Bài giảng Cơ kỹ thuật - Chương 4: Cơ cấu bánh răng - Trương Quang Trường

CƠ KỸ THUẬTGV: ThS. TRƯƠNG QUANG TRƯỜNGKHOA CƠ KHÍ – CÔNG NGHỆTRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TP.HCM- 2 -Cơ Kỹ ThuậtChương 4CƠ CẤU BÁNH RĂNG- 3 -I. ĐẠI CƯƠNG VỀ TRUYỀN ĐỘNG BÁNH RĂNG1. Khái niệm và phân loạia) Khái niệm: Cơ cấu bánh răng là cơ cấu có khớp cao dùng để biến đổi hoặc truyền chuyển động theo nguyên tắc ăn khớp trực tiếp giữa hai khâu- 4 -I. ĐẠI CƯƠNG VỀ TRUYỀN ĐỘNG BÁNH RĂNG1. Khái niệm và phân loạib) Phân loại:- Theo vị trí tương đối giữa hai trục quay: bánh răng nội tiếp và bánh răng ngoại tiếp.Ăn khớp nội tiếpĂn khớp ngoại tiếp- 5 -I. ĐẠI CƯƠNG VỀ TRUYỀN ĐỘNG BÁNH RĂNG1. Khái niệm và phân loạib) Phân loại:+ Theo sự phân bố của răng trên BR: BR răng thẳng, BR răng xoắn (nghiêng), BR răng chữ V.- 6 -I. ĐẠI CƯƠNG VỀ TRUYỀN ĐỘNG BÁNH RĂNG1. Khái niệm và phân loạib) Phân loại:+ Theo biên dạng răng: BR thân khai, BR xyclôít, BR Nô-vi-cốp.Đường thân khaiBR thân khai- 7 -I. ĐẠI CƯƠNG VỀ TRUYỀN ĐỘNG BÁNH RĂNG1. Khái niệm và phân loạib) Phân loại:+ Theo biên dạng răng: BR thân khai, BR xyclôít, BR Nô-vi-cốp.Đường Epy-xycloitĐường Hypo-xycloit- 8 -I. ĐẠI CƯƠNG VỀ TRUYỀN ĐỘNG BÁNH RĂNG1. Khái niệm và phân loạib) Phân loại:+ Theo biên dạng răng: BR thân khai, BR xyclôít, BR Nô-vi-cốp.Bánh răng Nô-vi-cốp- 9 -I. ĐẠI CƯƠNG VỀ TRUYỀN ĐỘNG BÁNH RĂNG1. Khái niệm và phân loạib) Phân loại:+ Theo tính chất chuyển động: cặp BR phẳng, cặp BR không gianTrục vít – bánh vít- 10 -I. ĐẠI CƯƠNG VỀ TRUYỀN ĐỘNG BÁNH RĂNG1. Khái niệm và phân loạib) Phân loại:+ Theo hình dạng BR: BR trụ, BR cônBR nónBR trụ chéoBR nón chéoTrục vít – bánh vít- 11 -I. ĐẠI CƯƠNG VỀ TRUYỀN ĐỘNG BÁNH RĂNG2. Định lý ăn khớpTỉ số truyền Định lý cơ bản về ăn khớp: Để tỉ số truyền cố định, đường pháp tuyến chung của một cặp biên dạng phải luôn cắt đường nối tâm tại một điểm cố định Vòng lăn+ P là tâm ăn khớp+ Hai vòng tròn và lăn không trượt lên nhau, gọi là vòng lăn, các bán kính được ký hiệuI. ĐẠI CƯƠNG VỀ TRUYỀN ĐỘNG BÁNH RĂNG2. Định lý ăn khớp- 12 -- 13 -I. ĐẠI CƯƠNG VỀ TRUYỀN ĐỘNG BÁNH RĂNG3. Ăn khớp thân khaiĐường thân khai: Cho đường thẳng  lăn không trượt trên vòng tròn (O, r0)bất kỳ điểm M nào thuộc  sẽ vạch nên một đường cong gọi là đường thân khai. Vòng tròn gọi là vòng cơ sởTính chất của đường thân khaiCác đường thân khai của