Tài liệu Kiến thức khoa học tự nhiên-xã hội

 ngày
cần phải có một lượng thức ăn, tuỳ theo
tầm vóc, trọng lượng và mức hoạt động.
Hầu hết chúng ta đều cảm thấy bị xáo trộn
nếu chúng ta bỏ không ăn một bữa và nếu
ta thử không ăn trong 12 tiếng đồng hồ, ta
sẽ thấy rất khó chịu.
Thức ăn cho ta năng lượng để làm việc.
Nó làm cho các tế bào và các mô bị
thương tổn được lành lại. Thực phẩm rất
cần trong việc phát triển cơ thể.
Ta có thể tồn tại được bao lâu nếu không
có thực phẩm để ăn ? Có một số loài thú
có thể trữ thức ăn trong cơ thể của chúng.
Các động vật thuộc loài máu nóng tiêu thụ
thức ăn trữ trong người của chúng một
cách mau lẹ. Một con chó có thể tồn tại
được 20 ngày nếu không có thức ăn. Con
rệp có thể tồn tại được một năm mà không
có thức ăn.
Con người không thể trữ thức ăn trong dạ
dày được. Nếu không ăn một bữa, ta sẽ
cảm thấy yếu mệt. Cần phải có thức ăn để
lưu chuyển máu huyết. Tất cả các thành
phần của máu đều lấy từ thức ăn. Khi máu
thiếu những chất dinh dưỡng, sẽ có một
"tín hiệu" thông qua đường máu, tới trung
tâm bộ não và chúng ta sẽ cảm thấy đói,
muốn ăn.
Có những người tồn tại rất lâu mà không
có thức ăn. Chẳng hạn như Angus
Warvien, người Scotland có thể tồn tại
được 382 ngày mà không ăn gì cả (từ tháng
sáu 1965 đến tháng bảy 1966). Trong thời
gian này, ông ta chỉ uống cà phê, trà nước
lạnh và nước sôđa. Một phụ nữ Nam Phi
có thể tồn tại được 102 ngày, chỉ sống nhờ
nước lã và nước sôđa. Stefan Taylor
người New Zealand tồn tại được 40 ngày
(năm 1970), mỗi ngày chỉ uống một cốc
nước. Những người như thế này có một
khả năng chịu đựng thật là đặc biệt. Người
bình thường , nói chung, có thể tồn tại
được một tuần mà không ăn gì cả.
-------------------------------------------
-------------------
Tóm tắt các sự kiện lớn
trong lịch sử VN
Trước thế kỷ 29 trước CN: Có người
sống ở vùng châu thổ sông Hồng. 
2879-257 trước CN: Thời đại Hồng Bàng
Danh sách 18 đời vua Hùng
1. Kinh Dương Vương 
2. Lạc Long Quân
3. Hùng Lân (Hùng Quốc Vương).
4. Hùng Việt Vương
5. Hùng Hi Vương
6. Hùng Huy Vương
7. Hùng Chiêu Vương
8. Hùng Vị Vương
9. Hùng Định Vương
10. Hùng Uy Vương
11. Hùng Trịnh Vương
12. Hùng Vũ Vương
13. Hùng Việt Vương
14. Hùng Anh Vương
15. Hùng Triều Vương
16. Hùng Tạo Vương
17. Hùng Nghị Vương
18. Hùng Duệ Vương
257 - 207 trước CN: Nhà Thục 
257 trước CN: Thục Phán thắng vua
Hùng thứ 18. Lên ngôi tức là An Dương
Vương.
207 trước CN: An Dương Vương thua
Triệu Đà, phải tự tử tại Thanh Hóa.
207 - 111 trước CN: Nhà Triệu
Triệu Vũ Vương 207 - 137 trước CN
(Triệu Đà)
Triệu Văn Vương (Hồ) 137 - 125 tr CN.
(Cháu Triệu Đà tức con Trọng Thủy)
Triệu Minh Vương (Anh Tề) 125 - 113 tr
CN
Triệu Ai Vương (Hưng) 113 tr - 112 tr
CN.
Triệu Dương Vương (Kiến Đức)112 - 111
tr CN.
