Tìm hiểu cuộc tranh luận của Phan Khôi với Phạm Quỳnh trên diễn đàn báo chí năm 1930

ựng nền quốc học: 
“Sự biện luận để mà phá toan những điều sai 
lầm đó là rất cần cho học giới của ta ngày nay. 
Không có sự ấy thì cái nền “Quốc học” mà tiên 
sanh muốn thành lập được sau nầy, cũng 
không thể nào thành lập nổi” [7, tr. 237]. Phan 
Khôi đồng ý với Phạm Quỳnh khi cho rằng 
tinh thần học vấn của người mình bạc nhược, 
trước kia động đến việc gì thì giở ông Khổng, 
Mạnh, Chu và Trình ra, nay thì giở khoa học 
với luân lý, dân chủ với dân quyền, nhưng mới 
chỉ nghe theo người ta chứ chưa chắc đã hiểu 
đến chỗ tinh vi. Đó là cái bệnh của người học 
là không có tư tưởng “cầu chân” và tìm lấy lẽ 
thật. Thang thuốc chữa căn bệnh học vấn nước 
nhà chính là sự biện luận: “Nay muốn chưa cái 
bịnh ấy, tôi thiết tưởng chẳng có phương thuốc 
gì thần diệu bằng sự biện luận. Bởi sự cãi cọ 
nẩy ra ánh sáng của chơn lý. Nói về sự học của 
cá nhân, còn có nhiều đường; chớ nói về sự 
học của một bọn người, của một dân tộc thì 
ngoài sự biện luận ra, chẳng có tìm cái sự học 
vào đâu được cả” [7, tr. 237]. Với lập luận 
vững chãi, Phan Khôi đã phủ nhận quan điểm 
không tranh luận để tìm sự vui vẻ sầm uất 
trong cõi học thuật của Phạm Quỳnh. 
Theo Phan Khôi, việc thành lập Hội chấn 
hưng quốc học là không cần thiết, vì nước ta 
chưa có nền quốc học thì sao chấn hưng được; 
nước ta chưa có tiêu chuẩn để tinh chọn những 
người có đủ tư cách là hội viên. Phan Khôi cho 
rằng cần phải chia sự học ra chứ không nên 
hợp lại: “Nhờ chia ra phái này phái khác mà 
đối địch cùng nhau, rồi sự học mới mau tấn 
bộ; chớ còn hiệp lại, làm cho cái tư tưởng cả 
nước phải ở dưới một cái quyền nhứt thống 
nào, thì thật là bất lợi, vì cái tư tưởng sẽ cầm 
chừng lại một chỗ mà không nẩy nở ra được” 
[7, tr. 239]. Lập luận này của Phan Khôi vừa 
có lý vừa thể hiện sự tinh ý của ông. Phạm 
Quỳnh muốn tập hợp giới trí thức dưới ngọn 
cờ Hội chấn hưng quốc học. Mục đích lập hội 
là để thống nhất tinh thần và tư tưởng của các 
hội viên. Thông qua hội này, thực dân Pháp sẽ 
dễ bề thâu tóm giới trí thức và biến họ thành 
những nô lệ về tinh thần và tư tưởng, như đã 
từng thành công với Hội Khai trí tiến đức. 
Thay vì lập hội Phan Khôi cho rằng nên 
thành lập một nền học thuật cho nước nhà. Cái gì 
là tư tưởng hủ bại không hợp với thời đại thì tảo 
trừ cho sạch. Cái gì là phải và hay, bất luận của 
xưa hay nay, Đông phương hay Tây phương thì 
đem cống hiến cho mọi người. Việc lập một nền 
học thuật mới hay nền quốc học riêng cho Việt 
Nam phải dựa trên nền tảng ý chí, công sức và trí 
T.V. Nghĩa / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 33-42 
38 
tuệ của số đông chứ không phải là của một vài 
người. Nền quốc học là tổ hợp chứ không phải là 
đơn độc, là phức tạp chứ không phải là thuần 
nhất và cần nhiều thời gian để xây dựng. Kết 
thúc bài báo Phan Khôi một lần nữa nhấn mạnh 
vai trò của biện luận: “Cái óc phê bình không có, 
nghị luận không rành, thì dầu cho ở trong một 
cái hội nào, được tự do bàn bạc, cũng chỉ vâng 
vâng, phải phải mà thôi. Cho nên, nếu muốn thiệt 
hành cái ý kiến lập hội của ông Phạm Quỳnh, lại 
càng phải luyện tập sự biện luận” [7, tr. 241]. 
