu của công việc. Dựa vào cách phân loại năng lực của SLA 
(Hiệp hội thư viện đặc biệt), thuộc Đại học Washington, Hoa Kỳ [2,1], năng lực của sinh 
viên ngành thư viện được đánh giá theo 03 nhóm năng lực: 
Nhóm A: Nhóm năng lực chuyên môn 
Nhóm B: Nhóm năng lực cá nhân 
Nhóm C: Nhóm năng lực cốt lõi 
Chúng tôi sẽ đi vào phân tích những yêu cầu cụ thể đối với từng nhóm năng lực và nêu 
ra những điểm yếu của sinh viên đã tốt nghiệp hiện nay: 
1. Nhóm A - năng lực chuyên môn 
Nhóm năng lực này chia thành 4 nhóm nhỏ: Quản lý tổ chức thư viện; Quản lý các 
nguồn tài nguyên thông tin; Quản lý các dịch vụ thông tin; và Áp dụng các công cụ và 
công nghệ thông tin Nhóm này đảm bảo nghề thư viện có những “kỹ thuật’ và phương 
pháp khác với các ngành nghề khác, được đánh giá ở mức độ khoa học chứ không đơn 
thuần là một nghề “xếp sách lên giá đơn giản”. 
Thứ nhất: Quản lý tổ chức thư viện 
Thư viện không đơn thuần là kho sách mà thư viện được tổ chức theo trật tự khoa học 
và có các công cụ quản lý nó như: Khung phân loại, khung đề mục chủ đề, Bộ từ khoá. 
Mỗi một tài liệu trong thư viện lại được biên mục theo các quy tắc biên mục khác nhau: 
MARC21, AACR2 Tổ thư viện theo trật tự để có thể dễ truy cập, dễ khai thác, dễ kiểm 
soát là nhiệm vụ không dễ dàng. Mức độ này là cơ sở cho các mức độ phát triển nghề 
nghiệp tiếp theo. 
Nhiều sinh viên hiện nay khi đã ra trường vẫn không biết mô tả tài liệu theo chuẩn 
MARC21, rất yếu các nguyên tắc phân loại và đặc biệt là thường xuyên xác định sai chủ 
đề tài liệu. 
Thứ hai: Quản lý các nguồn tài nguyên thông tin 
Dựa trên việc quản lý thông tin có cấu trúc, có phân loại – người cán bộ thư viện cần 
nắm vững các nguồn tài nguyên thông tin có trong thư viện của mình và nguồn tài 
nguyên thông tin ở các thư viện liên kết. Để có kỹ năng này, thủ thư cần biết xác định, 
lựa chọn, đánh giá, đảm bảo và cung cấp quyền truy cập tài nguyên thông tin cần thiết. 
Cử nhân thư viện, sau khi đi làm vài tháng vẫn rất trật vật để tìm hiều kho sách có 
trong thư viện, chứ không trả lời được những câu hỏi liên quan đến nguồn tài nguyên học 
liệu có ở các thư viện khác, không đủ năng lực để đánh giá, lựa chọn tài nguyên thông tin 
phù hợp với nhu cầu của bạn đọc. Mức độ phổ biến cho các câu trả lời bạn đọc là: có tài 
liệu, hết tài liệu. Trong rất nhiều cuộc phỏng vấn, chúng tôi đặt ra câu hỏi: Nếu quyển 
sách A trong thư viện hết rồi, nhưng thư viện có nhiều quyển sách tương tự thì bạn sẽ làm 
gì? 
90% ứng viên (trong tổng số hơn 100 ứng viên tôi đã phỏng vấn) trả lời là họ sẽ tư vấn 
bạn đọc đọc cuốn sách có chủ đề tương tự còn trong kho. Nhưng theo quan sát của tôi 
trong 6 năm qua, chưa từng có một nhân viên nào làm được điều này! 
Chúng tôi đã làm một thử nghiệm khi đặt câu hỏi: Tìm những cuốn sách thuộc chủ đề 
A có trong thư viện, lập danh sách giúp cho bạn đọc, 100% nhân viên mới (tốt nghiệp 
trong vòng từ 6 tháng-1 năm) đưa ra danh sách giáo trình và một vài quyển sách tham 
khảo, có nội dung đúng hoặc gần đúng chủ đề yêu cầu. 