111 trước CN Tướng Hán là Lộ Bác Đức
chiếm Nam Việt, bắt giết Lữ Gia và Triệu
Dương Vương, mở đầu thời kỳ Bắc
Thuộc.
111 trước CN - 39: Bắc Thuộc lần thứ
Nhất.
40 - 43: Hai Bà Trưng khởi nghĩa
43 - 544: Bắc Thuộc lần thứ Hai.
248: Bà Triệu khởi nghĩa.
544: Lý Bôn khởi nghĩa, đánh đuổi Tiêu
Tư (nhà Lương), thành lập nước Vạn
Xuân.
544-602: Nhà Tiền Lý
Lý Nam Đế 544 - 549
Triệu Việt Vương 549 - 571 (Triệu
Quang Phục)
Hậu Lý Nam Đế 571 - 602 (Lý Phật Tử)
571: Lý Phật Tử đánh thắng được Triệu
Việt Vương. Việt Vương tự tử.
602: Lý Phật Tử đầu hàng Lưu Phương
(tướng nhà Tùy).
603 - 939: Bắc Thuộc lần thứ Ba.
722: Mai Hắc Đế (Mai Thúc Loan) khởi
nghĩa.
791: Bố Cái Đại Vương (Phùng Hưng)
khởi nghĩa.
906 Khúc Thừa Dụ lên ngôi Tiết Độ
Sứ.
907 Nhà Đường bị diệt. Khúc Thừa Dụ
chết. Con là Khúc Hạo lên thay (907-
917).
917 Khúc Hạo chết. Con là Khúc Thừa
Mỹ lên thay (917-23).
923 Nam Hán đánh chiếm Giao Châu,
bắt được Khúc Thừa Mỹ. Sai Lý Tiến
sang làm Thứ Sử Giao Châu.
931 Dương Diên Nghệ đánh đuổi Lý
Tiến. Tự xưng làm Tiết Độ Sứ.
938 Kiều Công Tiễn giết Dương Diên
Nghệ. Ngô Quyền (rễ Dương Diên Nghệ)
giết Kiều Công Tiễn.
939 Ngô Quyền phá quân Nam Hán trên
sông Bạch Đằng. Bắt đầu thời đại tự chủ.
Nhà Ngô (939-965)
Tiền Ngô Vương (Ngô Quyền) 939 - 944
Dương Tam Kha (Em vợ Ngô Quyền) 945
- 950
Hậu Ngô Vương 950 - 965
944: Ngô Quyền chết. Em vợ là Dương
Tam Kha cướp ngôi.
950: Ngô Xương Văn (con thứ Ngô
Quyền) phế Dương Tam Kha. Rồi lập anh
là Ngô Xương Ngập lên cùng làm vua. Sử
gọi là Hậu Ngô Vương.
954: Thiên Sách Vương (Xương Ngập)
mất.
965: Nam Tấn Vương (Xương Văn) bị
loạn tên bắn chết khi đang dẹp loạn ở
hai thôn Thái Bình. 
965: Bắt đầu loạn 12 sứ quân.
965-967: Loạn 12 sứ quân.
967: Đinh Bộ Lĩnh dẹp xong loạn 12 sứ
quân.
968: Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi (Đinh Tiên
Hoàng)
979: Đinh Tiên Hoàng cùng con trưởng
là Đinh Liễn bị cận thần là Đỗ Thích giết
chết.
979: Quần thần lập Đinh Tuệ làm vua.
Lê Hoàn chuyên quyền. Nguyễn Bặc,
Đinh Điền, Phạm Hạp chống lại Lê
Hoàn, bị thất bại và bị giết.
980: Nhà Tống mang quân xâm chiếm.
Dương Thái Hậu (Vân Nga) cùng tướng
quân Phạm Cự Lượng tôn Lê Hoàn lên
làm vua
981: Lê Hoàn phá quân Tống ở Chi
Lăng. 
982: Lê Hoàn đánh Chiêm Thành.
1005: Lê Hoàn (Đại Hành) mất. Con là
Long Việt nối ngôi. Long Việt làm vua
được 3 ngày thì bị em là Long Đĩnh sai
người đâm chết. Long Đĩnh lên làm vua.
Sử gọi Long Việt là vua Trung Tông.
1009: Lê Long Đĩnh (Ngoạ Triều) mất.