Không chỉ tranh luận về học thuật, Phan 
Khôi còn lật tẩy mưu toan chính trị của Phạm 
Quỳnh. Năm 1930, tình hình chính trị ở Việt 
Nam đột ngột căng thẳng, trước tiên là cuộc 
khởi nghĩa Yên Bái, sau là phong trào cộng 
sản. Toàn quyền Đông Dương Pasquier buộc 
phải tiến hành cải cách chính trị nhằm xoa dịu 
sự phẫn nộ của dân chúng. Phạm Quỳnh trở 
thành quân cờ chính trị trong tay Pasquier. 
Thành lập một nghị viện bù nhìn ở Đông 
Dương nằm trong gói cải cách chính trị của 
Pasquier. Phan Khôi viết bài “Hội đồng kiểu 
mới” để đả kích Phạm Quỳnh. Theo Phan 
Khôi, trước đây các thành viên trong hội đồng 
cũ chỉ biết nói “vâng” và “dạ”, nhưng từ khi có 
nghị viện mới thì bị câm. Sự im lặng của Phạm 
Quỳnh trong nghị viện mới khiến mọi người 
tưởng ông bị câm, sau khi nghe ông diễn 
thuyết bài “Người nhà quê An Nam” mới biết 
ông không bị câm. Phan Khôi dí dỏm nhận xét 
thì ra diễn thuyết là một việc, còn làm nghị 
viên nín lặng là một việc; làm nghị viên nín 
thinh chưa chắc là có hại, nói lung tung thì cái 
hại nhiều hơn [3, tr. 84]. Trong bài “Có phải 
câm đâu!”, Phan Khôi đả kích mối quan hệ lén 
lút và bất chính giữa thực dân Pháp và Phạm 
Quỳnh. Ông kể một tích chuyện hài ở bên 
Trung Quốc. Chuyện kể rằng có một ông Cha 
thường bị mất rượu lễ và nghi chú Trùm xơi 
mất, nhưng chính Cha cũng đang quan hệ bí 
mật bất chính với cô vợ xinh đẹp của chú 
Trùm. Vậy nên Cha và Trùm đành phải câm 
lặng [8, tr. 89]. 
Năm 1930, Phạm Quỳnh viết bài “Vers 
une Constitution” (Thử nghĩ về vấn đề lập 
hiến) đăng trên tờ France Indochine. Phạm 
Quỳnh yêu cầu chính quyền bảo hộ thực hành 
điều ước năm 1884, trả lại quyền nội trị lại cho 
nhà vua. Tư tưởng lập hiến của Phạm Quỳnh 
vấp phải sự chống đối quyết liệt của phe đối 
lập trong Nghị viện Bắc Kỳ, đứng đầu là 
Nguyễn Văn Vĩnh. Huỳnh Thúc Kháng gửi 
một bức thư phản đối tư tưởng lập hiến của 
Phạm Quỳnh lên tận Toàn quyền Đông Dương 
Pasquier. Trong bài “Trở lại vấn đề lập hiến”, 
Phan Khôi gọi hiến pháp mới của Phạm Quỳnh 
là “hiến pháp tam giác” bởi nó dựa trên sự 
phân quyền giữa bảo hộ, vua và dân. Ông cho 
rằng quan hệ giữa nước lớn với nước nhỏ mà 
điều ước đã không vững thì cái hiến pháp do 
nước lớn đặt ra cũng không thể vững được. 