một vòng tròn là những đường cách đều nhau và có thể chồng khít lên nhau. Khoảng cách giữa các đường thân khai bằng đoạn cung chắn giữa các đường thân khai trên vòng cơ sở Đường thân khai không có điểm nào nằm trong vòng cơ sở.Pháp tuyến của đường thân khai là tiếp tuyến của vòng cơ sở và ngược lạiTâm cong của đường thân khai tại một điểm bất kỳ M là điểm N nằm trên vòng cơ sở và- 14 -I. ĐẠI CƯƠNG VỀ TRUYỀN ĐỘNG BÁNH RĂNG3. Ăn khớp thân khaiPhương trình đường thân khai Chọn hệ tọa độ cực với O làm gốc, điểm M thuộc được xác định bởi Phương trình đường thân khai được gọi là hay là hàm thân khai II. CÁC THÔNG SỐ HÌNH HỌC CƠ BẢN CỦA BÁNH RĂNG THÂN KHAI TIÊU CHUẨN- 15 -1. Giới thiệuCác vòng tròn:- Vòng tròn lăn: 	D, r(vòng tròn ban đầu, r = OP)- Vòng tròn cơ sở: 	D0, r0- Vòng tròn đỉnh răng: De, re Vòng tròn chân răng: Di, ri Vòng tròn chia- 16 -II. CÁC THÔNG SỐ HÌNH HỌC CƠ BẢN CỦA BÁNH RĂNG THÂN KHAI TIÊU CHUẨN2. Các thông số hình học cơ bảnBước răng: t - Khoảng cách giữa 2 biên hình liên tiếp của răng đo theo vòng tròn lăn.- Mođun của răng: m (tiêu chuẩn)m = t/m = 1; 1,25; 1,5; 2; 2,5; 3; 4; 5; 6; 8; 10; 12; 16; 20; 25; 32; 40; 50; 60; 80; 100- 17 -II. CÁC THÔNG SỐ HÌNH HỌC CƠ BẢN CỦA BÁNH RĂNG THÂN KHAI TIÊU CHUẨN2. Các thông số hình học cơ bản- Chiều cao răng:	+ Chiều cao đầu răng: h’=f’.m	(f’ = 1 đ/v BR tiêu chuẩn; 	f’ = 0,85 đ/v BR dịch chỉnh)	+ Chiều cao chân răng: h”=f”.m	(f”= 1,25 đ/v BR tiêu chuẩn; 	f” = 1 đ/v BR dịch chỉnh)- 18 -II. CÁC THÔNG SỐ HÌNH HỌC CƠ BẢN CỦA BÁNH RĂNG THÂN KHAI TIÊU CHUẨN2. Các thông số hình học cơ bản- Số răng: 	Z- Đường kính:	+ Vòng tròn lăn: Chu vi Zt = D  D = Z.t/ = mZ	+ Vòng tròn đỉnh răng:De = D + 2h’	+ Vòng tròn chân răng:Di = D – 2h”	+ Vòng tròn cơ sở: D0 = D.cos- 19 -II. CÁC THÔNG SỐ HÌNH HỌC CƠ BẢN CỦA BÁNH RĂNG THÂN KHAI TIÊU CHUẨN2. Các thông số hình học cơ bản - Góc ăn khớp:  tiêu chuẩn  = 20o - 20 -II. CÁC THÔNG SỐ HÌNH HỌC CƠ BẢN CỦA BÁNH RĂNG THÂN KHAI TIÊU CHUẨN2. Các thông số hình học cơ bản- Chiều rộng:	+ của răng: S’	+ kẻ răng: S”S’ = S” = t/2	 Sx = 2rx.[(S’/2r) + inv - invx]Se = 2re.[(S’/2r) + inv - inve]- 21 -II. CÁC THÔNG SỐ HÌNH HỌC CƠ BẢN CỦA BÁNH RĂNG THÂN KHAI TIÊU CHUẨN2. Các thông số hình học cơ bản- Tỷ số truyền: - Khoảng cách trục:Dấu (+) – ăn khớp trong; Dấu (–) – ăn khớp ngoàiDấu (–) – ăn khớp trong; Dấu (+) – ăn khớp ngoàiIII. ĐƯỜNG ĂN KHỚP – CUNG ĂN KHỚP – HỆ SỐ TRÙNG KHỚP- 22 -1. Đường ăn khớp- Khi 2 bánh răng ăn khớp với nhau, điểm ăn khớp thay đổi vị trí trong quá trình ăn khớp nhưng vẫn luôn luôn nằm trên pháp tuyến n-n gọi là đường ăn khớp.