Quần thần tôn Lý Công Uẩn lên làm vua.
Khởi đầu nhà Lý.
Nhà Hậu Lý (1009 - 1225)
Lý Thái Tổ (Công Uẩn) 1010 1028
Lý Thái Tông (Phật Mã) 1028 1054
Lý Thánh Tông (Nhật Tông) 1054 1072
Lý Nhân Tông (Càn Đức) 1072 1127
Lý Thần Tông (Dương Hoán) 1128 1138
Lý Anh Tông (Thiên Tộ) 1138 1175
Lý Cao Tông (Long Cán) 1176 1210
Lý Huệ Tông (Sam) 1211 1225
Lý Chiêu Hoàng (Phật Kim) 1225
1010: Lý Thái Tổ dời đô về Thăng Long.
1028: Lý Thái Tổ mất. Các hoàng tử
tranh ngôi. Lê Phụng Hiểu giúp thái tử
Phật Mã định loạn.
1038: Nùng Tồn Phúc làm phản. Thái
Tông thân chinh đi đánh, bắt được Nùng
Tồn Phúc giết đi.
1041: Nùng Trí Cao (con Tồn Phúc)
xưng đế. Nhà Lý đánh bắt được Trí Cao,
nhưng sau lại thả ra.
1044: Thái Tông đánh Chiêm Thành, bắt
được vua Chiêm là Xạ Đẩu giết đi. Và
bắt được Mỵ Ê.
1048: Trí Cao lại tự xưng đế. Chiếm tám
châu bên Tàu. Sau bị Địch Thanh phá.
1054: Thái Tông chết. Thánh Tông lên
ngôi. Đổi tên nước là Đại Việt. Sai lập
nhà Văn Miếu thờ Khổng Tử và thất thập
nhị hiền.
1069: Thánh Tông đánh Chiêm
Thành. Bắt được vua Chiêm là Chế Cũ.
1075: Nhân Tông mở khoa thi đầu tiên.
1075: Lý Thường Kiệt và Tôn Đản đánh
3 châu (Khâm, Liêm, Ung) bên Tàu.
1076: Mở trường Quốc Tử Giám.
1076: Quân Tống do Quách Quì chỉ huy
sang đánh nước ta, nhưng bị chặn đứng
trên sông Như Nguyệt.
1104: Lý Thường Kiệt đánh Chiêm
Thành.
1138: Thần Tông mất. Anh Tông lên. Nhà
Lý bắt đầu suy.
1141: Thân Lợi làm phản. Vua sai Tô
Hiến Thành đánh dẹp được.
1176: Anh Tông mất. Cao Tông lên.
1208: Có loạn ở kinh thành. Cao Tông
chạy ra ngoài. Thái tử Sam lưu lạc đến
nhà họ Trần ở Tức Mạc. Trần Lý gả con
gái cho. Sau đó Trần Lý mộ quân về kinh
dẹp loạn.
1218: Trần Thừa (con Trần Lý) được
phong làm Phụ Quốc Thái Úy.
1219: Trần Thủ Độ được phong làm Điện
Tiền Chỉ Huy Sứ, tóm thâu quyền hành về
nhà họ Trần.
1224: Huệ Tông (Sam) truyền ngôi cho
con là Phật Kim. Đi tu ở chùa Chân
Giáo.
1224: Phật Kim lên ngôi tức là Lý Chiêu
Hoàng.
1225: Nhà Lý mất sau một cuộc phế lập.
Trần Cảnh (con Trần Thừa) lên ngôi tức
vua Trần Thái Tông.
Nhà Trần (1225 - 1400) 
Trần Thái Tông (Cảnh) 1225 - 1258
Trần Thánh Tông (Hoảng) 1258 - 1278
Trần Nhân Tông (Khâm) 1278 - 1293
Trần Anh Tông (Thuyên) 1293 - 1314
Trần Minh Tông (Mạnh) 1314 - 1329
Trần Hiến Tông (Vượng) 1329 - 1341
Trần Dụ Tông (Hạo) 1341 - 1369
Trần Nghệ Tông (Phủ) 1370 - 1372
Trần Duệ Tông (Kính) 1372 - 1377
Trần Phế Đế (Hiển) 1377 - 1388
Trần Thuận Tông (Ngung) 1388 - 1398
Trần Thiếu Đế (Án) 1398 - 1400
1225: Trần Cảnh lên làm vua. Thủ Độ
giết Huệ Tông.