Theo Phan Khôi, nếu người Pháp trả lại quyền 
nội trị cho nhà vua theo hiến pháp mới thì chưa 
chắc nhà vua thực thi lập hiến. Nhà vua có thể 
sử dụng quyền đó để đàn áp những người 
chống đối. Từ việc ba quan đại thần đề nghị 
chính phủ bảo hộ trao quyền nội trị cho nhà 
vua theo điều ước năm 1884 để triều đình có 
đủ quyền đàn áp những kẻ chống đối, Phan 
Khôi nhận xét: “Coi vậy thì biết chắc rằng sau 
khi Nam triều được quyền ấy rồi, chỉ dùng mà 
trị bọn phản đối chớ không dùng mà lập hiến” 
[9, tr. 405]. Nhận xét này của Phan Khôi rất có 
lý. Vụ bạo động Yên Bái và cuộc đấu tranh của 
giai cấp công nông năm 1930 đã làm cho nền 
cai trị của Pháp ở Việt Nam bị lung lay mạnh 
mẽ. Chúng muốn hợp lực cùng Nam triều để 
trấn áp các cuộc nổi dậy của dân chúng. Vì vậy 
chúng mớm miệng cho Phạm Quỳnh đòi trao 
quyền nội trị cho nhà vua dưới danh nghĩa lập 
hiến. Bài viết này của Phan Khôi ra đời vào 
T.V. Nghĩa / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 33-42 39 
tháng 10 năm 1930, đây cũng là thời điểm Xô 
viết Nghệ Tĩnh ra đời. Các lực lượng của Pháp 
và Nam triều đang đổ dồn về Nghệ Tĩnh để 
đàn áp quần chúng. Phan Khôi ngầm vạch mặt 
Phạm Quỳnh đã tiếp tay cho Pháp và Nam 
triều chống lại nhân dân trong vỏ bọc lập hiến. 
Trong bài “Trung - Bắc kỳ sẽ có đảng 
Lập hiến”, Phan Khôi cho rằng cái hiến pháp 
tam giác của Phạm Quỳnh có tính chất bị động 
“cái hiến pháp mà ông Quỳnh ao ước đây là bị 
động. Nghĩa là vua và dân An Nam không thiết 
chi tới hết, tự chánh phủ Bảo hộ kêu mà rằng: 
Đây nầy, chúng tôi đặt ra đây một cái hiến 
pháp, cho chúng tôi, cho Bệ hạ, và cho bá tánh 
các ngươi đây” [10, tr. 690]. Phạm Quỳnh đã 
bắt không đúng căn bệnh hiện tại của xã hội 
Việt Nam: “Ông Phạm Quỳnh, giá cho ổng 
làm thầy thuốc thì ổng chữa bịnh đi sai hết. 
Chuyến mới rồi đây, dân Trung-Bắc nổi lên là 
có ý đòi cái nầy cái kia cho phần họ; chớ còn 
vua An Nam có hề đòi cái gì đâu, vậy mà ông 
mong nhà nước Pháp trả quyền nội trị cho 
vua? Có phải là bịnh đau một đàng mà ổng 
chữa cho một ngả chăng?” [10, tr. 690]. Phan 
Khôi ngầm phê phán tư tưởng chia rẽ lãnh thổ 
dân tộc của Phạm Quỳnh: “Cái nước “Việt 
Nam tam giác lập hiến” của ổng sau nầy đó, 
ổng nói phân minh rằng: hai chữ “Việt Nam” 
ấy chỉ là Trung kỳ và Bắc kỳ mà thôi. Nếu vậy 
thì Nam kỳ ta chỉ là xứ Nam kỳ, chớ không có 
thuộc về quốc gia nào hết” [10, tr. 691]. Phan 
Khôi châm biếm Nam Kỳ có đảng Lập hiến 
gần mười năm rồi mà chưa có hiến pháp, 
Trung-Bắc Kỳ chưa có đảng Lập hiến dễ hồ lại 
có hiến pháp trước. 
Trong bài “Ông Huỳnh Thúc Kháng bỏ 
mất cái Bóp phơi”, Phan Khôi mỉa mai chuyện 
trước kia Nguyễn Bá Trác xin vua Khải Định 
lập hiến pháp không được dư luận chú ý, 
nhưng Phạm Quỳnh khởi xướng lập hiến thì 
gây được tiếng vang lớn trong dư luận. Tại 
cuộc họp của Viện dân biểu Bắc Kỳ và Trung 
Kỳ, quan Thủ hiến người Pháp nói về lập hiến 
giống hệt như Phạm Quỳnh nói. Theo Phan 
Khôi một là cả hai người có chung quan điểm, 
hai là quan Thủ hiến nói theo Phạm Quỳnh, ba 
là Phạm Quỳnh là cái loa của quan Thủ hiến. 