- N1N2 gọi là đoạn ăn khớp lý thuyết.- N’1N’2 gọi là đoạn ăn khớp thực.III. ĐƯỜNG ĂN KHỚP – CUNG ĂN KHỚP – HỆ SỐ TRÙNG KHỚP- 23 -2. Cung ăn khớp - Các cung a1b1, a2b2 là cung trên vòng tròn ban đầu do các điểm a1, a2 vẽ ra trong thời gian 1 đôi răng ăn khớp gọi là cung ăn khớp.a1b1 = a2b2- 24 -III. ĐƯỜNG ĂN KHỚP – CUNG ĂN KHỚP – HỆ SỐ TRÙNG KHỚP3. Hệ số trùng khớp = a1b1/t = a2b2/t+ Hệ số trùng khớp phụ thuộc vào góc ăn khớp và chiều dài đoạn ăn khớp thực tế. (số răng và hệ số chiều cao răng)+ Để đảm bảo truyền động liên tục giữa 2 bánh răng, phải thỏa mãn điều kiện   1. Do chế tạo và lắp ráp không hoàn toàn chính xác, các răng lại bị mòn trong quá trình làm việc, người ta thường lấy   1,05.- 25 -III. ĐƯỜNG ĂN KHỚP – CUNG ĂN KHỚP – HỆ SỐ TRÙNG KHỚP4. Điều kiện ăn khớp đều+ ăn khớp đúng+ ăn khớp trùng+ ăn khớp khít - 26 -III. ĐƯỜNG ĂN KHỚP – CUNG ĂN KHỚP – HỆ SỐ TRÙNG KHỚP4. Điều kiện ăn khớp đềua) Điều kiện ăn khớp đúng (ăn khớp chính xác) Điều kiện hay Các thông số là thông số chế tạo, do đó việc thay đổi khoảng cách trục không ảnh hưởng gì đến điều kiện ăn khớp đúng - 27 -III. ĐƯỜNG ĂN KHỚP – CUNG ĂN KHỚP – HỆ SỐ TRÙNG KHỚP4. Điều kiện ăn khớp đềub) Điều kiện ăn khớp trùng Điều kiện hay : hệ số trùng khớp phụ thuộc vào điều kiện chế tạo và điều kiện lắp ráp III. ĐƯỜNG ĂN KHỚP – CUNG ĂN KHỚP – HỆ SỐ TRÙNG KHỚP4. Điều kiện ăn khớp đềuc) Điều kiện ăn khớp khít  Điều kiện ăn khớp khít IV. SỰ TRƯỢT CỦA CÁC RĂNG- 29 -Chính là vận tốc trượt giữa biên hình thứ 2 và biên hình thứ 1. nguyên nhân gây ra mòn răng và tổn phí năng lượng do ma sátHệ số trượt (C):Chân răng mòn nhiều hơn đầu răng, đặc biệt là chân răng của bánh răng nhỏ.Muốn điều chỉnh sự bất lợi này, ta dịch đoạn làm việc sang trái, nghĩa là tăng chiều cao đầu răng của bánh răng nhỏ, và giảm chiều cao chân răng của bánh răng lớn, hoặc dịch chỉnh các bánh răngVI. NHỮNG PHƯƠNG PHÁP CHẾ TẠO BÁNH RĂNG THÂN KHAI- 30 -Phương pháp cắt định hình- 31 -VI. NHỮNG PHƯƠNG PHÁP CHẾ TẠO BÁNH RĂNG THÂN KHAIPhương pháp cắt bao hình- 32 -VI. NHỮNG PHƯƠNG PHÁP CHẾ TẠO BÁNH RĂNG THÂN KHAIPhương pháp cắt bao hình- 33 -VI. NHỮNG PHƯƠNG