Ảnh hưởng của chăm sóc cận thu hoạch và thời gian thu hái tới chất lượng và khả năng bảo quản quả bưởi Bằng Luân - Đoan hùng

ã b−ëi t−¬i cung cÊp 
cho ng−êi tiªu dïng ®Þa ph−¬ng vμ kh¸ch du 
lÞch trong dÞp TÕt Nguyªn §¸n vμ Héi §Òn 
Hïng, rÊt cÇn c¸c kü thuËt b¶o qu¶n míi kÐo 
dμi thêi gian tån tr÷ qu¶ trong nhiÒu th¸ng. 
Bªn c¹nh ®ã, chÊt l−îng qu¶ ban ®Çu ®ßi hái 
Ảnh hưởng của chăm sóc cận thu hoạch và thời gian thu hái tới chất lượng và khả năng bảo quản... 
26 
ph¶i ®¶m b¶o. Tuy nhiªn chÊt l−îng vμ tuæi 
thä b¶o qu¶n qu¶ sau thu ho¹ch l¹i phô 
thuéc nhiÒu vμo c¸c kü thuËt ch¨m sãc ë 
kh©u tr−íc thu ho¹ch, ®Æc biÖt lμ giai ®o¹n 
cËn thu ho¹ch. §èi víi b−ëi B»ng Lu©n, hiÖn 
vÉn ch−a cã kÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ t¸c ®éng 
cña viÖc ch¨m sãc cËn thu ho¹ch ®Õn chÊt 
l−îng vμ kh¶ n¨ng b¶o qu¶n qu¶ sau thu 
ho¹ch. 
V× lý do nªu trªn, môc tiªu cña nghiªn 
cøu nμy lμ ®¸nh gi¸ ¶nh h−ëng cña ch¨m sãc 
cËn thu ho¹ch tíi qu¸ tr×nh chÝn vμ kh¶ 
n¨ng b¶o qu¶n qu¶ b−ëi B»ng Lu©n. 
2. VËT LIÖU Vμ PH¦¥NG PH¸P 
 NGHI£N CøU 
2.1. Nguyªn vËt liÖu 
Gièng b−ëi B»ng Lu©n trång t¹i x· B»ng 
Lu©n, huyÖn §oan Hïng, tØnh Phó Thä ®−îc 
ch¨m sãc trong giai ®o¹n cËn thu ho¹ch b»ng 
c¸ch phun bãn qua l¸ dung dÞch axÝt 
gibberelic (20 ppm) vμ ph©n bãn l¸ TM5-C 
(15 - 20 ml/10 lÝt n−íc) kÕt hîp víi TM- siªu 
canxi (15 -20 ml/10 lÝt n−íc). Hai chÕ phÈm 
ph©n bãn l¸ nμy do C«ng ty Thiªn Minh, Tp 
HCM s¶n xuÊt. TM5-C cã chøa N (10%); K2O 
(40%); MgO (5,5%); Zn (3,5%). TM- siªu canxi 
cã chøa N (5%); CaO (25%); MgO (1,5%) vμ 
c¸c vi l−îng Cu, Fe, Zn, Mn (620 ppm). Chi 
tiÕt vÒ thμnh phÇn vμ c¸ch sö dông c¸c s¶n 
phÈm nμy ®−îc nªu t¹i trang web: 
www.thienminhvn.com. 
2.2. Ph−¬ng ph¸p bè trÝ thÝ nghiÖm ch¨m 
 sãc cËn thu ho¹ch 
Chän 3 v−ên cña c¸c hé gia ®×nh c¸ch xa 
nhau, mçi v−ên chän 8 c©y. TÊt c¶ c¸c c©y 
®Òu cã tuæi trªn 20 n¨m vμ trªn 70 qu¶/c©y. 
§¸nh sè c©y tõ 1 ®Õn 24. §¸nh sè qu¶ tõ 1 
®Õn 70 trªn mçi c©y. Tæng sè qu¶ phôc vô cho 
thÝ nghiÖm lμ 1.680 qu¶. T¹i mçi hé sö dông 
4 c©y ®èi chøng (nhãm A) vμ 4 c©y thÝ 
nghiÖm (nhãm B). Khi qu¶ b¾t ®Çu chuyÓn 
mμu, thùc hiÖn phun thuèc kÝch thÝch t¨ng 
tr−ëng GA3, ph©n bãn l¸ TM 5-C vμ TM- siªu 
canxi cho 4 c©y thÝ nghiÖm ë mçi hé. Tæng sè 
lÇn phun lμ 3, trong ®ã hai lÇn ®Çu phun 
phèi hîp c¶ ba lo¹i, trong lÇn thø ba chØ 
phun 2 lo¹i ph©n TM-5C vμ TM- canxi. B¾t 
®Çu ch¨m sãc ®ît mét vμo 10/10/2007, mçi 
®ît c¸ch nhau 10 - 15 ngμy cho ®Õn tr−íc 
ngμy thu ho¹ch kho¶ng 2 tuÇn. NÒn ch¨m 
sãc cña ng−êi trång kh«ng ®−îc tiÕn hμnh 
mμ chØ dùa hoμn toμn vμo ®iÒu kiÖn tù nhiªn 
vÒ thæ nh−ìng vμ thêi tiÕt trong thêi gian 
tiÕn hμnh thÝ nghiÖm. 