Phan Khôi cho rằng không phải ngẫu nhiên mà 
Phạm Quỳnh viết ba bài liền về vấn đề lập hiến 
ở Trung Kỳ và Bắc Kỳ, trong đó bài thứ ba lại 
chuyên nói về vấn đề giáo dục quốc dân. Cái 
khôn ăn người của Phạm Quỳnh ở chỗ nói lập 
hiến nhưng biết xoáy sâu vào vấn đề giáo dục 
để tôn lên cái uy thế học giả của mình. Phan 
Khôi dự đoán Phạm Quỳnh sẽ có bóp phơi 
(porte feuille, bộ trưởng) là Bộ trưởng Bộ học: 
“Đừng nói xa nói gần nữa, nói châm bẫm phứt 
mau nghe, rằng: sau đây nếu Trung Bắc kỳ 
quả lập hiến được, mà ông Phạm Quỳnh không 
cầm cái bóp phơi bộ giáo dục trong tay, không 
kêu được bằng “cụ thượng Học”, thì tôi, Thông 
Reo, người viết bài này xin đoan đầu, nghĩa là 
bấy giờ sẽ đem tôi ra mà chém đi!” [11, tr. 728-
tr. 729]. Theo Phan Khôi nếu Huỳnh Thúc 
Kháng không viết thư phản đối chính sách lập 
hiến của Phạm Quỳnh, và biết làm thơ ca tụng 
chính sách lập hiến thì chắc chắn sẽ có bóp phơi. 
Huỳnh Thúc Kháng từng được bầu vào Viện dân 
biểu Trung Kỳ, nhưng đã từ chức khi thấy đây là 
một tổ chức bù nhìn của thực dân Pháp. Phan 
Khôi mượn ông để đả kích Phạm Quỳnh lấy lập 
hiến để trục lợi cá nhân. Hoàng Tích Chu đăng 
lại bài này của Phan Khôi trên tờ Đông Tây tuần 
báo, với phụ đề “Tiếng của Thông Reo” và 
hưởng ứng bằng bài hài đàm “Còn cái bóp phơi 
của tôi, bác Thông Reo?”. Thiết Khẩu Nhi (Ngô 
Tất Tố) hưởng ứng thêm bằng bài “Ông Thông 
Reo tiết lộ việc bí mật của ông Phạm Quỳnh” 
đăng trên tờ Phổ thông. 
Năm 1930, những bài báo của Phạm 
Quỳnh ít bàn về văn hóa mà thiên về chính trị. 
Để vạch trần âm mưu chính trị núp dưới vỏ 
T.V. Nghĩa / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 33-42 
40 
bọc chuyên tâm văn hóa của của Phạm Quỳnh, 
Phan Khôi viết bài “Học giả với chánh trị: 
Ông Phạm Quỳnh toan cầm cái mâu hôm 
nay mà đâm cái thuẫn của mình hôm trước”. 
Phan Khôi nhận xét Phạm Quỳnh là người hay 
thay đổi ý kiến: “Ông ấy hồi đầu khuynh 
hướng về quân chủ, khúc giữa ngả về dân chủ, 
nay lại muốn quay lộn lại về quân chủ (chỉ nhờ 
có một chút lập hiến làm cho ông có vẻ tấn tới 
hơn xưa)” [12, tr. 429]. Theo Phan Khôi, sự 
thay đổi tư tưởng mau chóng của Phạm Quỳnh 
là do mâu thuẫn chứ không phải do tiến hóa. 