1228: Nguyễn Nộn dẹp Đoàn Thượng.
Nhưng sau đó Nguyễn Nộn chết. Nhà
Trần dẹp được các cuộc nổi loạn.
1232: Thủ Độ tận diệt họ Lý.
1232: Nhà Trần mở khoa thi Thái Học
Sinh (Tiến Sĩ).
1247: Lần đầu tiên lấy Trạng Nguyên,
Bảng Nhản, Thám Hoa.
1252: Thái Tông đánh Chiêm Thành, bắt
được vua Chiêm.
1257: Mông Cổ đánh nước ta lần thứ I.
1258: Mông Cổ thua trận, rút về. Thái
Tông nhường ngôi cho thái tử lên làm
Thái Thượng Hoàng.
1271 Hốt Tất Liệt xưng Đế, đặt quốc
hiệu là Nguyên. Sai sứ sang nước ta dụ
Thánh Tông sang chầu. Thánh Tông
không đi.
1276 Nguyên đánh chiếm Lâm An. 
1278 Thánh Tông nhường ngôi cho Nhân
Tông. Lên làm Thái Thượng Hoàng.
1279 Nam Tống diệt vong.
1284 Hịch Tướng Sĩ của Trần Hưng Đạo.
1284 - tháng Chạp. Nguyên đánh nước ta
lần thứ 2.
1285 Quân Nguyên thua phải rút về.
1287 Quân Nguyên đánh nước ta lần thứ
3.
1288 Quân Nguyên thua lần 3 phải rút
về.
1294 Trần Quang Khải mất.
1300 Hưng Đạo Vương Trần Quốc Tuấn
mất.
1301 Thượng Hoàng Nhân Tông sang
thăm Chiêm Thành. Hứa gả công chúa
Huyền Trân cho vua Chiêm là Chế Mân.
1306 Vua Chiêm sang cầu hôn. Sính lễ là
2 châu Ô Rí.
1307 Vua Chiêm Chế Mân chết. Vua Anh
Tông sai Trần Khắc Chung đón công
chúa về. Từ đó Việt Chiêm hục hặc với
nhau.
1311 Huệ Võ Vương tiến quân sang
Chiêm bắt Chế Chí. 
1318 Huệ Võ Vương và Phạm Ngũ Lão
tiến quân sang đất Chiêm, đuổi vua
Chiêm là Chế Năng.
1320 Phạm Ngũ Lão mất.
1337 Đánh giặc Ngưu Hống.
1344 Đánh Ai Lao.
1353 Nhà Trần đưa Chế Mộ về Chiêm
Thành làm vua. Nhưng quân Việt bị quân
Chiêm đánh thua. Từ đây, Chiêm bắt đầu
bỏ cống.
1358 Minh Tông mất. Nhà Trần bắt đầu
suy.
1367 Quân nhà Trần lại thua Chiêm
thêm 1 trận nữa.
1368 Minh Thái Tổ khôi phục Trung
Hoa.
1369 Dụ Tông mất, không có con. Nhật
Lễ tiếm ngôi.
1370 Các quan bắt giết Nhật Lễ, tôn
Nghệ Tông lên.
1370 Quân Chiêm Thành vào đánh phá
Thăng Long.
1377 Duệ Tông thân chinh đi đánh
Chiêm Thành, trúng kế "không thành" tử
trận tại Đồ Bàn.
1378 Chiêm Thành lại tiến quân vào
Thăng Long.
1380 Quân Chiêm lại sang cướp phá.
1382 Quân Trần đánh thắng được quân
Chiêm.
1383 Quân Chiêm lại sang.
1389 Chế Bồng Nga lại sang cướp phá.
1390 Chế Bồng Nga trúng đạn tử trận ở
Hoàng Giang.
1396 Hồ Quý Ly ép vua dời đô về Thanh
Hóa.
1400 Hồ Quý Ly phế vua Trần, lập nên
nhà Hồ.