2.3. Ph−¬ng ph¸p lÊy mÉu 
§Ó ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña ch¨m sãc ®Õn 
chÊt l−îng qu¶, ®· tiÕn hμnh lÊy mÉu 11 lÇn 
trong 70 ngμy, 5 - 10 ngμy lÊy mét lÇn, b¾t 
®Çu tõ ngμy thø 200 ®Õn 270 sau ®Ëu qu¶ tõ 
c¶ hai nhãm c©y cña c¶ 3 hé. Thêi gian lÊy 
mÉu thùc hiÖn trong hai vô 2007 vμ 2008. §Ó 
thùc hiÖn thÝ nghiÖm b¶o qu¶n, qu¶ ®−îc thu 
ho¹ch vμo ngμy 20/12/2007 (sau 270 ngμy ®Ëu 
qu¶). B−ëi nguyªn liÖu sau khi ®−a vÒ phßng 
thÝ nghiÖm ®−îc ph©n lo¹i, röa s¹ch, diÖt nÊm 
bÖnh b»ng xö lý n−íc nãng kÕt hîp chÊt diÖt 
nÊm. Sau ®ã sö dông chÕ phÈm t¹o mμng vμ 
b¶o qu¶n ë nhiÖt ®é th−êng trong thêi gian 12 
tuÇn (21 ± 4oC, RH 80 ± 5%). Trong thÝ 
nghiÖm b¶o qu¶n ®· sö dông chÕ phÈm t¹o 
mμng d¹ng nhò t−¬ng s¸p carnauba vμ 
polyethylene (ViÖn C¬ ®iÖn n«ng nghiÖp vμ 
C«ng nghÖ sau thu ho¹ch s¶n xuÊt). 
2.4. C¸c ph−¬ng ph¸p ph©n tÝch vμ ®¸nh 
 gi¸ chÊt l−îng qu¶ 
C¸c chØ tiªu chÊt l−îng qu¶ b−ëi ®· sö 
dông gåm: 
1- Hμm l−îng dÞch qu¶ 
2- Hμm l−îng chÊt r¾n hoμ tan tæng sè 
 (TSS) 
3- Hμm l−îng axit chuÈn ®é tæng sè (TA) 
4- Tû lÖ TSS/TA 
5- Tû lÖ rông qu¶ 
6- Tæn thÊt khèi l−îng trong b¶o qu¶n 
7- Tû lÖ thèi háng trong b¶o qu¶n. 
Nguyễn Duy Lâm, Phạm Cao Thăng 
27 
Kü thuËt ph©n tÝch vμ ®o l−êng tiÕn 
hμnh theo AOAC hoÆc theo TCVN (NguyÔn 
Duy L©m vμ TrÇn Mü Ngμ, 2008). C¸c sè 
liÖu ph©n tÝch ®−îc xö lý theo hÖ thèng ph©n 
tÝch thèng kª SAS 610. Ph©n tÝch gi¶ thiÕt 
thèng kª theo ANOVA vμ c¸c gi¸ trÞ trung 
b×nh ®−îc so s¸nh b»ng LSD ë møc P < 0,05. 
3. KÕT QU¶ Vμ TH¶O LUËN 
3.1. T¸c ®éng cña ch¨m sãc cËn thu ho¹ch 
 tíi ®é chÝn vμ chÊt l−îng qu¶ 
KÕt qu¶ nghiªn cøu sù biÕn ®æi vÒ hμm 
l−îng dÞch qu¶ ë hai nhãm c©y cã (nhãm B) vμ 
kh«ng ch¨m sãc cËn thu ho¹ch (nhãm A) ®èi 
víi b−ëi B»ng Lu©n nªu ë h×nh 1. NhËn thÊy, 
tû lÖ dÞch qu¶ ®Òu t¨ng lªn trong thêi gian lÊy 
mÉu tõ 200 ngμy ®Õn 270 ngμy sau ®Ëu qu¶. 