Trong bài “Đọc sách có cảm”, Phạm Quỳnh 
nói những người phụng sự quốc gia có hai 
khuynh hướng một là về phương diện chính trị 
thì làm cho nước được độc lập tự do; hai là lo 
bồi bổ nền văn hóa, chuyên công bảo tồn quốc 
hồn, quốc túy để cho dân tộc khỏi bị đồng hóa 
với kẻ mạnh. Trong hai khuynh hướng này thì 
trọng văn hóa hơn, vì văn hóa là cái căn bản của 
một nước và làm chính trị không khéo sẽ mắc sai 
lầm. Với sự lựa chọn khôn ngoan và đắc sách đó 
nên Phạm Quỳnh đã chuyên về đường trứ thơ, 
lập ngôn để bồi bổ cho văn hóa nước nhà trong 
một thời gian dài, nhưng bỗng nhiên ông thay đổi 
quan điểm. Phan Khôi châm biếm sự đổi thay đó 
như sau: “Mùa nóng ở Hà Nội chưa đổi sang 
mùa lạnh, mà cái “hơi” của ông Phạm Thượng 
Chi đã khác” [12, tr. 431]. Trong một bài báo 
trên tờ France Indochine, Phạm Quỳnh phê phán 
quan điểm của Julien Benda, một văn sĩ và nhà 
phê bình Pháp, khi cho rằng văn nhân học sĩ chỉ 
nên để mình vào coi tục, đừng chen vào vòng 
chính trị là nơi có những sự cạnh tranh nhỏ nhen 
và trái với thiên chức của mình. Julien Benda cho 
rằng nước dù có mất nhưng họ vẫn coi là thường, 
vì trên mọi quốc gia, dân tộc vẫn có một tổ quốc 
chung chân chính. Theo Phan Khôi quan điểm 
này hoàn toàn khớp với tư tưởng trọng văn hóa 
hơn chính trị mà Phạm Quỳnh theo đuổi từ lâu, 
thế mà ông đã bẻ bút phê phán cái tư tưởng của 
Julien Benda là hẹp hòi. Phạm Quỳnh lấy ví dụ 
Bạch Cư Dị ở Trung Hoa và Nguyễn Công Trứ ở 
Việt Nam đều là những bậc văn nhân hiếm có, là 
đại thần có công trị nước yên dân; làm học giả 
văn nhân phải như hai ông này mới đáng gọi là 
đi hết thiên chức của mình và nghĩa vụ đối với xã 
hội. Theo Phan Khôi, hai ông mà Phạm Quỳnh 
dẫn ra là những nhà chính trị trứ danh, trái ngược 
với chủ trương của Phạm Quỳnh trước đó rồi. 
Phan Khôi đặt một giả thuyết đầy hàm ý châm 
biếm: “Có lẽ, bởi bài trước viết trong khi sách 
Nho giáo ra đời, thì ông Phạm đứng về mặt chủ 
trì văn hóa; còn bài viết này sau khi cái thai lập 
hiến vừa tượng ra, thì ông đứng về mặt chánh trị 
chăng?” và khuyên nhủ Phạm Quỳnh: “Muốn 
văn hóa thì muốn, muốn chánh trị thì muốn, cái 
chỗ chúng tôi kỳ vọng cho ông chỉ là làm cái gì 
cho nên hình cái nấy mà thôi. Chẳng nên hình, 
thà không có” [12, tr. 432]. 
Nhân dịp tờ Phổ thông có bài phê bình 
Phạm Quỳnh, Phan Khôi viết bài “Phổ thông 
phê bình ông Phạm Quỳnh” để đả kích thêm. 
Theo Phan Khôi, Phạm Quỳnh được làm nghị 
viên không phải do dân chúng bầu, mà là do 
chính phủ ủy nhiệm. Người ta tung ra tin đồn 
Phạm Quỳnh sẽ được bầu làm Nghị trưởng, 
nên tờ Phổ thông đăng bài kích bác Phạm 
Quỳnh. Báo cho rằng làm chính trị mà hay 
thay đổi ý kiến như Phạm Quỳnh thì không có 
lợi cho thời cuộc, không nên bầu làm Nghị 
trưởng. Theo báo, lúc mới làm ở tờ Nam 
phong, Phạm Quỳnh được thưởng “Hàn lâm 
trứ tác” nên ông đưa lên bìa báo hàng chữ này 
thật to, sau đó khuynh về hướng dân chủ và 
bây giờ thình lình lại hướng về quân chủ lập 
hiến. Phổ thông kết luận Phạm Quỳnh “coi gió 
bỏ buồm”, Phan Khôi cho đó là người biết “tùy 
thời” như Khổng Tử, biết học Lương Khải 
Siêu theo kiểu: “Tôi chẳng sợ lấy thằng tôi 
ngày hôm nay mà khiêu chiến với thằng tôi 
ngày hôm qua” [1, tr. 474-tr. 475]. 