Nhà Hồ (1400 - 1407) 
Hồ Quý Ly 1400
Hồ Hán Thương 1401- 1407
1400 Quân Hồ sang đánh Chiêm Thành,
bất lợi phải rút về.
1402 Hồ Quý Ly lại đánh Chiêm Thành,
chiếm được đất.
1403 Minh Thái Tổ mất. Yên Vương cướp
ngôi cháu tức vua Thành Tổ nhà Minh.
1404 Minh Thành Tổ ngấm nghé chiếm
Đại Việt.
1406 Thành Tổ sai Quốc Công Chu Năng
dẫn quân chiếm Đại Việt. Đi được nửa
đường Chu Năng chết, phó tướng là
Trương Phụ lên thay.
1407 Quân Hồ thua luôn mấy trận. Quý
Lý và Hán Thương bị bắt và giải về Tàu.
Nhà Minh chia Đại Việt làm 17 phủ để
đô hộ.
Hậu Trần (1407 - 1413)
Giản Định Đế 1407 - 1409
Trùng Quang Đế 1409 - 1413
1407 Giản Định Đế (Trần Quỹ) khởi
nghĩa.
1409 Giải Định Đế ghi kỵ giết công thần.
Đặng Dung bỏ đi, sau tôn Trùng Quang
Đế lên làm vua.
1409 Trần Quý Khoách (Trùng Quang
Đế) được Đặng Dung và Nguyễn Cảnh
Dị ủng hộ, lên ngôi ở Hà Tĩnh. Giản
Định Đế bị Trương Phụ bắt, giải về Kìm
Lăng rồi bị giết.
1413 Vua Trùng Quang, Đặng Dung,
Nguyễn Cảnh Dị đều bị bắt và giải về
Kim Lăng. Giữa đường, vua tôi nhảy
xuống biển tự tử. Nhà Hậu Trần dứt.
Thuộc nhà Minh (1414-1427)
1418 Lê Lợi khởi nghĩa ở Lam Sơn
1418 Lê Lợi thua, rút về Chí Linh lần thứ
1.
1419 Lại thua, rút về Chí Linh lần thứ 2.
Lê Lai mặc hoàng bào chịu chết thế cho
Lê Lợi. 
1422 Rút về Chí Linh lần thứ 3.
1424 Bình Định Vương lấy được Nghệ
An. Đánh dấu bước ngoặc mới trong
cuộc kháng chiến.
1425 Quân kháng chiến vây Tây Đô.
1426 Quân kháng chiến vây Đông Đô.
Nhà Minh sai Chinh Di Tướng Quân
Vương Thông sang tiếp viện. Vương
Thông bị quân kháng chiến đánh tan ở
Tụy Động.
1427 Quân viện do Liễu Thăng chỉ huy đi
chặn đánh ở Chi Lăng. Liễu Thăng tử
trận.
1427 Vương Thông xin hoà với Bình
Định Vương để rút quân về. Chấm dứt
thời kỳ thuộc Minh.
Nhà Lê (Hậu Lê) (1428 - 1527) 
Lê Thái Tổ (Lợi) 1428 - 1433
Lê Thái Tông (Nguyên Long) 1433 - 1442
Lê Nhân Tông (Bang Cơ) 1442 - 1459
Lê Thánh Tông (Tư Thành) 1460 - 1497
Lê Hiến Tông (Tăng) 1497 - 1504
Lê Túc Tông (Thuần) 1504
Lê Uy Mục (Tuấn) 1505 - 1509
Lê Tương Dực (Oanh) 1509 - 1516
Lê Chiêu Tông (Ỷ) 1516 - 1524
Lê Cung Hoàng (Xuân) 1524-1527
1428 Lê Lợi lên ngôi vua tức Lê Thái Tổ.
1429 Giết Hữu Tướng Quốc Trần Nguyên
Hãn
1430 Giết Thái Úy Phạm Văn Xảo
1433 Lê Thái Tổ mất. Con là Nguyên
Long lên ngôi tức Thái Tông
1434 Giết Tư khấu Lê Nhân Chú.
1437 Giết Lê Sát. Tháng 12. Giết Lê
Ngân.
1442 Vua đi tuần phía đông. Ghé thăm
Nguyễn Trãi. Đêm ấy vua mất. Triều đình
đổ cho Nguyễn Trãi giết vua. Tru di tam
tộc Nguyễn Trãi.
