Bài giảng Luật và chính sách công - Bài 2: Tổng quan về pháp luật

Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Bài 2 
Tổng quan về 
pháp luật 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Thảo luận bài đọc: Peerenboom (2011) 
 Bài viết thảo luận những vấn đề gì? 
Nền móng tư tưởng pháp luật Phương Đông 
Hệ thống tư pháp các triều đại phong kiến 
và các đặc trưng 
Du nhập pháp luật Phương Tây 
Pháp luật Trung Hoa 1949-1978 
Cải cách và phát triển pháp luật sau 1978 
 Liên hệ với pháp luật Việt Nam? 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Tổng quan về lịch sử pháp luật Việt Nam 
- Huyền sử - Tam giáo 
đồng 
nguyên 
-Điền sản 
- Cải cách 
hành chính 
- Du nhập 
dân luật 
Phương Tây 
- Chế độ 
cộng hòa 
-Bao cấp 
Bắc thuộc Lý -Trần 
Hình thư 
Lê (XV-XIX) 
Quốc triều Hình 
luật 
1460 
Nguyễn 
Hoàng Việt Luật Lệ 
1812 
Pháp thuộc 
Dân luật giản yếu 
Nam Kỳ 1883 
Dân luật Bắc kỳ 
1931 
Hoàng Việt Hộ 
Luật Trung Kỳ 
1931-1936 
1945-1975 
VNDCCH: 
HP 1946 
HP 1959 
VNCH: 
HP 1967 
BLDS 1972 
LTM 1972 
1976-1986 
HP 1980 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Lịch sử luật pháp Việt Nam 
Lê Triều Hình Luật 1640 Hoàng Việt Luật Lệ 1812 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
MPP5-L2 6 12/2/2014 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Lấy cung và tuyên án (1884-1885) 
Ảnh tư liệu: Nguyễn Tấn Lộc:  
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Thi hành án (1884-1885) 
Ảnh tư liệu: Nguyễn Tấn Lộc:  
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
1908: Lấy cung và thi hành án 
Ảnh tư liệu: Nguyễn Tấn Lộc:  
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Nhà tù Trung tâm Saigon 
Ảnh tư liệu: Hồi ký Trần Văn Giàu:  
Hồi ký Nguyễn Mạnh Tường:  
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Phán 
quan 
1885 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Phán 
quan 
1915 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Nhạo 
báng 
công 
lý? 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Pháp luật và Đổi mới ở Việt Nam 
- Đổi mới - Thử nghiệm 
phi tập trung 
hóa quyền tài 
sản (đất đai, 
DNNN) 
-Cải cách 
thành lập DN, 
tự do kinh 
doanh 
-Trù bị gia 
nhập WTO, 
nhất thể hóa 
hệ thống pháp 
luật 
- Đổi mới đáng 
kể hệ thống 
pháp luật tạo 
dựng thị 
trường 
- Phân quyền 
nhanh cho thị 
trường và địa 
phương 
- Dự báo: Xây 
dựng nhà 
nước hiệu 
năng và xã hội 
dân sự có khả 
năng giám sát 
Chính quyền 
1987-1991 
NQ 10 (1988) 
(khoán 10) 
QĐ 217 về tự chủ 
xí nghiệp quốc 
doanh 
LDNTN 1990 
Luật Cty 1990 
1992-1998 
HP 1992 
LĐĐ 1993 
Thí điểm CPH 
LDNN 1995 
1999-2001 
HP 1992 sửa đổi 
2001 
LDN 1999 
2003-2004 
LĐĐ 2003 
LDNNN 2003 
LCT 2004 
BLTTDS 2004 
2005 
BLDS 2005 
LTM 2005 
LDN 2005 
LĐT 
Luật Nhà ở 
Luật Bảo vệ MT 
2005 
LSHTT 2005 
2006-2010 
Luật KD BĐS 2006 
Luật BHXH 2006 
Luật ban hành 
VBQPPL 2008 
Luật thi hành án 
dân sự 2008 
Chủ đề tiếp 
-Kiểm soát quyền 
lực 
-Xây dựng Bộ máy 
nhà nước hiệu 
năng 
-Trách nhiệm giải 
trình 
- Sự tham gia của 
người dân 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Pháp luật là gì? 