T.V. Nghĩa / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 33-42 41 
Phan Khôi chẳng ngại đả kích mối quan hệ 
giữa Phạm Quỳnh và Pasquier qua bài “Nhà 
trứ thuật Pierre Pasquier”. Theo Phan Khôi, 
cuốn sách L’Annnam d’Autrefois (Nước Nam 
xưa) của Pasquier là một công trình khảo cứu 
các phong tục cổ của nước Việt Nam từ trước 
khi người Tây tới. Cuốn sách này được Phạm 
Quỳnh giới thiệu trên tờ Nam phong với tên là 
Cổ Việt Nam. Phan Khôi nhận xét về cái 
duyên của hai nhà văn hóa đó như sau: “Hai 
người lại có duyên gặp gỡ cùng nhau, chẳng 
những gần mắt mà lại gần lòng”. Ông mỉa mai 
mối quan hệ chính trị giữa Pasquier và Phạm 
Quỳnh: “Bắt đầu từ tháng Janvier năm 1930, 
Bắc kỳ có việc rối loạn, kế đến Nam Trung kỳ. 
Trong khi đó quan Toàn quyền, tức là nhà trứ 
thuật năm xưa, đương lo bấn trống chiến để 
mà cứu chữa, chưa kịp bày ra chánh kiến chi 
mới mẻ, thì ông chủ bút Nam Phong, người 
giới thiệu Cổ Việt Nam ngày nọ, bỗng phát ra 
một cái nghị luận lớn như trời, xin nước Pháp 
trả quyền lại cho vua An Nam, lý hành điều ước 
1884. Cha chả là bợm thật” [13, tr. 765]. 
Nhìn chung, với hơn 10 bài viết Phan Khôi là 
người công kích Phạm Quỳnh nhiều nhất trên 
diễn đàn báo chí năm 1930. Qua từng bài viết, 
ông đã vạch trần từ bản chất con người cho đến 
những toan tính chính trị của Phạm Quỳnh. Ông 
chỉ đích danh Phạm Quỳnh là đại diện của nhóm 
học phiệt muốn chuyên chế dư luận; lật tẩy vỏ 
bọc chuyên tâm văn hóa để mưu lợi chính trị của 
Phạm Quỳnh; chỉ ra cho dư luận thấy những vấn 
đề đòi lập hiến cho nước Nam, đòi trả lại quyền 
nội trị cho nhà vua, đòi xét lại hiệp ước 1884, lập 
hội chấn hưng quốc học không phải là biểu hiện 
yêu nước mà là mưu lợi cá nhân của Phạm 
Quỳnh. Ông nói rõ Phạm Quỳnh là cái loa tuyên 
truyền cho chính sách cai trị của thực dân Pháp. 
Bị Phan Khôi quật cho những đòn chí tử, tả tơi 
trên báo chí và bẽ mặt trước công chúng, nhưng 
Phạm Quỳnh không có cách nào chống đỡ được. 
Bản lĩnh Phan Khôi được thể hiện rõ qua chính 
lời nói của ông: “Tôi ở trong xã hội nầy chẳng có 
một chút danh vị gì như các ổng hết. Ở trong 
làng báo, tôi cũng chỉ là một anh viết báo dạo, 
chẳng có được cái địa vị chủ bút hoặc trợ bút 
như người ta. Nhưng tôi có cái óc độc lập, tự do, 
tôi lại có chút can đảm đủ mà mở miệng làm 
thông ngôn cho chơn lý, cho nên, hễ tôi thấy trái 
là tôi nói. Tôi biết tôi làm việc nầy là nguy hiểm 
cho tôi. Đó, chưa chi đã thấy họ ó lên mà gieo 
tiếng dữ, toan làm hại tôi rồi. Dầu vậy, tôi tha hồ 
cho họ làm gì thì làm, tôi chẳng hề kêu van họ 
mà cũng chẳng hề cầu cứu với ai. Tôi đã nói, tôi 
đứng được thì tôi đứng; không thì tôi ngã. Tôi 
mà đáng ngã thì cũng nên để họ xô ngã cho rồi, 
tốt hơn là đưa cái mặt dày ra mà đứng trong vũ 
trụ!” [14, tr. 369]. 
Tài liệu tham khảo 
[1] Lại Nguyên Ân, Phan Khôi các tác phẩm đăng báo 
năm 1930, Nxb. Hội nhà văn, Hà Nội, 2006. 