1446 Lê Thụ, Lê Khả lại đánh Chiêm.
Chiếm được thành Đồ Bàn và bắt được
vua Chiêm là Bí Cai.
1451 Giết Thái Úy Lê Khả và con là Lê
Quát.
1459 Lạng Sơn Vương Nghi Dân cho
người vào cung giết Lê Nhân Tông. 
1460 Nguyễn Xí, Đinh Liệt phế Nghi
Dân, rước Bình Nguyên Vương Tư Thành
lên ngôi, tức vua Thánh Tông.
1470 Nhà Lê lại đánh Chiêm, bắt được
vua là Trà Toàn. Sau đó chia nước
Chiêm làm 3. Chiêm Thành suy yếu từ
đó.
1505 Lê Uy Mục lên ngôi, ham mê tửu
sắc. Nhà Lê bắt đầu suy yếu.
1509 Giản Tu Công giết Lê Uy Mục, rồi
lên ngôi tức vua Tương Dực. Vua Tương
Dực còn tàn ác hơn vua Uy Mục.
1516 Vua Tương Dực bị Trịnh Duy Sản
giết. Sau đó Trịnh Duy Sản lập Quang
Trị lên ngôi được 3 ngày thì bị giết. Sau
đó, Duy Sản lại lập Chiêu Tông lên ngôi.
Trong nước loạn to. Chiêu Tông phải
nhờ Mạc Đăng Dung dẹp loạn. Từ đó,
Đăng Dung nắm giữ quyền hành.
1524 Vua Chiêu Tông thấy Mạc Đăng
Dung chuyên quyền, bèn chạy vào Tây
Kinh, Đăng Dung cho người đuổi theo
giết vua Chiêu Tông, rồi lập người em là
Xuân (tức vua Cung Hoàng) lên thay.
1527 Đăng Dung ép vua truyền ngôi cho
mình, rồi giết vua Cung Hoàng. Nhà Lê
chấm dứt
Nhà Mạc (1527 - 1592) 
Thái Tổ Mạc Đăng Dung 1527 - 1529
Thái Tông Mạc Đăng Doanh 1529 - 1540
Hiến Tông Mạc Phúc Hải 1540 - 1546
Tuyên Tông Mạc Phúc Nguyên 1546 -
1561
Mạc Mậu Hợp 1561 - 1592 
Nam Bắc triều
Nhà Lê trung hưng
Vua Lê Trong thời Nam Bắc triều (1533 -
1592)
Lê Trang Tông 1533 - 1548
Lê Trung Tông 1548 - 1556
Lê Anh Tông 1556 - 1573 
Lê Thế Tông 1573 - 1599
1529 Cựu thần nhà Lê là Nguyễn Kim
dấy binh ở Ai Lao để phò Lê.
1533 Nguyễn Kim tìm được vua Trang
Tông (tên húy là Duy Ninh), mang về lập
làm vua ở Thanh Hóa. Từ đó gọi là Nam
Bắc triều.
1539 Trịnh Kiểm (rể Nguyễn Kim) thắng
quân Mạc.
1543 Quân Lê đến Tây Đô. Tướng Mạc
là Dương Chấp Nhất đầu hàng.
1544 Dương Chấp Nhấu đầu độc Nguyễn
Kim. Nguyễn Kim chết. Trịnh Kiểm nắm
binh quyền.
1548 Trang Tông băng, Trung Tông lên
nối ngôi.
1556 Trung Tông băng, không có con kế
vi. Triều thần lập Duy Bang là cháu của
ông Lê Trừ (anh Lê Lợi) làm vua.
1556 Nguyễn Hoàng vào trấn phía Nam,
mở đầu nhà Nguyễn.
1559 Trịnh Kiểm tiến quân ra Bắc lần
thứ nhất.
1570 Trịnh Kiểm chết. Trịnh Tùng nắm
giữ binh quyền.
1573 Trịnh Tùng giết vua Lê Anh Tông,
lập con là Thế Tông.
1592 Trịnh Tùng tiến binh ra Bắc, bắt
được Mạc Mậu Hợp giết. Nhà Mạc chấm
dứt (Con cháu nhà Mạc còn chạy lên Cao
Bằng được 3 đời nữa).