 Xem xét từ góc độ hệ thống quy phạm 
Legal dogmatism => chủ nghĩa quy phạm => Luật 
thực định de lege lata 
 Xem xét từ góc độ một thể chế duy trì xã hội 
ổn định và phát triển 
 Các khuôn mẫu ứng xử được lặp lại, duy trì lâu dài 
 Các thiết chế thực thi 
 Xem xét từ góc độ một dịch vụ công mà nhà 
nước phải cung cấp (luật pháp và trị an) 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Văn bản quy phạm pháp luật 
Hiến pháp, Bộ luật, Luật, Nghị quyết của Quốc hội 
Pháp lệnh, Nghị quyết của UBTV Quốc hội 
Nghị quyết 
HĐND tỉnh 
Quyết định 
UBND tỉnh 
Thông tư 
của 22 bộ 
Lệnh, Quyết định 
của Chủ tịch 
nước 
Nghị quyết HĐTP 
TANDTC (áp dụng 
trong ngành tòa án) 
Thông tư 
VKSNDTC 
Văn bản liên tịch giữa bộ, VKSNDTC, 
TANDTC, TCXH khác (Mặt trận, Công 
đoàn, Thanh niên, Phụ nữ, Hội Nông 
dân, CCB) 
Nguồn: § 2 Luật ban hành quy phạm pháp luật (2008) 
Nghị quyết 
HĐND huyện 
Quyết định 
UBND huyện 
Nghị quyết 
HĐND xã 
Quyết định 
UBND xã 
Nghị định CP 
Quyết định TTg 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Bản chất pháp luật 
 Tùy theo hệ nhận thức (paradigm) 
 Thần quyền, luật tự nhiên 
 Khế ước xã hội, pháp luật thực chứng 
 Tính giai cấp, Marxist, Luật học phê phán 
 Các tương quan quyền lực đổi thay nhanh 
 Tập quyền và phân quyền 
 Chuyển đổi từ nhân trị sang chế độ pháp quyền 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Nguồn: WB-Thể chế hiện đại 2010 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Giải thích một số cặp khái niệm 
 Nhân trị, Pháp trị => (Nội Nho Ngoại Pháp) 
 Pháp chế XHCN => chế độ pháp quyền 
 Nguồn luật => quyền giải thích pháp luật => từ luật thế 
tục tới luật tự nhiên 
 Văn bản pháp luật (luật viết, luật thành văn) 
 Án lệ (thông luật, tiền lệ pháp) 
 Tập quán (tập quán pháp) 
 Học thuyết, lẽ công bằng (cảm nhận công lý) 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Tư duy luật học 
 Lập pháp, hành pháp và tư pháp 
 Quan hệ pháp luật 
 Chủ thể, địa vị pháp lý => [người] 
 Khách thể => [quyền và nghĩa vụ] 
 Tư duy khái quát hóa cao độ khi lập pháp 
 Tư duy diễn giải khi áp dụng 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Tổng quan về các lý thuyết của luật học 
 Thuyết diễn giải quy phạm de lege lata => biện luận để 
tìm ra luật (finding law) 
 Thuyết đề xuất quy phạm de lege ferenda 
 Thuyết quy nạp 
 Thuyết khái quát hóa, xây dựng chế định 
 Thuyết xây dựng các định nghĩa 
 Thuyết về các nguyên tắc của luật chuyên ngành 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Chức năng của pháp luật 
 Các chức năng xã hội chung: 
Định chuẩn ứng xử, tạo ra thói quen 