PHÁP CHẾ TẠO BÁNH RĂNG THÂN KHAIPhương pháp cắt bao hình- 34 -VI. NHỮNG PHƯƠNG PHÁP CHẾ TẠO BÁNH RĂNG THÂN KHAIBánh răng có dịch dao (BR dịch chỉnh)Bánh răng tiêu chuẩn- 35 -VI. NHỮNG PHƯƠNG PHÁP CHẾ TẠO BÁNH RĂNG THÂN KHAIHiện tượng cắt chân răng và số răng tối thiểu+ Nếu hệ số dịch dao đã chọn thì số răng phải bảo đảm: Z  Zmin = 17(1 – )	Đối với bánh răng tiêu chuẩn ( = 0) thì Zmin = 17. Có thể dịch dao để số răng nhỏ hơn (khi có yêu cầu bánh răng nhỏ gọn).+ Nếu số răng Z đã được quyết định thì hệ số dịch dao phải bảo đảm:  min = (17-Z)/17	+ Zmin, min là số răng tối thiểu và hệ số dịch dao tối thiểu để không xảy ra hiện tượng cắt chân răng.VI. BÁNH RĂNG TRỤ TRÒN RĂNG NGHIÊNG- 36 -1. Cấu tạo mặt răng- 37 -VI. BÁNH RĂNG TRỤ TRÒN RĂNG NGHIÊNG2. Các thông số cơ bản của BR nghiêng- Góc nghiêng của răng: - Bước răng – Modun răng:+ Trên tiết diện pháp: 	tn 	 mn = tn/ (tiêu chuẩn)+ Trên tiết diện ngang: 	ts 	 ms = ts/+ Trên tiết diện dọc: 	ta 	 ma = ta/tn = ts.cos = ta.sinmn = ms.cos = ma.sinr = ½ ms.Z = ½ (mn/cos).Zre = r + f’.mn 	ri = r – f”.mn	 - 38 -VI. BÁNH RĂNG TRỤ TRÒN RĂNG NGHIÊNG3. Ưu nhược điểm của BR nghiêng so với BR thẳng tương ứngƯu điểm Nhược điểm + Làm việc êm dịu.+ Khả năng tải lớn hơn. + Xuất hiện lực dọc trụcKhắc phục:+ Dùng bánh răng chữ V+ Thông thường người ta chọn  = 8o – 15o VII. PHÂN TÍCH LỰC TRÊN BÁNH RĂNG TRỤ TRÒN- 39 -1. BR trụ răng thẳng+ Lực vòng:+ Lực hướng tâm:+ Lực pháp tuyến: VII. PHÂN TÍCH LỰC TRÊN BÁNH RĂNG TRỤ TRÒN- 40 -1. BR trụ răng thẳngVII. PHÂN TÍCH LỰC TRÊN BÁNH RĂNG TRỤ TRÒN- 41 -1. BR trụ răng thẳng- 42 -VII. PHÂN TÍCH LỰC TRÊN BÁNH RĂNG TRỤ TRÒN2. BR trụ răng nghiêngMặt cắt N – N (Mặt phẳng pháp tuyến)Mặt cắt R – R (Mặt phẳng quay)+ Lực vòng: 	Ft+ Lực hướng tâm:	Fr+ Lực dọc trục:	Fa+ Lực pháp tuyến:	Fn- 43 -VII. PHÂN TÍCH LỰC TRÊN BÁNH RĂNG TRỤ TRÒN2. BR trụ răng nghiêng- 44 -VII. PHÂN TÍCH LỰC TRÊN BÁNH RĂNG TRỤ TRÒN+ Lực vòng:+ Lực hướng tâm:+ Lực dọc trục:+ Lực pháp tuyến: nw: góc ăn khớp trong mặt phẳng pháp2. BR trụ răng nghiêng- 45 -VII. PHÂN TÍCH LỰC TRÊN BÁNH RĂNG TRỤ TRÒNChiều lực vòng Ft trên bánh dẫn luôn ngược chiều quay, trên bánh bị dẫn cùng chiều quay.Phương lực dọc trục phụ thuộc vào chiều nghiêng răng và chiều quay.Chiều Fr luôn hướng vào tâm.2. BR trụ răng nghiêngBÀI TẬPBài tập tại website:www2.hcmuaf.edu.vn/?ur=tqtruong - 46 -- 47 -