Họ Mạc ở Cao Bằng 
Mạc Kính Chương (bị bắt 1596)
Mạc Kính Dụng
Mạc Kính Cung
Mạc Kính Khoan
1638 Kính Khoan chết, con là Kính Vũ
lên thay.
1667 Kính Vũ bị bắt. Họ Mạc dứt.
Trịnh - Nguyễn phân tranh 
Lê Kính Tông 1560 - 1619
Lê Thần Tông 1619 - 1643
Lê Chân Tông 1643 - 1649
Lê Thần Tông 1649 - 1662 (làm vua lần
thứ hai)
Lê Huyền Tông 1663 - 1671
Lê Gia Tông 1672 - 1675
Lê Hi Tông 1676 - 1705
Lê Dụ Tông 1706 - 1729
Lê Đế Duy Phương 1729 - 1732
Lê Thuần Tông 1732 - 1735
Lê Ý Tông 1735 - 1740
Lê Hiển Tông 1740 - 1786
Lê Mẫn Đế (Chiêu Thống) 1787 - 1788
Các Chúa Trịnh ở Bắc
Trịnh Tùng 1570 - 1623
Trịnh Tráng 1623 - 1657
Trịnh Tạc 1657 - 1682
Trịnh Căn 1682 - 1709
Trịnh Cương 1709 - 1729
Trịnh Giang 1729 - 1740
Trịnh Doanh 1740 - 1767
Trịnh Sâm 1767 - 17882
Trinh Cán 1782 - 1783 (làm chúa được 2
tháng)
Trịnh Khải 1783 - 1786
Các Chúa Nguyễn ở Nam
Nguyễn Hoàng 1600 - 1613 Chúa Tiên
Nguyễn Phúc Nguyên 1613 1635 Chúa
Sãi
Nguyễn Phúc Lan 1635 - 1648 Chúa
Thượng 
Nguyễn Phúc Tần 1648 - 1687 Chúa
Hiền
Nguyễn Phúc Trăn 1687 - 1691 Chúa
Nghĩa
Nguyễn Phúc Chu 1691 - 1725 Quốc
Chúa
Nguyễn Phúc Trú 1725 - 1738
Nguyễn Phúc Khoát 1738 - 1765
Nguyễn Phúc Thuần 1765 - 1777
1599 Trịnh Tùng xưng vương
1614 Có người Âu Châu sang nước ta.
1623 Trịnh Tùng mất, Trịnh Tráng thay
làm chúa.
1627 Trịnh Nguyễn phân tranh lần I
1630 Trịnh Nguyễn phân tranh lần II
1635 Trịnh Nguyễn phân tranh lần III
1648 Trịnh Nguyễn phân tranh lần IV
1655 phân tranh lần V
1661 phân tranh lần VI
1672 phân tranh lần VII (lần chót)
1693 Chiêm Thành mất nước.
1743 Nguyễn Hữu Cầu (Quận He) khởi
nghĩa.
1751 Hữu Cầu bị bắt.
1765 Chúa Nguyễn Phúc Khoát mất.
Trương Phúc Loan chuyên quyền.
1771 Tây Sơn khởi nghĩa
1774 Quân Trịnh vào đánh miền Nam.
Chiếm Phú Xuân. Chúa Nguyễn phải
chạy vào Nam.
1776 Tây Sơn lấy được Sài Côn.
1777 Tây Sơn hoà với Trịnh, diệt
Nguyễn. Giết chết được Thái Thượng
Vương và Tân Chính Vương.
1780 Nguyễn Phúc Ánh xưng vương, nổi
lên chống lại Tây Sơn.
1782 Tây Sơn phá quân Nguyễn ở Cần
Giờ. Nguyễn Vương chạy ra Phú Quốc
rồi qua Xiêm.
1784 Nguyễn Vương cầu viện quân Xiêm
về giúp nhưng bị Tây Sơn phá tan ở Rạch
Gầm.
1786 Tây Sơn tiến binh ra Bắc diệt họ
Trịnh. Vua Lê Hiển Tông mất, cháu là
Duy Kỳ (Mẫn Đế) lên ngôi. Tây Sơn rút
về, để Nguyễn Hữu Chỉnh ở lại. Hữu
Chỉnh phản Tây Sơn.