Làm cho hành xử của người khác có thể dự báo trước 
được 
Xác lập nghĩa vụ và quyền của các cá thể 
Tạo nên giá trị, liên kết nhóm 
 Chức năng gắn với chính sách của nhà nước 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
©Fukuyama 2004: Những chức năng của nhà nước 
C
h
ứ
c 
n
ă
n
g
 t
ố
i 
th
iể
u
C
h
ứ
c 
n
ă
n
g
 t
ru
n
g
 b
ìn
h
N
h
à
 n
ư
ớ
c 
ca
n
 t
h
iệ
p
 c
ó
 h
iệ
u
 q
u
ả
C
u
n
g
 c
ấp
 d
ịc
h
 v
ụ
 c
ô
n
g
 Q
u
ố
c 
p
h
ò
n
g
, 
an
h
 n
in
h
 t
rậ
t 
tự
 B
ảo
 v
ệ 
sở
 h
ữ
u
 t
ư
 n
h
ân
 Đ
iề
u
 h
àn
h
 k
in
h
 t
ế 
v
ĩ 
m
ô
 S
ứ
c 
k
h
ỏ
e,
 y
 t
ế 
cộ
n
g
 đ
ồ
n
g
C
ải
 t
h
iệ
n
, 
đ
ảm
 b
ảo
 c
ô
n
g
 b
ằn
g
 B
ảo
 v
ệ 
n
g
ư
ờ
i 
n
g
h
èo
C
an
 t
h
iệ
p
 k
h
i 
th
ị 
tr
ư
ờ
n
g
 b
ất
 l
ự
c 
 G
iá
o
 d
ụ
c,
 b
ảo
 v
ệ 
m
ô
i 
tr
ư
ờ
n
g
K
iể
m
 s
o
át
 đ
ộ
c 
q
u
y
ền
B
ìn
h
 đ
ẳn
g
 v
ề 
cơ
 h
ộ
i 
 B
ảo
 h
iể
m
A
n
 s
in
h
 x
ã 
h
ộ
i 
C
h
ín
h
 s
ác
h
 c
ô
n
g
 n
g
h
iệ
p
P
h
ân
 p
h
ố
i 
p
h
ú
c 
lợ
i 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
© Fukuyama 2004: Hiệu lực và hiệu quả của nhà nước 
Phạm vi chức năng của nhà nước 
H
iệ
u
 n
ă
n
g
 c
ủ
a
 n
h
à
n
ư
ớ
c 
Nhà nước 
hiệu quả 
Nhà nước 
hiệu năng 
Nhà nước tối 
thiểu 
Nhà nước 
(toàn trị) 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
Vấn đề: Hiệu lực và chất lượng pháp luật 
 Đo lường chất lượng văn bản pháp luật dựa trên quy phạm 
 OECD 
• Các tiêu chí của Luật ban hành văn bản quy phạm pháp 
luật 2008 
WGI từ 1996 cho đến nay 
• PAPI (UNDP) 
 Đo lường qua khảo sát thể chế cạnh tranh/thay thế (nhìn 
nhận pháp luật như một thể chế xã hội 
 Luật pháp như một thể chế (xây dựng, vận hành, thay đổi) 
 Luôn cạnh tranh với các thể chế khác (phi chính thức, thể 
chế nước ngoài) 
 Điều tra của WB, UNDP 
 WJP: 16 công cụ đo lường chất lương nền pháp quyền 
 www.worldjusticeproject.org 
Luật & Chính sách công 
  © Phạm Duy Nghĩa, 12/2014 
MPP7-2014 
OECD: Các yêu cầu cho văn bản pháp luật tốt 
• Phục vụ các mục tiêu chính xác, rõ ràng đã ấn định 
trước; 
• Có cơ sở pháp luật, thực tiễn chắc chắn; 
• Mang lại lợi ích nhiều hơn là chi phí, có tính tới tác 
động phân bổ trên toàn xã hội, các yếu tố kinh tế, xã 
hội và môi trường; 
• Giảm thiểu chi phí và tác động lệch lạc tới thị trường; 
• Khuyến khích cạnh tranh, thông qua khuyến khích thị 
trường và các phương pháp tiếp cận dựa trên cơ sở 
mục tiêu đã định; 
• Rõ ràng, đơn giản, thiết thực đối với người sử dụng, 
• Phù hợp, tương thích với các chính sách, pháp luật 
khác; 
• Tương tích ở mức độ tối đa đối với các nguyên tắc về 
khuyến khích cạnh tranh, thương mại trong pháp luật 
quốc gia và các điều ước quốc tế