§èi víi b−ëi B»ng Lu©n, ë nhãm kh«ng ch¨m 
sãc, hμm l−îng dÞch qu¶ b¾t ®Çu ®¹t gi¸ trÞ 
cao nhÊt t¹i ngμy 220 (sau ®Ëu qu¶). Sù biÕn 
®æi kh«ng ®¸ng kÓ sau ®ã kho¶ng 30 ngμy 
(®Õn ngμy thø 250). Tõ thêi ®iÓm nμy, hμm 
l−îng dÞch qu¶ b¾t ®Çu gi¶m râ rÖt. §èi víi 
c«ng thøc c©y cã ch¨m sãc, sù biÕn ®æi hμm 
l−îng dÞch qu¶ bÞ chËm l¹i, nh−ng vÉn ®¹t gi¸ 
trÞ cao nhÊt ë ngμy thø 240 t−¬ng ®−¬ng víi 
qu¶ nhãm c©y ®èi chøng. Thêi gian Ýt biÕn ®æi 
®Õn tËn ngμy thø 270. KÕt qu¶ nghiªn cøu sù 
biÕn ®æi vÒ hμm l−îng chÊt r¾n hßa tan tæng 
sè (TSS, tÝnh theo 0Bx) ë hai nhãm c©y cã 
(nhãm B) vμ kh«ng ch¨m sãc cËn thu ho¹ch 
(nhãm A) ®èi víi b−ëi B»ng Lu©n nªu trªn 
h×nh 2. Víi b−ëi B»ng Lu©n, hμm l−îng TSS 
ë c¶ 2 nhãm c©y ®Òu cã sù t¨ng dÇn. Hμm 
l−îng TSS cña c©y cã ch¨m sãc t¨ng chËm 
h¬n cña c©y ®èi chøng, chøng tá t¸c ®éng cña 
ch¨m sãc cËn thu ho¹ch ®· k×m h·m qu¸ 
tr×nh chÝn cña qu¶. §Õn thêi ®iÓm ®Ønh vô 
cña b−ëi B»ng Lu©n (220 - 225 ngμy sau ®Ëu 
qu¶), hμm l−îng TSS cña qu¶ ë c¸c c©y ®èi 
chøng ®· ®¹t ®Õn sù æn ®Þnh, trong khi c¸c 
qu¶ trªn c©y ch¨m sãc cã hμm l−îng TSS vÉn 
thÊp h¬n nhiÒu. 
KÕt qu¶ x¸c ®Þnh chØ tiªu hμm l−îng 
axit chuÈn ®é tæng sè (TA) ®−îc biÓu diÔn ë 
h×nh 3. Axit h÷u c¬ lμ thμnh phÇn quan 
träng cña qu¶ tham gia vμo qu¸ tr×nh oxi 
ho¸-khö vμ qu¸ tr×nh h« hÊp vμ lμ nguån 
n¨ng l−îng dù tr÷ trong qu¶. Qu¸ tr×nh 
chuyÓn ho¸ axit h÷u c¬ khi chÝn qu¶ lμ qu¸ 
tr×nh ®Æc biÖt quan träng. Do ®ã hμm l−îng 
axit h÷u c¬ tæng sè gi¶m dÇn trong qu¸ tr×nh 
chÝn ë c¶ hai nhãm qu¶ ®èi víi gièng b−ëi 
B»ng Lu©n. Nh−ng tèc ®é gi¶m ë giai ®o¹n 
®Çu cña c«ng thøc ®èi chøng (kh«ng ch¨m 
sãc) diÔn ra m¹nh h¬n so víi c«ng thøc cã 
ch¨m sãc. Sau kho¶ng 250 ngμy, sù kh¸c 
biÖt vÒ hμm l−îng axit gi÷a hai c«ng thøc 
kh«ng cßn. Nh− vËy, khi b−ëi chÝn th× hμm 
l−îng ®−êng t¨ng lªn cßn hμm l−îng axit 
gi¶m dÇn. 
34
36
38
40
42
200 205 210 215 220 225 230 240 250 260 270
Thời gian thu hái (ngày)
H
àm
 lư
ợn
g 
dị
ch
 q
uả
 (%
)
Cây không chăm sóc
Cây chăm sóc
8
8.5
9
9.5
10
10.5
200 205 210 215 220 225 230 240 250 260 270
Thời gian thu hái (%)
H
àm
 lư
ợn
g 
ch
ất
 r
ắn
 h
òa
 ta
n 
(0
Bx
)
Cây không chăm sóc
Cây chăm sóc
H×nh 1. BiÕn ®æi tØ lÖ dÞch qu¶ (%) 
cña qu¶ trªn nhãm c©y kh«ng ch¨m sãc 
vμ ch¨m sãc b»ng GA, TM-5C 
vμ TM- siªu canxi 
H×nh 2. BiÕn ®æi hμm l−îng chÊt r¾n 
hoμ tan tæng sè cña qu¶ trªn nhãm c©y 
kh«ng ch¨m sãc vμ ch¨m sãc b»ng GA, 
TM-5C vμ TM- siªu canxi 
Ảnh hưởng của chăm sóc cận thu hoạch và thời gian thu hái tới chất lượng và khả năng bảo quản... 
28 
ChØ sè chÝn TSS/TA lμ chØ tiªu quan 
träng ®−îc dïng ®Ó ®¸nh gi¸ sù biÕn ®éng 
cña hμm l−îng ®−êng vμ axit trong qu¶. Tû 
sè nμy t¨ng chøng tá hμm l−îng ®−êng t¨ng, 
hμm l−îng axit gi¶m ®i hoÆc ng−îc l¹i. Sù 
biÕn ®éng cña chØ sè TSS/TA cña b−ëi B»ng 
Lu©n ®−îc thÓ hiÖn qua h×nh 4 cho thÊy, tû 
lÖ TSS/TA ë c¶ 2 nhãm c©y ®Òu t¨ng dÇn 
nh−ng tèc ®é t¨ng cña c«ng thøc kh«ng ch¨m 
sãc nhanh h¬n so víi c«ng thøc cã ch¨m sãc. 