Khi bản thân thủ thư không nắm rõ nguồn tài nguyên thông tin có trong thư viện của 
mình, các nguồn tài nguyên sẵn có trên internet và các nguồn tài nguyên ở những nơi có 
thể truy cập được thì dịch vụ thông tin cho bạn đọc/người dùng tin mới chỉ dừng lại ở 
mức độ trả lời: có/không. Nếu như vậy, nhiều người đọc sẽ “bỏ đi” nếu họ không tìm 
được thứ mình mong muốn, nhiều lần như vậy họ sẽ đánh giá nguồn tài nguyên thư viện 
nghèo nàn, dịch vụ yếu! 
Thứ ba: Quản lý các dịch vụ thông tin 
Chúng ta cần phải hiểu rằng dịch vụ thông tin cũng như bất kỳ các ngành dịch vụ khác 
trong xã hội, mỗi dịch vụ sẽ có vòng đời tồn tại từ khi phôi thai, thiết kế, phát triển, thử 
nghiệm, tiếp thị, giao hàng, đóng gói và cho đến khi từ bỏ dịch vụ. Tuy nhiên, sinh viên 
lại hoàn toàn thụ động và hoàn toàn không có sự sáng tạo trong việc xây dựng các sản 
phẩm, dịch vụ thông tin mới, không đánh giá được mức độ đáp ứng để người quản lý ra 
quyết định có nên duy trì dịch vụ đó hay không? Khi được hỏi, các sinh viên trả lời họ có 
được học môn học sản phẩm và dịch vụ thông tin: trong đó có một số sản phẩm và dịch 
vụ mẫu nhưng có nhiều sản phẩm họ không thể làm được, ví dụ Tổng quan – vì đó là loại 
sản phẩm phải tầm “chuyên gia” mới thiết kế và triển khai được. Phải chăng sinh viên 
đang bị doạ bởi “con ngáo ộp” – tổng quan, tổng luận?! Và cũng phải thẳng thắn nói rằng 
khả năng nghiên cứu, phân tích và tổng hợp thông tin để có một câu trả lời chính xác cho 
bạn đọc là một kỹ năng rất yếu ở sinh viên ngành ta hiện nay. 
Trong khái niệm marketing, chúng ta có một phần không thể thiếu: nghiên cứu nhu 
cầu của người dùng tin, nhưng trên thực tế có sinh viên nào khi tốt nghiệp biết cách làm 
nghiên cứu nhu cầu bạn đọc một cách đúng đắn? 
Quá ít những bài tập thực hành và những trải nghiệm khiến sinh viên hoàn toàn bị 
động trước hoàn cảnh thực tế. 
Thứ tư: Áp dụng các công cụ và công nghệ thông tin 
Chúng ta đã được tiếp cận rất nhiều với những khái niệm như: Kinh tế thông tin, kinh 
tế tri thức, kỷ nguyên số, Công nghệ nội dung, Thư viện số, Thư viện ảo, Thư viện thông 
minh điều đó đang hiện hữu trong mọi lĩnh vực đời sống kinh tế xã hội, không chỉ 
ngành thư viện. 
Một sinh viên tốt nghiệp ngành thông tin thư viện được mong đợi biết đến các chuẩn 
xây dựng cơ sở dữ liệu, biết tổ chức CSDL thư mục, biết lập chỉ mục, biết về siêu dữ liệu, 
biết phân tích và tổng hợp thông tin trong tổ chức. Và đặc biệt là cần phải nắm được 
những công nghệ nổi trội có thể ứng dụng trong nghề nghiệp. 
Tuy nhiên, thật đáng bàn khi 100% sinh viên tốt nghiệp không biết sử dụng outlook để 
lập lịch làm việc, quản lý các công việc cá nhân hoặc tổ chức những công việc nhóm – 
trong khi đây là những kỹ năng tin học văn phòng rất sơ lược mà bất kỳ người nào cũng 
cần biết – vậy khi học Tin học căn bản sinh viên được học những gì? 
Ở mức độ cao hơn, liên quan đến các công nghệ và công cụ phục vụ chuyên môn: cho 
đến nay sinh viên vẫn được dạy CDS/ISIS để biên mục tài liệu, sinh viên “được nghe” 
giới thiệu về các phần mềm mã nguồn mở như Greenstone, Dspace nhưng chưa ai 
được “sờ mó” để hình dung ra nó làm những chức năng gì – thực sự chúng ta đang “tụt 
hậu” quá xa. 
2. Nhóm B - Năng lực cá nhân 
Nhóm năng lực cá nhân là một tập hợp những khía cạnh như thái độ (hành vi tổ chức), 
kỹ năng mềm như: viết lý lịch xin việc, phỏng vấn, làm việc nhóm, thuyết trình, sử dụng 
các thiết bị văn phòng và ngoại ngữ. 