1787 Vũ Văn Nhậm bắt giết Hữu Chỉnh.
1787 Nguyễn Vương trở về nước. 
1788 Vua Mẫn Đế (Chiêu Thống) chạy
sang Tàu. Nhà Lê chấm dứt.
1788 Nguyễn Vương chiếm lại được Sài
Côn (Sài Gòn).
1788 Vua Chiêu Thống cầu viện quân
Thanh sang.
1788 Nguyễn Huê lên ngôi vua. 
1789 Vua Quang Trung đại phá quân
Thanh.
1792 Vua Quang Trung mất. Nhà Tây
Sơn bắt đầu suy.
1792 Nguyễn Vương đánh Quy Nhơn lần
thứ 1.
1793 Vua Chiêu Thông mất ở bên Tàu.
Thọ 24 tuổi.
1797 Nguyễn Vương đánh Quy Nhơn lần
thứ 2.
1798 Đánh Quy Nhơn lần thứ 3. 
1800 Tây Sơn vây thành Bình Định. 
1801 Võ Tánh, Ngô Tùng Châu tự tử.
Trần Quang Diệu lấy được thành Bình
Định.
1801 Nguyễn Vương lấy được Phú Xuân.
1802 Nguyễn Vương lấy được Thăng
Long, bắt vua Quang Toản, Trần Quang
Diệu, Bùi Thị Xuân, Võ Văn Dũng, thống
nhất đất nước. Nhà Tây Sơn mất.
1802 Nguyễn Vương lên ngôi hoàng
đế, xưng hiệu là Gia Long, mở đầu nhà
Nguyễn, triều đại phong kiến cuối cùng
của VN.
1804 Nhà Thanh sang phong cho vua Gia
Long làm quốc vuơng, đổi quốc hiệu là
Việt Nam (vua GL xin đặt quốc hiệu là
Nam Việt).
1820 Vua Gia Long mất, con là hoàng tử
Đảm lên ngôi, tức là vua Minh Mạng.
1826 Phan Bá Vành nổi loạn
1833 Lê Duy Lương, Lê Văn Khôi nổi
loạn
1854 Cao Bá Quát nổi loạn.
1858 Pháp đánh Đà Nẳng, nhưng không
chiếm được.
1861 Pháp xoay qua đánh Nam Kỳ, hạ
đồn Kỳ Hòa (Sài Gòn). Gia Định mất.
Pháp thắng thế lấy luôn 3 tỉnh miền
Đông.
1862 Triều đình Huế ký hoà ước Nhâm
Tuất, nhượng 3 tỉnh miền Đông cho
Pháp.
1867 Pháp chiếm luôn 3 tỉnh miền Tây.
Phan Thanh Giản uống thuốc độc tử tử.
Toàn bộ Nam Kỳ bị mất.
1873 Pháp hạ thành Hà Nội lần thứ I.
Nguyễn Tri Phương tử tiết.
1874 Pháp & Việt ký hòa ước năm Giáp
Tuất, chịu quyền bảo hộ của Pháp ở Bắc
Kỳ.
1882 Pháp hạ thành Hà Nội lần thứ 2.
Hoàng Diệu tự vẫn.
1883 Pháp & Việt ký hòa ước năm Quý
Mùi, VN hoàn toàn chịu quyền bảo hộ
của Pháp. Vua Tự Đức băng hà.
1884 Sau một thời gian loạn lạc, vua
Hàm Nghi lên ngôi.
1884 Ký hoà ước Giáp Thân, tương tự
như hoà ước 1883. VN không chịu quyền
bảo hộ của Tàu. Cái ấn của nhà Thanh
được mang ra hủy.
1885 Pháp chiếm kinh thành Huế. Trong
trận này, theo VNSL thì Pháp chết 16
người, bị thương 80. Bên ta chết vài
nghìn người, bao nhiêu tiền của trong
kinh thành đều bị mất cả. Vua Hàm Nghi
chạy ra ngoài lập chiếu Cần Vương.
1885 Pháp lập vua Đồng Khánh lên ngôi
và sai tìm vua Hàm Nghi.
1888 Vua Hàm Nghị bị bắt và bị đày đi
Algerie.