§iÒu nμy còng chøng tá qu¸ tr×nh chÝn cña 
b−ëi ®èi chøng diÔn ra nhanh h¬n b−ëi ®−îc 
ch¨m sãc. Tû lÖ TSS/TA ë c«ng thøc ®èi 
chøng b¾t ®Çu gi¶m râ rÖt tõ ngμy thø 260 ë 
c¶ hai gièng b−ëi, trong khi nhê cã ch¨m sãc 
mμ tû lÖ nμy chØ vÉn ®−îc duy tr× ë ngμy 270. 
Sù biÕn ®éng cña chØ sè TSS/TA lμ ®iÒu tÊt 
nhiªn khi chØ sè TSS t¨ng lªn, cßn TA gi¶m 
xuèng trong qu¸ tr×nh chÝn cña qu¶ b−ëi. 
Khi ®¸nh gi¸ c¸c chØ tiªu ë nhãm c©y 
kh«ng ch¨m sãc, nhËn thÊy r»ng thêi gian 
thu h¸i tèi −u ®èi víi b−ëi B»ng Lu©n lμ 220 - 
225 ngμy. T¹i thêi ®iÓm thu h¸i ®ã, hμm 
l−îng dÞch qu¶ ®¹t 40%, hμm l−îng chÊt r¾n 
hoμ tan tæng sè (TSS) vμ tû sè gi÷a gi¸ trÞ nμy 
trªn hμm l−îng axit cña qu¶ b−ëi lÇn l−ît lμ 
10,34oBrix vμ 18,7oBrix. Trong tr−êng hîp cÇn 
thu ho¹ch ®Ó b¸n sím v× lý do kinh tÕ, kÕt 
qu¶ nghiªn cøu cña ®Ò tμi nμy khuyÕn c¸o chØ 
nªn sím tèi ®a 15 ngμy tr−íc thêi ®iÓm thu 
h¸i tèi −u, tøc lμ kho¶ng cuèi th¸ng 10. NÕu 
tÝnh tõ lóc ®Ëu qu¶ th× thêi gian kho¶ng 205 - 
210 ngμy. Trong kho¶ng thêi gian thu h¸i 
sím ®ã, c¸c chØ tiªu cña qu¶ b−ëi ch−a ®¹t gi¸ 
trÞ cùc ®¹i, nh−ng ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ vμ 
tiªu chuÈn cña mét sè quèc gia. 
Qua ph©n tÝch qu¶ cña hai nhãm c©y 
còng nhËn thÊy r»ng, viÖc ch¨m sãc c©y b−ëi 
B»ng Lu©n b»ng GA3 vμ ph©n vi l−îng ë giai 
®o¹n cËn thu ho¹ch kh«ng t¹o nªn sù kh¸c 
biÖt vÒ chÊt l−îng dinh d−ìng cña qu¶ b−ëi ë 
c©y ch¨m sãc vμ c©y kh«ng ch¨m sãc, nh−ng 
cã t¸c dông râ rÖt trong viÖc lμm chËm qu¸ 
tr×nh chÝn cña qu¶. Qu¶ ë nhãm c©y kh«ng 
®−îc ch¨m sãc cã thÓ “neo” trªn c©y ®−îc 
thªm kho¶ng 20 - 25 ngμy (ngμy thø 250). 
Qu¶ ë nhãm c©y ®−îc ch¨m sãc cã thÓ “neo” 
thªm kho¶ng 40 - 45 ngμy (®Õn ngμy thø 270 
sau ®Ëu qu¶). Qua thùc tÕ chóng t«i nhËn 
thÊy khi thu h¸i qu¶ sau 40 ngμy b−ëi vÉn 
®¶m b¶o chÊt l−îng c¶m quan, cã mïi th¬m 
m¹nh cña tinh dÇu, vÞ ngät dÞu, nhiÒu n−íc, 
tÐp b−ëi dßn kh«ng bÞ n¸t. ë c©y ch¨m sãc 
b×nh th−êng ®Õn thêi ®iÓm nμy ®· bÞ vá 
mÒm, mμu vμng h¬n, nhiÒu qu¶ cã tÐp kh«. 
3.2. T¸c ®éng cña ch¨m sãc cËn thu ho¹ch 
 tíi tû lÖ rông qu¶ 
KÕt qu¶ theo dâi tû lÖ rông qu¶ trong 
niªn vô b−ëi 2007 - 2008 ®−îc nªu ë b¶ng 1. 