-Hành vi tổ chức là một trong những môn học thiết yếu trang bị cho sinh viên những 
hiểu biết để hoà nhập với môi trường làm việc mới thông qua những hiểu biết về cấu trúc 
tổ chức, các cơ chế ra quyết định, văn hoá tổ chức để từ đó tìm được động lực làm 
việc, nâng cao hiệu quả làm việc, thoả mãn trong môi trường làm việc và có năng lực để 
giải quyết các vấn đề mâu thuẫn cá nhân, tìm được vị trí trong công việc nhóm, giải quyết 
những khó khăn phải đối mặt trong công việc và cuộc sống hàng ngày 
Tâm lý chung của nhân viên mới: sợ hãi và choáng ngợp với môi trường mới, lóng 
ngóng trong giải quyết công việc nhưng âm thầm làm một mình vì sợ bị mắc lỗi, sợ hỏi 
người cũ vì sợ họ sẽ bắt lỗi và không ít người đã phải dừng lại sau thời gian thử việc, 
số còn lại trụ được trong tổ chức thì cũng rất “chật vật”. 
- Kỹ năng viết đơn xin việc: Sơ yếu lý lịch là thứ đầu tiên nhà tuyển dụng tiếp cận đến 
ứng viên để đánh giá năng lực cá nhân, kỹ năng chuyên môn, tích cách và kinh nghiệm 
của ứng viên. Nhưng tình trạng phổ biến mà chúng tôi nhận được là những bản sơ yếu lý 
lịch đầy lỗi chính tả, trình bày không theo một logic nào hoặc nói những điều đao to búa 
lớn (ước mơ đưa thư viện Việt Nam lên tầm thế giới), hoặc cóp nhặt những ý tưởng từ 
những hồ sơ mẫu trên mạng không được sửa font chữ. Điều đó khiến những nhà tuyển 
dụng thấy rằng năng lực của ứng viên còn thấp, phải được đào tạo nhiều nên mức lương 
ứng viên nhận được sẽ không thể cao nếu có được nhận việc vì nhà tuyển dụng phải mất 
chi phí đào tạo lại cho ứng viên – trong khi những kỹ năng này có thể học rất nhanh. 
- Kỹ năng phỏng vấn: nhà tuyển dụng luôn mong muốn tìm được những ứng viên có 
kiến thức, có kỹ năng tốt và quan trọng nhất là có thái độ tốt. Đa phần ứng viên thường 
không tự tin khi mình không có kinh nghiệm làm việc (sinh viên mới tốt nghiệp thì không 
thể có kinh nghiệm làm việc) nhưng sợ thiếu kinh nghiệm nên tự nghĩ ra kinh nghiệm, 
nhà tuyển dụng hỏi cụ thể kinh nghiệm nêu trong sơ yếu lý lịch thì lung tung và không trả 
lời được như vậy độ trung thực bị đánh giá thấp. 
Những kỹ năng như thuyết trình, làm việc nhóm cũng là những kỹ năng cần thiết trong 
bất kỳ môi trường làm việc chuyên nghiệp và năng động nào. 
- Ngoại ngữ là rất quan trọng trong thời gian hiện nay, chúng ta hiển nhiên thấy rằng 
nguồn tài liệu có hàm lượng khoa học cao xuất phát từ các nước phát triển, trong đó phải 
kể đến các ngôn ngữ chính được sử dụng là: tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Trung và tiếng 
Nhật. Do vậy, trang bị cho mình ít nhất một ngoại ngữ là điều hết sức cần thiết để có thể 
hiểu, đánh giá được nội dung tài liệu. Trong khi đó, nhìn chung sinh viên tốt nghiệp ra 
trường học hết bằng B, C tiếng Anh – không đủ kỹ năng và trình độ để giao tiếp chứ chưa 
nói đến việc đọc hiểu được tài liệu thì sao có thể đánh giá được nội dung tài liệu/nguồn 
tin là tốt hay không tốt, là phù hợp với trình độ bạn đọc hay không phù hợp? 
Trong cuộc tuyển dụng tháng 6/2011, chúng tôi đã mời 10 ứng viên có xếp loại học 
lực khá giỏi, trong đó có 02 ứng viên đã tốt nghiệp Cao học đến kiểm tra tiếng Anh đầu 
vào (tương đương trình độ C), kết quả nhận được: có 01 ứng viên đạt 17/20 điểm, 01 ứng 
viên đạt 12/20 điểm, 08 ứng viên còn lại đạt kết quả từ 02-04/20 điểm. Phải chăng các 
trường đang dạy ngoại ngữ cho đủ, chứ không quan tâm đến chất lượng đầu ra thực chất 
của sinh viên? 