[2] Ngô Đức Kế, “Luận về chính học cùng tà thuyết: 
Quốc văn, Kim Vân Kiều, Nguyễn Du”, báo Hữu 
thanh, số 21, 1924. 
[3] Nguyễn Văn Trung, Trường hợp Phạm Quỳnh, 
Nxb. Nam Sơn, Sài Gòn, 1975 
[4] Phạm Quỳnh: “Trả lời bài “Cảnh cáo học phiệt” của 
Phan Khôi tiên sinh”, báo Phụ nữ tân văn, số 67, 
ngày 28-3-1930, in trong Lại Nguyên Ân, sđd. 
[5] Huỳnh Thúc Kháng, “Chánh học cùng tà thuyết có 
phải là vấn đề quan hệ chung không? Chiêu tuyết 
những lời bài báng cho một chí sĩ mới qua đời”, báo 
Tiếng dân, ngày 17-9-1930, in trong Lại Nguyên 
Ân, sđd. 
[6] Phan Khôi, “Đọc bài “chiêu tuyết cho một nhà chí 
sĩ” của ông Huỳnh Thúc Kháng”, báo Trung lập, số 
6266 (7-10-1930), 6267 (8-10-1930), 6268 (9-10-
1930) , in trong Lại Nguyên Ân, sđd. 
[7] Phan Khôi, “Về cái ý kiến lập hội “Chấn hưng quốc 
học” của ông Phạm Quỳnh”, báo Phụ nữ Tân văn, 
số 70, ngày 18-9-1930, in trong Lại Nguyên Ân, 
sđd 
[8] Tân Việt, “Hội đồng kiểu mới”, báo Thần chung, số 
289, ngày 7-1-1930, in trong Lại Nguyên Ân, sđd. 
T.V. Nghĩa / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Khoa học Xã hội và Nhân văn, Tập 30, Số 1 (2014) 33-42 
42 
[9] Phan Khôi, “Trở lại vấn đề lập hiến”, Trung lập, số 
6270, ngày 11-10-1930, in trong Lại Nguyên Ân, 
sđd. 
[10] Phan Khôi, “Trung - Bắc Kỳ sẽ có đảng Lập hiến”, 
báo Trung lập, số 6236, ngày 2-9-1930, in trong Lại 
Nguyên Ân, sđd. 
[11] Thông Reo, “Ông Huỳnh Thúc Kháng bỏ mất cái 
Bóp phơi”, Trung lập, số 6261, ngày 1-10-1930, in 
trong Lại Nguyên Ân, sđd. 
[12] [Phan Khôi, “Học giả với chánh trị: Ông Phạm 
Quỳnh toan cầm cái mâu hôm nay mà đâm cái 
thuẫn của mình hôm trước”, báo Trung lập, số 
6288, ngày 1-11-1930, in trong Lại Nguyên Ân, 
sđd. 
[13] Thông Reo, “Nhà trứ thuật Pierre Pasquier”, báo 
Trung lập, số 6288, ngày 1-11-1930, in trong Lại 
Nguyên Ân, sđd. 
[14] Phan Khôi, “Tôi công kích ông Nguyễn Phan Long 
cũng như tôi công kích ông Phạm Quỳnh, “Hội 
đồng phiệt cũng như “Học phiệt””, báo Trung lập, 
số 6201 (21-7-1930), 6204 (24-7-1930), 6211 (1-8-
1930), in trong Lại Nguyên Ân, sđd.. 
An Insight into the Arguments Between Phan Khôi and Phạm 
Quỳnh on Vietnamese Press Forum in 1930 
Trần Viết Nghĩa 
VNU University of Social Sciences and Humanities, 
336 Nguyễn Trãi Road, Thanh Xuân Dist., Hanoi, Vietnam 
Abstract: Phan Khôi and Phạm Quỳnh in 1930 had several polemic articles on the press forum on 
polical, literary and academic subjects. Due to the concern of the majority of public opinion in society, 
these arguments soon had gone beyond the individual framework and become a common forum for a 
part of Vietnamese intellectuals. Through these arguments, readers can be able to understand not only 
the opposition between Phạm Quỳnh and Phan Khôi in terms of their characters and political 
viewpoints, but also the attitude of a part of Vietnamese intellectuals toward the country’s burning issues. 
Keywords: Phan Khôi, Phạm Quỳnh, argument, press, 1930.