0.06
0.075
0.09
0.105
0.12
200 205 210 215 220 225 230 240 250 260 270
Thời gian thu hái (ngày)
H
àm
 lư
ợn
g 
ax
it 
hữ
u 
cơ
 (%
)
Cây không chăm sóc
Cây chăm sóc
12
14
16
18
20
200 205 210 215 220 225 230 240 250 260 270
Thời gian thu hái (ngày)
TS
S/
T
A
Cây không chăm sóc
Cây chăm sóc
H×nh 3. BiÕn ®æi hμm l−îng axit (%) 
cña dÞch qu¶ nhãm c©y kh«ng ch¨m sãc 
vμ ch¨m sãc b»ng GA, TM-5C 
vμ TM- siªu canxi 
H×nh 4. BiÕn ®æi TSS/TA cña dÞch qu¶ 
trªn nhãm c©y kh«ng ch¨m sãc vμ 
ch¨m sãc b»ng GA, TM-5C vμ 
TM- siªu canxi 
Nguyễn Duy Lâm, Phạm Cao Thăng 
29 
B¶ng 1. Sù thay ®æi tû lÖ rông qu¶ cña b−ëi B»ng Lu©n do t¸c ®éng 
cña ch¨m sãc cËn thu ho¹ch trong niªn vô 2007 - 2008 
Tỷ lệ quả rụng 
(%) Thời gian sau đậu quả 
(ngày) 
Cây không chăm sóc Cây có chăm sóc 
210 (30/10/07) 1,35 0 
220 (10/11/07) 1,35 1,35 
230 (20/11/07) 2,47 1,35 
240 (30/11/07) 4,74 2,46 
250 (10/12/07) 5,32 2,87 
260 (20/12/07) 11,36 4,32 
270 (30/12/07) 17,87 5,08 
280 (10/1/2008) 28,10 7,00 
Qu¶ rông t¹i thêi ®iÓm x¸c ®Þnh (280 
ngμy sau ®Ëu qu¶) lμ tæng sè qu¶ bÞ rông 
tÝnh gép tõ ®Çu vô ®Õn thêi ®iÓm ®ã. Tû lÖ 
qu¶ rông cña mçi c©y ®−îc tÝnh riªng, sau ®ã 
tÝnh gi¸ trÞ trung b×nh tõ tÊt c¶ c¸c c©y. Sè 
l−îng qu¶ bÞ rông bao gåm rông tù nhiªn 
nh−ng chñ yÕu lμ rông khi thu h¸i do t¸c 
®éng c¬ häc. Nh÷ng qu¶ rông khi h¸i vÉn cã 
gi¸ trÞ kinh tÕ nh−ng kh«ng ®−îc chän ®Ó 
b¶o qu¶n. §èi víi c¶ hai nhãm c©y ®èi chøng 
vμ cã ch¨m sãc, tû lÖ rông t¹i thêi gian thu 
h¸i tèi −u (220 - 230 ngμy) vμ sau ®ã 20 - 25 
ngμy (250 ngμy) lμ kh«ng ®¸ng kÓ (d−íi 5%). 
Nh−ng vμo thêi gian khi qu¶ cã ®é giμ tõ 260 
ngμy trë ®i th× tû lÖ nμy t¨ng lªn râ rÖt ë 
nhãm c©y ®èi chøng kh«ng ®−îc ch¨m sãc. 
Khi qu¶ cã ®é giμ 280 ngμy sau ®Ëu qu¶, tû 
lÖ rông qu¶ cña c©y ®èi chøng lμ qu¸ nhiÒu. 
T¹i thêi gian nμy, qu¶ ®· qu¸ chÝn vμ thêi tiÕt 
®· l¹nh (®Çu th¸ng 12 ©m lÞch) lμ nguyªn 
nh©n khiÕn cho qu¶ bÞ rông nhiÒu. 
Nhê cã ch¨m sãc cËn thu ho¹ch, tû lÖ 
rông qu¶ ®Òu gi¶m m¹nh. T¹i thêi ®iÓm 280 
ngμy, tû lÖ nμy chØ kho¶ng 7%. Nh− vËy, khi 
xÐt theo tiªu chÝ qu¶ rông, nÕu lÊy mèc 220 -
230 ngμy lμ thêi gian thu h¸i tèi −u th× qu¶ 
b−ëi B»ng Lu©n cã thÓ kÐo dμi thªm 20 - 25 
ngμy. Khi ch¨m sãc cËn thu ho¹ch, thêi gian 
thu h¸i sÏ kÐo dμi thªm kho¶ng 45 - 50 ngμy, 
cßn nÕu kÐo dμi thªm th× tû lÖ rông qu¶ sÏ 
t¨ng lªn lμm ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ kinh 
doanh vμ chÊt l−îng qu¶ do tæn th−¬ng c¬ 
häc. C¸c t¸c ®éng cña GA3 vμ ph©n bãn vi 
l−îng tr−íc thu ho¹ch ®· ®−îc nhiÒu nghiªn 
cøu trªn thÕ giíi c«ng bè (McDonald, 1987; 
Harminder, 1981). 