3. Nhóm C - Nhóm năng lực cốt lõi 
Nhóm năng lực này đảm bảo cho hai nhóm năng lực trên được phát huy có hiệu quả, 
tạo nên các giá trị nghề nghiệp và đảm bảo “sức sống” lâu dài của nghề thông tin thư 
viện, đó là: đóng góp vào cộng đồng nghề nghiệp và những nguyên tắc đạo đức nghề 
nghiệp. 
- Vai trò đóng góp vào cộng nghề nghiệp bằng cách chia sẻ những kinh nghiệm thực 
tiễn, tiếp tục học hỏi và sáng tạo các sản phẩm, dịch vụ thông tin - thư viện mới. Nhờ đó, 
chúng ta sẽ có một cộng đồng nghề nghề nghiệp vững chắc luôn hỗ trợ nhau trong công tác 
chuyên môn thì nghề nghiệp của chúng ta mới có tiếng nói trong xã hội. 
- Nguyên tắc đạo đức nghề nghiệp: hơn ai hết nghề thông tin thư viện cần phải hiểu 
đúng và tuân thủ tuyệt đối các nguyên tắc nghề nghiệp, thực hiện công việc theo đúng 
nguyên tắc và luật pháp hiện hành. Một người thủ thư có thể chấp nhận thoả hiệp photo 
tài liệu đi bán để kiếm thêm thu nhập bất chấp vi phạm luật bản quyền, như vậy người thủ 
thư đó đã không tuân thủ đạo đức nghề nghiệp, không được xã hội coi trọng. Rất đáng 
tiếc tình trạng sao chép đang diễn ra rất phổ biến ở nước ta. 
Kết luận 
Chúng tôi hoàn toàn đồng tình với Giáo sư Hoàng Tuỵ về 03 vấn đề cần thay đổi của 
giáo dục đại học nói chung và ngành thông tin thư viện nói riêng: 
- Chất lượng đầu vào: cần nâng cao chất lượng đầu vào để tìm kiếm những hạt giống 
tri thức thực sự đóng góp cho ngành nghề. 
- Thay đổi phương pháp đào tạo: cần phải thực sự thay đổi phương pháp học tập thụ 
động sang chủ động, giáo viên có thể “hướng dẫn” sinh viên học nhiều môn học chứ 
không phải lên lớp giảng cho sinh viên ghi chép. Việc đọc và học phải hoàn toàn là 
nhiệm vụ của sinh viên, nhiệm cụ của người thầy là hướng các em đi đúng hướng, giải 
đáp cho các em những thắc mắc nếu các em chưa hiểu. 
- Tháo gỡ rào cản nghiên cứu khoa học: cần phát huy mạnh mẽ hơn nữa sức sáng tạo 
của sinh viên bằng những chủ đề mới, đề tài mới chứ không nên dập khuôn trong những 
đề tài lối mòn kinh điển như: tăng cường nguồn lực thông tin, phương pháp phân loại 
những kiến thức đó là nền tảng, là bắt buộc các sinh viên cần trang bị để sinh viên dựa 
vào đó sáng tạo hơn, khoa học hơn và thực tiễn hơn đối với nghề. 
Bất kỳ một sự thay đổi nào cũng cần nhiều yếu tố, trong đó con người là then chốt, 
nhận thức là cơ bản để đi đến thành công. Ngành thông tin – thư viện có thực sự khởi sắc 
được hay không cần nhiều công sức của không chỉ một vài người, chúng ta cần một sức 
mạnh tổng hợp của xã hội, của cơ quan giáo dục, của các cơ quan thông tin thư viện và 
quan trọng hơn cả là của mỗi thành viên – những mắt xích trong chuỗi dây xích thông tin 
– thư viện. 
Tài liệu tham khảo 
1. Kỷ yếu Đại học Humboldt 200 năm (1810-2010) / Ngô Bảo Châu,...[et al.]. - H. : 
Tri thức, 2011. - 817tr. : 24cm 
2. Năng lực cần thiết cho nghề thông tin trong thế kỷ 21 theo quan điểm của SLA/ 
Nguyễn Thu Thảo dịch, Thông tin và phát triển, số 7, 2011, tr. 8-13 
3. Wang, Z. (2003), “The digital library and librarians quality”, SCI/TECH 
Information Development & Economy, Vol. 13 No. 1, pp. 32-4.