3.3. T¸c ®éng cña ch¨m sãc cËn thu ho¹ch 
 tíi kh¶ n¨ng b¶o qu¶n qu¶ b−ëi 
 B»ng Lu©n 
C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy, viÖc sö 
dông GA3, TM-5C vμ TM- siªu canxi ®· cã 
hiÖu qu¶ lμm chËm qu¸ tr×nh chÝn vμ lμm 
gi¶m tû lÖ qu¶ rông. Nhê ®ã, qu¶ b−ëi trªn 
c©y cã thÓ b¶o qu¶n ®−îc kho¶ng 1,5 th¸ng 
(40 - 45 ngμy). VÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu lμ 
nh÷ng qu¶ thu ho¹ch muén do ch¨m sãc cËn 
thu ho¹ch cã kh¶ n¨ng b¶o qu¶n dμi ngμy 
hay kh«ng. §Ó tiÕn hμnh thÝ nghiÖm b¶o 
qu¶n, qu¶ cã ®é giμ thu h¸i 270 ngμy sau khi 
®Ëu qu¶, tøc lμ ®· neo qu¶ 1,5 th¸ng trªn c¸c 
c©y cã ch¨m sãc (TN) vμ c¸c c©y kh«ng ch¨m 
sãc (§C). C¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ gåm: biÕn ®æi 
khèi l−îng (%), biÕn ®æi hμm l−îng chÊt r¾n 
hßa tan (oBrix) vμ biÕn ®æi hμm l−îng axit 
(%) (H×nh 5, 6 vμ 7). 
Ảnh hưởng của chăm sóc cận thu hoạch và thời gian thu hái tới chất lượng và khả năng bảo quản... 
30 
0
4
8
12
16
20
0 2 4 6 8 10 12
Thời gian bảo quản (Tuần)
H
ao
 h
ụt
 k
hố
i l
ượ
ng
 (%
)
Cây không chăm sóc
Cây chăm sóc
H×nh 5. Sù biÕn ®æi møc tæn thÊt khèi l−îng tù nhiªn trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n 
Tõ h×nh 5 cã thÓ nhËn thÊy, tæn hao 
khèi l−îng tù nhiªn cña c¸c mÉu b−ëi qu¶ 
B»ng Lu©n ®Òu cã xu h−íng t¨ng dÇn. Tuy 
nhiªn, nÕu so víi c¸c mÉu ®èi chøng kh«ng 
ch¨m sãc th× tæn hao khèi l−îng ë c¸c mÉu cã 
ch¨m sãc gi¶m ®i nhiÒu. Së dÜ cã sù biÕn ®æi 
tû lÖ tæn thÊt khèi l−îng thÊp h¬n ë c«ng 
thøc thÝ nghiÖm lμ do sù kh¸c nhau vÒ ®é 
chÝn cña qu¶. 
Trªn thùc tÕ, qu¶ ®−îc ch¨m sãc vÉn 
®ang trong giai ®o¹n thu h¸i phï hîp, trong 
khi ®ã qu¶ kh«ng ®−îc ch¨m sãc ®· qu¸ 
chÝn. 
Hμm l−îng TSS ®−îc nªu ë b¶ng 2 cho 
thÊy, TSS cña c¶ hai c«ng thøc b−ëi b¶o 
qu¶n ®Òu t¨ng dÇn trong qu¸ tr×nh b¶o 
qu¶n. Sù gia t¨ng cña TSS kh«ng chøng tá 
qu¶ b−ëi chÝn thªm v× b−ëi lμ lo¹i qu¶ h« hÊp 
kh«ng ®ét biÕn, mμ sù biÕn ®æi nμy chñ yÕu 
do sù mÊt n−íc cña qu¶. Tuy nhiªn, do b−ëi 
®−îc b¶o qu¶n b»ng c¸ch phñ mμng nªn sù 
mÊt n−íc ë møc chÊp nhËn. Sù t¨ng nhÑ cña 
TSS lμm cho qu¶ t¨ng ®é ngät. Sù kh¸c biÖt 
vÒ TSS cña c¶ hai c«ng thøc qu¶ b−ëi ®−îc 
ch¨m sãc kh¸c nhau tr−íc thu ho¹ch lμ 
kh«ng ®¸ng kÓ trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n. 
0.04
0.05
0.06
0.07
0.08
0 2 4 6 8 10 12
Thời gian bảo quản (Tuần)
H
àm
 lư
ợn
g 
ax
it 
hữ
u 
cơ
 (%
) Cây không chăm sóc
Cây chăm sóc
10
15
20
25
30
0 2 4 6 8 10 12
Thời gian bảo quản (Tuần)
T
SS
/T
A
Cây không chăm sóc
Cây chăm sóc
H×nh 6. BiÕn ®æi hμm l−îng 
axit tæng sè cña dÞch qu¶ 
trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n 
H×nh 7. BiÕn ®æi tû sè TSS/TA
cña dÞch qu¶ trong qu¸ tr×nh
b¶o qu¶n 
Nguyễn Duy Lâm, Phạm Cao Thăng 
31 
B¶ng 2. Hμm l−îng chÊt r¾n hßa tan cña b−ëi B»ng Lu©n trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n 
Thời gian bảo quản (tuần) 
Công thức chăm sóc 
0 2 4 6 8 10 12 
Quả của cây không chăm sóc 10,3 10,5 10,9 11,2 11,5 11,8 12,0 
Quả của cây chăm sóc 10,3 10,7 10,9 11,0 11,2 11,4 11,9 
Hμm l−îng axit chuÈn ®é tæng sè (H×nh 6) 
gi¶m dÇn trong qu¸ tr×nh b¶o qu¶n. Së dÜ 
nh− vËy lμ v× khi b¶o qu¶n axit bÞ ph©n hñy 
dÇn thμnh c¸c hîp chÊt cã khèi l−îng ph©n 
tö nhá h¬n. Axit h÷u c¬ tuy chØ chiÕm hμm 
l−îng t−¬ng ®èi nhá trong l−îng chÊt tan cña 
dÞch qu¶, nh−ng sÏ tham gia vμo c¸c ph¶n 
øng oxy hãa khö trong qu¶, cïng víi ®−êng 
t¹o nªn vÞ hμi hßa cho qu¶; ph¶n øng víi 
r−îu t¹o ra este t¹o nªn h−¬ng th¬m ®Æc 
tr−ng cña qu¶ t−¬i. KÕt qu¶ ph©n tÝch cho 
thÊy, hμm l−îng axit h÷u c¬ cña b−ëi thÝ 
nghiÖm cao h¬n so víi b−ëi ®èi chøng, ngay ë 
thêi ®iÓm thu ho¹ch vμ t¨ng dÇn cho ®Õn khi 
kÕt thóc thÝ nghiÖm b¶o qu¶n, mÆc dï sù 
kh¸c biÖt nμy lμ kh«ng lín. 
KÕt qu¶ x¸c ®Þnh tû lÖ TSS/TA ®−îc nªu 
ë h×nh 7. §©y lμ chØ sè biÓu diÔn ®é chÝn cña 
qu¶. NÕu TSS/TA cμng t¨ng th× qu¶ cμng 
chÝn. ë ®©y khi b¶o qu¶n, hμm l−îng chÊt 
r¾n hoμ tan tæng sè (TSS) t¨ng dÇn vμ axit 
tæng sè (%) gi¶m dÇn, nh− vËy chØ sè TSS/TA 
cã xu h−íng t¨ng dÇn. MÆt kh¸c, hμm l−îng 
TSS cña c¶ hai c«ng thøc kh«ng kh¸c nhau, 
nh−ng v× hμm l−îng axit cña c«ng thøc TN 
cao h¬n nªn tû sè cña TN cao h¬n §C. 
KÕt qu¶ x¸c ®Þnh tû lÖ thèi háng qu¶ 
®−îc thÓ hiÖn ë b¶ng 3 cho thÊy, tû lÖ thèi 
háng cña c¶ hai lo¹i qu¶ t¨ng dÇn theo thêi 
gian b¶o qu¶n. Tuy nhiªn, møc ®é h− háng 
cña b−ëi §C lín h¬n so víi b−ëi tõ c©y ®−îc 
ch¨m sãc. Sù h− háng cña c«ng thøc ch¨m 
sãc chØ ®−îc ph¸t hiÖn ë tuÇn thø 8 vμ tû lÖ 
thèi háng sau 12 tuÇn b¶o qu¶n chØ lμ 3,4%. 
Cßn b−ëi c«ng thøc kh«ng ch¨m sãc ®· bÞ 
thèi háng tõ 4 tuÇn vμ tû lÖ h− háng sau 12 
tuÇn lμ 7,8%. Theo c¸c nghiªn cøu ®· c«ng 
bè trªn qu¶ cã mói vμ mét sè lo¹i qu¶ kh¸c, 
GA3 cã t¸c dông trÎ hãa c¸c tÕ bμo biÓu b× vá 
lμm t¨ng gi¸ trÞ b¶o vÖ cña vá (Echverria vμ 
Ismail, 1987). C¸c lo¹i ph©n nh− ®¹m, kali 
khi sö dông hîp lý ®· cã t¸c dông tèt trong 
viÖc lμm dμy líp vá qu¶ b−ëi khi ®−îc xö lý ë 
giai ®o¹n tr−íc thu ho¹ch (Al-Doori vμ cs., 
1990), v× vËy lμm t¨ng søc ®Ò kh¸ng cña qu¶ 
vμ h¹n chÕ ®−îc sù x©m nhiÔm cña vi sinh 
vËt trªn bÒ mÆt vá qu¶. 
4. KÕT LUËN Vμ KIÕN NGHÞ 
- Thêi gian thu h¸i tèi −u cña b−ëi B»ng 
Lu©n lμ 220 - 225 ngμy, t−¬ng øng víi tuÇn 
thø hai cña th¸ng 11 d−¬ng lÞch. Trong 
tr−êng hîp cÇn thu ho¹ch ®Ó b¸n sím, chØ 
nªn thu tèi ®a 15 ngμy tr−íc thêi ®iÓm thu 
h¸i tèi −u ®· nªu. 
- B−ëi qu¶ B»ng Lu©n, t¹i thêi ®iÓm thu 
h¸i tèi −u cã tû lÖ dÞch qu¶ ®¹t 40%, hμm 
l−îng chÊt r¾n hoμ tan tæng sè lμ 10,34 vμ tû 
sè cña gi¸ trÞ nμy trªn hμm l−îng axit dÞch 
qu¶ lμ 18,7. 
- Ch¨m sãc c©y vμ qu¶ b−ëi B»ng Lu©n 
giai ®o¹n cËn thu ho¹ch b»ng GA3 kÕt hîp 
víi ph©n bãn l¸ TM-5C vμ TM- siªu canxi cã 
t¸c dông lμm chËm qu¸ tr×nh chÝn cña qu¶. 
Qu¶ kh«ng ®−îc ch¨m sãc chØ cã thÓ “neo” 
trªn c©y ®−îc 20 - 25 ngμy, trong khi qu¶ 
®−îc ch¨m sãc cã thÓ “neo” ®−îc 45 - 50 
ngμy. 
- Nhê cã ch¨m sãc cËn thu ho¹ch mμ tû 
lÖ qu¶ bÞ rông khi thu ho¹ch ë thêi ®iÓm 270 
ngμy sau ®Ëu qu¶ gi¶m tõ kho¶ng 18% cßn 
kho¶ng 5%. Do vËy, khi kh«ng tiÕn hμnh 
ch¨m sãc cËn thu ho¹ch, kh«ng nªn thu 
ho¹ch qu¸ muén ®Ó tr¸nh ¶nh h−ëng ®Õn 
hiÖu qu¶ kinh doanh vμ chÊt l−îng qu¶. 
Ảnh hưởng của chăm sóc cận thu hoạch và thời gian thu hái tới chất lượng và khả năng bảo quản... 
32 
- Sù biÕn ®æi chÊt l−îng, tæn thÊt khèi 
l−îng tù nhiªn vμ tû lÖ thèi háng cña qu¶ 
thu h¸i muén tõ c¸c c©y ®−îc ch¨m sãc cËn 
thu ho¹ch diÔn ra chËm vμ Ýt h¬n so víi 
nh÷ng c©y kh«ng ®−îc ch¨m sãc trong cïng 
®iÒu kiÖn vÒ thêi gian thu h¸i vμ b¶o qu¶n. 
Trong sè c¸c biÕn ®æi ®ã, viÖc ch¨m sãc ®· cã 
t¸c dông râ rÖt nhÊt lμ lμm gi¶m tû lÖ hao 
hôt khèi l−îng qu¶ vμ tû lÖ h− háng trong 
b¶o qu¶n. 
TμI LIÖU THAM KH¶O 
Al-Doori, A., Hanna, K.R., Daoud, D.A., 
Shakir, I.A. (1990). The effect of 
gibberellic acid and storage temperature 
on the quality of cv. Mahaley orange. 
Mesopotamia J. Agric. 22(2), 45-47. 
Echverria, E.D., Ismail, M.L (1987). 
Changes in sugars and acids of citrus 
fruits during storage. Proc. Fla. Sta. Hort. 
Soc. 100, 50-52. 
Harminder Kaur, Chanana, Y.R., Kapur, S. 
(1991). Effect of growh regulators on 
gramulation and fruit quality of sweet 
orange cv. “Mosambi”. Indian J. Hort. 48, 
224-227. 
NguyÔn Duy L©m, TrÇn Mü Ngμ (2008). 
Nghiªn cøu t¸c dông cña mét sè chÕ phÈm 
t¹o mμng composit HPMC-Lipid trong b¶o 
qu¶n qu¶ cam. Kû yÕu Héi nghÞ KH toμn 
quèc hãa sinh vμ sinh häc ph©n tö phôc vô 
n«ng, sinh, y häc vμ CNTP, th¸ng 10/2008; 
NXB. Khoa häc kü thuËt Hμ Néi, 322-326. 
McDonald, R.E., Shaw, P.E., Greany, P.D., 
Hatton, T.T.,Wilson, C.W. (1987). Effect of 
GA on certain physical and chemical 
properties of grapefruit. Trop. Sci. 27, 17 - 22. 
Së Khoa häc & C«ng nghÖ Phó Thä (2006). 
B¸o c¸o tæng hîp kÕt qu¶ thùc hiÖn dù ¸n 
“X¸c lËp vμ qu¶n lý quyÒn ®èi víi tªn gäi 
xuÊt xø “§oan Hïng” cho s¶n phÈm b−ëi 
qu¶ cña tØnh Phó Thä”. 
Nguyễn Duy Lâm, Phạm Cao Thăng 
33